Hiện tượng biến đổi giới trong văn học trung đại Việt Nam từ góc nhìn văn hóa

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 (46) - Thaùng 10/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sex change in Vietnamese Medieval literature from cultural perspectives<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguyen Thanh Tung, Assoc.Prof.,Ph.D.<br /> Hanoi National University of Education<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> B v ết ớ tớ k ảo ứ ệ t ợ bế đổ ớ đ ợ é to á tá ẩ vă<br /> t đ V ệt (t ế kỉ X-XIX) Dự t ê á ó đ vă óa (t ết , í tị , xã c,<br /> vă , ô ữ,…), b v ết ố ắ á á ì ủ á tá ả vă t đ V ệt về<br /> ệ t ợ dị t Bằ v ệ l đó, b v ết ỗ lự ỉ ý t ứ về ớ , về tí v ữ<br /> tí , q ề v ữ q ề , về vă óa í t ị - đ o đứ ,… ủ ớ t o V ệt t t<br /> đ đ ợ t ể ệ to á t ớ t ật ủ<br /> Từ khóa: biến đổi giới, văn học trung đại Việt Nam, ý thức về giới, nữ quyền/nam quyền.<br /> Abstract<br /> This paper studies sex changes recorded in Vietnamese Medieval literary works. From the perspectives<br /> of different cultural aspects such as philosophy, politics, sociology, literature and linguistics, we try to<br /> sumarize the opinions of Vietnamese medieval writers regarding this unsual phenomenon. To reach<br /> such a summary, we firstly describe how Vietnamese medieval elites regarded sex and gender,<br /> masculinity and feminity, masculinism and feminism, political-ethical culture, etc., which were<br /> expressed in their writings.<br /> Keywords: sex-change, Vietnamse medieval literature, conception of sex/gender, ferminism/<br /> masculinism.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu t ậ í ò tậ dụ óv o ữ ụ<br /> B ế đổ ớ l t ệ t ợ ữ , đí í t ị - xã - vă óa ữ<br /> kì l t o đ số â lo , ất l ở ứ ả lẫ sự tậ dụ đó để l dấ ấ<br /> t kì t ề ệ đ , k t t ứ về ất đị t o t ết , sử , vă<br /> k o ô ệ át t ể đủ để á ớ t ê t ế ớ t o đó ó ơ<br /> lí ả t ậ í “l ủ” ệ ô v V ệt o vă t<br /> (1)<br /> nay ề đó t o ê ữ ứ ả đ V ệt , b ế đổ ớ đã x ất ệ v<br /> ủ o đ ơ t :k dị, sợ để l dấ ấ ất đị t o á d ô<br /> ã , lo lắ , ặ ả tò ò, á ả , về ệ t ợ Vậ ú đ ợ ậ<br /> <br /> 42<br /> t ứ v t ể ệ t ế oto á d trong sách Luận hành 論衡 ó v ết: “<br /> ô đó? ả l â ỏ t ê sẽ ú ú bẩ đ ợ í k í ủ t đất, vì t ế t ể<br /> t ót ê ể b ết đố vớ q ệ về t k ô đổ oặ ó v ệ óa ữ,<br /> ớ to ề vă , vă óa dâ t ữ óa , ũ ú o óa thành<br /> ũ á vấ đề về vă oá lị sử ó ố , sâ óa t ò đồ vậ ,<br /> l ê q , đặ b ệt l ậ t ứ về vấ đề tất l ề í sự ó b ế Vì í sự ó<br /> gớ bế o ê k ô t ể o l tí ất<br /> 2. Nội dung t đ ợ ” [9] ệ t ợ đó l t<br /> 2.1. Biến đổi giới trong văn học dấ ệ t ể ệ t á đ ậ dữ, ả áo<br /> trung đại Việt Nam dưới góc độ triết học - ủ đấ tố o - ất - đố vớ â<br /> chính trị học truyền thống , vớ ề í tị đ ơ t Có<br /> ữ sá ò ả ả kĩ ơ về đ ề<br /> Q ệ về b ế đổ ớ ủ<br /> báo, t ệ ủ ệ t ợ C ẳ<br /> V ệt t t đ ị ả ở<br /> , sá Bản thảo cương mục 本草綱目<br /> ẽ từ q ệ ủ<br /> o ệ t ợ b ế đổ ớ ( óa ữ, ủ Lý â 李時珍 (1518 - 1593)<br /> ữ óa )đ ợ é ề to t t M o b ết: “ á Dịch chiêm ủ<br /> tị o : Hán thư 漢書, Tục K ò ó ó:‘ ó ữ, do ì<br /> tt ế q ál . ữ ó , vì<br /> Hán thư 續漢書, Tấn thư 晉書, Sưu thần kí<br /> ụ ữ t í ’ […] á Xuân thu<br /> 搜神記, Nam sử 南史, Đường thư 唐書,<br /> tiềm đàm ba ó : ‘ ó ữ, l đ ề<br /> Bản thảo cương mục 本草綱目, Hiền bác ề lì ô ữ ó , l đề<br /> biên 賢博編, v.v… ê , từ đầ , kẻ è lê l v Vệ t lấ<br /> ệ t ợ b ế đổ ớ đã k ô đ ợ vệ ó, á t v ủ sự<br /> ì ậ đú vớ bả ất ủ ó b ế đổ k , ủ t , k ô t ể<br /> đ ợ ì ậ t đ ề “t dị” đo l ết đ ợ vậ ” [8].<br /> tí dự báo v ê á í tị ủ vậ , do t ế ể b ết về k o<br /> ớ tít ứ t o ề x ất át từ tự ê , do bị á ả bở ữ lí<br /> q ệ t ết , í tị ủ t ết s ê ì , d tâ , t ệ t ợ<br /> o eo đó, l bể ệ ủ tự ê ( , s lí ) đã bị b ế<br /> k íd ơ , ữl bể ệ ủ k í â Vũ t t ệ t ợ t ết , í t ị,<br /> t ụ v xã át t ể ò k â l đ o đứ ; t ệ t ợ á â đã bị b ế<br /> â , d ơ l d ơ to sự o ò , t t ệ t ợ tí xã ,<br /> t ơ tá vớ t á òa M t t ậ í ệ t ợ vũ t ụ Vớ á<br /> k , t ật từ ò đó bị á vỡ ( ầ lớ v ết sử, á vă ó t ê ớ sử<br /> đ ợ o l do â l â , đ o đứ , í , đã tậ dụ ệ t ợ v o<br /> áo đảo l ), sẽ dẫ đế ữ ệ t ợ á v ết ủ ì o lố v ết sử<br /> t dị ệ t ợ ó ữ, ữ ó t ề t ố ủ “k vự vă oá ữ<br /> í l bể ệ ủ sự đảo l “lẽ á ”, t t đề o á l<br /> t ”, “ ơ t l â lí” v dẫ đế “bút á Xuân Thu”, tứ l ơ t ứ<br /> ữ bất ổ ủ tự ê v xã C ẳ k e ê (b o b ế ) t á kí đáo Ở<br /> ,V ơ 王充 (27 - 97) t á đâ , b ế đổ ớ l t ơ tệ d<br /> <br /> 43<br /> để “b ế ” ĩ l , ệ t ợ b ế đổ ơ 丹山 (~1735 - ?) trong Sơn cư tạp<br /> ớ đ ợ é t t ết để thuật 山居雜述: “Cứ t eo sử sách ghi chép<br /> “ ú t í ”, “ â b ế ” sự k ế t ì ệ t ó á, á ó t đ o<br /> k ết, b o ợ ủ ề í tịđ ơ ũ ó” (Nữ hóa nam) [4, t 382] ơ<br /> t ó ũ l t á ó ì t ợ ê , “sử sá ” ở đâ b o ả sử<br /> ủ vệ ụ ữ ắ q ề to t xã o , ẳ l ó ả sử sá<br /> q ề o lị sử, ú t V ệt V ặ d , í sử ớ t đã<br /> t ấ vệ á o ậ , , ệ bỏ sót oặ ố tì l ợ bỏ ề ệ<br /> ụ, â , ắ q ề lự oặ ó t ợ t ơ tự ( ẳ ó vệ A<br /> ả ở đế í sự ầ ết k ô V ơ â óbể ệ “l á ”; á o<br /> đ ợ t ệ ả ủ á sử o á ủ ú ú ê ũ ó<br /> ệ t ợ t o ê t t ề ữ bể ệ “l á” t ơ tự<br /> t ố lâ d t o vă ổ-t đ ở í sử đã t bỏ), á tá ẩ dã<br /> á ớ ị ả ở ủ vă ó á sử, vă đã l t đ ề đó t o t<br /> Ở V ệt , ệ t ợ b ế đổ ớ v t ợ ừ đâ , d ô về [b ế<br /> tí sớ ất đ ợ é l v o ă đổ ] ớ đã b ế t d ô í tị<br /> 1351 đ ầ Dụ ô to t tá v đ o đứ d ớ ã q t ết - chính<br /> ẩ t t ể t sử kí á Đại Việt sử tị C ẳ , t o t ệ Nữ hóa<br /> kí toàn thư 大越史記全書 (vt: Toàn thư) nam (Nữ hóa nam), tá ả ó ệ l<br /> é : “Tân Mão, [ ệ o ] ă t ứ ơ kể: “ o ê ệ Bảo á (1720 -<br /> 11[1351], (…) M x â , t á ê , 1729) ở ớ t , t đ b l ị<br /> á ê v L ơ tụ V ết ở xã M ậ , ệ ô ơ ,l<br /> l ặ ớ , đá lẫ á dẹ vợ b , đẻ đ ợ đứ o , ồ ố<br /> đ ợ b ú M , t á 5, l ệt ơ t ă Bỗ t ô ,<br /> ồ t, ật t ự M t , t á 7, đ b s đ ởb ậ s dụ ,<br /> ớ to Lấ ơ á ê l ồ ó t ì đ ô Vì<br /> t í sự Người con gái ở Thiên Cương, ẹ ịt s to o á, ê ịt x<br /> Nghệ An biến thành con trai. Trâu Canh có q o t ở về í ẹ để ố dõ<br /> t đá ết, đ ợ t …” [2] K ô ả tô đ Q tê s k k á<br /> ẫ ê , ệ t ợ b ế đổ ớ ở đâ ệ xá t ự đã ẩ l t ỉ ầ<br /> đ ợ xế vớ ữ ệ t ợ bất ủ ịt ợ ít lâ , ị t đ ợ ử l<br /> t ủ t ê ê v xã : ặ ổ t ở ” [4, t 382]<br /> ớ , ật t ự , ớ to, â C ắ Vậ , ụ đí é â ệ kì<br /> t , ầ Dụ ô ă ằ vớ ị á l ủ ơ l ì? K ô ấ dế ý<br /> t, C ú t o t t ệ t ố đồ sá tá ủ ì , ơ k ẳ đị<br /> ữ đ ề t ệ t ể ệ sự ẫ ủ to ầ s ủ t ệ q l<br /> t đất t ớ ề í t ị t ố át, đ o bì l ậ t ự t ế : “C ố ê ệ Vĩ<br /> đứ vô l â v báo ệ sự s t ủ ự (1735 - 1740), ặ ớ ổ lê k ắ<br /> v ơ t ề ầ , bắt đầ từ Dụ ô ố , o ũ tự x l v l<br /> đó, í sử k ô é t ú D ơ , đất<br /> ệ t ợ o t ơ tự t eo Yê L ế ứ v â ú<br /> <br /> 44<br />  ảo, tự x l ‘ ậ ê k ả vậ o t , sả ả t về tô ” ứ<br /> â ” L lậ á d t ự, đặt q o á ó : “Ô ơ l bố tô A l<br /> ứ ,q â ệ , ế á xe k ệ , ó đầ o t , ó ,s ol<br /> đủ t ớ , đị q t, đ ợ ế sả ơ ?”<br /> t á ó í l đề ứ ệ về kẻ đứ ứ t k ô ị Ô<br /> è lê l v L t á ủ ơ ũ k ô b ết ả q ết t ế o,<br /> ị ổ ( ị Do ) l ị l ề đe ệ ấ lê t ì q Q<br /> V ;t ê ủ á ổ( ị â ) o ơ lê t ì â tó b ơ, õ<br /> l ặ ị ệ, đề l ữ ở l t ô lão ơ kể l tì đầ<br /> ố sâ l q ề â lo , â ệ Q lề sả đó<br /> l ot ề í đ tớ ỗ đổ át ó l , ỗ đứ o đ ợ t ầ ” [3,<br /> ũ í l sự ứ ệ về đ ề ụ t 842] ế â ệ dừ l ở đâ t ì<br /> ữ t í , á ẳ ả do k í ó t ể ể , Vũ ố é t<br /> ị ớ ê t tớ ó t k á ệ t ợ kì l “t e ắt t ấ ” (k ế<br /> t đấ ?” [Nữ hóa nam] [4, tr.382- vă lụ ). đặt v o o ả đ<br /> 383] ơ ó á ả t í vậ ủ Lan Trì kiến văn lục (v ết k Vũ<br /> l v ệ ô đã ê ứ á t tị về ở ẩ t á q â â ơ , k oả từ<br /> Trung Hoa (các sách Dịch chiêm, Xuân thu 1790 - 1794), l ó t ể s ầ ý sâ<br /> tiềm đàm ba) ó về ệ t ợ đã x ủ Vũ k é l â ệ<br /> đề ậ ở t ê t ê l để ê á í sự, t ế ụ đ ơ<br /> t ó ũ ắ đế t ụ đí l<br /> Cũ vớ ụ đí ấ , ã q ấ ,<br /> t ể ệ t á đ ủ á tá ảt ớ t<br /> d t t ở ủ Vũ<br /> v â tì t ế t á C í vì vậ , lẽ<br /> d đ ợ t ể ệ kí đáo ơ<br /> đó l t ệ t ợ ất “q á ” t ì á<br /> o t ệ Nữ biến thành nam (Nữ biến<br /> tá ảtê l o đấ l “t ” vì<br /> vi nam) (Lan Trì Kiến văn lục<br /> đã ó sẵ á lí ả k á t ô s ốt<br /> 蘭池見聞錄), Vũ 武貞 (1759 -<br /> t ế C ẳ , ầ D L bì l ậ<br /> 1828) kể l â ệ : “Ở tt ô<br /> Lan Trì kiến văn lục ó về ệ t ợ<br /> t xứ oá, ó o á<br /> v ết: “ ữ vò t đất, vũ t ụ b o l , vật<br /> ơ , tá t ổ , lấ<br /> ì ẳ ó ữ vệ t k ô đ ợ<br /> t ô l Mỗ V ă s , s<br /> e, ắt k ô đ ợ ì ứ k ă<br /> đ ợ t đứ o t Bỗ ê ô á<br /> k ă ã l ó oặ k ô t ì ó đ ợ<br /> bị bệ ặ , ó ừ ự , ê<br /> k ô ? ế sá ủ ầ l l ữ<br /> bất tỉ ế b bố t ì ó<br /> đề t ắt đ ợ e, đ ợ<br /> ả dầ , l t ấ ầ d ớ ơ t ể đ<br /> t ấ đ ể ,t ớ đầ<br /> đớ , k ô ị ổ, ê , ủt ế đ,<br /> đ , á q ỷt ê ,k ô ả l<br /> s t đê t ì t o t , bệ ũ lậ<br /> ảo M â ữ , t ê t ế ê<br /> tứ k ỏ ẳ ơ l ề lấ vợ k á o<br /> ề , ữbế t ,k ô ả l l ”<br /> ồ , t ở về , lấ o á<br /> [Tựa Lan Trì kiến văn lục] [3, tr.828-829].<br /> ởt ô k á ,l s đ ợ o<br /> D ớ ã q t ơ tự, t ệ<br /> á ế k ơ về , t , lậ<br /> Người nửa âm nửa dương (Bán âm dương<br /> o t ở ứ o t ũ ó: “ ô l<br /> nhân) trong sách Thái bình quảng kí<br /> <br /> 45<br /> 太平廣記 ủ t tá ả k ết d t đ ò sử dụ ó t ơ<br /> (t về s ) kể ằ : “ ă t ứ ệ t ật, ĩ l tí ất<br /> ử t Lê Cả (1757), ở xã ấ ệ t ật v ằ ụ vụ t ý đồ<br /> ệ , ệ ủ , tấ ả ệ t ật o đó đằ s ú l<br /> D ơ , ó t o á đế t ổ ậ vấ đề xã về ớ Có ớ k<br /> kê, đ ợ ả o ở xã ở t á ệ t ợ b ế đổ ớ to vă<br /> C ỉ ơ ụ ă s , đã s đ ợ : một là, sử dụ t ơ tệ<br /> t t á ế ă 36 t ổ , ô t bè lấ ó ứ ă ụ ý, t o ú ; hai là, sử<br /> t ế o ồ , ồ dự t ă dụ t ơ tệ ó ứ ă<br /> k á ở, ặt ũ â , dầ t ở t ửt á ằ k ẳ đị , ấ Cả<br /> t t đ ô đẹ đẽ A t tự ớ đó đề đặt ữ â ỏ về<br /> lấ o á ủ xã â ảl vợ, vấ đề bì đẳ ớ d ố<br /> s đ ợ t t t á, ử k ô , d vô tì ý t ứ , á tá ả<br /> ó, t đế lụ t ầ ớ ất đứ o t đ đã đế<br /> t ủ t ở xã ở et C ứ ă ụ ý, t o ú đ ợ Vũ<br /> l ề đế đò sả vợ v o sử dụ k á ệ q ả t o t ệ<br /> á ở xã â ảk ô ị bê v Nữ biến thành nam. Sau k ê tả ệ<br /> k ố lẫ lê q [Q ] ất ất t ợ “ ữ bế t ”l l , kì dị,<br /> bắt xã dâ ủ ả xã â ảv Vũ lá â ệ s t ớ<br /> ệ đế tậ ắt t k á o õ Q k á , t o đó, t ể ệ tâ sự t ầ kí<br /> ừ á xử ằ : ở ở ủ bả t â ở ầ “vĩ t ” ủ t ệ :<br /> t ì tự ó sả ệ ở ở ; “Có người hỏi Lan Trì điếu tẩu rằng: ‘ á<br /> ở â ả, ệ t ì tự ó sả bế t t , ả l lắ s o! ẳ l<br /> ệ ở â ả, ệ , đứ o á ấ ả ó út k í ốt ủ<br /> o ở xã ở đế ị ậ [l bậ t tử’ L ì ả đá<br /> o ], đó l ó ế t ỗ bê đề ó ằ : ‘ ế đú l ô ,t ìb<br /> ý, ó lí ả, k ô đ ợ t tụ ữ ả â k ắ t ê đ ợ l ấ<br /> q sự á xét ủ q , bê ớ ẳ b ế ết ả t đ b ?’ K á<br /> đ ợ òa ả Bả á â xử ủ xã ũ ả ó: ‘ ế t ì ỉ ó t<br /> vẫ ò l ế , o á vẫ ò mì ô l tử ắ !’ L ì ã đầ<br /> ố dõ ” [7, t 18-19]. ế ế ă xả ó : ‘ ô ũ l đ b ” [Nữ biến thành<br /> v ệ óa vớ á sự k ệ lị sử nam] [3, tr.842]. Hóa , ụ đí é<br /> đ ơ t , t sẽ t ấ ý ĩ ê á ệ t ợ l ê tê k ô ỉ l b o<br /> í sự ủ ó bế í sự ò l t ì t ứ t o<br /> ú sâ sắ v tự t o k á ó ỉ<br /> 2.2. Biến đổi giới trong văn học<br /> “ á” “t ”, “ â ” “đ b ” ở<br /> trung đại Việt Nam dưới góc độ xã hội<br /> đâ l để ỉ ệ k í á , bả lĩ<br /> học và văn học nghệ thuật<br /> ứk ô ả ỉ để ỉ ệ s lí,<br /> K ô ỉ b ết ậ t ứ v ứ xử ớ tí vậ ở đâ , Vũ đã t ế<br /> vớ ệ t ợ b ế đổ ớ t ệ ậ vấ đề ể đổ ớ tí ở ó đ<br /> t ợ t ết - í tị ( tí â á , đ o đứ v vị t ế xã o<br /> t ầ bí, d tâ ), á tá ả V ệt đó, ô ũ t ể ệ õ t t ở<br /> <br /> 46<br /> q ề ủ ô v ả ủ t đ t ế, t ơ đố vớ â vật bất này mà<br /> dĩ ê , Vũ k tự ậ ì l đ l “đ ợ đ ” ổ vũ o ô t t lố số<br /> b v o “b â k ắ t ê tự do (“ ả ”), bất ầ ẽ<br /> đ ợ l ấ ẳ b ế ết t ớ (“t â ”, “ ặ ẹ”) bở đã t oát<br /> đ b ” l ặ ả v tâ lí đó đ ợ á tá ệ đì v xã<br /> â l tâ lí ổ b ế ở t t đ (“ ơ dâ ”) t ặ ủ ữ ớ:<br /> ớ đó, sử t ầ Lê Vă 黎文休 “Mười hai bà mụ ghét chi nhau,/ Ðem cái<br /> (1230-1322) trong Đại Việt sử kí 大越史記 xuân tình cắm ở đâu./ Rúc rích thây cha<br /> k bì l ậ về tấ ơ ắ , con chuột nhắt,/ Vo ve mặc mẹ cái ong<br /> ị đã v ết: “ ắ , ị bầu./ Nào ai biết được vông hay trốc, /Nọ<br /> l đ b , ô t tế á q ậ Cử kẻ chìa ra cuống với đầu./ Thôi thế thì thôi,<br /> C â , ật , ợ ố, 65 t thôi cũng rảnh,/ Trăm năm càng khỏi tiếng<br /> ở Lĩ o đề ở ứ , v ệ dự làm dâu” [Vịnh vô âm nữ](2). ế đú á<br /> ớ x v ơ d tở b t , ó b t ơtê l ủ ồX â ơ ,v ế<br /> t ể t ấ ì t ế đất V ệt t đủ dự đ ợ đú ồ X â ơ ỉ l t tá ả<br /> ệ bá v ơ ế ằ ố s d ất, t ì ú ot ấ ụ ữ<br /> ệ o đế t ớ ô, t o k oả số t o xã “ q ề ” dẫ á tí<br /> ơ ì ă ,b đ ô ỉ ú đầ bó đế đâ vẫ bị ố bở á d ô<br /> t ,l tô tớ o ơ Bắ , á sắ q ề ởd<br /> ẳ xấ ổ vớ ịe l d k á<br /> đ b s o? Ô ! Có t ể l tự vứt bỏ ê , ũ í ở đâ , t l<br /> ì vậ ” [2]. ử o t ế kỉ XIII t ấ ầ ố tề t ủ k<br /> này, số t o đo đ ơ lê ủ ớ ữ q ề , k ữ ớ đò ỏ sự<br /> ếđ q ề , ụ q ề đã ữ bì đẳ vớ ớ về ề ặt: s<br /> l á đó k ô b ết ằ , d ớ t lí, đị vị xã , q ề lự , t ế ó , v v…<br /> ủ b ắ , ị, t ật tự đó C ú t ã tở l â ệ ủ Vũ<br /> ẳ đã đú o to Trinh trong Lan Trì kiến văn lục v tá ả<br /> k ết d t t o Thái bình<br /> M tđ bể đã ị sự ố quảng kí ụ ữ oá đã l ì<br /> ủ t t ở q ề vậ , tđ s k oá ? đã đã bỏ ồ , lấ<br /> b ể ữ ũ k ô t oát k ỏ á lự đó vợ k á , s o ( ả t lẫ á ) Có t ể<br /> M t â vật bả lĩ , á tí “ ồ ó, đã l đ ợ ữ vệ ở vị t í<br /> X â ơ ” 胡春香 (1772?-1822?), ủ ữ ớ ôk ô l đ ợ ũng<br /> t o k “ ế đấ ” để k ẳ đị ớ ót ểs o t , o á t ỳ ý Bấ ,<br /> ì , vẫ b l tâ lí tự t , á ả ủ t l “bố”, ê ệ s o ì, t<br /> t ở “ q ề ” k v ết: “Ví đây đổi á , k ô đặt vấ đề o lắ ! K ô<br /> phận làm trai đuợc/ Thì sự anh hùng há ả ẫ ê Vũ để o ô á<br /> bấy nhiêu” [Đề đền Sầm Nghi Đống]. bế t t ủ ô k ò l vợ<br /> Cũ á tâ lí ấ o ê , đố vớ k á , ôt s o t (lí t ở đố vớ<br /> t ợ “ ô á vô â ” (vô â ữ), tứ vệ t ự ệ ĩ vụ ủ vợ t<br /> ũ l ệ t ợ “ oá” ữ ớ , ồ o k ế ), ò k l ồ , ôt /<br /> X â ơ l k ô tỏ t á đ ả t l (k ế o vợ) s o á,v l tụ<br /> <br /> 47<br />  t/ ủ đì Vậ t ì, ở đâ ả ố o k ú t â k á Cô ật ì tỉ<br /> ă bả t â â ệ kì l ố dậ , t ì t ấ ì đã t o t<br /> ó lê t k át v bấ lâ bị kì én, ồ đe sự v ệ ủ vợ t ì lê ệ<br /> bị ấ đoá ủ ụ ữ: đ ợ bỏ V ơ t ớ q â ớ q â o<br /> ồ (vì ẳ đã á ét, k ô ứ ằ đó l do lò ế ,lề s b<br /> t ú) v đ ợ s o t eo ý ố ( o ô d ỡ ô á C đ ợ b o<br /> á , o t t ỳ ý) v đ ợ l “t ụ t” lâ t ì t Vă A bị đá há. Phiên<br /> đì (q ết đoá tất ả) K át v l v ơ bắt đ ợ ầ , lấ l l , bè ả<br /> “t ụ t” đì ò đ ợ t ể ệ to o á o ếl ầ l t ồ<br /> câu chu ệ ủ ơ ụ ữ k á ” [4, t 382] Sơn cư tạp thuật<br /> bế t , ở đâ , đ ợ o t ở về dẫ l K ất bì l ậ : “Kể ũ ê<br /> đì để “ ố dõ tô đ ”, t ự ệ t ật! vố k ô ó á ì l đố xử<br /> ữ ế , vì ẹ ôk ô ó o t k ô đầ đủ vớ o , so on<br /> ơ t ứ k ẳ đị , ấ từ đố xử k ô đầ đủ vớ o<br /> đ ợ ơ sử dụ q v ệ é l Ô ! ế đầ đủ vớ t , t ì dẫ á<br /> â ệ ủ t tá ả o ó ó t ũ ó t ể đ ợ Cá v ệ ầ<br /> l t ệ ủ K ất (tứ K ất ế ĩ í l t ế đó ô! á<br /> Quân 屈大均, 1630-1696, tá ả ủ b ó t vố ẳ ả đ ề l , so ở<br /> sá ổ tế Quảng Đông tân ngữ ầ l l l Vợ ó ồ vố<br /> 廣東新語) kể s : “Có o á ẳ ả đ ề tốt, so ở ầ ũ<br /> ầ ế ĩ , q ê ở t Vă A , l l tốt ế đã l tốt l t ì ó ìq á l<br /> q ậ Â Bì (tỉ Q ả ô ), k ô ữ đâ ” [4, t 382] ự b ế đổ ớ ủ<br /> õ tê t ật l ì Lú đế t ổ dậ t ì, ô t ô á ầ ũ ó t ể xe l tt ử<br /> o ằ ì èo, l k ô ó o t á để ứ , k ẳ đị tấ lò<br /> t , ê đị bắt ớ Bắ C A ế t ảo ủ ô, ố đ ợ l o t<br /> k ô đ lấ ồ để ô để b tỏ ề ế t ảo ề đó k ô<br /> bắt é ô ất đị ả đ lấ k á ì vệ t t t tử<br /> ồ Cô ơ ợ về ô ì ậ 吳時壬 (1746 - 1783) l<br /> o ă , dẫ bão, đ ú ó lú o ì l ữ để ở ă só<br /> ậ ề , beo ể , ô ũ ẹ: “ eo , ổ l đấ<br /> k ô l b ớ ê đ đ ó ế t â / ậ ằ b ổ đầ k ô l ậ<br /> Ô o đ v ơ , ôlề v o ầ k ấ á ” [Bát nguyệt kị cảm hoài] [1, tr.215].<br /> Cầ k ấ xo l k ó , k ó đế k ả ả ất ê ,vệ ô ì ậ ớ ì l<br /> tế Cô đ đớ o tấ t â l á , ữ ò x ất át từ ý t ứ tự t ẹ vớ t<br /> k ô ắ đ ợ l t , đế ỗ á ủ ì (“Uổ l đấ<br /> già k ô ơ ơ tự M t ô , ô â ” to t b ổ ỗ lo đó),<br /> đ bò lê ủ ụ ở t ớ bệ t , bỗ sự o ố đó l t sự ả<br /> t ấ q ả ừ ơ x ố t ớ ặt Cô ặt đị ằ ấ lò ế t ảo ủ<br /> lấ ă đó, ô bị ố , ê lề ông. So đ ề đó o t ấ , t o bố ả<br /> ấ Cô t ấ ó ầ t đ đầ b ế lo , ế t ết<br /> d o ặt ă ử t â d ớ ủ ì ồ ó ô ì ậ t ả q , k số<br /> <br /> <br /> 48<br />  ệ đ ô l ất o , lí, o ả về ặt đ o đứ t ì l o to<br /> k ả ă ă lo đì ầ o bị ó t ể ấ ậ đ ợ v tở t “lẽ<br /> ế, t ì lú đó t l ó ầ đề o t ”, “k ô ả l l ”, “ ế đã tốt<br /> t â ậ ụ ữ Cò ô á l t ì ó ì q á l ữ đâ ”, v.v... Qua<br /> ầ t ì l k á , ô số t o t bì , ví dụ , t t ấ đ ợ t t ầ<br /> t ủ ữ đ ô , ô ó o t đ o đứ (đặ b ệt l á t đ o<br /> đ ợ t đ ô l lẽ đ ơ ê Ở đứ , l â lí ủ o áo), d tâ , d ý<br /> đâ , sự b ế đổ ớ k ô ả l đề í ủ t đ k ì ậ về<br /> q t , á í l ở ứ đ k ó vấ đề b ế đổ ớ ế để ý t l t ấ ,<br /> k ă ủ ók ế ot tự đ t đ ợ tất ả ữ t ợ b ế đổ ớ (về<br /> lớ ệ t ợ b ế đổ ớ ở đâ ặt tâ -s lý) đ ợ é t o vă<br /> ũ k ô ò ầ t ết ả l t ệ t đ V ệt t ê đâ đề ỉở<br /> t ợ ót ự ữ , t á l , ầ ết ỉ t ề : ữ óa t ,k ô t ấ<br /> l ề t o , l sự t ở t ợ , ấ ó ề ợ l ( ế ót ì ỉở ữ<br /> sắ folklo e ó t ể ỉ l t ợ “ ả t ở ”, “ ả sử”; oặ<br /> t sự ả đị ệ t ợ “ ợ ” ữ để kí t á v<br /> ệ t ợ b ế đổ ớ t ê đâ k á e ắ d l ậ , t o k t ê t ự tế, ó<br /> ố vớ t ệ b ế đổ ớ é to lẽ ệ t ợ “ bế t ữ” ó k ả<br /> á “ ật t o ” o k để ật áo ă xả ề ơ ) Vì s o vậ ? eo<br /> ó 3 “ ật t o ” về ệ t ợ b ế đổ ú tô ó ấ ê â s đâ :<br /> ớ: t l , ề t o Lo ữ ó Thứ nhất, t eo q ệ ủ t ít ứ t<br /> t v đắ đ o [5]; l ề đ o ũ V ệt , ữ<br /> t o về t ở ả oe từ am hóa bế t (â ể t d ơ )<br /> t ữ vì bị t ừ t, s đó đắ đ o d s o ũ tốt ơ l bế t ữ<br /> [5]; b l , ề t o về Q á ế Â Bồ (d ơ ể t â ); Thứ hai, ó lẽ<br /> át vố l (Bồ tát) s l t á á o V ệt ỉ ấ ậ ó<br /> s t ữ( ô ú Dệ ệ ) ồ ệ t ợ “ ữ óa ” (t ă ấ ) ứ ít<br /> đ oằ đ o v t í q ả, để l k ấ ậ “ óa ữ” ( ấ )( á<br /> ì t ợ ật b Q /Q á Â t o t ợ ó bể ệ “ ữ tí ” bị<br /> hìn t ụ ữx đẹ , ề ê á ất ặ ề t ợ A<br /> ậ ( b ế t ể ủ ó t o vă , vă V ơ â , á o ủ ú<br /> oá t đ V ệt l ì t ợ Q ê ,… v đ ể ì ất l ệ t ợ<br /> Â ị Kí ) Ở ả b ật t o , ệ o q t bị ê á ặ ề);<br /> t ợ ể đổ ớ oặ l để ứ Thứ ba, v ệ lấ l ẩ vẫ<br /> o tí ổ q át, tí ề dệ t d ,v ệ t ợ ũ t ể<br /> ủ đ o ật ( ữ ũ ó t ể đắ đ o t ệ t t ở “ tâ ”/ “dĩ v<br /> ật) oặ l t sự t ử t á ả v ợt t ” ủ á tá ả t đ ề đó<br /> q t ớ k đắ đ o, t í q ả ot ấ t t ở q ề ất đã<br /> vậ , đố vớ á tá ảt đ , ố đế á d ô về ớ t kì<br /> t ệ t ợ đ ợ xe l kì l , ẳ ụ ữk ô ó lự o<br /> l (l ê q đế t ế đ o, đế vậ ớ ), k á l ả “đổ ậ l t ” để l ê<br /> ế tì đ ợ o ó t lí do ợ “sự á bấ ê ” ả dị<br /> <br /> 49<br />  ơ l t vị t í xã t oát k ỏ ậ đừng! Không, đừng!) ủ L l B ett, tá ả<br /> “ ơ dâ ” ũ t ế ề đ ợ t ể đã “k tử” o to o ố tở<br /> ệ to â ệ ủ ơ t ớ (q v ệ t ể ệ sự ề<br /> ụ ữ bế t ô é toá , ự ì ủ vệ t ô á đ t ê<br /> s đó đã l đế ứ ổ t ở - t bị b ế t ớ ) để k ẳ đị á<br /> vị t í xã ế l ữ ôt k ô t ể t ị tự t â , tự đị ủ ữ ớ ựvệ “ ữ<br /> đ t tớ ó ũ t ơ tự vệ b L hóa ” to t ệ ũ l ơ để<br /> ịD ệ ố k ẳ đị t â vật ữ ì ậ l tất ả ữ v ệ<br /> ủ ì ũ ả ả t đ t ì đã l d ớ á bó ủ ớ<br /> (Công dư tiệp kí 公餘捷記 - Vũ ơ [6] ề đó ó ĩ l ớ k ô<br /> ề 武芳王+是); â vật ố ò l ẩ ự để ữ ớ ớ đế<br /> k ẳ đị t ă ủ ì ả ảt ữ , ó ữ ẩ ê<br /> (Nữ tú tài tân truyện 女秀才新傳 - K ết tí tự t ị, tự ủ để đ t đ ợ đế<br /> d ), ị Kí ố đ t lá đ t ậ t ứ ẽ vậ l ả tq á<br /> ô ũ ả ả (Quan Âm Thị tì át t ể ủ ề vă ơ<br /> â vố đã đ t ớ ơ ô ất x về<br /> Kính tân truyện 觀音氏敬新傳 - K ết<br /> vấ đề bì đẳ ớ , vấ đề ữ q ề v<br /> danh)(3); v.v...<br /> á tí ó ò l k oả á k áx ả<br /> ệ t ợ tê o t ấ , “ý t ứ ữ<br /> về đị vă óa ( ô - â ) lẫ t đ<br /> q ề ” ủ t số tá ả t t đ (kể<br /> (t đ - ệ đ ) V ơ ữ ,lệ vệ<br /> ả á tá ả l ữ) v ợt q k ỏ á<br /> đ x t ế ó t ự sự k ả t v ệ<br /> “vò k ô” “b q ệ ” ủ t<br /> q ả? ó l t vấ đề vẫ ò ả ê<br /> t ở q ề ó ất k á vớ t<br /> ứ v t ảo l ậ t ê t o t ơ l<br /> ợ k ẳ đị ữq ề ủ ữ tá ả<br /> 3. Kết luận<br /> ữ t eo k ớ ữ q ề đí t ự<br /> ó l , q v ệ k ảo sát ệ t ợ<br /> ở ơ â ( ủ ế ở á )t kì ệ<br /> b ế đổ ớ t o vă t đ V ệt<br /> đ : R lde (1860 - 1953), Colette<br /> d ớ ó ì vă ó, ú t ó t ể<br /> (1873 - 1954), Violette Leduc (1907 -<br /> út đ ợ t số ậ t ứ bổ í về<br /> 1970), Simone de Beauvoir (1908 - 1986),<br /> q ệ , tâ lí về ớ tí (sex/ e de );<br /> Marguerite Duras (1914 - 1996), Monique<br /> q ệ về tí v ữ tí<br /> Wittg (1935 - 2003), Hélène Cixous (1937 -<br /> (masculinity - ferminity), nam q ề v ữ<br /> ), Lily Brett (1946 - ), v v… k ả<br /> q ề ( s l s - fe s ), vă óa<br /> ó ýt ứ ụ ữk ỏ ữ b<br /> í t ị - đ o đứ ( ol t l - ethical<br /> á tí , dụ tí v ả d l ậ xã để<br /> lt e) t o ề vă dâ t ó<br /> k ẳ đị “ ữ q ề ” t ệt đố C ẳ<br /> ê v vă ó dâ t ó ì<br /> , t o t ệ Monsieur Vénus (Ông Vệ<br /> tổ t ể, ú đề ả á tá đ ủ<br /> nữ) ủ R lde, tá ả b ế t â vật<br /> o áo (đặ b ệt l ố o) đế ãn<br /> t ởt ữ, v â vật tởt<br /> q ủ á tá ả vă V ệt<br /> t t ứ “đồ ơ tì dụ ” (sex-toy) cho<br /> t đ ó ê v ủ t đ<br /> t ụ ữ, vớ ý đồ “t ả t ớ<br /> ó o , ó ũ ả á<br /> tí ” ủ tá ả [6] ơ tự vậ ,<br /> ầ o đó, sự x ất ệ tự ê ủ ý<br /> t o t ệ No Don’t, No Don’t (Không,<br /> t ứ â bả , ý t ứ bì q ề ữ,<br /> <br /> 50<br /> ý t ứ đấ t ớ…tê ơ sở sự át ặ ị M ,…)<br /> t ể ủ vă t ế tụ , vă ệ TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> t ật Dĩ ê , ố ậ t ứ sâ ơ<br /> Tiếng Việt<br /> ữ về ữ vấ đề t ê , t ết ĩ, ú<br /> t ầ ót ê ề t lệ v á ơ 1. Lâ ( ủ b ê ) (2003), Ngô Thì Nhậm<br /> toàn tập, tậ 1, xb K o xã , ,<br /> á tế ậ lê to t ơ l / 2003.<br /> Chú thích 2. ô ĩ L ê v á sử t ầ Lê (1993),<br /> 1. Ở đâ , ú tô ủ ế q tâ đế ệ Đại Việt sử kí toàn thư, bả dị v ê<br /> t ợ b ế đổ ớ tí ất tự ê , bả ữ á , 4 tậ , V ệ K o xã<br /> bẩ s ứ q tâ đế ệ t ợ V ệt , xb K o xã ,<br /> b ế đổ ớ tí ất “ â t o”<br /> 3. ầ ĩ ( ủ b ê , 1993) Tổng tập tiểu<br /> ệ t ợ “t ế o ” vố ất ổ b ế ở thuyết chữ Hán Việt Nam, tậ 1, xb ế<br /> t t đ â l đố t ợ ầ đ ợ ớ , , 1993<br /> ê ứ ê Về ệ t ợ “t ế o ”<br /> ở V ệt t t đ , ót ểđ : C í 4. ầ ĩ ( ủ b ê , 1993) Tổng tập tiểu<br /> thuyết chữ Hán Việt Nam, tậ 2, xb ế<br /> , “ ex v á t ề đ ”, to<br /> ớ , , 1993<br /> Chuyện phiếm sử học, xb t ứ , ,<br /> 2016. 5. Piyadassi Mahathera (1995). Phật giáo nhìn<br /> 2. ớ đâ t t o đâ l b toàn diện (The Spectrum of Buddhism),<br /> “lỡ q t ị” ê á o q Kim Khánh dị , tâ d x ất bả ,<br /> Seattle.<br /> ê , ă đã ứ t<br /> á t ết ụ ằ đâ l b t ơ “Vị vô 6. o ấ (1999), Dục tính trong văn<br /> â ữ”, tứ vị ụ ữ bị dị tật bẩ chương và vấn đề đạo đức,<br /> s về ớ tí X xe : ă , http://www.tienve.org/home/activities/viewTo<br /> “Lỡm quan thị vị Vô âm nữ”, trong Con pics.do?action=viewArtwork&artworkId=162<br /> 0t ậ : 9/9/2016<br /> đường giải mã văn học trung đại Việt Nam,<br /> xb áo dụ , , 2006, t 324-326. Chữ Hán<br /> 3. ất ê ệ t ợ Q Â ị Kí 7. 闕名. 太平廣記, vệ Q ố ,<br /> “ ả ” ò ó ữ ê â ứ kí ệ : R 1582<br /> t ơ ( vấ đề ê ẫ ủ b l 8. 李時珍. 本草綱目, 人 部 第 五 十 二 卷,<br /> Q ế Â Bồ át vố l ; vì vấ 人之一, “人 傀”.<br /> đề ốt t ệ ầ ị Kí ả để ò 9. 王充. 論衡, 卷二, “無形”.<br /> <br /> <br /> ậ b : 26/9/2016 B ê tậ xo : 15/10/2016 D ệt đă : 20/10/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 51<br />