Hiệu quả can thiệp nâng cao năng lực phòng chống lao phổi của y tế cơ sở tỉnh Lai Châu

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> <br /> HIỆU QUẢ CAN THIỆP NÂNG CAO NĂNG LỰC<br /> PHÒNG CHỐNG LAO PHỔI CỦA Y TẾ CƠ SỞ TỈNH LAI CHÂU<br /> Dương Đình Đức*; Đinh Ngọc Sỹ**; Phạm Ngọc Châu***<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá hiệu quả can thiệp nâng cao năng lực phòng chống lao phổi của y tế cơ<br /> sở tại tỉnh Lai Châu. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu can thiệp một nhóm (đánh giá<br /> trước sau); đối tượng can thiệp: 40 cán bộ y tế (CBYT) tham gia chương trình chống lao tại 8<br /> huyện, thị xã và 108 cán bộ chuyên trách lao tại tất cả các xã của tỉnh Lai Châu. Biện pháp can<br /> thiệp: củng cố mạng lưới phòng chống lao tuyến huyện, xã; nâng cao trình độ chuyên môn<br /> thông qua cung cấp tài liệu tuyên truyền, đào tạo, tập huấn. Kết quả: sau can thiệp: 8/8 huyện<br /> đã thành lập tổ chống lao với những quy định cụ thể về chức năng, nhiệm vụ và hoạt động<br /> phòng chống lao. Tỷ lệ CBYT cơ sở có kiến thức, thái độ, thực hành đúng về các biện pháp<br /> phòng chống lao tăng lên rõ rệt, đạt > 80%. Kết luận: hiệu quả can thiệp đã tăng cường được<br /> nguồn lực chống lao cho tuyến huyện và xã; cải thiện được kiến thức, thái độ, thực hành về các<br /> biện pháp phòng chống lao của CBYT cơ sở.<br /> * Từ khóa: Phòng chống lao phổi; Nâng cao năng lực, Can thiệp; Lai Châu.<br /> <br /> Effectiveness of Intervention in Improving the Capacity for<br /> Tuberculosis Prevention of Health Facilites in Laichau Province<br /> Summary<br /> Objectives: To evaluate the effectiveness of intervention aiming at improving tuberculosis<br /> (TB) prevention and control capacity of healthcare facilities in Laichau province. Methods: An<br /> one-group intervention study (pre-and post-evaluation). Participants: 40 health officers joined<br /> anti-TB programs in 8 districts, towns and 108 specialized staffs in all communes of Laichau<br /> province. Interventions methods: strengthening TB control network in districts, villages; raising<br /> the professional skill through propaganda and training. Results: After intervention: 8/8 districts<br /> have set up TB prevention team giving specific regulations on functions, tasks and activities of<br /> TB control. The number of medical staffs with the right knowledge, attitude and practice on TB<br /> prevention measures has increased significantly, accounting for over 80%. Conclusion: The<br /> effect of intervention is to strengthen TB prevention resources in districts and communes; also<br /> improve medical staffs’ knowledge, attitude and practice about TB prevention measures.<br /> * Key words: Anti-tuberculosis program, Capacity enhancement; Intervention; Laichau province.<br /> * Ủy ban Nhân dân huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu<br /> ** Bệnh viện Phổi TW<br /> *** Học viện Quân y<br /> Người phản hồi (Corresponding): Dương Đình Đức (ducquangdoc@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 30/09/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 14/11/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 21/11/2016<br /> <br /> 49<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Phòng và chống bệnh lao, trong đó có<br /> lao phổi hiện vẫn là một thách thức lớn<br /> đối với thế giới và Việt Nam [2, 9]. Nguy<br /> cơ nhiễm lao của người dân Việt Nam<br /> vẫn ở mức cao, trên toàn quốc là 1,5%,<br /> trong đó phía Nam là 2% và phía Bắc là<br /> 1%. Mặc dù trong năm 2015 đã đạt và<br /> vượt mục tiêu giảm 50% tỷ lệ hiện mắc<br /> lao so với năm 1990, nhưng việc giảm tối<br /> đa nguy cơ kháng thuốc của vi khuẩn lao<br /> và tạo điều kiện cho mọi người sớm tiếp<br /> cận được dịch vụ khám và điều trị lao,<br /> đặc biệt trong trường hợp lao mới vẫn<br /> còn là những thách thức lớn [1, 2].<br /> Chính vì vậy, việc nghiên cứu nâng<br /> cao hiệu quả phòng chống lao ở tuyến cơ<br /> sở, đặc biệt ở những tỉnh có điều kiện<br /> kinh tế - xã hội khó khăn, đời sống nhân<br /> dân còn hạn chế là vấn đề hết sức cấp<br /> bách.<br /> Tại Lai Châu, Chương trình Phòng<br /> chống Lao đã được triển khai từ năm<br /> 1993, song còn gặp nhiều khó khăn, công<br /> tác phát hiện, quản lý và điều trị bệnh lao<br /> so với toàn quốc hàng năm còn thấp,<br /> nhất là bệnh lao phổi AFB (+), tỷ lệ điều<br /> trị khỏi chưa đạt mục tiêu Chương trình<br /> Chống lao Quốc gia đề ra [3]. Cho đến<br /> nay, vẫn chưa có một phương pháp can<br /> thiệp nào nhằm nâng cao năng lực phòng<br /> chống lao phổi của y tế cơ sở tại tỉnh Lai<br /> Châu. Do vậy, chúng tôi triển khai nghiên<br /> cứu nhằm: Nâng cao năng lực phòng<br /> chống lao phổi của y tế cơ sở tại tỉnh<br /> Lai Châu.<br /> 50<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng, địa điểm, thời gian<br /> nghiên cứu.<br /> Cán bộ tổ chống lao huyện và cán bộ<br /> chuyên trách lao của trạm y tế xã thuộc<br /> tỉnh Lai Châu; thời gian nghiên cứu từ<br /> năm 2012 - 2014.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> - Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu can<br /> thiệp một nhóm, đánh giá trước sau về<br /> hiệu quả can thiệp một số giải pháp.<br /> Không có đối chứng.<br /> - Cỡ mẫu và chọn mẫu nghiên cứu:<br /> chọn mẫu chọn chủ đích toàn bộ tổ chống<br /> lao của 8 huyện/thành phố, thị xã (mỗi<br /> huyện 5 người). Tổng số: 40 CBYT của tổ<br /> chống lao tại 8 huyện, thị xã và 108 cán<br /> bộ chuyên trách lao tại 108 trạm y tế xã<br /> của tỉnh Lai Châu.<br /> - Phương pháp và các hoạt động can<br /> thiệp: củng cố mạng lưới phòng chống<br /> lao tuyến huyện, xã; nâng cao trình độ<br /> chuyên môn cùng với sử dụng tài liệu<br /> tuyên truyền và bài truyền thông; tờ rơi,<br /> tờ gấp, áp phích.<br /> - Phương pháp đánh giá hiệu quả can<br /> thiệp: phỏng vấn trực tiếp các đối tượng<br /> can thiệp bằng bộ câu hỏi thiết kế sẵn để<br /> đánh giá kiến thức về phòng chống lao,<br /> thái độ đối với bệnh nhân (BN) lao, thực<br /> hành các biện pháp phòng chống lao của<br /> cán bộ làm công tác chống lao tại 8<br /> huyện, thị và 108 xã để đánh giá năng lực<br /> phòng chống lao của y tế cơ sở sau can<br /> thiệp gồm củng cố mạng lưới phòng<br /> chống lao tuyến huyện, xã.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> - Đánh giá hiệu quả can thiệp dựa vào<br /> chỉ số hiệu quả (CSHQ):<br /> CSHQ =<br /> <br /> / p1 - p2/<br /> p1<br /> <br /> Trong đó: p1: tỷ lệ trước can thiệp;<br /> p2: tỷ lệ sau can thiệp.<br /> * Xử lý và phân tích số liệu:<br /> Số liệu được nhập và phân tích bằng<br /> phần mềm Epidata 3.0 và SPSS 18.0.<br /> <br /> x 100 (%)<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Hiệu quả tăng cường nguồn lực chống lao.<br /> Bảng 1: Cơ cấu cán bộ chống lao tuyến huyện.<br /> Trước can thiệp<br /> Thành phần chuyên môn<br /> <br /> Sau can thiệp<br /> <br /> 2012 (n = 7)<br /> <br /> 2013 (n = 8)<br /> <br /> 2014 (n = 8)<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Cán bộ chống lao chuyên trách<br /> <br /> 7<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Cán bộ chống lao kiêm nhiệm<br /> <br /> 3<br /> <br /> 42,9<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Kỹ thuật viên xét nghiệm kiêm nhiệm<br /> <br /> 7<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Cán bộ giám sát, thống kê<br /> <br /> 3<br /> <br /> 42,9<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Cán bộ quản lý dược<br /> <br /> 6<br /> <br /> 85,7<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Trước can thiệp (năm 2012), 100% số huyện có cán bộ chống lao chuyên trách và<br /> kỹ thuật viên xét nghiệm kiêm nhiệm, nhưng cán bộ chống lao kiêm nhiệm, cán bộ<br /> giám sát, thống kê và cán bộ quản lý dược không đầy đủ. Từ năm 2013, những cán bộ<br /> này đã được bổ sung đầy đủ, mặc dù chưa huyện nào có kỹ thuật viên xét nghiệm<br /> chuyên trách.<br /> Bảng 2: Hoạt động phát triển mạng lưới chống lao tuyến xã trước và sau can thiệp<br /> (n = 108).<br /> Trước can thiệp<br /> Chỉ số<br /> <br /> Sau can thiệp<br /> <br /> 2012<br /> <br /> 2013<br /> <br /> 2014<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Có cán bộ chống lao chuyên trách tuyến xã<br /> <br /> 29<br /> <br /> 26,9<br /> <br /> 108<br /> <br /> 100<br /> <br /> 108<br /> <br /> 100<br /> <br /> Có sử dụng y tế thôn bản (YTTB) tham gia<br /> chống lao<br /> <br /> 6<br /> <br /> 5,6<br /> <br /> 108<br /> <br /> 100<br /> <br /> 108<br /> <br /> 100<br /> <br /> YTTB có phụ cấp tham gia chống lao<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> 10<br /> <br /> 9,3<br /> <br /> 10<br /> <br /> 9,3<br /> <br /> Trước can thiệp, chỉ 26,9% số xã có cán bộ chống lao chuyên trách và 5,6% xã có<br /> YTTB tham gia công tác chống lao. Từ năm 2013, tất cả các xã có cán bộ chống lao<br /> chuyên trách và YTTB tham gia công tác chống lao.<br /> 51<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> 2. Hiệu quả tăng cường khám phát hiện và điều trị lao.<br /> <br /> Biểu đồ 1: Nguồn BN đến khám lao tại tổ chống lao huyện trước và sau can thiệp.<br /> Số lượng BN đến khám lao tại tổ chống lao huyện tăng rõ rệt từ năm 2012 - 2014.<br /> Trong khi số lượng BN tự đến tăng nhẹ (từ 510 - 734 người), số BN do y tế xã và<br /> YTTB giới thiệu đã tăng rõ rệt (từ 1.622 lên 2.588 người).<br /> <br /> Biểu đồ 2: Nguồn BN đến khám lao tại trạm y tế xã trước và sau can thiệp.<br /> Số lượng BN đến khám lao tại trạm y tế xã tăng rõ rệt hàng năm, cả BN tự đến và<br /> BN do y tế xã và YTTB giới thiệu.<br /> 3. Hiệu quả cải thiện kiến thức, thái độ, thực hành của CBYT cơ sở trong công<br /> tác phòng chống lao.<br /> Trong tổng số 148 đối tượng nghiên cứu, 40 người làm công tác chống lao tuyến<br /> huyện và 108 người là cán bộ chuyên trách chống lao ở tuyến xã với tỷ lệ tương đối<br /> cân bằng theo giới tính. Về trình độ chuyên môn, chủ yếu là y sỹ (61,5%) và y tá<br /> (29,7%); tuyến huyện có 27,5% bác sỹ và 47,5% y sỹ.<br /> 52<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> Bảng 3: Hiệu quả cải thiện kiến thức của CBYT cơ sở về nhiệm vụ của y tế xã trong<br /> phòng chống lao (n = 148).<br /> Trước can thiệp<br /> <br /> Sau can thiệp<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> CSHQ<br /> (%)<br /> <br /> Phát hiện, chuyển người nghi lao<br /> <br /> 133<br /> <br /> 89,9<br /> <br /> 148<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 11,3<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Thực hiện và giám sát điều trị<br /> <br /> 36<br /> <br /> 24,3<br /> <br /> 147<br /> <br /> 99,3<br /> <br /> 308,3<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Tuyên truyền phòng chống lao<br /> <br /> 117<br /> <br /> 79,1<br /> <br /> 139<br /> <br /> 93,9<br /> <br /> 18,8<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Kiểm tra tiêm BCG cho trẻ<br /> <br /> 46<br /> <br /> 31,1<br /> <br /> 134<br /> <br /> 90,5<br /> <br /> 191,3<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Nhiệm vụ<br /> <br /> p<br /> <br /> Trước can thiệp, đa số CBYT cơ sở biết nhiệm vụ của y tế xã trong phòng chống<br /> lao là phát hiện, chuyển người nghi lao (89,9%) và tuyên truyền phòng chống lao<br /> (79,1%). Tỷ lệ biết phải thực hiện và giám sát điều trị và kiểm tra tiêm BCG cho trẻ rất<br /> thấp. Sau can thiệp, tỷ lệ CBYT cơ sở biết các nhiệm vụ của y tế xã đều đạt trên 90%,<br /> tăng so với trước can thiệp có ý nghĩa thống kê (CSHQ = 11,3 - 308,3%). Riêng nhiệm<br /> vụ phát hiện, chuyển người nghi lao lên tuyến huyện để khám đạt 100%.<br /> Bảng 4: Hiệu quả thay đổi thái độ xử trí của CBYT cơ sở khi BN lao bị dị ứng thuốc<br /> trước và sau can thiệp (n = 148).<br /> Trước can thiệp<br /> <br /> Sau can thiệp<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> CSHQ<br /> (%)<br /> <br /> Dừng thuốc điều trị lao<br /> <br /> 20<br /> <br /> 13,5<br /> <br /> 143<br /> <br /> 96,6<br /> <br /> 615,0<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Tư vấn và gửi lên tuyến trên kiểm tra<br /> <br /> 137<br /> <br /> 92,6<br /> <br /> 145<br /> <br /> 98,0<br /> <br /> 5,8<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Thái độ<br /> <br /> p<br /> <br /> Trước can thiệp, khi BN lao bị dị ứng thuốc mới có 13,5% CBYT cơ sở có thái độ<br /> xử trí đúng thuốc điều trị lao. Sau can thiệp, tỷ lệ CBYT cơ sở có thái độ xử trí đúng khi<br /> BN lao bị dị ứng thuốc đạt xấp xỉ 100%, tăng so với trước can thiệp có ý nghĩa thống<br /> kê (CSHQ = 5,8 - 615,0%).<br /> Bảng 5: Thực hành của CBYT cơ sở khi BN nghi lao phổi đến khám trước và sau<br /> can thiệp (n = 148).<br /> Biện pháp<br /> <br /> Trước can thiệp<br /> <br /> Sau can thiệp<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Cho điều trị lao ngay<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> Dùng kháng sinh thông thường<br /> <br /> 98<br /> <br /> 66,2<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,7<br /> <br /> Tư vấn đến tuyến trên xét nghiệm đờm<br /> <br /> 59<br /> <br /> 39,9<br /> <br /> 146<br /> <br /> 98,6<br /> <br /> CSHQ<br /> (%)<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,01<br /> 147,5<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Trước can thiệp, khi BN đến khám nghi lao phổi, đa số CBYT cơ sở cho sử dụng<br /> kháng sinh thông thường (66,2%). Sau can thiệp, đa số CBYT cơ sở tư vấn đến tuyến<br /> huyện để xét nghiệm đờm (98,6%), tăng so với trước can thiệp (CSHQ đạt 147,5%;<br /> p < 0,001).<br /> 53<br /> <br />