Hiệu quả kỹ thuật và khoảng cách công nghệ trong khu vực doanh nghiệp Việt Nam giai đoạn 2012-2016

QUẢN LÝ - KINH TẾ<br /> <br /> <br /> HIỆU QUẢ KỸ THUẬT VÀ KHOẢNG CÁCH CÔNG<br /> NGHỆ TRONG KHU VỰC DOANH NGHIỆP VIỆT<br /> NAM GIAI ĐOẠN 2012-2016<br /> Nguyễn Văn<br /> Khoa Cơ sở Cơ bản, Đại học Hàng Hải Việt Nam<br /> Email: Nguyenvan246.hh@gmail.com<br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Nghiên cứu này sử dụng phương pháp hàm sản xuất biên ngẫu nhiên và lý<br /> thuyết đường biên sản xuất chung để phân tích hiệu quả kỹ thuật và sự thay đổi trong<br /> năng suất của các doanh nghiệp Việt Nam giai đoạn 2012-2016 cũng như các thành phần<br /> của nó. Kết quả cho thấy: (i) Các doanh nghiệp nhà nước và tư nhân vẫn thâm dụng lao<br /> động là chủ yếu, trong khi các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã<br /> dần thâm dụng vốn. (ii) Cải thiện hiệu quả kỹ thuật là thành phần đóng góp chủ yếu vào<br /> năng suất của các doanh nghiệp Việt Nam giai đoạn 2012-2016. (iii) Có khoảng cách lớn<br /> về công nghệ giữa các doanh nghiệp Việt Nam và nó là lý do chính cho sự khác biệt năng<br /> suất giữa các doanh nghiệp. (iv) Tỷ lệ khoảng cách công nghệ suy giảm là nguyên nhân<br /> chính kìm hãm tăng trưởng năng suất của các doanh nghiệp.<br /> Từ khóa: Hàm sản xuất biên ngẫu nhiên, Hiệu quả kỹ thuật, Đường biên sản xuất<br /> chung, Năng suất nhân tố tổng hợp.<br /> <br /> <br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ Petrin (2003) phát triển; Và một số phương<br /> pháp tham số như: Phương pháp hàm sản<br /> Một trong những tiêu chí đánh giá chất<br /> xuất biên ngẫu nhiên được đưa ra lần đầu bởi<br /> lượng tăng trưởng là hiệu quả và năng suất<br /> Aigner và Chu (1968); Phương pháp đường<br /> của các doanh nghiệp trong nền kinh tế. Có<br /> biên sản xuất chung (meta-frontier) được<br /> nhiều phương pháp khác nhau về mặt lý<br /> Battese và cộng sự (2002, 2004) đưa ra và<br /> thuyết để làm điều này. Lý thuyết về đo lường<br /> được O’Donnell và cộng sự (2008) phát triển;<br /> hiệu quả và năng suất trên thế giới thường<br /> Phương pháp hệ số biến đổi ngẫu nhiên được<br /> sử dụng một số phương pháp như: Phương<br /> đề xuất lần đầu bởi Kalirajan và Obwona<br /> pháp ước lượng hàm sản xuất gộp và hạch<br /> (1994) vv…<br /> toán tăng trưởng của Solow (1957); Phương<br /> pháp bao dữ liệu được gợi ý bởi Farrell (1957); Trong những năm qua việc đo lường mức<br /> Phương pháp bán tham số được đề xuất bởi hiệu quả kỹ thuật của các doanh nghiệp, các<br /> Olley và Pakes (1996) và được Levinsohn và ngành kinh tế ở Việt Nam chủ yếu thực hiện<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC 63<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ<br />  E Đường bi<br /> F 2 2<br /> 2<br /> nhó<br /> SảnD<br /> bởi hai phương pháp tham số và phi tham Sản lượng<br /> số. Phương pháp phi tham số thường Sảnđược<br /> lượng<br /> C lượng<br /> (q)<br /> áp dụng là phương pháp bao dữ liệu (DEA)(q)<br /> Sản<br /> (q) lượng<br /> (q)<br /> G Đường H biên sản xuất 2<br /> Đường biên sản H Đường b<br /> và phương pháp tham số được áp dụng phổ<br /> Đường biên sản<br /> Bxuất chung A nhóm 1 (5) H (5)<br /> xuất c<br /> biến là phương pháp hàm sản xuất biên ngẫu Đường biên sản<br /> nhiên truyền thống (SFA). Các kết quả của xuất chung Sản lượng Các phâ<br /> thuyết đườ<br /> xuất chung Đường biên sản xuất<br /> DEA thường nhạy cảm với các quan sát trội (q) thuyết trình<br /> đường của<br /> biên B<br /> Đường biên sản xuất nhóm 3<br /> E H<br /> Đường biên sảncộng<br /> xuấtsự (2<br /> trình của Battese &<br /> và không tính đến ảnh hưởng của nhiễu thống F Đường biên sản xuất<br /> E Đường biên sản nhóm 3 nhómF 3 mô tả như<br /> kê. Trong khi đó, nhược điểm của SFA truyền D C E nhóm 2 cộng sự (2008). H<br /> F F Đường<br /> xuất chung biên sản xuất Đường biên sảnD xuất<br /> thống là việc giả định các doanh nghiệp có G mô tả như sau:<br /> D O A Đường nhóm 2 xuất<br /> biên sản nhóm 2 qGit  Đ f<br /> cùng tham số công nghệ ở mỗi thời kỳ có thể C B D C<br /> nhóm 1<br /> Đường biên sản xuất<br /> G<br /> it  f ( x<br /> qnhóm 1it ,<br /> dẫn đến các ước lượng chệch về năng suất. Đường biên G sản xuất Đường biên sản xuất<br /> B 3 (6)<br /> B này A nhóm B EA nhóm 1 Đường biên sản xuất Trong<br /> Nhằm phá bỏ gả định này, nghiên cứu F 1 Xét công ty A thuộc nhóm (6)1, khi đót, xnitc<br /> gian<br /> coi các loại hình doanh nghiệp nhà nước, tư D nhóm 2<br /> C<br /> nhân và doanh nghiệp FDI có công nghệ sản O đo lường G hiệu quả kỹ thuật Đầu vàocho A. Thứ<br /> (x) Trong đó:t,qitnlà<br /> gian<br /> Đường biên sản xuất gian t, xnit, làVitđầu v<br /> ứng với đường biên sản xuất chung. là nh<br /> k<br /> xuất khác nhau nhằm hướng đến ước lượng B công<br /> Xét ty A thuộc nhóm 11, khi đó có hai đại lượngO phối<br /> A nhóm<br /> chuẩ<br /> t, <br /> k<br /> hiệu quả kỹ thuật, khoảng cách công O<br /> nghệ và O hiệu quả kỹ thuậtĐầu<br /> đo lường cho vào<br /> A. Thứ(x) nhất là hiệugian<br /> Đầu vào<br /> quả (x) là các t<br /> năng suất các nhân tố tổng hợp của ba khu TE(x,q)=D<br /> ứngXét côngbiên<br /> với đường Ao(x,q)=OB/OF<br /> ty sản thuộc nhóm 1, khi đó có<br /> xuất chung. haiTheo Batt<br /> Xét công<br /> , Vitk là nhiễu ngẫun<br /> ty i trong<br /> Xét công ty đại<br /> vực doanh nghiệp (doanh nghiệp nhà nước, lượng<br /> A TE(x,q)=D<br /> thuộc Xét<br /> nhóm đo1, lường<br /> công khi<br /> o(x,q)=OB/OF<br /> hiệu<br /> ty Ađóthuộc<br /> có hai quả<br /> nhóm<br /> đại 1, kỹ đó<br /> khi<br /> lượng thuật cho<br /> (1)cóphối<br /> hai A.<br /> đạilường<br /> đo lượng<br /> chuẩn cụt.hiệu<br /> doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp Thứ<br /> FDI)hiệu quả<br /> đo lường<br /> Thứ<br /> nhất<br /> kỹđo<br /> hai<br /> lường<br /> thuật là<br /> cho<br /> làquả<br /> hiệu<br /> hiệu<br /> A. kỹ<br /> hiệu<br /> quả<br /> Thứ<br /> quả cho<br /> ứng<br /> kỹnhất<br /> thuật kỹA.<br /> với thuật<br /> đường<br /> Thứ nhất ứng<br /> biên với<br /> sản<br /> làứng<br /> hiệu đườn<br /> vớiquả<br /> đường<br /> O ứnglàvớihiệu quả (x)TE & k<br /> it <br /> Thứ hai là hiệu quả thuật đường biên sảnĐầuxuất<br /> Theo vàoBattese Co<br /> trong nền kinh tế. xuất<br /> ứng với đường biênnhóm.<br /> sảnchung.<br /> nhóm.<br /> ứng với đường<br /> xuất chung. biên sản xuất chung.<br /> TE(x,q)=D<br /> ty i trong nhómok(xứ<br /> TE(x,q)=D (x,q)=OB/OF (1)<br /> II. TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠ SỞ LÝo(x,q)=OB/OFXét công tyTEA(x,q)<br /> TE(x,q)=D o k thuộc=nhóm (1)<br /> TE<br /> k 1,k khi =đó có<br /> D o(x,q)<br /> (x,q)<br /> hai đại lượng<br /> OB/OD<br /> =làThứ<br /> (7)<br /> Dhai<br /> k (x,q)<br /> (2) Thứ<br /> đo lường hiệu quả kỹ thuật cho A. Thứ nhất hiệu o là q<br /> quả<br /> hiệ<br /> THUYẾT hai là hiệu quả kỹ thuật ứng với đường biên sản xuất<br /> Thứ hai là hiệu quả kỹ Thứ<br /> Ở đây(2)<br /> ứng<br /> thuậthai<br /> nhóm.<br /> ứng là<br /> với đường<br /> TE(x,q)<br /> với hiệu<br /> luôn nhỏ<br /> đường quả<br /> biênhơn sảnhoặc<br /> biên sản<br /> xuất kỹTExuất<br /> chung.<br /> bằng kthuật<br /> (x,q)<br /> ứng<br /> k<br /> TE it với<br /> nhóm. x .làitk<br /> (q và x<br /> nhóm.<br /> Phương pháp phân tích sản xuất biên đường biên sản xuất nhóm. e Hàm it s<br /> TE(x,q)=D<br /> Hình 1 cho othấy (x,q)=OB/OF<br /> có khoảng cách giữa<br /> TE (x,q) = D o(x,q) = OB/OD k<br /> k đường<br /> k biên sản (1) ngành the<br /> ngẫu nhiên để ước lượng đường biên sản xuất TE<br /> xuất Ởkchung<br /> (2)<br /> đâyvàTE(x,q)<br /> (x,q) =đường Dkobiên (x,q)luôn<br /> sản = xuất nhỏ<br /> OB/OD<br /> nhóm, hơnnó phảnhoặc(7)ánh(2)bằng sau: TE<br /> chung (meta-frontier) được Battese(2)& cộng Thứ hai là hiệu quả kỹ thuật ứng với đường biên sản xuất<br /> mức độ lạc hậu giữa công nghệ sản xuất nhóm và(qcông vàỞ xđây TE(x,q)<br /> là logarit tự<br /> Ở đây TE(x,q) luôn nhỏ hơn hoặc bằng<br /> sự (2002; 2004) đưa ra và được O’Donnell<br /> Ở đây TE(x,q) luôn nghệ<br /> nhỏ<br /> k<br /> nhóm.<br /> Ở sản<br /> TEkhái(x,q)<br /> đâyxuất<br /> hơn Hình<br /> TE(x,q)<br /> hoặcchung. 1<br /> bằng<br /> luôn cho<br /> Khoảngnhỏ<br /> TE thấy<br /> k(x,q)hơn hoặc<br /> cách này có được khoảng<br /> bằng đoTE<br /> k<br /> lường (x,q)cách<br /> bởi qgiữa<br /> *<br /> it  fđ<br /> niệm tỷ lệ khoảng cách công nghệ (TGR) (Battese Hàm<br /> & Hình<br /> sản 1 ch<br /> xuất<br /> & cộng sự (2008) phát triển. Cho đến nay vàTE (x,q)<br /> khoảng=cách D giữa<br /> o(x,q)đường = biên OB/OD<br /> k k<br /> Hình 1 cho thấycộng<br /> xuất<br /> có<br /> Hìnhchung<br /> khoảng<br /> sự,<br /> 1 cho thấy cóđường<br /> 2004). cách giữa đường biên sản<br /> biên sản ngành xuất<br /> xuấttheo nhóm<br /> (8)sản<br /> chung<br /> Battes và<br /> phương pháp này đã được sử dụng nhiều Hình<br /> (2)<br /> xuất chung 1 cho và đường thấy biên có sản khoảngxuất nhóm, cách nó giữa<br /> phản ánh<br /> xuất chung và đường<br /> trong các nghiên cứu về đo lường hiệu quả và đường mức<br /> lệbiên<br /> Tỷ mức khoảng<br /> Ở đâybiên<br /> độ<br /> sản<br /> độTE(x,q)<br /> lạc lạc<br /> xuất<br /> cách<br /> sản<br /> hậu công<br /> luôn<br /> hậu<br /> nhóm,nghệ nó<br /> xuất<br /> giữanhỏcông<br /> giữa phản<br /> địnhnghệ<br /> chung<br /> hơn<br /> hướngcông<br /> hoặc bằng<br /> ánh<br /> vàđầu<br /> sản xuất nghệ<br /> ra<br /> đường<br /> sau: mức<br /> (TRG)<br /> TEk(x,q)nhómbiênsản độxuất<br /> và Trong<br /> công đó<br /> lạc h<br /> mức độ lạc hậu giữacủanghệcông<br /> nhómsản nghệ<br /> k được sản xuất nhóm và công nghệ sản xuấts<br /> năng suất. Rao & cộng sự (2004), O’Donnell sản nghệ<br /> xuất sảnxuấtđịnh<br /> nhóm, xuất nó<br /> chung.nghĩaKhoảng<br /> phản như sau:cách này được đo lườngcác<br /> chung. ánhKhoảng mức độcách lạc hậunày bởi đượ<br /> tham<br /> nghệ sản xuất chung. khái<br /> Khoảng<br /> giữa công<br /> Hình cách<br /> niệmnghệ<br /> 1 chonày thấy được<br /> sản xuất<br /> có khoảng<br /> đo lường<br /> cáchnhóm<br /> cáchbởigiữa<br /> q)và<br /> đường*<br /> q  f (x ; <br /> côngit (Battese<br /> biên<br /> khái sản tỷ l<br /> niệm<br /> nghệ &Theo<br /> o ( x, q )biên TE ( x,nghệ<br /> & cộng sự (2008) phân tích sự khác biệt về tỷ lệDkhoảng công (TGR) it<br /> TGR<br /> khái niệm tỷ lệ khoảng khái<br /> xuất<br /> sản cộng<br /> k<br /> (<br /> cách<br /> xuấtđộ<br /> x ,niệm<br /> q<br /> chung )<br /> công<br /> sự,chung. <br /> 2004).<br /> vànghệ tỷ<br /> đường lệ<br /> (TGR)<br /> Khoảng<br /> khoảng<br />  sản xuất<br /> (Battese<br /> cách<br /> cách<br /> &<br /> này<br /> nhóm, công<br /> được<br /> nócộng nghệ<br /> phản<br /> đo<br /> ánh2004<br /> sự,<br /> nhiên (TG<br /> của<br /> năng xuất trong nông nghiệp giữa 97 nước ở mức lạc hậuD k<br /> ( x<br /> giữa , q )<br /> công TEnghệ<br /> k<br /> ( x ,<br /> sảnq ) xuất<br /> (8)<br /> nhóm và công<br /> cộng sự, 2004). cộng sự, 2004).o<br /> Tỷ lượng độc<br /> Châu Á, Châu Âu, Châu Mỹ và Châu Phi trong lường<br /> (3) Tỷ<br /> bởi<br /> nghệlệ sản khoảngkhái niệm<br /> cách<br /> xuất chung. công tỷ nghệ<br /> Khoảng<br /> lệ khoảng<br /> cáchđịnhnàyhướng cách<br /> đượcđầu ra lệ<br /> công<br /> đo lường<br /> khoảng<br /> (TRG)<br /> bởi<br /> việc đườn<br /> Tỷ lệ khoảng cáchnghệcông nghệ kđịnh<br /> (TGR) (Battese hướng &đầu cộngra (TRG) Trong qit* làk đầ<br /> củađónhóm đư<br /> giai đoạn 1986-1990. của<br /> (3) khái<br /> nhóm<br /> niệm tỷ được định<br /> lệlạikhoảng nghĩa<br /> cách côngsự,<br /> như sau:<br /> nghệ 2004).<br /> (TGR) (Battese & (2<br /> của nhóm k được địnhTỷ lệnhư khoảng cách công nghệcácđịnh hướng<br /> có thể được viết như sau: Battese<br /> nghĩa sau: tham số biên c<br /> cộnglệsự, 2004). hướngvấn đề này<br /> Phương pháp đo lường hiệu quả kỹ thuật TETỷ (<br /> của x , q )kkhoảng<br /> TE k<br /> ( x , D<br /> cách<br /> q ). (<br /> TGR x ,<br /> côngqk ) nghệ<br /> ( x , q )TE ( x ,<br /> định q ) TGR k<br /> ( x, q<br /> qnhóm kđược ,kq) định nghĩa như sau:<br /> <br /> TGR )( x, qTE )của k định<br /> o<br /> trong mô hình đường biên sản xuất chung đầuDTỷ ora( xlệ,(TRG)<br /> khoảng cách ( xcông<br /> nhóm nghệ được k định<br /> hướng Theo<br /> đầunghĩa Battese<br /> ra (TRG)<br /> TGR k<br /> ( x, q)  (4) của  D o ( x , q ) TE ( x , q )<br /> nhiên của xnhóm *v<br /> it . <br /> (meta-frontier) được mô tả trong Hình 1. như ksau:<br /> Do(3) ( xnhóm<br /> , q) k được TE kđịnh ( x, nghĩa<br /> q) như sau:<br /> Biểu thức (4) chỉ ra rằng hiệu quả kỹ thuật củalượng<br /> k D ( x, q) TE ( x, q<br /> công(3)độc lập. Tu<br /> Hình 1: Hiệu quả kỹ thuật, tỷ lệ(3)<br /> khoảng ty trong ngành k so với đường<br /> ( xđược<br /> , Thứ<br /> q) viếtTGR ( x, q) <br /> D ( x<br /> biên , q<br /> sản) o chung<br /> xuất TE ( <br /> x ,<br /> baoq )<br /> gồm<br /> việc (3)đường<br /> (9)<br /> kbiên<br /> có thể được<br /> hai TGR nhấtlạilàk như kiến thức<br /> (3) có thể o sau:k<br /> cách công nghệ trong mô hình đường biên<br /> (3) có thể được viếtmôi<br /> thành phần:<br /> lại trường<br /> như sau: tự nhiên, kinh<br /> D ( x ,<br /> k o tế − xã hội<br /> q ) D ( x, q) TE ( x,<br /> sản xuất<br /> TE k hiện tại,<br /> (<br /> o kcủa từng nhóm x , q )<br /> Battese (2004), ĐầuO’r<br /> <br /> sản xuất chung TE<br /> (TE(3)<br /> k ( x , q )  TE ( x , q<br /> ). Thứ hai là khoảng cách công nghệ của nhóm vấn<br /> ).TGR ( x, q) so vớiđề TEnày (xác, qđịnh<br /> xbằng ) cáb<br /> k<br /> TE ( x, q)  TEtoàn(3)<br /> ((4)<br /> , q).TGR<br /> xngành k<br /> ( x, q) & cộng sự, 2008). Oh &(4)<br /> (TGR) (O’Donnell<br /> (3) có thể được viết lại như sau:<br /> (4) Lee (2010) đã đưa ra khái niệm về sự thay đổi khoảng<br /> (3) có thể được viết lại như sau:<br /> Biểu thức (4) chỉ ra rằng hiệu quả kỹ thuật của công<br /> *Biểu q e<br /> it thức<br /> 64 TẠP CHÍ KHOA HỌC<br /> cách công nghệ nói trên giữa<br /> TE<br /> Biểu thức (4) chỉty ( x, ngành<br /> ratrong<br /> rằng )  quả<br /> qhiệu TE<br /> so với<br /> k<br /> kỹ( x<br /> đường<br /> các thời kỳ như<br /> , q).TGR<br /> thuật biêncông<br /> của<br /> k sau:<br /> sản( xxuất<br /> x<br /> it . <br /> , q)chungtybao it<br /> gồm<br /> trong<br /> .<br /> xngành<br /> QUẢN LÝ VÀ CÔNG NGHỆ thức sản(9)<br /> ty trong ngành so vớihai thành phần:<br /> sản Thứ<br /> xuất nhất<br /> chunglà kiếngồm<br /> k bao xuấthaihiện tại, phầ<br /> k thành<br /> đường<br /> (4)<br /> hai thành phần: Thứ môi<br /> TE ( x, q)  TE ( x, q).TGR ( x, q)<br /> nhấtBiểu<br /> biên<br /> trường<br /> là kiếntự nhiên,<br /> sảnrakinh tế − xã hội của từng<br /> môi nhóm<br /> trường tự<br /> thức thức<br /> (4) chỉ xuất<br /> rằnghiện<br /> hiệu tại,<br /> quả kỹ thuậtĐầu<br /> của racông<br /> của cô<br /> (TE k<br /> ). Thứ hai là khoảng cách công nghệ của nhóm kso với<br /> (TE ).bởi Thứ<br /> môi trường tự nhiên, kinh tế − xã hội của từng nhóm xác định