Hình ảnh biểu tượng trong thơ Xuân Quỳnh

Mai Thị Nhung<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 105(05): 121 - 126<br /> <br /> HÌNH ẢNH BIỂU TƯỢNG TRONG THƠ XUÂN QUỲNH<br /> Mai Thị Nhung*<br /> Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thơ Xuân Quỳnh hấp dẫn với bạn đọc một phần là nhờ chị đã xây dựng thành công một thế giới hình<br /> ảnh rất đa dạng và phong phú. Trong thế giới hình ảnh đó, có hình ảnh cụ thể và hình ảnh biểu tuợng.<br /> Hình ảnh biểu tượng đã làm nên nét đặc sắc trong thơ Xuân Quỳnh. Hình ảnh hoa, cỏ dại, bàn tay,<br /> con đường biểu tượng cho thời gian, số phận, cuộc đời; hình ảnh trái tim, sóng, thuyền, biển, bầu<br /> trời, con tàu và sân ga biểu tượng cho tình yêu và niềm khát khao hạnh phúc. Nhờ thế giới hình ảnh<br /> này mà chị bộc lộ được tiếng lòng trong nhiều cung bậc cảm xúc. Mỗi hình ảnh thơ được nhìn ở góc<br /> độ khác nhau mang ý nghĩa biểu tượng khác nhau. Tuy nhiên chúng vẫn thống nhất hướng con người<br /> tới những giá trị chân, thiện, mỹ. Có lẽ vì thế mà thơ Xuân Quỳnh đã góp phần làm tươi mát những<br /> tâm hồn khô cằn, làm thăng hoa những khát vọng tình yêu và hạnh phúc.<br /> Từ khoá: Hình ảnh, Biểu tượng, Hình ảnh biểu tượng, Thơ Xuân Quỳnh.<br /> <br /> Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Xuân<br /> Quỳnh là một nhà thơ nữ có phong cách. Sau<br /> 25 năm say mê hoạt động sáng tạo, chị đã để<br /> lại cho đời một di sản thơ thật đáng quý. Điều<br /> đáng nói là, đọc thơ Xuân Quỳnh, người đọc<br /> cảm nhận sâu sắc dấu ấn con người và cuộc<br /> đời tác giả. Đó là tiếng lòng của một tâm hồn<br /> phụ nữ; một trái tim nồng ấm, chân tình, bao<br /> dung và độ lượng. Tiếng lòng ấy được thể<br /> hiện qua thế giới hình ảnh rất phong phú và<br /> đặc sắc. Nổi bật là thế giới hình ảnh mang ý<br /> nghĩa biểu tượng.*<br /> Về hình ảnh biểu tượng trong thơ Xuân<br /> Quỳnh, lâu nay đã có khá nhiều nhà phê bình<br /> văn học nghiên cứu. Tác giả Nguyễn Quân đã<br /> rất công phu khảo sát hình ảnh thơ Xuân<br /> Quỳnh và đã nhận ra: “Trong 30 bài in thành<br /> 37 trang, ta thường gặp nhất là màu cây, gió,<br /> rừng, trăng, nắng, nước, mùa, mưa, sấm, bài<br /> hát. bài ca, vòm lá, đường, biển, con đò, cọ,<br /> lửa, chim, thuyền, tường vi, vải thiều, ngô,<br /> lúa, phượng, sen, hồng, cúc”[5,tr.469]. Ngoài<br /> ra các tác giả Nguyễn Hoà Bình, Hải Triều,<br /> Nguyễn Thị Minh Thái, Vương Trí Nhàn đã<br /> chú ý nhiều đến hình ảnh hoa dại, bóng mẹ,<br /> con sông... Nhìn chung các tác giả đã nhận<br /> thấy sự đa dạng về thế giới hình ảnh trong thơ<br /> Xuân Quỳnh.<br /> *<br /> <br /> Tel: 0915.660.555<br /> <br /> Bước đầu khảo sát hình ảnh trong thơ Xuân<br /> Quỳnh chúng tôi thấy, thế giới hình ảnh trong<br /> thơ chị rất đa dạng và đặc sắc. Tuy nhiên, xét<br /> ở bình diện chung nhất, thế giới ấy có thể<br /> phân chia thành hình ảnh biểu tượng và hình<br /> ảnh cụ thể.<br /> Theo Từ điển tiếng Việt, biểu tượng có hai<br /> nghĩa: nghĩa thứ nhất là “hình ảnh tượng<br /> trưng”, nghĩa thứ hai là “hình thức của nhận<br /> thức, cao hơn cảm giác, cho ta hình ảnh của<br /> sự vật còn được lưu lại trong đầu óc khi tác<br /> động của sự vật vào giác quan đã chấm<br /> dứt”[6,tr.98]. Như vậy có thể hiểu “Hình ảnh<br /> biểu tượng trong thơ là hình tượng, hình ảnh<br /> có tầm khái quát rất rộng và hàm chứa nhiều<br /> ý nghĩa tượng trưng gây xúc động mạnh và để<br /> lại ấn tượng sâu sắc có sức sống lâu bền”[5].<br /> Trong thế giới hình ảnh biểu tượng thơ Xuân<br /> Quỳnh lại có hai hướng rõ rệt: biểu tượng cho<br /> thời gian, số phận, cuộc đời và biểu tượng về<br /> tình yêu cùng những khát khao hạnh phúc. Ở<br /> bình diện thứ nhất hình ảnh thường xuất hiện<br /> trong thơ chị là hình ảnh hoa, cỏ dại, bàn tay,<br /> con đường...<br /> Khảo sát 7 tập thơ của Xuân Quỳnh, chúng<br /> tôi thấy có khoảng 45 hình ảnh hoa xuất hiện.<br /> Phong phú nhất vẫn là những hình ảnh loài<br /> hoa dại. Nhiều loài hoa may mắn được gọi tên<br /> như hoa cúc xanh, hoa nghệ dại, hoa lau<br /> trắng, hoa mua, hoa nếp, hoa cỏ may, hoa<br /> ban, hoa diếp... nhưng nhiều loài hoa không<br /> 121<br /> <br /> 126Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Nhung<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> tên, không tuổi, “chưa biết rõ”. Nơi trú ngụ,<br /> sinh sống của hoa không phải là bồn, chậu mà<br /> là “rừng chung”, “đầm lầy”, “ven đường”...<br /> mà chị gọi chúng với cái tên thân thương,<br /> thấm thía nỗi buồn tâm trạng “những loài hoa<br /> dại”- “Anh đừng hỏi tên hoa là chi nữa/<br /> Những hoa này chỉ hoa dại mà thôi!” (Hoa<br /> dại núi Hoàng Liên). Bằng trái tim nhạy cảm<br /> của mình, chị nhận ra hoa giống như số phận<br /> của chính con người. Mỗi loài hoa mang<br /> trong mình một cuộc sống riêng: “Hoa nếp<br /> mỏng manh trước tầm gió thổi/ Hoa diếp<br /> vàng cô độc giữa âm u/ Và bên đường hoa<br /> nghệ dại ngẩn ngơ/ Hoa sim tím một nỗi buồn<br /> hoang dã”. Từ đó, chị nâng hình ảnh hoa dại<br /> lên như một biểu tượng tuyệt vời cho nghị lực<br /> sống của con người trước số phận.<br /> Tin tưởng và lo âu là mối tương quan hai<br /> chiều của tình yêu và hạnh phúc. Trong thơ<br /> mình, Xuân Quỳnh dùng hoa roi, hoa cỏ may<br /> là biểu tượng cho tình yêu, nhất là những<br /> khoảnh khắc đáng nhớ nhất - “Hoa ơi sao<br /> chẳng nói/ Anh ơi sao lặng thinh/ Đốt lòng<br /> em câu hỏi/ Yêu em nhiều không anh?”<br /> (Mùa hoa roi). Không những thế, hoa nhiều<br /> khi còn là biểu tượng của thời gian và quá<br /> khứ. Thời gian một đi không trở lại, chỉ có<br /> những màu hoa nối tiếp hiện diện mãi cùng<br /> năm tháng. Nó khơi gợi những kỷ niệm êm<br /> đềm một thời xa xưa:<br /> “Thời gian như gió thoảng qua<br /> Tình yêu là cánh đồng hoa giữa trời<br /> Tay ta nắm lấy tay người<br /> Dẫu qua trăm suối ngàn đồi cũng qua”<br /> Hát ru<br /> Xuân Quỳnh rất thích hoa cúc vàng, chẳng thế<br /> mà Lưu Quang Vũ đã cất lên tiếng lòng tha<br /> thiết dãi bày tình cảm của mình hết sức chân<br /> thành: “Biết ơn em từ miền gió cát/ Về với anh<br /> bông cúc nhỏ hoa vàng”. Và trong thơ rất<br /> nhiều lần chị nhắc tới hoa cúc. Hoa cúc được<br /> coi là biểu tượng cho nỗi nhớ một thời trong<br /> thơ Xuân Quỳnh: “Gương mặt ấy tình yêu<br /> thuở ấy/ Màu hoa vàng vẫn cháy trong em”<br /> (Hoa cúc). Với chị, hoa cúc không chỉ là biểu<br /> tượng của tình yêu, sự chung thuỷ son sắt bền<br /> chặt mãi không tàn phai theo năm tháng:<br /> <br /> 105(05): 121 - 126<br /> <br /> “Em chẳng chết vì anh, em chẳng đổi<br /> Em cộng anh với cuộc đời em<br /> Em biết quên những chuyện đáng quên<br /> Em biết nhớ những điều em phải nhớ<br /> Hoa cúc tím trong bài hát cũ”<br /> Có một thời như thế<br /> Hoa cúc còn gợi lại những kỷ niệm êm đềm<br /> thuở xa xưa: “Hoa cúc xanh có hay là không<br /> có/ Trong đầm lầy tuổi nhỏ anh xưa... Hoa cúc<br /> xanh có hay là không có/ Một ngôi trường bé<br /> nhỏ cuối ngàn xa... Hoa cúc xanh có hay là<br /> không có/ Tháng năm nào ấp ủ thuở thơ ngây”.<br /> Trong thơ Xuân Quỳnh, không chỉ hoa làm<br /> biểu tượng cho số phận, cuộc đời mà cỏ dại<br /> cũng vậy. Thậm chí khi viết về cỏ dại, Xuân<br /> Quỳnh còn khẳng định giá trị ấy, phẩm chất<br /> ấy ở mức độ cao hơn và mãnh liệt hơn. Trong<br /> tập Gió Lào cát trắng, hình ảnh cỏ dại xuất<br /> hiện đến 21 lần. Cỏ dại là biểu tượng cho<br /> những kiếp sống nhỏ bé, tội nghiệp nhưng lại<br /> chứa đựng trong mình sức sống dai dẳng,<br /> không thể huỷ diệt: “Cỏ dại qua nắng mưa/<br /> Làm sao mà giết được/ Tới mùa nước dâng/<br /> Cỏ thường ngập nước/ Sau ngày nước rút/ Cỏ<br /> mọc đầu tiên” (Cỏ dại). Cỏ là cây tiên phong<br /> mở đầu cho sự sống, một sự sống kiên cường<br /> khó thế lực nào ngăn cản nổi. Cũng như hoa<br /> dại, cỏ dại nhiều khi chẳng mấy ai để ý tới. Vì<br /> thế cỏ lúc nào cũng cô đơn thầm lặng trong<br /> cuộc sống của mình:<br /> “Cỏ tóc tiên mọc tự bao giờ<br /> Qua kẽ gạch âm thầm nở hoa tím”<br /> Phố huyện<br /> Đúng là nhiều lúc “Có mấy ai nhớ về ngọn<br /> cỏ/ Mọc vô tình trên lối ta đi” ấy thế mà nó<br /> âm thầm nở những bông hoa tím như một<br /> tiếng nói ân tình trả nghĩa cho cuộc đời. Hơn<br /> thế, cây cỏ nhỏ nhoi còn là nơi bộc bạch, thổ<br /> lộ tâm tư một cách tự nhiên, không gò bó:<br /> “Trước cây cỏ vô tư em chẳng giấu/ Nỗi nhớ<br /> anh nỗi nhớ khôn cùng”. Xuân Quỳnh coi cây<br /> cỏ như một người bạn tâm giao sẵn sàng lắng<br /> nghe, sẵn sàng chia sẻ, sẵn sàng tâm sự cùng<br /> con người.<br /> <br /> 122<br /> <br /> 127Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Nhung<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Những người gần gũi Xuân Quỳnh cho biết<br /> nét khác lạ ở đôi bàn tay chị. Một đôi bàn tay<br /> như “già” hơn nhiều so với gương mặt. Và<br /> trong thơ, đôi bàn tay chị có sức ám ảnh rất<br /> lớn. Qua khảo sát chúng tôi thấy, hình ảnh đôi<br /> bàn tay xuất hiện 37 lần với những công việc<br /> và trạng thái biểu lộ khác nhau:<br /> “Bàn tay em ngón chẳng thon dài<br /> Vệt chai cũ đường gân xanh vất vả<br /> Em đánh chắt chơi chuyền thuở nhỏ<br /> Hái rau dền rau dệu nấu canh<br /> Tập vá may, tết tóc một mình<br /> Rồi úp mặt lên bàn tay khóc mẹ”<br /> Bàn tay em<br /> Đôi bàn tay biểu tượng cho những vất vả cực<br /> nhọc trong cuộc đời Xuân Quỳnh. Dù gánh<br /> trên đôi vai bé nhỏ cả cuộc sống mưu sinh<br /> nhưng chị vẫn “tựa một cây xương rồng kiên<br /> cường và kỳ diệu trên sa mạc, đã vắt kiệt sức<br /> mình để nở những bông hoa tuyệt quý cho<br /> cuộc đời”[4,tr.243]. Đôi bàn tay biết làm từ<br /> những công việc nhỏ nhặt nhất và cũng có<br /> những khả năng siêu phàm nhất: “Khi vắng<br /> anh bàn tay em biết nhớ/ Lấy thời gian đan<br /> thành áo mong chờ/ Lấy thời gian em viết<br /> những dòng thơ/ Để thấy được chúng mình<br /> không cách trở”. Đôi bàn tay trở thành biểu<br /> tượng tâm hồn người phụ nữ: biết nhớ nhung<br /> khao khát, biết vun đắp tình yêu hạnh phúc và<br /> biết trân trọng những giây phút tuyệt vời bên<br /> nhau... Đôi bàn tay trở thành sợi dây màu<br /> nhiệm nối liền khoảng cách giữa hai trái tim<br /> đồng điệu.<br /> Trong thế giới hình ảnh biểu tượng thơ Xuân<br /> Quỳnh còn xuất hiện hình ảnh con đường.<br /> Con đường không chỉ là biểu tượng của đất<br /> nước trong thời khắc chuyển giao: “Con<br /> đường cũ chạy vào lịch sử/ Con đường mới<br /> mở rộng thênh thang” (Nói với con), mà còn<br /> là con đường số phận, con đường tương lai:<br /> “Em nằm em chẳng nghĩ/ Nghĩ về con đường<br /> xa” (Tuổi mười bẩy). “Con đường xa” là con<br /> đường của ngày mai phía trước. Bằng trái tim<br /> nhạy cảm của mình, Xuân Quỳnh cảm nhận<br /> “con đường xa” là con đường thật nhiều<br /> chông gai, không hề bằng phẳng:<br /> <br /> 105(05): 121 - 126<br /> <br /> “Em lo âu trước xa tắp đường mình<br /> Trái tim đập những điều không thể nói”<br /> Tự hát<br /> Không những thế đó còn là nơi để em chứa<br /> đựng biết bao nỗi lo âu, sầu muộn:<br /> “Anh, con đường xa ngái<br /> Anh, bức vẽ không màu<br /> Anh, nghìn nỗi lo âu<br /> Anh, dòng thơ nổi sóng”<br /> Anh<br /> Hình ảnh con đường được Xuân Quỳnh đã nhắc<br /> đến trong 28 bài thơ, và nhiều nhất là hình ảnh<br /> “con đường xa”- “con đường xa tắp”, “con<br /> đường xa ngái”, “đường xa nắng trải”...<br /> Dù con đường đời lắm chông gai có khi làm<br /> bàn chân rớm máu, nhưng Xuân Quỳnh biết<br /> rằng cuối con đường có “gương mặt chồng,<br /> gương mặt các con yêu” nên lúc nào chị cũng<br /> cố gắng vượt qua. Hình ảnh con đường biểu<br /> tượng cho số phận, cuộc đời đã tạo một sức<br /> mạnh kỳ diệu mà lặng lẽ, như gửi tới cho<br /> người đọc bức thông điệp đáng quý rằng, trên<br /> đời này không có con đường cụt, chỉ có<br /> những con đường chưa tìm ra lối, hãy củng cố<br /> niềm tin và nghị lực để bước tiếp.<br /> Trong thơ Xuân Quỳnh thế giới hình ảnh còn<br /> biểu tượng cho tình yêu và niềm khát khao<br /> hạnh phúc đời thường. Đó là hình ảnh trái<br /> tim, hình ảnh sóng, thuyền, biển, hình ảnh bầu<br /> trời, con tàu và sân ga.<br /> Hình ảnh trái tim là hình ảnh biểu tượng<br /> muôn đời cho tình yêu của con người. “Xuân<br /> Quỳnh trở thành nhà thơ lớn nhất thế kỷ XX<br /> cũng nhờ trái tim chân thành vô giá của chị.<br /> Đến với Xuân Quỳnh thơ Việt Nam hiện đại<br /> mới có được tiếng nói bày tỏ trực tiếp những<br /> khát khao tình yêu vừa hồn nhiên, chân thành<br /> vừa sôi nổi của một trái tim phụ nữ”[4,tr.184].<br /> Là người phụ nữ có tâm hồn nhạy cảm, luôn<br /> khát khao và đốt cháy hết mình cho tình yêu<br /> nên Xuân Quỳnh không bao giờ chấp nhận<br /> một thứ tình cảm buông trôi, nửa vời. Theo<br /> chị tình yêu là phải bằng tiếng nói của con<br /> tim, của sự giao thoa đồng điệu nơi hai tâm<br /> hồn. Trái tim của Xuân Quỳnh có sự khởi đầu<br /> 123<br /> <br /> 128Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Nhung<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> thật tinh khôi và đẹp đẽ: “Trái tim ta như<br /> nắng thuở ban đầu/ Chưa chút gợn một lần<br /> cay đắng” (Hoa cúc xanh). Một trái tim trinh<br /> nguyên được nhà thơ ví với cái nắng đầu mùa<br /> rất tự nhiên và tinh tế. Và đến khi tình yêu<br /> chạm cửa là lúc trái tim rộn ràng lên tiếng:<br /> “Và cả anh, anh yêu của riêng em/ Khi anh<br /> nói yêu em, trái tim em đập chừng mạnh quá/<br /> Mạnh đến nỗi tưởng là nghe rõ/ Tiếng tim anh<br /> đang đập vì tim em” (Thơ vui về phái yếu).<br /> Xuân Quỳnh viết về tình cảm của mình mà<br /> cũng là viết về tình cảm của mọi người. Chị<br /> đã nói hộ nỗi buồn, suy nghĩ của bao thế hệ<br /> bạn trẻ trong các cung bậc tình yêu. Khi hai<br /> con tim trở nên đồng điệu và hướng vào nhau<br /> thì không có gì chia cắt nổi. Hạnh phúc nào<br /> hơn khi được nghe người yêu mình thủ thỉ<br /> bên tai những lời yêu thương ngọt ngào. Lúc<br /> “anh nói yêu em” cả thế giới xung quanh như<br /> nín thở, trái tim em như loạn nhịp trực vỡ oà<br /> vì hạnh phúc. Hai trái tim của anh và em cùng<br /> chung một nhịp đập- nhịp đập tình yêu.<br /> Trong bài thơ Tự hát có 7 khổ thơ thì 7 lần<br /> Xuân Quỳnh nhắc đến hình ảnh trái tim. Chị<br /> có sự cắt nghĩa rõ nét về trái tim tình yêu và<br /> thể hiện rõ thái độ của mình. Từ “Chẳng dại<br /> gì em ước nó bằng vàng”, “Em cũng không<br /> mong nó giống mặt trời, đến “Em trở về đúng<br /> nghĩa trái tim em” là một hành trình kiếm tìm<br /> không ngừng nghỉ. Chị khẳng định rằng, chỉ<br /> có trái tim tình yêu mới có thể đong đầy cảm<br /> xúc, mới biết “khát khao”, “xúc động”, biết<br /> “yêu anh và biết được anh yêu”. Chị đã không<br /> tự huyễn hoặc mình mà luôn ý thức được tình<br /> yêu cũng như sự hữu hạn của đời người:<br /> “Em trở về đúng nghĩa trái tim<br /> Là máu thịt đời thường ai chẳng có<br /> Vẫn ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa<br /> Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi”<br /> Tự hát<br /> Trong tình yêu có lẽ Xuân Quỳnh là người<br /> phụ nữ táo bạo nhất. Chị dám nói đến tận<br /> cùng của cảm giác khi yêu. Vượt qua sự hữu<br /> hạn của đời người, chị mong ước trái tim<br /> thăng hoa đến giới hạn vô cùng. Trái tim vượt<br /> qua lẽ tử sinh để trở thành bất tử.<br /> <br /> 105(05): 121 - 126<br /> <br /> Viết về hình ảnh trái tim, Xuân Quỳnh thêm<br /> một lần góp vào tiếng nói chung của nhân<br /> loại. Hình ảnh trái tim trong thơ chị đã trở<br /> thành biểu tượng cho tình yêu với muôn ngàn<br /> cung bậc cảm xúc của nó.<br /> Hình ảnh sóng, thuyền và biển cũng là những<br /> hình ảnh biểu tượng trong thơ Xuân Quỳnh.<br /> Trong bài thơ Sóng, hình ảnh con sóng được<br /> khắc hoạ một cách sinh động cả về chiều sâu,<br /> chiều cao, không gian, thời gian, biên độ và<br /> trường độ. Sóng có nhiều biến hoá: “Dữ dội<br /> và dịu êm/ Ồn ào và lặng lẽ/ Sông không hiểu<br /> nổi mình/ Sóng tìm ra tận bể/” cũng như tình<br /> yêu có nhiều cung bậc không ngờ. Nhưng dù<br /> ở cung bậc tình cảm nào, tình yêu vẫn thường<br /> trực bên mình nỗi nhớ vô cùng, nhiều khi đến<br /> phi lôgic: “Lòng em nghĩ đến anh/ Cả trong<br /> mơ còn thức”. Điều đáng nói là con sóng<br /> trong thơ Xuân Quỳnh rất mãnh liệt, da diết.<br /> Nó thể hiện ước vọng vĩnh hằng trong lĩnh<br /> vực tình yêu của Xuân Quỳnh:<br /> “Làm sao được tan ra<br /> Thành trăm con sóng nhỏ<br /> Giữa biển lớn tình yêu<br /> Để ngàn năm còn vỗ”<br /> Sóng<br /> Ở bài Sóng, Xuân Quỳnh đã 11 lần nhắc đến<br /> hình ảnh sóng. Sóng ngàn năm vẫn vỗ như<br /> tâm tình không dứt, như tình yêu bền chặt<br /> muôn đời. Khát vọng về một tình yêu bất tử<br /> đã thường trực trong trái tim Xuân Quỳnh.<br /> Trong thơ Xuân Quỳnh, hình ảnh thuyền và<br /> biển là sự phá cách so với truyền thống. Ví<br /> hình ảnh cô gái như bến đã thành quen thuộc<br /> nhưng ví cô gái là biển quả là hiếm lạ. Biển<br /> như cô gái dịu dàng, đằm thắm nhưng cũng<br /> đầy cá tính. Biển dám chủ động thầm thì cùng<br /> thuyền- “Biển như cô gái nhỏ/ Thầm thì gửi<br /> tâm tư/ Quanh mạn thuyền sóng vỗ” (Thuyền<br /> và biển). Và biển mà xa thuyền như anh lạc<br /> mất em, cuộc đời chỉ còn sóng, gió, bão dông<br /> và đau khổ:<br /> “Nếu từ giã thuyền rồi<br /> Biển chỉ còn sóng gió<br /> Nếu phải cách xa em<br /> Anh chỉ còn bão tố”<br /> Thuyền và biển<br /> <br /> 124<br /> <br /> 129Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Mai Thị Nhung<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Hình ảnh bầu trời xuất hiện trong thơ Xuân<br /> Quỳnh không nhiều nhưng lại có sức gợi rất<br /> lớn. Đây là biểu tượng của sự bình yên, của<br /> hạnh phúc đôi lứa: “Bầu trời xanh hơn cả lúc<br /> nằm mơ/ Và hạnh phúc trong bàn tay có thật/<br /> Chiếc áo mắc trên tường/ Màu hoa sau cửa<br /> kính/ Nồi cơm reo trên ngọn lửa bếp đèn/<br /> Anh trở về trời xanh của riêng em” (Bầu trời<br /> đã trở về).<br /> Bầu trời của tự nhiên bao la rộng lớn được sàng<br /> lọc qua tâm trạng trở thành biểu tượng của tình<br /> yêu, hạnh phúc lứa đôi. Hình ảnh bầu trời được<br /> nhà thơ phản chiếu một cái nhìn đầy cá tính.<br /> Ngoài sở hữu một bầu trời cao, rộng, xanh,<br /> trong của tự nhiên, Xuân Quỳnh còn phản chiếu<br /> bầu trời của riêng mình - bầu trời mang tên anh.<br /> Có lẽ chỉ được sống dưới bầu trời của anh, bầu<br /> trời của tình yêu mới là niềm hạnh phúc không<br /> gì đánh đổi được với Xuân Quỳnh.<br /> Xuất hiện dày đặc hơn trong thơ Xuân Quỳnh<br /> là hình ảnh con tàu, sân ga. Qua khảo sát của<br /> chúng tôi, hình ảnh con tàu, sân ga được nhắc<br /> đến 164 lần trong thơ chị. Các hình ảnh khác<br /> như sân ga, đường ray, tiếng còi được nhắc<br /> đến 106 lần. Trong thơ Xuân Quỳnh, con tàu<br /> là biểu tượng của khát khao đoàn tụ, của tình<br /> cảm thiêng liêng, của ra đi và trở lại: “Sân ga<br /> chiều em đi/ Bàn tay da diết nắm/ Vừa thoáng<br /> tiếng còi tàu/ Lòng đã Nam đã Bắc” (Sân ga<br /> chiều em đi). Con tàu vừa là hình ảnh cụ thể,<br /> vừa là hình ảnh biểu tượng trong thơ Xuân<br /> Quỳnh. Vì thế mà con tàu khi đi kéo nặng nỗi<br /> niềm tâm sự, con tàu khi về chất đầy niềm<br /> vui, hạnh phúc, yêu thương:<br /> “Nếu không gian là bể<br /> Hè phố như con tàu<br /> Chở đời ta đi khắp<br /> Những bến bờ khát khao”<br /> Và nhiều khi con tàu là biểu tượng cho sự nối<br /> liền gắn kết:<br /> <br /> 105(05): 121 - 126<br /> <br /> “Bốn phương đâu cũng là nhà<br /> Như con tàu với những ga dọc đường”<br /> Lời ru trên mặt đất<br /> Đặc biệt con tàu khát vọng, con tàu mơ ước<br /> đã hoá thân vào hình ảnh người con gái để nói<br /> lời yêu thương: “Em khác chi con tàu/ Nay<br /> đây rồi mai đó/ Nên cả lúc gần anh/ Mà lòng<br /> em vẫn nhớ”.<br /> Thơ Xuân Quỳnh hấp dẫn với bạn đọc một<br /> phần là nhờ chị đã xây dựng thành công một<br /> thế giới hình ảnh rất đa dạng và phong phú,<br /> đặc biệt là hình ảnh biểu tượng. Hình ảnh<br /> biểu tượng đã làm nên nét đặc sắc trong thơ<br /> Xuân Quỳnh. Nhờ thế giới hình ảnh này mà<br /> chị bộc lộ được tiếng lòng trong nhiều cung<br /> bậc cảm xúc. Nhiều hình ảnh trong thơ Xuân<br /> Quỳnh được nâng lên thành biểu tượng cho<br /> thời gian, số phận, cuộc đời cùng những khát<br /> khao hạnh phúc trong tình yêu đôi lứa. Mỗi<br /> hình ảnh thơ được nhìn ở góc độ khác nhau<br /> mang ý nghĩa biểu tượng khác nhau. Tuy<br /> nhiên chúng vẫn thống nhất hướng con người<br /> tới những giá trị chân, thiện, mỹ. Có lẽ vì thế<br /> mà thơ Xuân Quỳnh đã góp phần làm tươi<br /> mát những tâm hồn khô cằn, làm thăng hoa<br /> những khát vọng tình yêu, hạnh phúc và đọng<br /> lại trong trái tim người đọc những cảm xúc,<br /> suy ngẫm sâu xa.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Xuân Quỳnh không bao giờ là cuối - Tuyển<br /> thơ, Nxb Hội Nhà văn, 2011<br /> [2]. Xuân Quỳnh – Thơ và đời, Nxb Văn hoá, 1998<br /> [3]. Xuân Quỳnh- Cuộc đời và tác phẩm, Nxb Phụ<br /> nữ, 2003<br /> [4] Xuân Quỳnh tác phẩm và lời bình, Nxb Văn<br /> học 2011<br /> [5] Nguyễn Quang Tiềm – Hình ảnh biểu tượng là<br /> gì, http://google.com.vn<br /> [6] Nhiều tác giả- Từ điển tiếng Việt, Nxb Giáo<br /> dục, 2009.<br /> <br /> 125<br /> <br /> 130Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />