Hình thái văn hóa và quyền lực văn hóa của truyền thông hội tụ

HÌNH THÁI VĂN HÓA VÀ QUY N L C VĂN HÓA<br /> C A TRUY N THÔNG H I T<br /> TS. Nguy n Thành L i∗<br /> <br /> Trư c s tác<br /> <br /> ng c a cu c cách m ng khoa h c và công ngh , truy n thông h i t hi n<br /> <br /> ang tr thành xu th phát tri n t t y u không th thay<br /> hư ng sâu s c<br /> <br /> n ho t<br /> <br /> i. Truy n thông h i t không ch<br /> <br /> ng kinh t c a nhân lo i, mà còn tác<br /> <br /> và hình thái văn hóa. Trong tham lu n này,<br /> <br /> ng m nh m<br /> <br /> nh<br /> <br /> n k t c u xã h i<br /> <br /> ng trên góc<br /> <br /> văn hóa, tác gi phân tích nh ng<br /> <br /> c trưng cơ b n c a truy n thông h i t , ch ra nh ng v n<br /> <br /> văn hóa cơ b n trong truy n thông<br /> <br /> h it .<br /> <br /> ng th i, phân tích ý nghĩa và n i hàm c a khái ni m văn hóa h i t và ch ra v n<br /> <br /> quy n l c văn hóa truy n thông là v n<br /> <br /> h t nhân c a văn hóa h i t .<br /> <br /> Truy n thông h i t : Xu th phát tri n t t y u<br /> Con ngư i t n t i trong m t c ng<br /> và chính nh ng m i quan h<br /> <br /> ng v i t ng th các m i quan h<br /> <br /> ó t o i u ki n duy trì và thúc<br /> <br /> a d ng và ph c t p,<br /> <br /> ys v n<br /> <br /> ngư i. Truy n thông có vai trò ngày càng quan tr ng, là m t trong nh ng y u t<br /> <br /> ng c a xã h i loài<br /> u tiên thúc<br /> <br /> y<br /> <br /> xã h i phát tri n không ng ng.<br /> Trong quá trình nghiên c u l ch s truy n thông, chúng ta th y rõ, cùng v i ngôn ng , l i<br /> nói, ngư i nguyên th y ã bi t dùng nh ng ký hi u khác nhau<br /> <br /> truy n phát thông tin. Con ngư i<br /> <br /> ã tr i qua các th i kỳ truy n thông b ng l i nói, ch vi t, s hoàn thi n logic ngôn ng , k thu t<br /> in n, báo in, phát thanh truy n hình và báo m ng i n t .<br /> vai trò nh t<br /> <br /> m i giai o n, truy n thông<br /> <br /> u có<br /> <br /> nh trong quá trình giao ti p c a con ngư i, ví d , th i kỳ truy n thông b ng l i nói,<br /> <br /> con ngư i ch y u s d ng âm thanh,<br /> <br /> n th i kỳ s d ng ch vi t, con ngư i s d ng c âm<br /> <br /> thanh và hình nh.<br /> Ngày nay, khi nhân lo i bư c vào k nguyên truy n thông h i t , v cơ b n con ngư i v n<br /> ch y u d a vào các giác quan như thính giác, th giác<br /> ∗<br /> <br /> T p chí C ng s n<br /> <br /> thu th p tin t c. Tuy nhiên, cu c cách<br /> <br /> m ng công ngh truy n thông th i gian qua ã phá v hàng rào và biên gi i gi a các lo i hình<br /> truy n thông,<br /> <br /> các lo i hình truy n thông khác nhau cùng t n t i và có th h tr và b sung cho<br /> <br /> nhau. Các nhà nghiên c u truy n thông ch ra r ng, trong quá kh , con ngư i có th ti p nh n<br /> thông tin qua thính giác, th giác th m chí là v giác, song trong th i<br /> <br /> i công ngh thông tin bùng<br /> <br /> n như hi n nay, vi c ti p nh n thông tin qua phương th c truy n thông h i t là tương lai phát<br /> tri n c a công ngh truy n thông.<br /> Như v y, có th th y, truy n thông h i t không ch làm thay<br /> thông mà còn nh hư ng l n<br /> <br /> n ho t<br /> <br /> i v m t công ngh truy n<br /> <br /> ng kinh t , k t c u xã h i và hình thái văn hóa c a nhân<br /> <br /> lo i.Và chính trong môi trư ng truy n thông h i t cũng hình thành văn hóa h i t (convergence<br /> culture), và i u quan tr ng hơn, làm th nào<br /> <br /> nh n bi t và ánh giá ư c văn hóa h i t trong<br /> <br /> truy n thông h i t , hình thái văn hóa và quy n l c văn hóa c a truy n thông h i t v n là nh ng<br /> v n<br /> <br /> c n các nhà khoa h c ti p t c nghiên c u và tìm ra l i gi i.<br /> Lo i hình truy n thông m i trong cu c<br /> Liên quan<br /> <br /> u tranh quy n l c gi a hai c c<br /> <br /> n truy n thông h i t , trư c h t, chúng ta c n hi u rõ s chuy n<br /> <br /> i và cu c<br /> <br /> cách m ng công ngh truy n thông, b i vì cơ s c a truy n thông h i t là cu c c i cách và phát<br /> tri n c a khoa h c công ngh truy n thông.<br /> Tháng 5-2007, Công ty Microsoft live labs ã gi i thi u ph n m m Photosynth, t o ra m t<br /> n tư ng m nh trong gi i<br /> <br /> h a. Photosynth ư c coi là m t công ngh m i mang l i cho ngư i<br /> <br /> s d ng m t c m giác bay b ng trong th gi i o. Ph n m m Photosynth th c s là m t ph n<br /> m m h p d n, nó có th t p h p hàng lo t nh ng b c nh và phân tích các i m gi ng nhau, hi n<br /> th hình nh dư i d ng không gian ba chi u. Nh có công ngh này, hàng tri u ngư i có tài kho n<br /> trên trang m ng Flickr.com có th post nh ng t m nh c a mình ch p ư c<br /> c Bà Paris lên m ng<br /> <br /> xung quanh Nhà th<br /> <br /> cung c p cho ngư i thân cũng như công chúng thư ng th c. Và thông<br /> <br /> qua vi c l p ghép các b c nh này, ph n m m Photosynth ã nhanh chóng thi t l p ư c hình nh<br /> v Nhà th<br /> <br /> c Bà trên góc<br /> <br /> 3D.<br /> <br /> Không còn nghi ng gì n a, ây ư c coi là m t s ví von tuy t v i c a truy n thông h i<br /> t do cu c cách m ng khoa h c k thu t mang l i. V i s phát tri n nhanh và m nh c a công<br /> <br /> ngh Internet, hành vi cá th c a con ngư i trong truy n thông<br /> <br /> u có th tr thành m t b ph n<br /> <br /> c a truy n thông h i t , th m chí tr thành m t ph n c a s n ph m truy n thông<br /> th c a ph n m m Photosynth là l i d ng ư c không gian c a m ng Internet<br /> <br /> i chúng. Ưu<br /> truy n t i hình<br /> <br /> nh, t o ra ư c nh ng s n ph m truy n thông m i. Như v y có th th y, nh s phát tri n c a<br /> công ngh truy n thông hi n<br /> <br /> i ã khi n s t p h p hành vi truy n thông c a m i ngư i thành tài<br /> <br /> nguyên truy n thông m i, s n sinh ra s n ph m truy n thông m i. Trong các m ng xã h i do<br /> truy n thông h i t<br /> t o ra<br /> <br /> em l i, hành vi truy n thông và n i dung truy n thông do m i ngư i s d ng<br /> <br /> u có th tr thành b ph n c n thi t trong truy n thông c a m ng xã h i.<br /> <br /> i u ó, dư ng<br /> <br /> như ã ch cho chúng ta m t vi n c nh không tư ng, t t c m i ngư i trên th gi i<br /> “hư ng th ” quy n l c truy n thông bình<br /> <br /> ng. Tuy nhiên, xét cho cùng, truy n thông h i t v n<br /> <br /> là m t hành vi, m t quá trình truy n thông, ph i k t h p v i<br /> truy n thông<br /> <br /> nh n th c, t<br /> <br /> u có th<br /> <br /> ó lý gi i m c<br /> <br /> c trưng h i t và s phát tri n trong<br /> <br /> nh hư ng xã h i c a nó ngoài khía c nh công<br /> <br /> ngh .<br /> Theo nhà báo David Brewer - nhà tư v n chi n lư c truy n thông, ngư i sáng l p và i u<br /> hành trang web Mediahelpingmedia: “Truy n thông h i t là m t i u ki n tiên quy t cơ b n<br /> trong cơ quan báo chí a phương ti n. Nó cung c p m t gói thông tin nh t quán v m t n i dung<br /> cho b t c thi t b<br /> <br /> u cu i nào ư c s d ng<br /> <br /> ti p nh n thông tin ó. Báo in, báo phát thanh,<br /> <br /> truy n hình, báo m ng i n t hay báo chí trên các thi t b di<br /> M i lo i hình báo chí ph i tăng thêm giá tr c th liên quan<br /> <br /> ng c n ph i qu ng bá l n nhau.<br /> n n n t ng thi t b nh t<br /> <br /> nh.<br /> <br /> Ngoài ra, i u r t quan tr ng n a là c n t n d ng các công c m ng xã h i<br /> <br /> nghiên c u, thu<br /> <br /> th p tin t c, s n xu t và ph bi n tin t c - xem các mô hình m ng xã h i<br /> <br /> n m b t thêm<br /> <br /> thông tin” 1.<br /> Ngoài ra, trong cu n “H i t - ý nghĩa và n i hàm” c a Rich Gordon xu t b n năm 2003,<br /> tác gi<br /> <br /> ã t ng k t, t “h i t ” bi u th 6 hàm ý, t m d ch là: h i t công ngh truy n thông, h p<br /> <br /> nh t quy n s h u truy n thông, h i t mang tính c u trúc trong ho t<br /> <br /> ng t ch c truy n thông,<br /> <br /> h i t trong k năng vi t báo và h i t trong hình th c t s báo chí.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Ngu n: http://www.mediahelpingmedia.org/training-resources/media-strategy/220-how-to-set-up-a-converged-news-operation<br /> <br /> c bi t, trong cu n “Báo chí h i t - cơ s<br /> <br /> ưa tin c a truy n thông a phương ti n” xu t<br /> <br /> b n năm 2005, tác gi Stephen Quinn ã ti n hành “gi i ph u” m t cách c n k khái ni m truy n<br /> thông h i t<br /> <br /> nh hư ng<br /> <br /> n th c ti n tác nghi p c a nhà báo hi n nay. Tác gi Stepen Quinn ã<br /> <br /> ch ra r ng, truy n thông h i t có nh ng nh hư ng cơ b n<br /> quan báo chí,<br /> <br /> n s v n hành trong n i b c a cơ<br /> <br /> c bi t là s ph i h p gi a cơ quan báo chí v i nhà báo.<br /> <br /> Tuy nhiên, chuyên gia truy n thông ngư i M Henry Jenkins l i cho r ng, truy n thông h i<br /> t bao g m ít nh t 5 y u t : “h i t công ngh , h i t kinh t , h i t xã h i ho c cơ c u, h i t văn<br /> hóa và h i t toàn c u” 2.<br /> Truy n thông h i t là m t hình th c thay<br /> ng th i nó cũng nh hư ng<br /> v n<br /> <br /> i toàn di n môi trư ng truy n thông hi n nay,<br /> <br /> n quá trình s n xu t báo chí truy n thông. Có th lý gi i qua m y<br /> <br /> dư i ây:<br /> - Th nh t, v i quan i m “truy n thông h i t là m t quá trình, không ph i là i m cu i<br /> <br /> cùng”, tác gi Henry Jenkins nh n m nh, cho dù các phương ti n truy n thông truy n th ng (báo<br /> in, phát thanh, truy n hình, sách…) hay là các hãng như Google, công ty Viacom – nh ng hãng<br /> ang chi m ưu th trong truy n thông h i t và coi mình là m t b ph n trong<br /> ti n truy n thông quan tr ng c a th gi i<br /> <br /> u không ng ng tìm ki m các cách th c h i t m i hơn<br /> <br /> gi a các lo i phương ti n truy n thông khác nhau.<br /> xã h i liên t c thay<br /> <br /> i ngũ các phương<br /> <br /> ó là vì ngư i ta ang s ng trong môi trư ng<br /> <br /> i, do ó, yêu c u truy n thông h i t ph i th hi n ư c tính a d ng.<br /> <br /> Không m t hãng truy n thông nào có th t “v ng c” r ng, b n thân mình là “c ng” cu i cùng<br /> c a truy n thông h i t . Chuyên gia truy n thông ngư i M Cheskin cho r ng: “Trư c kia, khi nói<br /> n h i t , chúng ta thư ng nghĩ r ng, em t t c các thi t b t p h p thành 1 thi t b trung tâm,<br /> thi t b này có th làm t t c m i vi c cho con ngư i… Hi n nay, cái mà chúng ta nhìn th y là,<br /> nh ng thi t b mà chúng ta s<br /> t …Nh ng thi t b này s<br /> <br /> d ng r t a d ng, n i dung mà chúng ta thu ư c ang h i<br /> <br /> áp ng nhu c u c a con ngư i trong nh ng hoàn c nh khác nhau”. Do<br /> <br /> v y, truy n thông h i t mà chúng ta ang<br /> tĩnh (<br /> 2<br /> <br /> ng yên) mà là m t xu th<br /> <br /> c p hi n nay không ph i là m t tr ng thái hoàn toàn<br /> <br /> ng (có thay<br /> <br /> i), m t quá trình ang ư c nghiên c u, tìm tòi<br /> <br /> Jenkins.H (2001) Convergence? I Diverge, Technology Review, June. P93<br /> <br /> và hàng lo t hành vi truy n thông có liên quan. Cùng v i s phát tri n c a công ngh truy n<br /> thông, truy n thông h i t s t ng bư c “cu n trôi” ti n trình hư ng t i h i t c a các phương ti n<br /> truy n thông truy n th ng, t<br /> <br /> ó nh hư ng<br /> <br /> n toàn b môi trư ng truy n thông c a nhân lo i.<br /> <br /> - Th hai, s phát tri n c a truy n thông h i t là k t qu c a yêu c u do hai lo i l i ích<br /> cùng<br /> <br /> t ra,<br /> <br /> ng th i nó tr thành bi n pháp chung<br /> <br /> th c hi n hai lo i l i ích này. Trong quá<br /> <br /> trình h i t , chúng ta có th nh n ra hai quá trình kh i<br /> ó có m t quá trình kh i<br /> <br /> ng không hoàn toàn gi ng nhau. Trong<br /> <br /> ng c a doanh nghi p t trên xu ng dư i và m t quá trình kh i<br /> <br /> ng<br /> <br /> c a ngư i tiêu dùng t dư i lên trên.<br /> M t m t, các doanh nghi p mu n thông qua truy n thông h i t<br /> ưa tin, phát tri n hình th c m i trong vi c bán thông tin<br /> <br /> m r ng các hình th c<br /> <br /> tăng l i nhu n và<br /> <br /> t ư c l i ích cho<br /> <br /> mình. M t khác, nh ng khách hàng s d ng d ch v c a các phương ti n truy n thông r t c n<br /> ư c ng d ng nh ng công ngh truy n thông m i<br /> dung truy n thông, t<br /> <br /> ó<br /> <br /> n m b t s ch<br /> <br /> ng trong vi c trao<br /> <br /> in i<br /> <br /> t ư c l i ích l n nh t. Th c ra, trong quá trình h i t , hai l i ích này<br /> <br /> có th có chung m t m c tiêu, thúc<br /> <br /> y cùng nhau, tuy nhiên, nó cũng có th sinh ra mâu thu n và<br /> <br /> th m chí giành gi t l n nhau.<br /> - Th ba, n i dung truy n thông h i t là k t qu và s ph n ánh c a cu c<br /> <br /> s c gi a hai<br /> <br /> c c là “trí tu t p th ” và “văn hóa thương m i”. V n d ng n i dung c a truy n thông h i t là<br /> “trí tu t p th ”. Thông qua “trí tu t p th ”, h th ng tri th c m i c a nhân lo i ang ư c hình<br /> thành, song s hình thành này l i do công chúng t o ra, các phương ti n truy n thông m i ư c<br /> hình thành t h th ng tri th c chung có quy n l c t do nh t, song nó l i b ch u s ki m soát và<br /> chi ph i c a văn hóa thương m i. M t y u t xu t phát t ho t<br /> <br /> ng t ch c t phát c a công<br /> <br /> chúng, y u t khác xu t phát t s t p trung quy n l c truy n thông, hai y u t này hình thành nên<br /> hai c c<br /> <br /> u tranh trong tương lai c a quy n l c truy n thông. S cân b ng gi a hai c c này s là<br /> <br /> “cu c trình di n” h p d n nh t c a quy n l c truy n thông trong k nguyên truy n thông h i t .<br /> Có th th y, th i<br /> <br /> i s hóa không ph i là m t lĩnh v c truy n thông<br /> <br /> c quy n mà là k<br /> <br /> nguyên truy n thông tích h p. Và i u quan tr ng hơn là, truy n thông trong truy n thông h i t<br /> tr thành “sân chơi m i”<br /> <br /> các phương ti n truy n thông<br /> <br /> quy n l c truy n thông. Nh ng v n<br /> <br /> i chúng và các t p oàn tranh giành<br /> <br /> văn hóa xã h i như quy n l c truy n thông mà truy n<br /> <br />