Hình tượng lửa trong văn học nghệ thuật

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 25 (50) - Thaùng 02/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Hình tượng L t ng nh ngh th t<br /> <br /> Image of Flame in literature and art<br /> <br /> TS. Phạm Ngọc Hiền<br /> Trường Đại học Sài Gòn<br /> <br /> Pham Ngoc Hien, Ph.D.<br /> Saigon University<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Lửa có vai trò rất quan trọng đối với vũ trụ nói chung và con người nói riêng. Theo nghĩa đen, lửa tồn<br /> tại dưới dạng vật chất. Tuy nhiên, lửa cũng được hiểu theo nghĩa bóng, chỉ các xung động, khí chất,<br /> năng lực tinh thần của con người. Ngọn lửa tinh thần này thăng hoa vào các lĩnh vực hoạt động của con<br /> người, trong đó có sáng tạo nghệ thuật. Rất nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật cũng mang hình bóng và<br /> tính chất của lửa.<br /> Từ khóa: lửa, năng lượng, sáng tạo, thăng hoa, nghệ thuật.<br /> Abstract<br /> The flame plays a very important role to the universe in general and the people in particular. In the<br /> literal sense, the flame exists in material form. However, flame is also perceived in the figurative sense<br /> to indicate the impulse, the temperament and the capacity of the human spirit. This spiritual flame<br /> penetrates in various fields of operations of human, including the art creativity. Many literature works<br /> also contain the image and characteristic of the flame.<br /> Keywords: flame, energy, creativity, sublimation, art.<br /> <br /> <br /> <br /> T hàng vạn năm nay, con người 1. Lửa trong vũ trụ và con người<br /> lu n băn khoăn tự h i vũ trụ được sinh Theo các nhà h n t m học Lửa là<br /> ra t đ u Người Trung uốc, chủ nh n nh n tố đầu tiên của mọi hiện tượng<br /> của thuy t m dư ng ngũ hành, cho r ng, G.Bachelard , Tất c các thiên thể đều<br /> có năm chất ki n tạo vạn vật mộc, h a, được sáng tạo t c ng một thiên chất duy<br /> th , kim, thủy. i sự vật được hình nhất của ngọn lửa tinh khi t (Joachim<br /> thành t sự k t hợp hài hòa gi a tính chất Poleman) [1, tr.191]. y nhìn lên bầu trời<br /> m nước và dư ng lửa . Như vậy, tính ban đêm, hàng triệu ng i sao được tạo ra t<br /> chất của lửa có m t trong tất c vạn vật. lửa. t trời là một qu cầu lửa kh ng lồ.<br /> Người n Độ cũng cho r ng, thần lửa Nói cách khác, c vũ trụ này được tạo ra t<br /> nhi là đấng th m nhập kh p n i , lửa. Trái đất ch ng ta cũng là một qu cầu<br /> hóa th n vào tất c các sự vật, kể c con lửa đ nguội. T đống tro tàn hàng t năm<br /> người. h i chăng lửa là y u tố quan của nó, nh ng sinh vật đầu tiên xuất hiện.<br /> trọng nhất trong các chất ki n tạo vũ trụ Tr i qua hàng triệu năm ti n hóa, hình<br /> và sự sống con người? thành nên con người. Rồi con người mới<br /> <br /> 26<br />  PHẠM NGỌC HIỀN<br /> <br /> <br /> x y dựng nên nền văn hóa mang tính chất các thi t b . Lửa là vật siêu tồn tại , nó<br /> của lửa. kh ng hiện h u mà chỉ tiềm ẩn. Nh ng<br /> Ta h y nói đ n sự tồn tại tiềm ẩn của người có nhiều lửa còn gọi là có bầu máu<br /> lửa trong con người dưới dạng vật chất. nóng. ọ có tính cách mạnh m , ưa hoạt<br /> on người giống như một c máy chạy động và có thể nóng tính như lửa. on<br /> b ng nhiệt. Nguyên liệu th c ăn được đốt người có thể gi i thoát bớt lửa b ng nhiều<br /> cháy dạ dày và chuyển hóa thành năng cách hăng hái chi n đấu để tr t lửa lên đầu<br /> lượng theo dòng máu nóng đ rực đ n các gi c, thời bình thì tích cực lao động tay<br /> c quan để vận hành c thể. ay nói cách ch n ho c tham gia thể thao để gi i thoát<br /> khác, lửa đ tạo ra động lực để th c đẩy bớt lửa qua hoạt động c b p. ọ có thể<br /> các hoạt động của con người. N u lửa t t tham gia các hoạt động khoa học, nghệ<br /> thì c thể nguội lạnh, c máy người ng ng thuật để cống hi n cho x hội. Theo xu th<br /> hoạt động. thể người ch a kho ng tự nhiên, lửa thường thoát ra theo con<br /> nước dạng nóng ấm. ua các thi t b đường tình dục. Nhưng n u để lửa thoát ra<br /> hiện đại, người ta thấy h i nóng t a ra theo con đường này quá nhiều thì chí<br /> ng n ngụt quanh th n người. ó thể nói, phấn đấu của con người có thể b nguội<br /> con người là một khối lửa tiềm ẩn. Ta đ lạnh. B i vậy mà nhiều nam thanh niên l c<br /> t ng nghe nói đ n hiện tượng người tự bốc chưa có vợ thì rất năng n , sau khi có vợ<br /> cháy ho c phát lửa làm cháy nhiều vật tr nên mất phong độ. Nhiều văn nghệ sĩ<br /> xung quanh. ũng có hiện tượng người tự chỉ sáng tác, biểu di n sung s c tu i<br /> phát sáng, các v thánh thần được t là có thanh niên, vì khi ấy ngọn lửa dục tình rất<br /> hào quang lấp lánh trên đầu. ác v cao thủ mạnh. . . Niet sche cho r ng Nghệ sĩ<br /> v l m ngày xưa có thể chư ng ho c có bẩm tính kể c th n xác rất mạnh m ,<br /> khạc ra lửa. h ng ph i ng u nhiên mà tinh lực th a th i, tính dục dồi dào. N u<br /> trong ng n ng người iệt có các t ng qu không có một loại tính dục nóng b ng<br /> trái tim lửa cháy, ánh m t đượm lửa yêu nào đó, thì thi t tư ng khó có được<br /> đư ng, nụ h n nồng cháy, một c thể đ p Raphaen [4, tr.9]. i có ngọn lửa tình dục<br /> bốc lửa, đi tán gái b mất lửa, ngọn lửa dục càng mạnh thì càng d thành công trong<br /> tình, t t lửa lòng. o c người ta cũng nói cuộc sống. B i vậy mà Bachelard nói<br /> trái tim s i sục căm th , bầu máu nóng sục Siêu lửa báo trước siêu nhân . uốn tr<br /> s i, ánh m t rực lửa căm hờn, đốt cháy tim thành siêu nhân ph i th a m n hai điều<br /> gan, nóng lòng như lửa đốt, c đấm n y kiện có lửa mạnh và bi t cách điều ti t lửa<br /> lửa, tr t lửa, chia lửa, lửa iệt, người gi đ ng hướng. ác nghệ sĩ tài năng bi t cách<br /> lửa cho làng nghề truyền thống, người ti p kiềm ch ngọn lửa tình dục, không cho<br /> lửa cho th bộ đội ... hiểu theo nghĩa ch y nhiều ra đường giao hợp mà b t nó<br /> nào chăng n a, ta cũng thấy một quan niệm chuyển hoá lên đầu. B i vậy mà đầu các<br /> ph bi n r ng trong con người có lửa. nhà văn thường nóng rực do dòng máu<br /> Khi nói đ n lửa trong con người, ta nóng vận hành nhiều để khai m ra các<br /> thường hiểu theo nghĩa bóng, chỉ một xung luồng tư ng. t họ thường đ do suy<br /> lực mạnh m th c đẩy các hoạt động của nghĩ nhiều và mất ngủ, đó là sự mất ngủ<br /> con người. Đấy là lửa tình, lửa chí, của lửa . Ngọn lửa mang theo hình nh của<br /> kh ng thể nhận thấy b ng m t thường ho c tính dục và các nhân tính khác phát xạ vào<br /> <br /> 27<br /> HÌNH TƯỢNG LỬA TRONG VĂN HỌC NGH THUẬT<br /> <br /> <br /> các tác phẩm nghệ thuật. chàng. Bachelarl nói Prometheus là một<br /> 2. Hình tượng lửa trong văn học người tình lực lư ng h n là một tri t gia<br /> nghệ thuật thế giới th ng minh, và sự tr th của các thần là sự<br /> Trước h t, ta h y th m nhập vào kho tr th vì ghen tu ng [ , tr. . Như vậy,<br /> tàng thần thoại th giới để thấy được mối vụ án Prometheus có liên quan đ n lửa và<br /> quan hệ gi a lửa và tình dục. Trong tác tình dục.<br /> phẩm h ng hu n thoạ ngu n g a x lạnh, người ta rất coi trọng lửa.<br /> lửa của ra ev có các c u chuyện sau ột Trong nh ng tháng dài giá lạnh tuy t r i,<br /> số th d n ch u c cho r ng, có con vật t họ chỉ bi t ngồi bên đống lửa. Nh ng<br /> euro gi lửa trong mình. ột người đàn người kh ng ch u ăn kh ng ngồi rồi thì gi t<br /> ng đ gi t nó để tìm lửa. hi ch đ i c thời gian b ng cách tính toán chuyện làm<br /> quan sinh dục đực rất dài, anh ta thấy trong ăn ho c tri t l m mộng trước lửa. ự sinh<br /> đó một ngọn lửa đ rực. Lửa kh ng chỉ có động và h i nóng của lửa đ kích thích<br /> c quan sinh dục đực mà còn có c người ta tư duy. ó ph i chăng vì th mà<br /> quan sinh dục giống cái. một bộ tộc nọ, x hàn đới và n đới, khoa học và tri t học<br /> chỉ có phụ n gi lửa. Trong l c nam giới phát triển mạnh h n x nhiệt đới Tuy<br /> vào r ng săn b n, phụ n lấy lửa ra nấu chín nhiên kh ng ph i ai ngồi ng m lửa cũng<br /> th c ăn rồi vội v thu gom lửa lại giấu vào làm nên chuyện. Nhà văn Giono nói chỉ có<br /> trong m hộ. hi nam giới về h i lửa đ u nh ng người có tri th c ngồi ng m lửa<br /> hụ n tr lời kh ng có lửa. òn thần thoại mới có thể phá v cánh cửa của b p lò và<br /> Nam kể r ng, một anh h ng đu i theo th m nhập vào bí mật của lửa . Nhà th<br /> một phụ n và đe doạ s chi m đoạt ch n u Toulet ca ngợi sự k diệu của lửa ư<br /> không cho anh ta bí mật của lửa. Bí th , ch l t o than a a ng á t ,<br /> đành giang rộng hai ch n, ấn vào bụng để t a như ng n lửa t há nh<br /> cục lửa phun ra t m hộ [ , tr. - .R t t ng hát u . Nhiều người ta yêu<br /> ràng khó có thể tin nh ng chuyện đó nhưng lửa đ n m c, tư ng tượng r ng mình s<br /> người ta v n thích th lưu truyền để mượn được may m n khoác chi c áo choàng của<br /> hình nh ngọn lửa nói hộ mình nh ng t m lửa ao t o t ong nh ng<br /> tư thầm kín về tình dục. ng nha thạ h n ng ng, h gh h t<br /> Thần thoại y Lạp có c u chuyện n i l t t ong ánh ta lửa a ngư<br /> ti ng liên quan tới lửa như sau Nguyên g ng như t t nh nh n gh h t l ngư<br /> trước đ y, lửa là vật thiêng liêng chỉ dành u t áo hoá u<br /> cho thần thánh. Nhưng vì thư ng loài á h t s h ng l á h t t ong ng<br /> người, Prometheus đ ăn c p lửa của thần thanh h t u hu ện a ngư<br /> thánh đem xuống cho con người. Thần ng - Geroge and . ái ch t trong lửa<br /> Zeus đ phạt chàng b ng cách xích vào được coi là thiêng liêng như được n m<br /> một t ng đá cho diều quạ rỉa th t. ó người trong cánh tay u y m bốc lửa cửa người<br /> l gi i r ng, s dĩ Zeus tr ng phạt tình. B i vậy, nó có s c hấp d n mạnh m .<br /> Prometheus là do ghen tu ng. ó thể chàng Ti ng gọi của giàn ho thiêu v n c là<br /> có th n hình bốc lửa nên được các nàng một chủ đề thi ca căn b n ... T ictor<br /> tiên và các c gái trần gian say đ m. B i ugo đ n enry de Regnier, giàn h a thiêu<br /> vậy, ch a tể mu n loài đ ki m cớ phạt của thần ercule, giống như một biểu<br /> <br /> 28<br />  PHẠM NGỌC HIỀN<br /> <br /> <br /> tượng tự nhiên, ti p tục nói với ch ng ta số 3. Hình tượng lửa trong văn học<br /> phận của chính con người [ , tr.116]. nghệ thuật Việt Nam<br /> ch u u, có rất nhiều nhà th dành Người iệt Nam rất t n thờ lửa, b i<br /> nhiều trang để tri t l về sự k diệu của lửa lửa đem lại no ấm cho con người, và đ c<br /> như: Jean Paul, Hoffmann, Paul Valery, biệt, lửa là v thần bi t h t mọi chuyện. ì<br /> ONeddy, Edgar Poe, Emila Zola, vậy mà c m i d p t t đ n, hình tượng vua<br /> Appolinnaire... Lửa trong th Novalis thể lửa ng Táo tr thành nguồn c m h ng<br /> hiện rất đa dạng cái vuốt ve cọ xát trên v tận cho các tác phẩm th văn, k ch,<br /> th n hình nóng b ng, nụ h n nồng cháy, họa... Lửa xuất hiện trong các hoa văn<br /> đ i m t long lanh ngọn lửa dục tình... Lửa trang trí, nhất là nh ng n i thờ c ng trang<br /> còn tiềm ẩn trong đất đá và kim loại, nh ng nghiêm. Nguy n u cũng như nhiều người<br /> bông hoa lửa, lửa trên bầu trời. ng nói khác, tin r ng trong lòng người có lửa, nên<br /> Ánh sáng là thiên tài của hiện tượng có trong T u ện u, ng vi t t t<br /> tính lửa . N valis ch u sự th c đẩy mạnh lửa l ng n h n o h n h ng l<br /> m t lửa. B i vậy trong tác phẩm h n chi . au này, cụm t t lửa l ng được<br /> t m học về lửa , Bachelard đ lấy tên ng Nguy n ng oan lấy đ t tên cho một<br /> để gọi cho một loại m c c m có liên quan tiểu thuy t của mình. uy ận đ đ t tên<br /> đ n lửa, là o al s”, bên cạnh cho tập th đầu tay của mình là ửa<br /> các m c c m khác như thiêng . Đó là ngọn lửa thiêng liêng đ<br /> Prometheus”, “ Empedoclo . Lửa kh i nguồn c m h ng cho th ng. Người<br /> cũng kh i nguồn c m h ng mạnh m cho ta thường nói đ n cụm t văn hóa rượu ,<br /> L. Aragon vi t bài th n a t ư gư ng nó cũng tư ng đư ng với văn hóa lửa .<br /> soi". Nhìn người tình ch i mái tóc vàng rực B i trong rượu có lửa, rượu mạnh có thể<br /> lửa, ng ng nàng đang kiên trì dập t t đốt cháy, Rượu là a h a công của sự<br /> ngọn lửa th chi n . Lửa đ gợi cho ng say mê enry urger . ác thi nh n<br /> bao suy nghĩ lớn lao về một thời bi k ch thường d ng s c nóng của rượu để kh i<br /> của l ch sử “ h lượ h n h a ánh lửa dòng c m h ng cho th . T n Đà vi t<br /> ng ng lo sáng t ong t ao t t s nh a ượu th h ng th h ng<br /> nh h ng n u t n ngư u ượu s ng như th a . m h ng th còn<br /> ngh a s u a a á lửa . được kh i nguồn t th n hình bốc lửa của<br /> c d đ tuyên bố t b chủ nghĩa đađa người đ p. B i th mà có một thi nh n vi t<br /> và siêu thực để đ n với chủ nghĩa hiện thực trong bài o : lửa th t ong<br /> N, nhưng tác phẩm của ng v n lốm ao t nh ng th nh t o t<br /> đốm ngọn lửa siêu thực, bí hiểm. Để nhận không .<br /> thấy hình nh của lửa trong nghệ thuật, cần ống rượu - ng m hoa - làm th là bộ<br /> ph i có ki n th c để gi i m các k hiệu. ba đồng hành trong c ng nghệ s n xuất<br /> B i vậy, Bachelard nói Trí tư ng tượng th . Tuy nhiên, có thể thay th rượu và hoa<br /> hoạt động trên đỉnh cao của trí tuệ, giống đ p b ng nh ng nguyên liệu khác, đó là<br /> như một ngọn lửa ... Trong v ng ẩn dụ nhiệt năng t a ra t tình yêu thư ng con<br /> của ẩn dụ, người ta s hiểu được nền s n người nồng cháy và chí cách mạng sục<br /> xuất thi ca kh ng lồ của nh ng hình nh s i. Nền nghệ thuật v s n mang tính chất<br /> ngọn lửa [1, tr.259]. của lửa rất r rệt. ác họa sĩ thường d ng<br /> <br /> 29<br /> HÌNH TƯỢNG LỬA TRONG VĂN HỌC NGH THUẬT<br /> <br /> <br /> gam màu nóng trong các tranh c động. ha h lửa ng”... Đ c biệt là bài<br /> Nghệ thuật trang trí của họ cũng có nhiều Ê-mi-ly, con : “ n h t l ng ta sáng<br /> màu đ như qu ng trường đ , ph ng màn nh t a t th n ta ho ng n lửa h<br /> đ , sao đ , cờ đ , khăn quàng đ , cận vệ lòa thật”. Bài th nói về chuyện anh<br /> đ , ch thập đ ... Trong các v k ch cách o-ri-x n tự thiêu để ph n đối sự tham<br /> mạng, thường có ngọn đuốc đ rực. Rất chi n của iệt Nam. h ng ph i<br /> nhiều bài hát thể hiện chí sục s i trong ng u nhiên mà người ta thường chọn cái<br /> trái tim người: lửa l n , nh ch t trong lửa để kh ng đ nh l ph i. Nàng<br /> Thiên h lửa, o n l n ... Nh ng ita trong sử thi Ramayanna n Độ cũng<br /> nhạc phẩm đó được vi t ra t ngọn lửa chọn cái ch t trên lửa để kh ng đ nh sự<br /> trong tim các nhạc sĩ, được cộng hư ng b i chung thủy của mình. B i lửa là thiêng<br /> ngọn lửa của các ca sĩ rồi l y lan tới quần liêng, trong sạch và có kh năng th i b ng<br /> ch ng và th i b ng lên trận o lửa . tình yêu thư ng và sự ủng hộ của đ ng đ o<br /> Trong lĩnh vực th , ồ hí inh có nhiều mọi người.<br /> bài nói đ n nh ng hình tượng mang tính Lửa còn là ngọn nguồn c m h ng cho<br /> lửa như Phư ng ng u t ng hu n v số nh ng nghệ sĩ khác trong văn học<br /> sang h ng (... gư th h ng ng cách mạng án há ngh t t<br /> th n ng”, “ u tư ng s ng i ng ta át ngát ánh nh nh<br /> ư ng nh h ng t ư t ư ệt a t áu lửa n ng<br /> ng so ”, “ ng s u n ua n ng ậ sáng lòa” Nguy n Đình Thi , “ ng<br /> th t , t ưa l n ng hửng l n th ”, h ng hư áu n th nh hoa”<br /> “Xa h t l than h ng”, “ g ng Thanh i ,“ u t g h t t ong<br /> u, t t ”, “ hu n , t nh ng n lửa h ng ao g t t Thanh<br /> ạng ng ao la nhu t u h ng T ng . Th Lê Th y có nhiều hình<br /> tư ”. Năng lượng s n sinh ra th của tượng lửa, đ c biệt là bài ửa và trường<br /> ồ hí Minh là chí cách mạng sục s i ca ửa a hong áo ... T nh , B ng<br /> chất th p . Đó cũng là phẩm chất của lửa. iệt đ được sư i ấm b ng ngọn lửa trong<br /> Tố u cũng kêu gọi th ca cách tim người th n. au này đi xa, b p lửa ấy<br /> mạng ph i mang tính lửa: gá sáng v n lu n bập b ng trong t m th c tác gi<br /> h ang ánh lửa”, “ n n ng t t ng n lửa l ng lu n s n t<br /> nh ng ng th lửa há ”. Lửa trong th ng n lửa h a n tn a ng h<br /> ng thể hiện rất đa dạng qua ánh n ng chói ậ nh ng t t nh tu nh ệu<br /> chang của m t trời nhiệt đới n ng lửa, th ng l ng - lửa! . ột nhà h n<br /> n ng há , n ng hát, n ng át, n ng , t m học nói r ng: Thà r ng b mất một<br /> n ng hang hang, n ng h , n ng t n, bài học tri t học còn h n là kh ng nhóm<br /> n ng , n ng h ng, n ng ng, n ng so , được b p lửa bu i sáng ... Lửa m ỉ trong<br /> n ng , n ng hanh... ng có nh ng c u t m hồn l u h n dưới lớp tro than . Trong<br /> th n i ti ng nói đ n lửa trong lòng người bài th ửa n , hạm Ti n uật có nói<br /> t ong t ng n ng hạ tt đ n ngọn lửa truyền thống bất khuất có s n<br /> h nl h ua t ”, “ h ng h , trong tim d n tộc bốn nghìn năm, đó là<br /> nhưng sao n ng ng hư lửa há lửa tim “ , ng n lửa n u<br /> trong l ng ta g l ng ”, “ t nh n ta t ong u n ư<br /> <br /> 30<br />  PHẠM NGỌC HIỀN<br /> <br /> <br /> u n ư lửa t ta ”. hính u trưa n ng lửa chói chang và đầy hoa đ .<br /> cũng cho r ng, ngọn lửa l tư ng đ có s n Trong hoàn c nh ngọn lửa chi n tranh đ<br /> trong lòng người. Nó lu n soi sáng con b ng lên c nước. Đ c biệt là tình yêu cháy<br /> đường cách mạng và hun đ c nhiệt huy t b ng đ làm cho người ra đi lu n m ước<br /> các chi n sĩ h ng ng n n h ng ao đ n ngày sum hợp bên b p lửa bập b ng<br /> g nh t hư t h n h ng ao g với nh ng th c ngon nóng h i t tay người<br /> t t o ho ta ánh g t ư ng yêu. Để ước m đó mau thành hiện thực,<br /> n ta th n vui th o n ta th anh ph i chi n đấu dũng c m, tr t lửa lên<br /> nh ng l ug n s ng đầu đ ch. Nh ng động lực đó đ th c đẩy<br /> n ta ( g n n ng gá ). mọi hoạt đ ng của con người và cũng t đó<br /> ó l bài th hay nhất vi t về lửa là hình thành nên một nền văn hóa mang tính<br /> u ha l u của Nguy n . chất của lửa.<br /> Toàn bài có c u thì có tới c u được Tóm lại, con người đang đ ng trên<br /> th p lửa chi m và có lần nh c một qu cầu lửa đ nguội nhưng trong t m<br /> đ n các biểu hiện của lửa. Đó có thể là tính tính của họ bao giờ cũng có một ngọn lửa<br /> lửa trong thiên nhiên: n ng, nh nh, thầm kín bên trong, đó là siêu lửa . Nhà<br /> trưa, lửa, hoa , áo ... Tất nhiên, văn tạo ra tác phẩm do sự th c đẩy của một<br /> c nh chia ly h m đó có rất nhiều màu, siêu lửa trong con tim và khối óc của<br /> nhưng lăng kính của tác gi chỉ lọc lại màu mình. T đó, ngọn lửa nghệ thuật b n sang<br /> đ , cho nên, “ l u h a l h ng bạn đọc làm khêu dậy ngọn lửa đam mê<br /> s . Ngọn lửa còn thể hiện qua tình thư ng th c. Tác phẩm nghệ thuật là một<br /> yêu nồng cháy của họ: t nh u sinh thể sống động mang tính lửa vì được<br /> há , làn m i và giọt nước m t nóng tạo ra t lửa và được nu i dư ng trong m i<br /> b ng. à một dạng lửa th ba n a là chí trường lửa. B i vậy, nhà th Rabelais phát<br /> sục s i của người ra đi. Người chi n sĩ nhìn biểu Lửa là v đại sư của nghệ thuật .<br /> thấy r một tư ng lai huy hoàng phía<br /> trước n ng ng l n ”, “ h t n T L TH H<br /> nh nh”, “ ạng ng ng l n 1. S. Freud (2000), Ph n t h ăn hóa<br /> n t t”, “ gh a l u th o nghệ thuật, Nxb ăn hóa thông tin, H.<br /> 2. hư ng Lựu , luận h nh ăn h<br /> hư h ng h u h a l ”. Để có<br /> hư ng th , Nxb ăn học, .<br /> được bài th rực lửa ấy, Nguy n được 3. Nhiều tác gi 98 , h ệt a -<br /> th c đẩy t nhiều nguồn dòng máu nóng 1985, Nxb Giáo dục, H.<br /> sục s i của người chi n sĩ tr tu i. ộng 4. Nhiều tác gi 99 , ăn h hư ng ,<br /> hư ng với hoàn c nh ti n đưa là một bu i Nxb Giáo dục, .<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài / / Biên tập xong / / uyệt đăng 20/02/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 31<br />