Hoàn thiện thiết chế bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở Việt Nam, các thiết chế bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục đã có nhiều đổi mới về tổ chức và hoạt động, nhưng trong quá trình hoạt động, các thiết chế này vẫn bộc lộ những hạn chế gây ra những rào cản lớn cho nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục trên con đường tìm kiếm công lý của mình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hoàn thiện thiết chế bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục ở Việt Nam

16 Tạp chí KhoaNghiên cứu trao học - Trường đổihọc Đại ● Research-Exchange of opinion Mở Hà Nội 71 (9/2020) 16-20 HOÀN THIỆN THIẾT CHẾ BẢO ĐẢM QUYỀN TIẾP CẬN CÔNG LÝ CỦA NẠN NHÂN NỮ BỊ XÂM HẠI TÌNH DỤC Ở VIỆT NAM Đặng Viết Đạt* Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 4/3/2020 Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 4/9/2020 Ngày bài báo được duyệt đăng: 28/9/2020 Tóm tắt: Ở Việt Nam, các thiết chế bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục đã có nhiều đổi mới về tổ chức và hoạt động, nhưng trong quá trình hoạt động, các thiết chế này vẫn bộc lộ những hạn chế gây ra những rào cản lớn cho nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục trên con đường tìm kiếm công lý của mình. Vì thế, việc hoàn thiện các thiết chế nhằm bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho các nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục ở Việt Nam cần phải đươc chú trọng hơn nữa trong thời gian tới. Từ khoá: Quyền tiếp cận công lý; nạn nhân nữ; xâm hại tình dục; thiết chế, Việt Nam. 1. Đặt vấn đề này có nguyên nhân từ sự hạn chế của Quyền tiếp cận công lý nói chung và các thiết chế pháp lý trong việc bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nạn nhân nữ quyền tiếp cận công lý của nạn nhân nữ (phụ nữ và trẻ em gái) bị xâm hại tình dục bị xâm hại tình dục ở Việt Nam hiện nay. nói riêng đòi hỏi chủ thể quyền tìm kiếm 2. Những hạn chế của thiết chế và đạt được sự đền bù hoặc khắc phục bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho nạn thông qua cơ chế chính thức và không nhân nữ bị xâm hại tình dục ở Việt Nam chính thức, phù hợp với các tiêu chuẩn hiện nay quốc tế về quyền con người, trong đó thiết chế (gồm các cơ quan tư pháp, cơ quan Thứ nhất, trong quá trình thực hiện giám sát và cơ quan trợ giúp, tư vấn pháp chức năng, nhiệm vụ, các thiết chế bảo lý) là một trong những trụ cột quan trọng. đảm quyền tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục ở Việt Nam phối Trong những năm gần đây, ở Việt hợp thiếu hiệu quả, gây ra những cản trở Nam các vụ xâm hại tình dục phụ nữ và nhất định trong thực thi công lý của các trẻ em gái đã xảy ra với tính chất nghiêm thiết chế này. trọng và có xu hướng tăng lên, tuy nhiên, các nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục đều Việc phối hợp giữa các bên trong phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách điều tra, truy tố, xét xử vụ án gặp nhiều thức trong việc tiếp cận công lý. Thực tế khó khăn, đặc biệt là đối với các vụ án có * Khoa Nhà nước và pháp luật, Học viện Chính trị khu vực IV
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 17 tính chất phức tạp. Mặc dù có cơ chế phối cách tư pháp và bảo vệ quyền con người, hợp, nhưng đôi khi việc nghị án giữa ba đặc biệt là toà án nhân dân cấp huyện. bên tạo ra những rào cản nhất định với Các cơ quan điều tra vẫn còn nhiều đầu quá trình xử lý vụ án. Tổ chức và hoạt mối gây khó khăn trong quá trình kiểm động của các cơ quan điều tra ở nước ta tra, giám sát việc tiếp nhận, giải quyết tin còn do nhiều đơn vị ở các bộ, ngành khác báo tội phạm, điều tra các vụ án xâm hại nhau cùng thực hiện nhiệm vụ điều tra tố tình dục phụ nữ và trẻ em gái. Hiện nay, tụng; chưa xác định rõ cơ quan giúp Chính Tòa gia đình và người chưa thành niên phủ thống nhất quản lý nhà nước về hoạt mới được triển khai thành lập ở Tòa án động điều tra, đồng thời, việc tổ chức cơ Nhân dân cấp tỉnh, còn toà án nhân dân quan điều tra, trong thực tế, ở nhiều nơi cấp huyện được thành lập vì thiếu điều xảy ra tình trạng nhiều cơ quan điều tra số kiện cứng (phải đảm bảo đủ 50 vụ/năm lượng án ít, nhưng vẫn phải tổ chức đầy mới được xem xét thành lập). Chính vì đủ bộ máy dẫn đến lãng phí về nhân lực thế, việc thụ lý và xét xử các vụ án xâm và ngân sách. Thêm vào đó, trong tổ chức hại tình dục phụ nữ và trẻ em gái vẫn sử và hoạt động của các cơ quan này “chưa dụng cơ sở vật chất chung nên chưa bảo tách bạch rõ nhiệm vụ phòng ngừa tội đảm yêu cầu của phòng xử án thân thiện phạm và điều tra tố tụng; việc kết hợp giữa đối với các vụ án xâm hại tình dục phụ nữ hoạt động trinh sát và điều tra tố tụng chưa và trẻ em gái. đúng yêu cầu của Chiến lược Cải cách tư Thứ ba, thiết chế bảo đảm quyền pháp”. Thêm vào đó, Viện kiểm sát tối cao tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị xâm vừa làm nhiệm vụ kiểm sát hoạt động tư hại tình dục ở Việt Nam vẫn còn chưa đáp pháp vừa có cơ quan điều tra chuyên trách ứng kịp thời yêu cầu thực tiễn. Một số nhưng không có cơ chế kiểm tra từ bên nơi, chất lượng của hệ thống tư pháp chưa ngoài nên khó đảm bảo tính khách quan được đảm bảo. trong hoạt động điều tra. Chất lượng điều tra của cơ quan điều tra Viện Kiểm sát Khảo sát thực tế cho thấy vẫn còn tỷ nhân dân tối cao còn hạn chế, hiệu quả lệ khá cao cán bộ cơ quan tư pháp có những chưa cao. Ngoài ra, việc giao cho nhiều định kiến nhất định với những nạn nhân nữ cơ quan khác thực hiện một số hoạt động bị xâm hại tình dục. Điều này tạo ra những điều tra với quyền hạn lớn (được khởi tố khó khăn trong quá trình họ tiếp nhận và xử lý vụ việc. Vẫn còn tỷ lệ đáng kể cán bộ tư vụ án, khởi tố bị can, điều tra chuyển viện pháp cho rằng “xâm hại tình dục một phần kiểm sát truy tố) dẫn đến có nhiều cơ quan do lỗi của nạn nhân” hay nhiều người quan có thẩm quyền tố tụng. Những hạn chế niệm rằng “phụ nữ và trẻ em gái khi bị xâm này sẽ làm giảm chất lượng hoạt động của hại mất đi trinh tiết rất khó có được cuộc các cơ quan điều tra trong việc thụ lý và sống hôn nhân hạnh phúc. Do đó việc công giải quyết các vụ án xâm hại tình dục phụ bố, công khai vụ việc liên quan đến xâm nữ và trẻ em gái. hại tình dục chỉ làm nạn nhân tổn thương Thứ hai, tổ chức và hoạt động bộ thêm”. Việc có định kiến như vậy sẽ khiến máy của các toà án nhân dân và viện kiểm các cơ quan chức năng không nỗ lực để đưa sát nhân dân chưa phù hợp với yêu cầu cải các vụ việc ra ánh sáng đồng thời chính cán
18 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion bộ có thể khuyên các nạn nhân sử dụng con lý cho nạn nhân bị xâm hại tình dục tại đường thương lượng hòa giải nhằm chấm địa phương của họ và 42,6% người dân dứt nỗi đau một cách nhanh chóng, đặc biệt trả lời rằng có rất ít các cơ quan, tổ chức là trong những tình huống mà việc xác định thực hiện chức năng này. Ngoài ra, 24,1% dấu vết, chứng cứ gặp nhiều khó khăn. Tuy người dân cho rằng chi phí mà nạn nhân nhiên, nếu vụ việc không được đưa ra ánh phải bỏ ra để được tư vấn trợ giúp pháp sáng và không được xét xử thông qua con lý là khá cao; bên cạnh đó, người dân và đường tư pháp hình sự chính thức thì nạn cán bộ đều có đánh giá không cao về tính nhân rất khó tìm lại được công lý, đồng hiệu quả trong hoạt động của các cơ quan thời họ có thể trở thành nạn nhân bị xâm tư vấn trợ giúp pháp lý. Với thang điểm 5, hại nhiều lần. Nhiều người dân và cả cán bộ điểm trung bình mà người dân đánh giá về tư pháp cũng cho rằng “cán bộ tiếp nhận, hiệu quả hoạt động của cơ quan tư vấn trợ giải quyết vụ việc liên quan đến xâm hại giúp pháp lý là 3 điểm ở mức điểm trung tình dục thường ứng xử thiếu sự đồng cảm bình, điểm trung bình cán bộ các thiết chế với nạn nhân” hay “cán bộ tiếp nhận giải tư pháp đánh giá là 2,5 điểm. quyết vụ việc liên quan đến xâm hại tình Thứ năm, cơ chế giám sát các thiết dục thường không đồng cảm với những chế tư pháp trong thực hiện các chức năng sang chấn tâm lý mà nạn nhân bị xâm hại bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nạn tình dục phải chịu đựng”; còn hiện tượng nhân nữ bị xâm hại tình dục thiếu chặt chẽ. né tránh đùn đẩy giữa các cơ quan xét xử. Ngoài ra, các thiết chế tư pháp chính thức Các hoạt động giám sát của Quốc hội hiện vẫn gặp khó khăn trong việc trang bị và Hội đồng nhân dân các cấp chưa được cơ sở vật chất thân thiện với nạn nhân nữ tiến hành thường xuyên, đôi khi còn mang như hệ thống phòng xử án riêng, các phòng tính hình thức, chủ yếu dựa vào báo cáo xử án với thiết kế đảm bảo mô hình tòa án của các cơ quan chịu sự giám sát, vì thế gia đình và người chưa thành niên. kết luận giám sát còn chung chung; chưa quy rõ trách nhiệm cho cá nhân, người Thứ tư, các thiết chế ở Việt Nam đứng đầu cơ quan, tổ chức trong thực hiện chưa bảo đảm cung cấp đầy đủ các biện chính sách, pháp luật về bảo vệ phụ nữ và pháp hỗ trợ và khắc phục những hậu quả trẻ em gái khỏi bị xâm hại tình dục; việc cho nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục. công khai, minh bạch và trách nhiệm giải Hoạt động của các cơ quan tư vấn trình của cơ quan chưa cao nên Nhân dân trợ giúp pháp lý ở Việt Nam cho thấy đa khó tham gia vào việc giám sát hoạt động số người dân không biết đến những cơ giải quyết các vụ án xâm hại tình dục của quan có chức năng trợ giúp tư vấn pháp lý các cơ quan tư pháp. cho nạn nhân bị xâm hại tình dục. Kết quả 3. Những giải pháp nhằm hoàn khảo sát thực tiễn cho thấy 88,8% người dân trong mẫu nghiên cứu khẳng định rằng thiện thiết chế bảo đảm quyền tiếp cận họ không biết cơ quan, tổ chức thực hiện công lý cho nạn nhân nữ bị xâm hại tình chức năng tư vấn, trợ giúp pháp lý cho nạn dục ở Việt Nam hiện nay nhân bị xâm hại tình dục; 3,1% người dân Để khắc phục những hạn chế về khẳng định không có cơ quan, tổ chức nào thiết chế bảo đảm quyền tiếp cận công lý thực hiện chức năng tư vấn, trợ giúp pháp cho nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục ở Việt
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 19 Nam trong thời gian qua, cần thiết phải hợp với hệ thống tổ chức của toà án”; bên thực hiện những nội dung sau: cạnh đó Viện kiểm sát nhân dân tối cao Thứ nhất, đổi mới cách thức tổ chức, sớm xây dựng và ban hành Thông tư liên sắp xếp và hoạt động của toà án nhân dân. tịch về công tác phối hợp giữa các cơ quan tố tụng trong quá trình tiếp nhận tố giác, Để toà án nhân dân thực sự là cơ quan tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, điều xét xử độc lập không bị chi phối, bóp méo, tra, truy tố và xét xử các vụ án xâm hại tình can thiệp bởi bất cứ cơ quan tổ chức nào, dục trẻ em. Đồng thời Viện kiểm sát nhân “tổ chức hệ thống toà án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành dân tối cao chỉ đạo Viện kiểm sát các cấp chính”, vì thế cần nghiên cứu thành lập áp dụng đồng bộ các giải pháp để thực hiện toà án sơ thẩm khu vực thay thế cho toà án tốt công tác thực hành quyền công tố, kiểm nhân dân cấp huyện vì việc tổ chức tòa án sát việc giải quyết các vụ án xâm hại trẻ này với quy mô lớn, số lượng án giải quyết em; phối hợp chặt chẽ với Cơ quan điều tra nhiều hơn, đặc biệt là án xâm hại tình dục. ngay từ khi có tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố vụ việc xâm hại trẻ em để Bên cạnh đó, cần tổ chức lại hệ kịp thời thu thập chứng cứ, bảo vệ, hỗ trợ thống tòa án theo hướng thành lập các tòa chuyên trách nhằm đảm bảo các thẩm trẻ em là nạn nhân, đẩy nhanh tiến độ giải phán tham gia xét xử có đủ năng lực, trình quyết vụ án và chống bỏ lọt tội phạm; bảo độ, có hiểu biết chuyên sâu về lĩnh vực mà đảm việc ra quyết định truy tố đúng thời mình đảm nhiệm. Trong đó, khẩn trương hạn đạt 100% số vụ án xâm hại trẻ em và xây dựng và hoàn thiện mô hình tòa án việc truy tố bị can đúng tội danh đạt 100%. gia đình và người chưa thành niên theo Thứ ba, đổi mới cách thức tổ chức, Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân năm 2014 sắp xếp và hoạt động của cơ quan điều tra. và Thông tư số 01/2016/TT-CA ngày 21/1/2016 của Tòa án Nhân dân tối cao. Hoạt động điều tra vụ án hình sự có vai trò rất quan trọng vì thế cần thiết Bên cạnh đó, toà án nhân dân tối “tổ chức lại cơ quan điều tra theo hướng cao cần chỉ đạo các đơn vị chuyên môn tổ thu gọn đầu mối”. Theo đó, thống nhất cơ chức tổng kết thực tiễn xét xử, hướng dẫn quan điều tra thuộc thẩm quyền của cơ áp dụng thống nhất pháp luật; triển khai thi hành các đạo luật về tư pháp đối với quan công an (riêng đối với cơ quan điều người chưa thành niên. Ngoài ra, “giảm số tra quân sự dành riêng cho các vụ án trong lượng hội thẩm trong hội đồng xét xử sơ quân đội), Viện kiểm sát nhân dân thực thẩm vì trình độ và năng lực của hội thẩm hiện quyền công tố và kiểm sát hoạt động còn bị hạn chế trong việc tham gia thảo tố tụng, bao gồm cả hoạt động điều tra. luận và đưa ra quyết định về những vấn đề Thứ tư, đổi mới cách thức tổ chức, áp dụng pháp luật”. sắp xếp và hoạt động của thiết chế dân cử, Thứ hai, đổi mới cách thức tổ chức, Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể nhân dân sắp xếp và hoạt động của Viện kiểm sát trong việc giám sát hoạt động của Toà án, nhân dân. Viện kiểm sát, cơ quan điều tra trong giải quyết các vụ án xâm hại tình dục. Tiếp tục đổi mới và hoàn thiện Viện kiểm sát nhân dân các cấp theo hướng Để đảm bảo cho các thiết chế đặc “Viện kiểm sát nhân dân được tổ chức phù biệt và các thiết chế tư pháp chính thức
20 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, cần tiếp đặc biệt là xâm hại tình dục trẻ em. Theo tục hoàn thiện cơ chế giám sát, đồng thời đó Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đẩy mạnh hoạt động giám sát đối với hoạt cần tiếp tục duy trì và phát triển các dịch động của các cơ quan này trong thực tế. vụ, tổng đài hỗ trợ tư vấn cho phụ nữ và trẻ Theo đó những năm tới cần đẩy mạnh em là nạn nhân bị xâm hại tình dục. Đảm việc công bố công khai các bản án trên các bảo cho các dịch vụ này được phát triển trang thông tin điện tử, tạo điều kiện cho một cách rộng rãi và hoạt động có hiệu quả hoạt động giám sát của Nhân dân; đồng trong tư vấn trợ giúp tâm lý cho mọi nạn thời, đẩy mạnh hoạt động giám sát của nhân trên mọi vùng miền của tổ quốc. Quốc Hội, Hội đồng Nhân dân các cấp, Phối hợp, xử lý thông tin kịp thời giám sát trong nội bộ và giám sát chéo giữa địa phương với Tổng đài 111 trong trong hoạt động của các thiết chế tư pháp. việc xác minh, hỗ trợ, can thiệp các vụ Ngoài ra, cần nâng cao chất lượng việc bạo lực, xâm hại tình dục với trẻ em giám sát tư pháp của Hội đồng Nhân dân, và phụ nữ; thực hiện quy trình hỗ trợ, can bố trí cán bộ chuyên trách của Ban Pháp thiệp đối với nạn nhân là phụ nữ và trẻ em chế có nghiệp vụ, chuyên môn về tư pháp gái bị xâm hại tình dục. để nâng cao chất lượng giám sát hoạt động Hoàn thiện thiết chế bảo đảm quyền xử lý các vụ án xâm hại tình dục. tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị xâm Thứ năm, đổi mới cách thức tổ chức, hại tình dục ở Việt Nam là trách nhiệm của sắp xếp và hoạt động của thiết chế hỗ trợ, nhà nước và xã hội nhằm nâng cao năng trợ giúp pháp lý. lực tiếp cận công lý của nạn nhân nữ bị Cần tiếp tục phát triển và tổ chức xâm hại tình dục, qua đó đẩy lùi vấn nạn lại các thiết chế bổ trợ tư pháp như luật này trong xã hội./. sư, các cơ quan giám định, các cơ quan Tài liệu tham khảo: tổ chức hỗ trợ tư vấn tâm lý cho nạn nhân bị xâm hại tình dục. Cần hỗ trợ để phát [1]. Nguyễn Hà, Phạm Dung, Phụ nữ, trẻ em triển và tổ chức lại các tổ chức hành nghề bị xâm hại: Im lặng không làm sự việc qua luật sư, các tổ chức xã hội nghề nghiệp đi, https://laodong.vn/lao-dong-doi-song/phu- của luật sư ở các tỉnh, thành phố. nu-tre-em-bi-xam-hai-im-lang-khong-lam- su-viec-qua-di-611418.ldo, ngày 11/06/2018 Đối với các cơ quan giám định tư pháp, cần kiện toàn hệ thống tổ chức giám [2]. UNDP, Programming for Justice: Access định tư pháp; xây dựng mô hình giám sát for All A Practitioner’s - Guide to a Human tư pháp đối với tội xâm hại tình dục theo Rights-Based Approach to Access to Justice, quy trình một cửa, như hình thức trung tâm (UNDP Regional Centre in Bangkok, 2005), 1 cửa tại Thái Lan và mô hình 1 điểm dừng accessed 15 Semptember 2019, p 5 tại Hàn Quốc, điều này tạo điều kiện thuận [3]. Trần Thị Thu Hằng (2019), Địa vị pháp lý lợi và dễ dàng vượt qua những sang chấn của Hội thẩm ở Việt Nam hiện nay, Học viện tâm lý của nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục, Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 106-107. đặc biệt là trẻ em gái. Nhà nước phối hợp với Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể nhân Địa chỉ tác giả: Khoa Nhà nước và pháp dân phát triển các trung tâm tư vấn trợ giúp luật, Học viện Chính trị khu vực IV tâm lý cho nạn nhân nữ bị xâm hại tình dục, Email: vietdatdanghv4@gmail.com