Hoạt động tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực Thông tin Thư viện hiện trạng và định hướng phát triển

Chia sẻ: Khetien Khetien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

115
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Hoạt động tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực Thông tin Thư viện hiện trạng và định hướng phát triển" giới thiệu tổng quan về tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực Thông tin Thư viện, hiện trạng hoạt động tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực Thông tin Thư viện và đưa ra định hướng phát triển hoạt động tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực Thông tin Thư viện. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hoạt động tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực Thông tin Thư viện hiện trạng và định hướng phát triển

HO T NG TIÊU CHU N HÓA TRONG LĨNH V C THÔNG TIN THƯ VI N HI N TR NG VÀ NH HƯ NG PHÁT TRI N ThS. Phan Huy Qu * 1. T ng quan v tiêu chu n hoá trong lĩnh v c TT-TV 1.1 M t s khái ni m cơ b n Nh ng năm g n ây ho t ng tiêu chu n hoá (TCH) ư c chú tr ng phát tri n trong các cơ quan TT-TV. Bên c nh các công vi c c th như xây d ng và công b tiêu chu n, công tác ào t o, b i dư ng ki n th c và các công trình nghiên c u v tiêu chu n cũng ư c chú tr ng. Tuy nhiên, trong các cơ quan TT-TV nư c ta, TCH v n còn là ho t ng m i m nên cũng ang t n t i nh ng cách ti p c n khác nhau v ho t ng TCH, trong ó n i lên là v n thu t ng . Trong báo cáo này, chúng tôi gi i thi u m t s thu t ng cơ b n v ho t ng TCH theo Lu t Tiêu chu n và Quy chu n k thu t (Lu t TCQCKT) có hi u l c t 01/01/2007, v i lý do như sau: TCH là ho t ng chung, bao trùm toàn b các ngành kinh t -xã h i. S khác nhau trong ho t ng TCH c a m i ngành ch duy nh t là i tư ng TCH. Trong ph m vi qu c gia, ho t ng TCH các ngành (lĩnh v c) ch u s i u ph i c a các cơ quan có th m quy n (cơ quan tiêu chu n qu c gia) nh m b o m s th ng nh t v cơ s lý lu n và phương pháp lu n trong qu c gia, phù h p v i thông l qu c t . Ho t ng TCH trong ngành TT-TV nư c ta cũng không th n m ngoài t ng th ho t ng TCH c a Vi t Nam và ph i ch u s i u ph i c a cơ quan tiêu chu n qu c gia là T ng c c Tiêu chu n- o lư ng-Ch t lư ng (thu c B KH&CN). Hi n nay, cơ quan này i u ph i ho t ng TCH qu c gia b ng công c pháp lu t là Lu t TCQCKT. Vì v y, v nguyên t c, nh ng v n chung như thu t ng , lo i hình tiêu chu n, hi u l c tiêu chu n, quy trình xây d ng và ban hành tiêu chu n...c n tuân th quy nh c a Lu t TCQCKT. a) Tiêu chu n: “Tiêu chu n là quy nh v c tính k thu t và yêu c u qu n lý dùng làm chu n phân lo i, ánh giá s n ph m, hàng hóa, d ch v , quá trình, môi trư ng và các i tư ng khác trong ho t ng kinh t -xã h i nh m nâng cao ch t lư ng và hi u qu c a các i tư ng này. Tiêu chu n do m t t ch c công b dư i d ng văn b n t nguy n áp d ng” (Kho n 1 i u 3 Lu t TCQCKT). b) Quy chu n k thu t: “Quy chu n k thu t là quy nh v m c gi i h n c a c tính k thu t và yêu c u qu n lý mà s n ph m, hàng hóa, d ch v , quá trình, môi trư ng và các i tư ng khác trong ho t ng kinh t -xã h i ph i tuân th b o m an toàn, v sinh, s c kho con ngư i; b o v ng v t, th c v t, môi trư ng; b o v l i ích và an ninh qu c gia, quy n l i c a ngư i tiêu dùng và các yêu c u thi t y u khác. Quy chu n k thu t do cơ quan nhà nư c có th m quy n ban hành dư i d ng văn b n b t bu c áp d ng” (Kho n 2 i u 3 Lu t TCQCKT). c) Ho t ng trong lĩnh v c tiêu chu n: “là vi c xây d ng, công b và áp d ng tiêu chu n, ánh giá s phù h p v i tiêu chu n” (Kho n 3 i u 3 Lu t TCQCKT). * Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia d) H th ng tiêu chu n và ký hi u tiêu chu n: “H th ng tiêu chu n và ký hi u tiêu chu n c a Vi t Nam bao g m: 1. Tiêu chu n qu c gia, ký hi u là TCVN 2. Tiêu chu n cơ s , ký hi u là TCCS” ( i u 10 Lu t TCQCKT) ) Nguyên t c áp d ng tiêu chu n: “Tiêu chu n ư c áp d ng trên nguyên t c t nguy n. Toàn b ho c m t ph n tiêu chu n c th tr thành b t bu c áp d ng khi ư c vi n d n trong văn b n quy ph m pháp lu t, quy chu n k thu t” (Kho n 1 i u 23 Lu t TCQCKT) 1.2 Vai trò và i tư ng TCH trong lĩnh v c TT-TV a) Vai trò c a TCH trong lĩnh v c TT-TV TCH là m t trong nh ng ho t ng liên quan n m i v n th c ti n và c nh ng v n ti m n mang tính ch t nh hư ng phát tri n c a tương lai. Ho t ng TCH ư c ti n hành d a trên k t qu nghiên c u, ng d ng ti n b khoa h c công ngh và v n d ng các kinh nghi m th c ti n, không ch giúp các ho t ng kinh t -xã h i ư c ti n hành có n n n p, hi u qu mà còn t o ti n cho s phát tri n hài hòa và h p tác trong m i lĩnh v c c a i s ng kinh t - xã h i. Trong lĩnh v c TT-TV, vai trò c a TCH ư c th hi n như sau: - Nâng cao hi u qu ho t ng TT-TV trên cơ s th ng nh t và h p lý hoá quy trình, s n ph m c a dây chuy n ho t ng TT-TV; - Nâng cao hi u su t lao ng c a cán b TT-TV, b o m ch t lư ng lao ng b ng cách thi t l p các nh m c h p lý, các yêu c u và phương pháp i v i lao ng thông tin; - Hoàn thi n vi c t ch c qu n lý ho t ng TT-TV; - B o m m i liên h tương tác gi a các cơ quan TT-TV t t c các c p trong ph m vi qu c gia và qu c t . Vai trò này ngày càng tr nên quan tr ng trong i u ki n ho t ng TTTV ang t ng bư c ư c tin h c hoá, hi n i hoá và nhu c u chia s ngu n thông tin gi a các cơ quan TT-TV trong nư c và qu c t ngày càng tr nên c p thi t. b) i tư ng TCH trong lĩnh v c TT-TV Theo nh nghĩa tiêu chu n trong Lu t TCQCKT thì i tư ng TCH là các s n ph m, hàng hóa, d ch v , quá trình, môi trư ng và các i tư ng khác trong ho t ng kinh t -xã h i. Trong lĩnh v c TT-TV, các i tư ng TCH ư c các nhà nghiên c u chia thành 4 nhóm như sau: a) Thu t ng : bao g m thu t ng chung và thu t ng ph n ánh n i dung c a t ng công o n c th trong quy trình ho t ng TT-TV. b) Qu n tr d li u: bao g m các i tư ng liên quan n ho t ng thu th p, x lý, trình bày, lưu tr , khai thác d li u. c) Quy trình công ngh , m b o quy trình công ngh : bao g m các i tư ng liên quan n phương pháp, k thu t, công c , thi t b t ch c các công o n c a quy trình ho t ng TT-TV, t o l p các s n ph m và d ch v TT-TV.. d) Các v n v t ch c: bao g m các i tư ng liên quan n n i dung t ch c, qu n lý, phát tri n và hoàn thi n cơ quan TT-TV. 2. Hi n tr ng ho t ng TCH trong lĩnh v c TT-TV ánh giá hi n tr ng công tác TCH trong lĩnh v c TT-TV, có 3 ho t ng chính c n ư c xem xét là: - Ho t ng t ch c công tác TCH, trong ó th hi n s liên k t th ng nh t gi a các cơ quan trong H th ng th c hi n công tác TCH và m c tiêu cao nh t là thành l p ư c Ban k thu t v TT-TV t i cơ quan tiêu chu n qu c gia; - Ho t ng xây d ng tiêu chu n Vi t Nam v TT-TV; - Ho t ng áp d ng tiêu chu n v TT-TV. 2.1 Thành l p Ban k thu t v TT-TV trong T ch c TCH qu c gia Có th nói, trư c ây vài năm ho t ng TCH trong lĩnh v c TT-TV nói chung và ho t ng TCH trong lĩnh v c TT-TV Vi t Nam nói riêng m i ch d ng l t , t phát. Vi c xây d ng và áp d ng tiêu chu n ch y u ph c v cho ho t ng tác nghi p c a t ng cơ quan ch chưa mang t m vóc c a c h th ng. Nguyên nhân cơ b n là chưa có s hi n di n c a m t t ch c i di n cho toàn ngành trong vi c ho ch nh chi n lư c v TCH, l p k ho ch biên so n và áp d ng tiêu chu n cho toàn h th ng. Nh n th c ư c i u này, năm 2004, T ng c c TC- L-CL ã ch trì vi c thành l p Ban k thu t (Technical Committee - TC) v TT-TV, có tên là TCVN/TC46 (theo quy nh c a T ch c TCH qu c t ISO, tên các Ban k thu t c a các t ch c thành viên ph i phù h p v i tên Ban k thu t c a ISO v lĩnh v c tương ng. T i ISO, tên Ban k thu t v TT-TV là ISO/TC 46). Thành ph n c a TCVN/TC46 g m i di n c a các cơ quan: - Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia; - Thư vi n Qu c gia Vi t Nam; - V Thư vi n, B VH-TT-DL; - Trung tâm Tiêu chu n Ch t lư ng Vi t Nam (T ng c c TC- L-CL Vi t Nam); - Trung tâm TT-TV, H Qu c gia Hà N i; - H i Thông tin tư li u KH&CN Vi t Nam TCVN/TC46 có nhi m v : ho ch nh chi n lư c xây d ng và áp d ng tiêu chu n trong lĩnh v c TT-TV; xây d ng k ho ch biên so n và áp d ng tiêu chu n t ng th i kỳ; t ch c biên so n, ban hành và áp d ng tiêu chu n trong lĩnh v c TT-TV. Vi c thành l p TCVN/TC46 là m t bư c phát tri n m i c a ho t ng TCH lĩnh v c TT-TV. B t u t ây, ngành TT-TV ã có m t t ch c i di n cho toàn ngành trong vi c ho ch nh chi n lư c v TCH, l p k ho ch biên so n và áp d ng tiêu chu n. 2.2 Ho t ng xây d ng tiêu chu n v TT-TV Th i i m b t u c a ho t ng TCH trong lĩnh v c TT-TV Vi t Nam là vào cu i nh ng năm 80 c a th k trư c, ánh d u b ng s xu t hi n c a Tiêu chu n qu c gia (TCVN) u tiên do Vi n Thông tin KHKTTW (ti n thân c a Trung tâm TTKH&CNQG hi n nay) xây d ng. Tính n th i i m này (tháng 11/2009) ã có các TCVN v TT-TV sau ây ư c xây d ng và ban hành: - TCVN 4523-88: n ph m thông tin . Phân lo i, c u trúc và trình bày; - TCVN 4524-88: X lý thông tin. Bài tóm t t và bài chú gi i; - TCVN 4743-89: X lý thông tin. Mô t thư m c tài li u. Yêu c u chung và quy t c biên so n; - TCVN 5453-1991: Ho t ng thông tin tư li u. Thu t ng và khái ni m cơ b n; - TCVN 5697-1992: Ho t ng thông tin tư li u. T và c m t ti ng Vi t vi t t t dùng trong mô t thư m c; - TCVN 5698-1992: Ho t ng thông tin tư li u. T và c m t ti ng nư c ngoài vi t t t dùng trong mô t thư m c. - TCVN 7539:2005: Thông tin và tư li u-Kh m u MARC 21 cho d li u thư m c Ngoài ra, có th k n các TCVN khác ư c x p vào lĩnh v c thông tin tư li u nhưng n i dung liên quan n các lĩnh v c xu t b n, lưu tr , phát hành. ó là: TCVN 6380:1998 Thông tin và tư li u. Mã s tiêu chu n Qu c t cho sách (ISBN); TCVN 6381:1998 Tư li u. Mã s tiêu chu n qu c t cho xu t b n ph m nhi u kỳ (ISSN); TCVN 7320:2003 Thông tin và tư li u - Cách trình bày báo cáo khoa h c và k thu t; TCVN 7420-1:2004 Thông tin và tư li u - Qu n lý h sơ - Ph n 1: Yêu c u chung; TCVN 7420-2:2004 Thông tin và tư li u - Qu n lý h sơ - Ph n 2: Hư ng d n. Nhìn chung, s lư ng TCVN ã xây d ng còn ít i so v i s lư ng các i tư ng c a dây chuy n TT-TV c n ư c TCH. Ph n l n các tiêu chu n ban hành ã quá lâu, không tuân th nguyên t c soát xét nh kỳ i v i tiêu chu n. 2.3 Ho t ng áp d ng tiêu chu n v TT-TV Ho t ng áp d ng tiêu chu n v TT-TV c n ư c xem xét trên 2 bình di n: áp d ng tiêu chu n Vi t Nam v TT-TV và áp d ng tiêu chu n qu c t , tiêu chu n nư c ngoài v TT-TV. a. Áp d ng tiêu chu n Vi t Nam v TT-TV Như ã trình bày trên, trong s các TCVN v thông tin tư li u ã ban hành, có 6 TCVN ban hành ã lâu nhưng chưa ư c soát xét theo quy nh. Th c t , n i dung c a các TCVN này ph n l n ã l c h u so v i s phát tri n c a ho t ng TT-TV nư c nhà. H qu là các tiêu chu n này hi n nay ho c không còn ư c bi t n, ho c ã không còn ư c áp dung trong ho t ng TT-TV. i u này ư c ch ng minh qua k t qu kh o sát c a m t tài c p b năm 2004(*) v vi c áp d ng 6 TCVN này t i các cơ quan TT-TV như sau: - 41% cơ quan TT-TV ư c kh o sát có áp d ng 6 TCVN v TT-TL - 33% cơ quan ư c kh o sát ã t ng áp d ng các TCVN v TT-TL nói trên nhưng hi n ã thay b ng các tiêu chu n khác; - 21% cơ quan ư c kh o sát không bi t s hi n di n c a các TCVN này. Th i gian g n ây, cùng v i vi c tăng cư ng áp d ng CNTT trong ho t ng TT-TV, v n c p bách t ra là c n có m t tiêu chu n v biên m c máy các cơ quan TT-TV có th chia s t ng hoá ngu n thông tin v i nhau. TCVN 7539:2005 Thông tin và tư li u - Kh m u MARC 21 cho d li u thư m c ra i ph c v cho nhu (*) Nghiên c u áp d ng các chu n lưu tr và trao i thông tin trong H th ng TTKHCNQG /Trung tâm TTKHCNQG.-Báo cáo t ng k t tài c p b .-Phan Huy Qu (Ch nhi m tài).-H.: 2004.- a ch lưu tr : TTTTKHCNQG, 4773/BC c u này và ư c áp d ng khá r ng rãi, nh t là t i các cơ quan TT-TV ang s d ng các ph n m m qu n tr tài li u s d ng kh m u trao i thư m c máy (MARC) như Libol, Ilib... Nhìn chung, ngo i tr TCVN 7539:2005 hi n ư c áp d ng tương i ph bi n, các TCVN v thông tin tư li u khác h u như không ư c áp d ng t i các cơ quan TT-TV. Có nhi u nguyên nhân, nhưng theo chúng tôi có th nêu m t s nguyên nhân chính như sau: + Công tác tuyên truy n, ph bi n tiêu chu n chưa ư c chú tr ng. H u h t các TCVN này trư c ây u xây d ng theo phương pháp cơ quan biên so n. Phương pháp này có h n ch r t l n là khi tiêu chu n ư c ban hành, n u không có bi n pháp tuyên truy n ph bi n tích c c thì ch có cơ quan biên so n tiêu chu n là bi t có tiêu chu n, các cơ quan liên quan khác thì không; + Ph n l n các TCVN này u ban hành ã khá lâu và hoàn toàn không ư c soát xét nh kỳ theo nguyên t c TCH. Do ó, nhi u quy l i th i, không còn phù h p v i hi n tr ng ho t nh trong các TCVN này ã ng TT-TV nư c ta; + Ý th c áp d ng tiêu chu n, hay nói cách khác, nh n th c v vai trò c a tiêu chu n i v i ho t ng TT-TV c a các cơ quan TT-TV nư c ta chưa cao, d n n vi c ho c c tình không áp d ng, ho c áp d ng tiêu chu n m t cách chi u l . b. Áp d ng tiêu chu n qu c t , tiêu chu n nư c ngoài v TT-TV Bên c nh các TCVN v thông tin tư li u, các cơ quan TT-TV nư c ta cũng ã áp d ng ho c ang nghiên c u áp d ng m t s Tiêu chu n qu c t và Tiêu chu n nư c ngoài. Có th k m t s Tiêu chu n cơ b n như: các Tiêu chu n qu c gia (GOST) thu c H th ng Tiêu chu n v thông tin, thư vi n và xu t b n c a Liên Xô; ISO 2709:1996 c a T ch c TCH qu c t (ISO); ISBD, UNIMARC c a Hi p h i thư vi n qu c t (IFLA); AACR2, ANSI/NISO Z39.50 và g n ây là MARC 21 c a M ... Trong s các tiêu chu n qu c t và nư c ngoài v thông tin tư li u, có th nói các Tiêu chu n qu c gia (GOST) thu c H th ng Tiêu chu n v thông tin, thư vi n và xu t b n c a Liên Xô là quen thu c và ư c áp d ng ph bi n trong các cơ quan TT-TV nư c ta, c bi t là các cơ quan phía B c. Tiêu chu n c a các t ch c TCH qu c t và tiêu chu n c a m t s nư c tư b n như M , Pháp... ch ư c chú ý áp d ng nh ng năm g n ây, khi ho t ng TTTV ư c hi n i hoá m nh m , ng th i v i vi c h i nh p sâu r ng v i khu v c và qu c t . 3. nh hư ng phát tri n ho t ng TCH trong lĩnh v c TT-TV C n t p trung vào hai v n cơ b n: xây d ng tiêu chu n và áp d ng tiêu chu n. Chúng tôi s trình bày cách ti p c n và nh hư ng xây d ng tiêu chu n và áp d ng tiêu chu n trong lĩnh v c TT-TV theo tinh th n c a Lu t TCQCKT 3.1 Quan i m ti p c n v n xây d ng và áp d ng tiêu chu n lĩnh v c TT-TV a) V xây d ng tiêu chu n Th c t cho th y, trong lĩnh v c TT-TV, s lư ng các i tư ng c n ư c TCH r t l n (thu t ng , quy trình công ngh , s n ph m, d ch v , thi t b , t ch c...) trong khi s lư ng các TCVN v thông tin tư li u còn r t khiêm t n. N u so sánh s lư ng TCVN ã ban hành v i s lư ng i tư ng c n ư c TCH c a lĩnh v c TT-TV thì không bi t chúng ta s ph i c n bao