Hội chứng đại tràng kích ứng

Chia sẻ: Nguyen Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'hội chứng đại tràng kích ứng', y tế - sức khoẻ, y dược phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hội chứng đại tràng kích ứng

Bµi 10 HéI CHøNG §¹I TRµNG KÝCH øNG (IRRITABLE BOWEL SYNDROM) MôC TIªU 1. LiÖt kª ®−îc nh÷ng yÕu tè cã liªn quan ®Õn viÖc khëi ph¸t héi chøng ® ¹ i t rµ n g d Ô k Ý c h ø n g . 2. Tr×nh bµy ®−îc c¬ chÕ bÖnh sinh cña héi chøng nµy theo YHCT. 3. LiÖt kª ®−îc nh÷ng tiªu chuÈn h−íng ®Õn chÈn ®o¸n héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng. 4. Tr×nh bµy vµ ph©n tÝch nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thùc hiÖn ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng. 5. Tr×nh bµy nh÷ng thÓ l©m sµng cña chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng theo YHCT. 6. LiÖt kª t¸c dông d−îc lý cña nhãm thuèc trong ®iÒu trÞ héi chøng nµy theo YHH§. 7. LiÖt kª t¸c dông d−îc lý cña c¸c ph¸p trÞ héi chøng nµy theo YHCT. 8. §Ò ra ®−îc mét ph¸p trÞ thÝch hîp cho tõng thÓ l©m sµng. 1. §ÞNH NGHÜA Héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng lµ mét rèi lo¹n vËn ®éng cña d¹ dµy - ruét ®−îc biÓu hiÖn b»ng sù thay ®æi thãi quen ®i cÇu cïng víi ®au bông mµ kh«ng hÒ ph¸t hiÖn ®−îc mét tæn th−¬ng thùc thÓ nµo. Lµ mét héi chøng kh¸ phæ biÕn ë c¸c bÖnh nh©n trong ®é tuæi 30 - 40, tû lÖ 10 - 22% d©n sè, chiÕm kho¶ng 25 - 50% sè bÖnh nh©n ®Õn kh¸m ngo¹i tró ë c¸c chuyªn khoa tiªu hãa víi tû lÖ n÷ m¾c bÖnh gÊp 2 lÇn nam giíi 2. C¬ CHÕ BÖNH SINH 2.1. Theo y häc hiÖn ®¹i Ng−êi ta kh«ng t×m thÊy mét tæn th−¬ng thùc thÓ nµo ë ®¹i trµng cña bÖnh nh©n, ngo¹i trõ mét t×nh tr¹ng rèi lo¹n vËn ®éng ®¹i trµng. §iÒu ®Æc biÖt lµ ng−êi ta nhËn thÊy héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng cã liªn quan ®Õn: 165 Copyright@Ministry Of Health
− T¨ng c¶m gi¸c nhËn thøc néi t¹ng do rèi lo¹n ®iÒu hoµ c¶m gi¸c nhËn thøc gi÷a vïng tr¸n tr−íc vµ vá khøu - h¶i m· truíc. − Mét tr¹ng th¸i rèi lo¹n nh©n c¸ch: trÇm c¶m, ©u lo, lo¹n thÇn kinh hysteria hoÆc l¹m dông t×nh dôc x¶y ra trong 80% tr−êng hîp. − Sù t¨ng nång ®é prolactin/m¸u, ®Æc biÖt ë phô n÷ trong chu kú kinh nguyÖt. − Mét tr¹ng th¸i c¶m øng ®Æc biÖt ®èi víi cholecystokinin. 2.2. Theo y häc cæ truyÒn Nh÷ng kh¸i niÖm vÒ héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng thuéc ph¹m trï chøng phóc thèng, tr−íng m·n, x«n tiÕt, bÝ kÕt vµ t©m hóy mµ yÕu tè khëi ph¸t th−êng do t×nh chÝ thÊt ®iÒu ®−a ®Õn can khÝ uÊt kÕt khiÕn cho c«ng n¨ng gi¸ng n¹p vµ truyÒn tèng cña vÞ tr−êng bÞ rèi lo¹n hoÆc thóc ®Èy t©m háa väng ®éng ®−a ®Õn håi hép bÊt an. L©u ngµy, phÇn do lo ©u hoang mang v× bÖnh tËt, phÇn do ¨n uèng kiªng khem kh«ng ®óng c¸ch khiÕn cho t©m tú khÝ huyÕt luìng h− T×NH CHÝ THÊT §IÒU CAN MéC T©M HO¶ VÞ TR−êNG TR−íNG M·N, PHóC THèNG, T©M HóY X«N TIÕT, BÝ KÕT LO ©U, ÈM THùC THÊT TH−êNG T©M Tú L−ìNG H− 3. CHÈN §O¸N 3.1. Theo y häc hiÖn ®¹i Nªn nghÜ ®Õn héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng nÕu mét bÖnh nh©n liªn tôc trong 3 th¸ng lu«n lu«n cã nh÷ng triÖu chøng hoÆc nh÷ng ®ît t¸i ph¸t cña: 166 Copyright@Ministry Of Health
− C¬n ®au xuÊt hiÖn ë h¹ vÞ (25%) hoÆc th−îng vÞ (10%) víi tÝnh chÊt quÆn t h¾ t ho Æ c © m Ø , h o Æ c c ¶ m g i ¸ c k h ã ch Þ u ë b ô n g , m µ n ã s Ï g i ¶ m s a u k h i ®i cÇu. − T¸o bãn (3 lÇn mçi ngµy víi sè l−îng d−íi 200ml vµ th−êng gia t¨ng khi cã c¨ng th¼ng t©m lý hoÆc ¨n mét thøc ¨n nµo ®ã3) hoÆc ®i cÇu ra nh÷ng chÊt nhÇy hoÆc cã c¶m gi¸c mãt, tr»n nÆng hËu m«n khi ®i cÇu vµ ®i kh«ng hÕt ph©n. − Tr−íng bông, ®Çy h¬i. − 25 - 50% bÖnh nh©n cã rèi lo¹n tiªu ho¸, nãng r¸t sau x−¬ng øc, buån n«n, n«n möa. §øng tr−íc mét bÖnh nh©n nh− vËy, ng−êi thÇy thuèc cÇn ph¶i lo¹i bá: − Nh÷ng triÖu chøng kh«ng phï hîp víi héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng n h − t r o ng p h © n c ã m ¸ u , s ôt c© n , s è t , ®a u b ô ng h o Æ c t i ª u c h¶ y x ¶ y ra trong ®ªm. − T×nh tr¹ng lactose intolerance (b»ng hydugenheath test) hoÆc sù l¹m dông c¸c chÊt sorbitol, fructose vµ cafein. − Mét bÖnh chøng tiªu ho¸ nµo kh¸c nh−: c¸c bÖnh viªm ®¹i trµng m¹n tÝnh, ung th− ®¹i trµng, sigmoid volvulus, megacolon, abdominal angina, ischemic colitis, idiopathic pseudoobstruction, ø ®äng ph©n ë ®¹i trµng, nhiÔm Giardiase lamblia vµ bÖnh ngoµi hÖ tiªu hãa nh− Endometriosis. − T×nh tr¹ng ngé ®éc porphyrin cÊp tÝnh hoÆc ngé ®éc ch× nÕu t¸o bãn cã ®au bông. §ång thêi ph¶i: + Chó ý tr¹ng th¸i trÇm c¶m hoÆc rèi lo¹n c¶m xóc cã hay kh«ng ë bÖnh nh©n. + Truy t×m thªm c¸c bÖnh lý kh¸c nÕu qua kh¸m thùc thÓ ph¸t hiÖn ®−îc mét dÊu hiÖu l©m sµng nµo kh¸c. + Thùc hiÖn mét sè c¸c xÐt nghiÖm th−êng quy sau ®©y: C«ng thøc m¸u. Néi soi trùc trµng Sigma (trªn nh÷ng ng−êi 40 tuæi vµ nh÷ng bÖnh nh©n cã tiªu ch¶y). Soi ph©n t×m KST ®−êng ruét, h¹t mì vµ b¹ch cÇu, kh¶o s¸t chøc n¨ng tuyÕn gi¸p, tuyÕn phã gi¸p trªn ng−êi bÞ t¸o bãn vµ sinh thiÕt ®¹i trùc trµng nÕu bÖnh nh©n bÞ tiªu ch¶y lµ chÝnh. 167 Copyright@Ministry Of Health
Nh÷ng b»ng chøng chèng l¹i chÈn ®o¸n mét héi chøng ®¹i trµng kÝch øng lµ: − ThiÕu m¸u − Tèc ®é l¾ng m¸u t¨ng − Cã b¹ch cÇu hiÖn diÖn trong ph©n − Khèi l−îng ph©n nhiÒu h¬n 200ml/ngµy 3.2. Theo y häc cæ truyÒn C¸c héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng ®−îc ph©n lµm 2 thÓ l©m sµng sau ®©y: 3.2.1. Can khÝ uÊt kÕt Víi triÖu chøng lo ©u, xóc ®éng hay than thë nhiÒu vÒ bÖnh tËt kÌm víi triÖu chøng bông ®Çy tr−íng sau khi ¨n, ®au bông víi c¶m gi¸c quÆn th¾t vµ gi¶m sau khi ®i xong, bÖnh nh©n th−êng t¸o bãn hoÆc xen kÏ víi tiªu ch¶y vµ tiªu ch¶y nÕu cã th−êng x¶y ra sau khi ¨n ph¶i mét sè thøc ¨n. C¸c ®ît t¸i ph¸t th−êng x¶y ra khi gÆp ph¶i nh÷ng stress t©m lý. Kh¸m th−êng thÊy rªu l−ìi vµng, r×a l−ìi ®á, m¹ch huyÒn 3.2.2. T©m tú l−ìng h− MÖt mái, v« lùc, mÊt ngñ hoÆc th−êng hay chiªm bao méng mÞ. BÖnh nh©n th−êng kÐm ¨n, bông ®Çy ch−íng ngay sau khi ¨n, th−êng xuyªn ®au bông ©m Ø m¬ hå kÌm ®i tiªu ph©n nhÇy nhít kh«ng thµnh khu«n. ¨n thøc ¨n nµo kh¸c l¹ còng cã thÓ lµm khëi ph¸t c¬n ®au. Th−êng sî l¹nh, kh¸m thÊy l−ìi nhît bÖu, rªu nhít, tay ch©n l¹nh, m¹ch nhu tÕ. 4. §IÒU TRÞ 4.1. Theo y häc hiÖn ®¹i T¹o ®−îc mét t©m lý hîp t¸c còng nh− xo¸ bá nh÷ng hoang mang, lo sî n¬i ng−êi bÖnh b»ng c¸ch gi¶i thÝch cho hä biÕt vÒ bÖnh tËt cña hä: − §iÒu trÞ nh÷ng rèi lo¹n t©m thÇn nh−: trÇm c¶m, anxiety - disorder, hysteria. − Chän cho bÖnh nh©n mét chÕ ®é ¨n uèng phï hîp, kh«ng lµm khëi ph¸t c¬n ®au còng nh− kh«ng kiªng khem ®Õn møc g©y thiÕu dinh d−ìng (denutrition). 168 Copyright@Ministry Of Health
− Dïng d−îc phÈm ®Ó gi¶i quyÕt triÖu chøng, cô thÓ nh− sau: + NÕu ®au lµ triÖu chøng næi bËt, cã thÓ sö dông nhãm chèng co th¾t nh−: Dicyclomin 10mg - 20mg x 3 - 4 lÇn/ngµy. HoÆc cimetropium bromid 50mg x 3 lÇn/ngµy. Cã thÓ uèng tr−íc b÷a ¨n 30 phót víi nh÷ng c¬n ®au khëi ph¸t sau khi ¨n. + NÕu tiªu ch¶y lµ triÖu chøng næi bËt, cã thÓ sö dông: lomotil 2,5 - 5mg mçi 4 - 6 giê hoÆc nhãm tricyclic chèng trÇm c¶m nh− desipramin 50mg x 4 lÇn/ngµy sÏ cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc triÖu chøng ®au bông vµ tiªu ch¶y. C¸c thuèc chèng trÇm c¶m kiÓu selective serotonin reuptake inhibitor ch−a ®−îc chøng minh râ rµng. + NÕu t¸o bãn lµ triÖu chøng næi bËt cã thÓ sö dông c¸c d−îc phÈm dÉn xuÊt tõ psyllium. + KÕt hîp víi chÕ ®é ¨n nhiÒu rau (trõ b¾p c¶i, legumes), ngò cèc, tinh bét. Kiªng c¸c thøc ¨n ngät, n−íc uèng cã gas. + NÕu triÖu chøng håi hép, lo ©u lµ chÝnh nªn sö dông c¸c lo¹i benzodiazepin chèng lo ©u. Vµ gÇn ®©y d−îc phÈm leuproreline (mét chÊt ®ång ph©n cña luiteinising hormon - releasing hormon) còng nh− fedotozin (chÊt ®ång ph©n cña Kappa opoid) vµ aloseton hoÆc octreotid (serotonin receptor antagonist) ®ang ®−îc nghiªn cøu, ®−îc xem lµ cã c¶i thiÖn ®¸ng kÓ c¸c triÖu chøng cña IBS (héi chøng ruét giµ dÔ kÝch øng). 4.2. Theo y häc cæ truyÒn 4.2.1. S¬ can, kiÖn tú (th− can, vËn tú) − Dïng ph−¬ng ph¸p nµy víi môc ®Ých: + An thÇn. + Chèng co th¾t c¬ tr¬n tiªu hãa. + KÝch thÝch tiªu ho¸. − Bµi thuèc tiªu biÓu: Tiªu dao t¸n, Sµi hå s¬ can thang Cô thÓ trong tr−êng hîp can khÝ uÊt kÕt ta cã thÓ dïng bµi Tiªu dao gia gi¶m 169 Copyright@Ministry Of Health
VÞ thuèc T¸c dông LiÒu V a i t rß Sµi hå §¾ng, hµn: s¬ can lý khÝ, gi¶i uÊt 1 2g Q u©n B¹ch truËt Ngät, ®¾ng, Êm: kiÖn tú, t¸o thÊp, an thÇn 12g ThÇn B¹ch linh Ngät, nh¹t, b×nh: thÈm thÊp, kiÖn tú, an 1 2g T hÇ n thÇn B¹ch th−îc §¾ng, chua, l¹nh: d−ìng huyÕt, liÔm ©m 1 2g ThÇn Hoµng cÇm §¾ng, l¹nh: thanh thÊp nhiÖt, chØ t¶ lþ 1 2g T hÇ n B ¹c hµ Cay, m¸t: thanh tiÕt can nhiÖt 8g ThÇn TrÇn b× Cay, ®¾ng, Êm: lý khÝ, ®iÒu kinh 6g ThÇn Gõng t−¬i Cay, h¬i Êm: hoµ tú vÞ 6g ThÇn UÊt kim Cay, ®¾ng, «n: hµnh khÝ gi¶i uÊt 6g ThÇn ChØ x¸c §¾ng, chua, hµn: tiªu tÝch, trõ bÜ 6g ThÇn Cam th¶o b¾c Bæ trung khÝ, hoµ ho·n d−îc tÝnh 8g T¸ Ngµy dïng 1 thang. + NÕu bÖnh nh©n lo l¾ng, dÔ xóc ®éng béi sµi hå 20g, b¹ch linh 20g. + NÕu bÖnh nh©n ®au nhiÒu béi b¹ch th−îc, cam th¶o mçi thø 20g. + NÕu ®Çy ch−íng bông, t¸o bãn nªn gi¶m b¹ch linh 6g, gia chØ thùc 8g. + NÕu tiªu ch¶y nhiÒu nªn béi b¹ch truËt 20g. − Ch©m cøu: ch©m t¶ néi quan, thÇn m«n, th¸i xung, thiªn xu; ch©m bæ can du, trung qu¶n, tóc tam lý. Tªn huyÖt C¬ së lý luËn T¸c dông Néi quan Giao héi huyÖt cña t©m bµo vµ m¹ch Ch÷a chøng bøt røt, t©m phiÒn ©m duy Hµnh gian Huúnh ho¶ huyÖt cña can B×nh can méc ThiÕu phñ Huúnh ho¶ huyÖt cña t©m Thiªn xu Mé huyÖt cña ®¹i tr−êng Th«ng tiÖn, nhuËn h¹ Can du Bèi du huyÖt T − ca n ©m Trung qu¶n Mé huyÖt cña vÞ Ch÷a phóc thèng trõ bÜ m·n Tóc tam lý HuyÖt ®Æc hiÖu cña vïng bông 4.2.2. KiÖn tú, d−ìng t©m − Dïng ph−¬ng ph¸p nµy víi môc ®Ých: + An thÇn, chèng lo ©u. 170 Copyright@Ministry Of Health
+ T¨ng c−êng chuyÓn ho¸ glucid, protid, ch÷a mÖt mái. + §iÒu hoµ nhu ®éng ruét giµ. − Bµi thuèc tiªu biÓu: Quy tú thang VÞ thuèc D−îc lý LiÒu Vai trß T¸o nh©n Ngät, chua, b×nh: d−ìng t©m an thÇn, sinh t©n dÞch 8g Q u©n Phôc thÇn TiÕt t©m nhiÖt, b×nh æn t©m thÇn 8g Q u©n Hoµng kú Ngät, Êm: bæ t©m khÝ, th¨ng d−¬ng khÝ cña tú 1 2g ThÇn B¹ch truËt Ngät, ®¾ng, h¬i Êm vµo tú vÞ: kiÖn tú, t¸o thÊp, cÇm 1 2g T hÇ n må h«i Nh©n s©m Ngät, h¬i ®¾ng: bæ t©m khÝ, th¨ng d−¬ng khÝ cña tú 1 6g ThÇn §−¬ng quy Ngät, «n, h¬i cay: bæ huyÕt, hµnh huyÕt 1 2g T¸ Méc h−¬ng Hµnh khÝ chØ thèng, kiÖn tú 6g T¸ ViÔn chÝ §¾ng, Êm: ®Þnh t©m, an thÇn 8g T¸ §¹i t¸o Ngät, b×nh: bæ trung, Ých khÝ, hoµ ho·n d−îc tÝnh 1 2g T¸ − Ch©m cøu: ch©m bæ tú du, vÞ du, tóc tam lý, tam ©m giao, néi quan, thÇn m «n Tªn huyÖt C¬ së lý luËn T¸c dông Tú du Du huyÖt cña tú KiÖn tú VÞ du Du huyÖt cña vÞ KiÖn vÞ Tóc tam lý HuyÖt ®Æc hiÖu cña vïng bông Ch÷a phóc thèng, trõ bÜ m·n Trung qu¶n Mé huyÖt cña vÞ Tam ©m giao Mé huyÖt cña ®¹i tr−êng Th«ng tiÖn, nhuËn h¹ Néi quan Giao héi huyÖt cña t©m bµo vµ m¹ch Ch÷a chøng bøt røt, t©m phiÒn ©m duy ThÇn m«n Du thæ huyÖt cña t©m Gi¸ng ho¶ + Ch©m bæ: thÇn m«n, néi quan 15 phót. + Cøu bæ hoÆc «n ch©m: tú du, vÞ du, tóc tam lý, trung qu¶n, tam ©m giao mçi huyÖt 5 phót. 171 Copyright@Ministry Of Health
Tù l−îng gi¸ 1. YÕu tè nµo sau ®©y kh«ng liªn quan ®Õn viÖc khëi ph¸t héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng A. Tr¹ng th¸i t©m lý B. Lo¹n thÇn kinh chøc n¨ng C. ChÕ ®é ¨n uèng D. Nång ®é prollactin m¸u E. Cholescystokinin 2. Theo c¬ chÕ bÖnh sinh cña YHCT, t¹ng phñ nµo sÏ bÞ rèi lo¹n c«ng n¨ng trong chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng A. Can tú thËn B. Tam can thËn C. T©m can tú D. Can phÕ thËn E. PhÕ tú thËn 3. TriÖu chøng nµo sau ®©y kh«ng cã trong tiªu chuÈn h−íng tíi chÈn ®o¸n héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng A. Ph©n nhÇy m¸u B. §au bông C. T¸o bãn D. Tiªu ch¶y E. Tr−íng bông 4. Ph−¬ng ph¸p cËn l©m sµng nµo sau ®©y lµ kh«ng cÇn thiÕt trong chÈn ®o¸n lo¹i trõ héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng A. Soi ph©n t×m KST ®−êng ruét B. Chôp X quang ®¹i trµng C. C«ng thøc m¸u D. Néi soi ®¹i trµng - trùc trµng E. Sinh thiÕt ®¹i trùc trµng 5. TriÖu chøng nµo sau ®©y kh«ng cã trong thÓ can khÝ uÊt kÕt A. Lu«n xóc ®éng B. §Çy tr−íng bông sau ¨n C. T¸o bãn xen kÏ tiªu ch¶y D. Tiªu ch¶y lóc mê s¸ng E. Gi¶m ®au bông sau khi ®i cÇu 172 Copyright@Ministry Of Health
6. TriÖu chøng nµo sau ®©y kh«ng cã trong héi chøng t©m tú l−ìng h− A. §au bông m¬ hå ©m Ø B. §i tiªu ph©n nhÇy nhít C. C¬n ®au khëi ph¸t do thøc ¨n D. Bông ®Çy ch−íng sau ¨n E. GÇy èm, sót c©n trÇm träng 7. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ nµo sau ®©y kh«ng dïng cho bÖnh nh©n bÞ héi chøng ®¹i trµng dÔ kÝch øng A. LiÖu ph¸p t©m lý B. ChÕ ®é ¨n uèng hîp lý C. Gi¶i quyÕt triÖu chøng D. §iÒu trÞ héi chøng rèi lo¹n t©m thÇn E. NghØ ng¬i tuyÖt ®èi t¹i gi−êng 8. Víi bµi thuèc Tiªu giao gia gi¶m trong thÓ can khÝ uÊt kÕt, nÕu bÖnh nh©n vÉn cßn ®au bông, ta sÏ t¨ng liÒu A. B¹ch truËt, phôc linh B. B¹ch truËt, chØ thùc C. Sinh kh−¬ng, uÊt kim D. B¹ch th−îc, cam th¶o E. Sµi hå, hoµng cÇm 9. Víi bµi thuèc Quy tú gia gi¶m trong thÓ t©m tú l−ìng h−, nÕu bÖnh nh©n vÉn cßn ®Çy tr−íng bông, ta sÏ t¨ng liÒu A. Long nh·n, ®¹i t¸o B. §¶ng s©m, b¹ch truËt C. Hoµng kú, ®−¬ng quy D. Phôc linh, phôc thÇn E. T¸o nh©n, méc h−¬ng 10. Víi bµi thuèc Quy tú thang gia gi¶m trong thÓ t©m tú l−ìng h−, nÕu bÖnh nh©n cã héi chøng trÇm c¶m ®i kÌm ta cã thÓ cho thªm A. Phôc thÇn B. Hoµng kú C. §¶ng s©m D. ViÔn chÝ E. Nh©n s©m 173 Copyright@Ministry Of Health