Hỏi đáp về công tác bảo vệ môi trường ở cơ sở: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:146

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung cuốn Hỏi đáp về công tác bảo vệ môi trường ở cơ sở" được trình bày cụ thể như sau: môi trường và tài nguyên; đa dạng sinh học; ô nhiễm môi trường; biến đổi khí hậu; sức khoẻ môi trường; đạo đức môi trường; phát triển bền vững. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung phần 2 dưới đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hỏi đáp về công tác bảo vệ môi trường ở cơ sở: Phần 2

PhÇn VI §¹O §øC M¤I TR¦êNG 78. §¹o ®øc m«i trêng lµ g×? §¹o ®øc m«i trêng lµ quan niÖm vµ c¸ch thøc øng xö cña con ngêi vµ x· héi loµi ngêi ®èi víi giíi tù nhiªn, b¶o ®¶m sù cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña tù nhiªn vµ x· héi. Kh¸c víi c¸c sinh vËt kh¸c, con ngêi sèng vµ tån t¹i trong mét x· héi cã tæ chøc cao víi nh÷ng thÓ chÕ vµ ph¸p luËt rµng buéc. Nãi c¸ch kh¸c, con ngêi sèng trong c¸c mèi quan hÖ x· héi rµng buéc nhÊt ®Þnh. Trong c¸c mèi quan hÖ nµy, ®¹o ®øc x· héi lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn quan träng nhÊt cña b¶n chÊt con ngêi. §ång thêi, vÒ b¶n chÊt, con ngêi lµ mét thùc thÓ tù nhiªn - thùc thÓ sinh häc. V× vËy, con ngêi kh«ng thÓ sèng bªn ngoµi c¸c mèi quan hÖ víi tù nhiªn, nghÜa lµ con ngêi còng ph¶i cã c¸ch øng xö lµnh m¹nh víi tù nhiªn th«ng qua nh÷ng t duy, suy nghÜ vµ hµnh ®éng ®îc gäi lµ ®¹o ®øc m«i trêng. NÕu cã ®îc ®¹o ®øc m«i trêng ®óng ®¾n, lµnh m¹nh th× kh«ng nh÷ng thiªn nhiªn ®îc b¶o vÖ, 135
®îc t«n t¹o ®Ó ngµy cµng giµu, cµng ®Ñp h¬n mµ b¶n tÝnh tù nhiªn cña con ngêi ®îc b¶o toµn, con ngêi sèng kháe m¹nh, h¹nh phóc h¬n, x· héi cµng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tèt h¬n. 79. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x©y dùng ®¹o ®øc m«i trêng lµ g×? Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ®¹o ®øc m«i trêng lµ x©y dùng mèi quan hÖ lµnh m¹nh gi÷a con ngêi vµ thÕ giíi tù nhiªn: - Con ngêi vµ x· héi loµi ngêi lµ s¶n phÈm, lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ t¸ch rêi víi thÕ giíi tù nhiªn, lµ mét d¹ng vËt chÊt trong thÕ giíi vËt chÊt thèng nhÊt; lµ mét yÕu tè, mét kh©u quan träng cña hÖ thèng “tù nhiªn - con ngêi - x· héi”. - Mäi sinh vËt, kÓ c¶ con ngêi vµ c¸c yÕu tè m«i trêng sinh th¸i ngoµi gi¸ trÞ sö dông vµ thùc dông cßn cã gi¸ trÞ néi t¹i, mµ c¬ së cña gi¸ trÞ néi t¹i ®ã lµ sù sèng vµ phôc vô sù sèng. Do vËy, con ngêi trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng, khai th¸c vµ biÕn ®æi tù nhiªn cÇn ph¶i tÝnh to¸n ®Çy ®ñ vµ nghiªm tóc ®Õn viÖc b¶o vÖ gi¸ trÞ néi t¹i cña mäi kh¸ch thÓ tù nhiªn. - Sù khai th¸c c¸c gi¸ trÞ sö dông cña c¸c kh¸ch thÓ tù nhiªn bëi con ngêi ®Ó phôc vô sù sèng cña m×nh, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn tiÕp tôc cña x· héi lµ mét yÕu tè kh¸ch quan, mét ®ßi hái 136
cña sù ph¸t triÓn. Song, sù khai th¸c ®ã ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña chu tr×nh sinh häc hay chu tr×nh trao ®æi vËt chÊt, n¨ng lîng vµ th«ng tin gi÷a x· héi vµ tù nhiªn. Bëi v×, c¬ chÕ ho¹t ®éng cña chu tr×nh sinh häc lµ c¬ së ®Ó b¶o ®¶m sù thèng nhÊt, tÝnh toµn vÑn cña toµn bé sinh quyÓn. - Víi t c¸ch lµ mét thùc thÓ duy nhÊt ho¹t ®éng cã ý thøc, con ngêi ph¶i tù gi¸c ®iÒu chØnh hµnh vi cña m×nh trong mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn, nh»m môc ®Ých t¹o ra sù hµi hßa thËt sù víi tù nhiªn. Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn khai th¸c vµ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng, con ngêi kh«ng chØ biÕt biÕn c¸c kh¸ch thÓ tù nhiªn thµnh ph¬ng tiÖn ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña m×nh, nghÜa lµ ®em l¹i lîi Ých cho m×nh mµ cßn ph¶i biÕt bï ®¾p l¹i, còng nh kh«ng ®îc lµm tæn h¹i ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c kh¸ch thÓ tù nhiªn. - Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn míi cña x· héi, víi c¬ chÕ thÞ trêng, c¸c nguån tµi nguyªn ph¶i thùc sù ®îc coi lµ nguån vèn quý gi¸ trong s¶n xuÊt cña x· héi, mµ cho ®Õn nay cha cã g× cã thÓ thay thÕ ®îc. Mét nÒn s¶n xuÊt, dï lµ ë quy m« nµo còng kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®îc mét khi ®· l¹m dông vµo vèn. Do vËy, khai th¸c vµ sö dông hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i trêng sèng kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò 137
®¹o ®øc m«i trêng mµ cßn lµ b¶o vÖ nguån vèn quý b¸u cho s¶n xuÊt - mét vÊn ®Ò kinh tÕ quan träng vµo bËc nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi hiÖn ®¹i. Nh vËy, ®Ó x©y dùng ®¹o ®øc m«i trêng míi, tríc tiªn cÇn ph¶i thay ®æi t duy, thay ®æi quan niÖm ®èi víi tù nhiªn, vÒ vÞ trÝ cña con ngêi vµ mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi thÕ giíi tù nhiªn. Tõ sù thay ®æi quan niÖm, t tëng, t×nh c¶m, ®¹o ®øc m«i trêng sÏ híng con ngêi ®Õn nh÷ng hµnh vi, ®¹o ®øc m«i trêng ®óng ®¾n, biÕt t«n träng vµ b¶o vÖ thiªn nhiªn nh t«n träng vµ b¶o vÖ sù sèng cña b¶n th©n m×nh. 80. Mét sè kh¸c biÖt gi÷a nhËn thøc cò vµ míi vÒ m«i trêng lµ g×? Theo quy luËt tù nhiªn, mäi sinh vËt ®Òu cè g¾ng x©m chiÕm m«i trêng xung quanh m×nh, biÕn nã thµnh lµ cña chÝnh m×nh hoÆc cña con ch¸u vµ c¸c hËu duÖ cña m×nh. Lµ mét sinh vËt, con ngêi kh«ng tho¸t khái tÝnh c¸ch chung ®ã. TÝnh c¸ch nµy tån t¹i tõ khi xuÊt hiÖn loµi ngêi, tr¶i qua c¸c x· héi s¨n b¾t, h¸i lîm, n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp cho tíi hiÖn nay. Con ngêi x©y dùng vµ ph¸t triÓn cuéc sèng cña m×nh dùa trªn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, nhng cµng ph¸t triÓn cµng lµm suy tho¸i, c¹n kiÖt c¸c tµi nguyªn nµy. §©y chÝnh lµ ®¹o ®øc mang tÝnh “x©m chiÕm” 138
®· ®em l¹i v¨n minh vµ tiÕn bé cña con ngêi trong nh÷ng thÕ kû tríc ®©y, hiÖn ®ang dÉn nh©n lo¹i ®Õn chç bÕ t¾c vµ ®ßi hái ph¶i ®îc thay thÕ b»ng mét ®¹o ®øc kh¸c, ®ã lµ ®¹o ®øc v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. GÇn ®©y, ®· xuÊt hiÖn gi¶ thuyÕt Gaia víi nhËn ®Þnh r»ng tÊt c¶ vËt sèng vµ vËt kh«ng sèng trªn Tr¸i ®Êt ®Òu lµ bé phËn cña hÖ thèng lín toµn vÑn “tù nhiªn - con ngêi - x· héi”. Víi c¸ch hiÓu nh vËy, th× loµi ngêi còng chØ lµ mét tÕ bµo, hoÆc mét m« trong mét vËt sèng khæng lå. Trong c¬ thÓ khæng lå nµy, con ngêi lµ hÖ thÇn kinh do nã nhËn thøc ®îc, chuyÓn giao ®îc c¸c th«ng tin vµ c¸c hiÓu biÕt vÒ Tr¸i ®Êt. Tuy nhiªn, hÖ thÇn kinh còng chØ lµ mét bé phËn c¬ thÓ, kh«ng cã bËc quan träng kh¸c vµ l¹i cµng kh«ng thÓ ®øng ra ngoµi c¬ thÓ. Gi¶ thuyÕt Gaia lµ nÒn t¶ng cña ®¹o ®øc v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. NhËn thøc cò NhËn thøc míi (ThuyÕt chÕ ngù thiªn (ThuyÕt Gaia) nhiªn) Tr¸i ®Êt cã nguån tµi nguyªn Tµi nguyªn trªn Tr¸i ®Êt v« h¹n lµ h÷u h¹n Lóc tµi nguyªn hÕt h·y ®Õn T¸i chÕ vµ u tiªn sö dông n¬i kh¸c t×m tµi nguyªn t¸i t¹o ®îc Cuéc sèng cña con ngêi VËt chÊt chØ lµ mét khÝa ®îc c¶i thiÖn dùa vµo cña c¹nh cña chÊt lîng cuéc c¶i vËt chÊt sèng cña con ngêi 139
Chi phÝ cho dù ¸n thÓ Chi phÝ trong nhiÒu khi hiÖn bëi chi phÝ trong kh«ng quan träng vµ kh«ng tèn kÐm b»ng chi phÝ ngoµi Con ngêi ph¶i chinh phôc Con ngêi ph¶i hîp t¸c thiªn nhiªn víi thiªn nhiªn C«ng nghÖ míi sÏ gi¶i quyÕt VÊn ®Ò m«i trêng hiÖn c¸c vÊn ®Ò m«i trêng hiÖn nay chØ cã thÓ gi¶i quyÕt nay víi sù tham gia cña ®¹o ®øc §· cã con ngêi tÊt yÕu Trong hÖ sinh th¸i, phÕ ph¶i cã phÕ th¶i th¶i chØ tån t¹i t¹m thêi. VÒ l©u dµi, trong thiªn nhiªn kh«ng cã phÕ th¶i. 81. NhËn thøc xanh nh¹t (light green) lµ g×? NhËn thøc xanh nh¹t lµ: lÊy con ngêi lµ trung t©m, xem con ngêi lµ quyÒn uy tèi thîng, lµ “chóa tÓ” ®èi víi thÕ giíi ngoµi con ngêi, xem thÕ giíi tù nhiªn lµ nh÷ng thø v« tri, v« gi¸c, cho nªn xÐt vÒ ph¬ng diÖn ®¹o ®øc, sù t¸c ®éng cña con ngêi lªn thÕ giíi ®ã nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng cã g× xÊu xa, téi lçi. B»ng chøng hïng hån cho vÊn ®Ò nµy lµ hµng n¨m trªn thÕ giíi cã kho¶ng 13-15 triÖu ha rõng nhiÖt ®íi bÞ chÆt ph¸, kho¶ng 8,5 triÖu ha ®Êt bÞ xãi mßn, h¬n 10% diÖn tÝch ®Êt canh t¸c bÞ sa m¹c hãa, nhiÒu ®éng vËt quý hiÕm cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng ®ang lµ n¹n nh©n cña nh÷ng vô bu«n b¸n bÊt hîp ph¸p ®Ó ¨n 140
thÞt, lÊy mËt, lÊy x¬ng vµ lµm ®å trang søc,... Sù ®a d¹ng sinh häc ®ang bÞ ®e däa nghiªm träng vµ víi tèc ®é chãng mÆt. E.O.Wilson (1995) íc ®o¸n, cø mçi ngµy tr«i qua cã kho¶ng trªn 100 loµi bÞ tiªu diÖt vµ nh vËy, hµng n¨m sè loµi bÞ tuyÖt diÖt ®· lªn tíi 50.000 loµi. Râ rµng, víi quan ®iÓm nµy, con ngêi chØ nh×n thÊy gi¸ trÞ thùc dông cña thÕ giíi tù nhiªn, khai th¸c triÖt ®Ó nã bÊt chÊp mäi quy luËt tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chóng ngµy nay. Vµ ®ã chÝnh lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng hËu häa sinh th¸i nguy hiÓm. 82. NhËn thøc xanh ®Ëm (dark green) lµ g×? NhËn thøc xanh ®Ëm do Paul W.Taylor dµy c«ng x©y dùng vµ cßn ®îc gäi lµ “®¹o ®øc t«n träng thiªn nhiªn”, lÊy thiªn nhiªn lµm trung t©m, r»ng chóng ta ph¶i t«n träng nhiªn nhiªn, t«n träng Tr¸i ®Êt v× Tr¸i ®Êt vµ nh÷ng sinh vËt cña nã còng cã quyÒn tån t¹i nh chóng ta, hay con ngêi vµ thiªn nhiªn ph¶i ®îc nh×n nhËn nh mét hÖ thèng nhÊt - hÖ thèng cña sù sèng tæng thÓ. §iÓn h×nh cho xu thÕ nµy lµ con ngêi ph¶i sèng th©n thiÖn vµ hßa nhËp víi tù nhiªn, rµ so¸t l¹i nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc, c¸ch c xö ®èi víi nh÷ng loµi ®éng vËt vµ thùc vËt cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng, phæ biÕn réng vµ t«n träng tÝnh ®a d¹ng 141
sinh häc cña Tr¸i ®Êt. HiÖn theo íc ®o¸n, Tr¸i ®Êt cã kho¶ng 30-40 triÖu loµi, trong khi ®ã chóng ta míi chØ biÕt vµ ®Þnh tªn gäi kho¶ng 1,4 triÖu loµi. Sù ®a d¹ng sinh häc mét c¸ch ®¸ng kinh ng¹c nµy ®Òu lµ tiÒm n¨ng cho sù sèng cña con ngêi vµ c¸c sinh vËt kh¸c. Râ rµng, hai nhËn thøc sÏ dÉn ®Õn hai lo¹i hµnh ®éng kh¸c h¼n nhau vµ ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng phï hîp víi tiªu chÝ cña mét chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ë ph¬ng §«ng, triÕt lý sèng hµi hßa víi thiªn nhiªn lµ mét gi¸ trÞ vÜnh h»ng, lµ lèi sèng nh©n v¨n cña ngêi ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ch÷ “hµi hßa” hiÖn nay trong c¬ chÕ thÞ trêng, trong thêi ®¹i c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc sÏ ph¶i ®îc hiÓu lµ: mét mÆt cÇn ph¶i khai th¸c thiªn nhiªn mét c¸ch m¹nh mÏ, kÞp thêi vµ sö dông hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ; mÆt kh¸c, cÇn ph¶i biÕt “bï ®¾p” trë l¹i cho thiªn nhiªn vµ ph¶i biÕt dõng l¹i khi ®Õn giíi h¹n cho phÐp, hay ®Õn ngìng chÞu t¶i cña tõng lo¹i tµi nguyªn vµ c¸c ®iÒu kiÖn cña m«i trêng. 83. X©y dùng phong c¸ch míi trong tiªu dïng vµ lèi sèng th©n thiÖn víi m«i trêng lµ g×? Trong thêi gian gÇn ®©y, lèi sèng cña ngêi d©n ViÖt Nam ®· cã nhiÒu thay ®æi víi c¸c ®Æc ®iÓm: 142
- Sao chÐp lèi sèng tiªu thô cña c¸c níc ph¸t triÓn, trong ®ã cã nhiÒu ®iÒu kh«ng cã lîi cho viÖc tiÕt kiÖm tµi nguyªn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Lèi sèng tiªu dïng xa hoa, l·ng phÝ ngµy cµng phæ biÕn trong nhiÒu tÇng líp x· héi, ®Æc biÖt lµ tÇng líp trÎ. - Khai th¸c c¹n kiÖt tµi nguyªn quý hiÕm, nh»m ®¸p øng nhu cÇu xa xØ cña mét sè ngêi diÔn ra phæ biÕn. - Hãa chÊt thùc phÈm, c¸c chÊt kÝch thÝch, hoãcm«n t¨ng träng ®îc sö dông ngµy cµng nhiÒu. - Sè lîng bia rîu, thuèc lµ ®îc s¶n xuÊt, nhËp khÈu vµ tiªu dïng t¨ng víi tèc ®é kh«ng t¬ng xøng víi møc sèng cßn thÊp cña d©n c. Trung b×nh mçi n¨m ViÖt Nam “®èt” 18.000 tû VN§ vµo thuèc l¸, b»ng 2 lÇn tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng s¶n cña c¶ níc; t×nh tr¹ng nghiÖn rîu, nghiÖn thuèc phiÖn vµ ma tóy kh«ng gi¶m. Chóng ta ®· biÕt, ba yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp tíi kh¶ n¨ng bÒn v÷ng lµ d©n sè, c«ng nghÖ vµ lèi sèng. Lèi sèng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp tíi sù ph¸t triÓn cña mét x· héi, v× lèi sèng tríc hÕt thÓ hiÖn ë ph¬ng thøc, c¸ch thøc hµnh ®éng cña con ngêi trong qu¸ tr×nh sèng, mµ cô thÓ lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng nh tiªu dïng cña c¶i vËt chÊt vµ tinh thÇn. Lèi sèng kh«ng chØ thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi nhau mµ c¶ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn. 143
Trong quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn, mét h×nh thøc biÓu hiÖn cña lèi sèng lµ c¸ch thøc tiªu dïng. Nh vËy, c¸c thµnh viªn trong x· héi ®Òu ph¶i x©y dùng lèi sèng tiÕt kiÖm vµ kh«ng cã phÕ th¶i, cÇn tr¸nh lèi sèng tiªu xµi vËt chÊt qu¸ møc vµ ph¶i tu©n thñ c¸c ph¬ng thøc b¶o vÖ thiªn nhiªn b»ng nh÷ng mÉu h×nh tiªu thô hîp lý vÒ mÆt m«i trêng. Mçi c¸ nh©n ®Òu cã ph¬ng thøc tiªu dïng hîp lý cña riªng m×nh vµ khi ®îc tËp hîp l¹i sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt lín vÒ ph¬ng diÖn b¶o vÖ thiªn nhiªn. Mét vÝ dô ®iÓn h×nh cho lèi sèng kh«ng th©n thiÖn víi m«i trêng diÔn ra phæ biÕn hiÖn nay lµ viÖc sö dông vµ th¶i bá bõa b·i c¸c lo¹i tói ®ùng b»ng nilon. TÝnh trung b×nh, mét gia ®×nh ViÖt Nam sö dông vµ th¶i ra Ýt nhÊt 1 tói nilon/ngµy th× trªn ph¹m vi c¶ níc mçi ngµy th¶i ra kho¶ng 25 triÖu tói. ChØ tÝnh riªng Hµ Néi, víi søc Ðp cña 3 triÖu d©n, h»ng ngµy th¶i ra trªn 1.000 tÊn r¸c, trong ®ã cã 13 tÊn lµ nhùa vµ tói nilon. Nilon lµ hîp chÊt rÊt khã ph©n hñy, tån lu l©u dµi trong m«i trêng ®Êt, níc; tïy theo tõng lo¹i chÊt dÎo, thêi gian ph©n hñy 1 chiÕc tói nilon cã thÓ dao ®éng tõ 20 - 5.000 n¨m. Khi r¬i vµo níc sÏ g©y « nhiÔm níc vµ lµm mÊt c¶nh quan; r¬i vµo ®Êt sÏ ng¨n c¶n ho¹t ®éng cña sinh vËt ®Êt, gi¶m ®é ph× nhiªu ®Êt; khi thiªu ®èt sÏ s¶n sinh ra ®ioxin rÊt nguy h¹i ®èi víi søc kháe con ngêi vµ sinh vËt. NÕu 144
mçi ngµy chóng ta thay ®æi phong c¸ch tiªu dïng b»ng viÖc mçi lÇn ®i mua, b¸n thay v× dïng tói nilon ta nªn dïng nh÷ng tói ®ùng b»ng cãi, m©y tre ®an, tói v¶i,... kh«ng nh÷ng sö dông ®îc nhiÒu lÇn mµ cßn tiÕt kiÖm tµi nguyªn, võa h¹n chÕ « nhiÔm m«i trêng trong chÕ biÕn vµ th¶i bá tói nilon. 84. X©y dùng phong c¸ch sèng th©n thiÖn víi m«i trêng vµ hµi hßa víi thiªn nhiªn lµ g×? Tõ hµng ngµn n¨m nay, nhiÒu nhãm ngêi b¶n xø trªn thÕ giíi ®· tu©n theo c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc sèng hµi hßa víi m«i trêng thiªn nhiªn cña m×nh. Hä tiÕp cËn thiªn nhiªn víi lßng thµnh kÝnh, gi÷ g×n vµ n©ng niu, sö dông thiªn nhiªn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. Nhng nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp ®· ph¸t triÓn ®em l¹i v« sè lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô cho loµi ngêi, song còng mang ®Õn nh÷ng nçi ¸m ¶nh vÒ chñ nghÜa vËt chÊt vµ c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n lÖch l¹c. Nh÷ng hËu qu¶ xÊu ®ã ®èi víi x· héi ®· ®¹t ®Õn ngìng tíi h¹n. Bëi vËy, ®iÒu cÇn thiÕt hiÖn nay lµ chóng ta ®ang ph¶i ®¸nh gi¸ l¹i nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa, truyÒn thèng cña ngêi b¶n xø; nh÷ng trÝ thøc b¶n ®Þa cña hä cã gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng nãi riªng vµ nhiÒu vÊn ®Ò x· héi kh¸c nãi chung trong ®êi sèng céng ®ång. 145
CÇn kh¬i dËy vµ g¾n kÕt hiÓu biÕt vµ tri thøc cña hä víi nh÷ng g× mµ chóng ta cã h«m nay sÏ t¹o thµnh søc m¹nh vÒ chÊt, kh©u nèi mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi thÕ giíi tù nhiªn mét c¸ch hµi hßa vµ th©n thiÖn. Mét vÝ dô vÒ khÝa c¹nh ®¹o ®øc cña con ngêi ®èi víi thiªn nhiªn lµ: ë Ên §é cã mét t«n gi¸o tin r»ng dï cè ý hay v« ý lµm tæn h¹i, dï chót Ýt, lªn sù sèng cña c¸c sinh linh sÏ bÞ trõng ph¹t ngay vµo qu¶ phóc cña chÝnh m×nh, v× thÕ c¸c t«ng ®å kh«ng mÆc quÇn ¸o tõ l«ng thó, tõ t¬ t»m, thËm chÝ tõ sîi c©y cèi sèng. Thay thÕ cho c¸c thø ®ã, hä lu«n hßa nhËp vµo thiªn nhiªn vµ mçi bíc ®i cña hä ph¶i phñi tõng con kiÕn rÏ sang hai bªn ®Ó b¶o ®¶m kh«ng lµm chÕt chóng... Mét vÝ dô kh¸c vÒ khÝa c¹nh ®¹o ®øc m«i trêng ®èi víi c¸c gia ®×nh cña §Æng Huy Trø, n¨m 1848 trÝch trong “§Æng dÞch tr¹i ng«n hµnh lôc” viÕt: trêi sinh ra cña c¶i chØ cã h¹n. Nay cã c¸i ®Çm lµ chç ®Ó t«m, c¸ Èn n¸u. Ta lµ cha mÑ mµ t¸t c¹n ®i, tõ con chÐp, con mÌ, con r«, con giÕc, con l¬n, con tr¹ch, con cua, con èc, kh«ng cßn sãt con nµo th× con ch¸u cßn g× n÷a... chØ cßn l¹i bïn c¸t mµ th«i. Nh thÕ lµ tuyÖt ®êng sinh sèng cña con ch¸u, chÑn cæ con ch¸u vËy. §iÒu nµy cho thÊy tõ xa xa «ng cha ta ®· cã truyÒn thèng vÒ sèng hµi hßa víi thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh÷ng n¨m qua, ë níc ta 146
xuÊt hiÖn nhiÒu ®iÓn h×nh x©y dùng c¸c lµng sinh th¸i nh m« h×nh h¬ng íc b¶o vÖ m«i trêng ë lµng ChiÕt Bi, x· Thñy T©n, huyÖn H¬ng Thñy, tØnh Thõa Thiªn HuÕ víi triÕt lý kh¸ ®¬n gi¶n lµ “cã thÓ s¹ch tríc khi giµu”. Do ®ã, d©n lµng ®· x©y dùng h¬ng íc ®îc 12 trëng hä thèng nhÊt vÒ viÖc n©ng cao nhËn thøc m«i trêng vµ b¶o vÖ m«i trêng. M« h×nh hîp t¸c x· níc s¹ch vµ vÖ sinh m«i trêng ë HiÖp Hßa, B¾c Giang. M« h×nh céng ®ång b¶o vÖ m«i trêng phêng Hång H¶i, thµnh phè H¹ Long, tØnh Qu¶ng Ninh vµ gÇn ®©y víi viÖc thµnh lËp c¸c nhãm n¨ng suÊt xanh ë 81 lµng thuéc 21 tØnh trong kh¾p mäi vïng ®Êt níc víi ph¬ng ch©m øng dông c¸c c«ng cô vµ kü thuËt thÝch hîp nh»m gi¶m t¸c ®éng cña m«i trêng tõ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc, céng ®ång. Ch¬ng tr×nh n¨ng suÊt xanh ®· gi¶i quyÕt ®îc nhiÒu vÊn ®Ò m«i trêng bøc xóc ë n«ng th«n nh»m kiÓm so¸t « nhiÔm níc, qu¶n lý chÊt th¶i r¾n, sö dông hiÖu qu¶ n¨ng lîng, qu¶n lý chÊt th¶i ngêi vµ ®éng vËt, sö dông hîp lý thuèc trõ s©u vµ ph©n bãn hãa häc,... ®· thùc sù gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng cña cuéc sèng vµ thay ®æi ®¸ng kÓ bé mÆt n«ng th«n. 147
PhÇn VII PH¸T TRIÓN BÒN V÷NG 85. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi m«i trêng níc ta lµ g×? (1). NhiÒu vÊn ®Ò m«i trêng bøc xóc cha ®îc gi¶i quyÕt trong khi møc ®é « nhiÔm tiÕp tôc gia t¨ng. HËu qu¶ do chiÕn tranh ®Ó l¹i, vµ nh÷ng t¸c ®éng xÊu trong mét thêi gian dµi do ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng chó träng ®óng møc ®Õn m«i trêng cïng víi viÖc c¸c nguån lùc b¶o vÖ m«i trêng cßn qu¸ h¹n hÑp lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò m«i trêng bøc xóc cha ®îc gi¶i quyÕt. NhiÒu nguån níc bÞ « nhiÔm nghiªm träng, ®Æc biÖt lµ c¸c ao, hå, c¸c dßng s«ng ch¶y qua c¸c ®« thÞ lín, c¸c khu c«ng nghiÖp; chÊt th¶i r¾n ®« thÞ vµ c«ng nghiÖp cã tû lÖ chÊt th¶i nguy h¹i ph¸t sinh ngµy cµng lín trong khi n¨ng lùc thu gom vµ xö lý cßn rÊt h¹n chÕ; chÊt th¶i bÖnh viÖn cha ®îc xö lý th¶i ra m«i trêng lµm l©y lan dÞch 148
bÖnh; khèi lîng chÊt th¶i nguy h¹i tån d trong khu«n viªn c¸c c¬ së s¶n xuÊt rÊt lín, nhng cha cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. NhiÒu c¬ së s¶n xuÊt cò n»m xen kÏ trong c¸c khu d©n c, c¸c lµng nghÒ ®ang g©y « nhiÔm m«i trêng nghiªm träng; sù bïng næ giao th«ng c¬ giíi thêng g©y ¸ch t¾c, tai n¹n giao th«ng vµ « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ; viÖc nu«i trång thñy s¶n trµn lan, thiÕu quy ho¹ch ®ang lµm suy tho¸i m«i trêng vµ c¸c hÖ sinh th¸i ven biÓn; tÖ l¹m dông hãa chÊt, thuèc trõ s©u trong n«ng nghiÖp ®ang g©y « nhiÔm c¸c nguån níc, suy tho¸i ®Êt vµ ®a d¹ng sinh häc n«ng nghiÖp, vÊn ®Ò níc s¹ch vµ vÖ sinh m«i trêng n«ng th«n cßn nhiÒu bÊt cËp. ViÖc nhËp m¸y mãc, thiÕt bÞ cò, nhËp khÈu chÊt th¶i ®îc che giÊu díi nhiÒu h×nh thøc trao ®æi th¬ng m¹i ®ang cã nguy c¬ biÕn níc ta thµnh b·i th¶i cña c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nÕu kh«ng cã gi¶i ph¸p ng¨n chÆn h÷u hiÖu, kÞp thêi. N¹n khai th¸c kho¸ng s¶n vµ chÆt rõng bõa b·i lÊy ®Êt canh t¸c còng g©y ra nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc vÒ m«i trêng, lµm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc. (2). Th¸ch thøc trong viÖc lùa chän c¸c lîi Ých tríc m¾t vÒ kinh tÕ vµ l©u dµi vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Thêi gian tíi, yªu cÇu ®èi víi níc ta lµ tiÕp tôc ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Õn n¨m 2020 c¬ b¶n trë thµnh níc c«ng 149
nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i. Trong ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng thÊp kÐm, thiÕu vèn, thiÕu nguån lùc, tiÒm lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ cßn h¹n chÕ nÕu kh«ng ng¨n chÆn kÞp thêi dÔ dÉn tíi hµnh vi chÊp nhËn, ®¸nh ®æi nhiÒu gi¸ trÞ, lîi Ých vÒ m«i trêng ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu tríc m¾t ®¬n thuÇn vÒ kinh tÕ. §©y lµ th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi m«i trêng níc ta, v× khi ®· x¶y ra theo chiÒu híng nµy th× viÖc kh¾c phôc sÏ rÊt tèn kÐm, thËm chÝ trong nhiÒu trêng hîp kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc. (3). KÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt b¶o vÖ m«i trêng l¹c hËu, nguån lùc b¶o vÖ m«i trêng cña Nhµ níc vµ c¸c doanh nghiÖp ®Òu bÞ h¹n chÕ. T×nh tr¹ng kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt b¶o vÖ m«i trêng ë ®« thÞ vµ n«ng th«n, còng nh trang thiÕt bÞ xö lý « nhiÔm m«i trêng ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá, cßn rÊt l¹c hËu vµ thÊp kÐm. §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®ang tån t¹i vÒ m«i trêng vµ h¹n chÕ møc gia t¨ng « nhiÔm trong thêi gian tíi ®ßi hái ph¶i cã nguån lùc ®Çu t rÊt lín cho m«i trêng, trong khi kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña Nhµ níc còng nh cña c¸c doanh nghiÖp ®Òu rÊt h¹n hÑp còng ®Æt ra th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi m«i trêng níc ta. (4). Sù gia t¨ng d©n sè, di d©n tù do vµ nghÌo ®ãi. Tû lÖ t¨ng d©n sè níc ta vÉn ®ang ë møc cao. N¹n di d©n tù do vµ chÆt ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy, 150
trång c©y c«ng nghiÖp cßn kh¸ phæ biÕn. VÊn ®Ò nghÌo ®ãi ë vïng s©u, vïng xa cha ®îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó. §©y lµ th¸ch thøc sÏ g©y søc Ðp lín ®èi víi tµi nguyªn vµ m«i trêng trªn ph¹m vi toµn quèc vµ ®ßi hái ph¶i cã chiÕn lîc tµi nguyªn, m«i trêng phï hîp, ®i ®«i víi chiÕn lîc d©n sè vµ chiÕn lîc t¨ng trëng vµ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo. (5). ý thøc b¶o vÖ m«i trêng trong x· héi cßn thÊp. NhËn thøc vÒ tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i trêng cña c¸c cÊp l·nh ®¹o, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c doanh nh©n vµ céng ®ång cßn cha ®Çy ®ñ. ý thøc tù gi¸c b¶o vÖ m«i trêng trong céng ®ång cßn thÊp nªn c¸c hµnh vi g©y « nhiÔm, suy tho¸i m«i trêng, t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng cßn kh¸ phæ biÕn. (6). Tæ chøc vµ n¨ng lùc qu¶n lý m«i trêng cha ®¸p øng yªu cÇu. HÖ thèng tæ chøc qu¶n lý m«i trêng cha ®îc hoµn thiÖn; n¨ng lùc qu¶n lý m«i trêng cßn nhiÒu bÊt cËp c¶ vÒ nh©n lùc, vËt lùc, trang bÞ kü thuËt vµ c¬ chÕ qu¶n lý. ViÖc ph©n cÊp, ph©n nhiÖm trong qu¶n lý m«i trêng vµ tµi nguyªn gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý ë Trung ¬ng còng nh ë ®Þa ph¬ng cßn cã sù chång chÐo, trïng lÆp, trong khi cã chç l¹i bá trèng. Sù phèi hîp c«ng t¸c gi÷a c¸c bé, ban, ngµnh ë Trung ¬ng, gi÷a c¸c së, ban, ngµnh ë tØnh, thµnh, còng nh gi÷a c¸c ®Þa ph¬ng víi nhau thiÕu hiÖu qu¶, trong khi c¸c vÊn ®Ò m«i trêng thêng phøc t¹p, 151
møc ®é ¶nh hëng lín, muèn gi¶i quyÕt cÇn cã c¬ chÕ phèi hîp liªn ngµnh hiÖu qu¶. (7). Héi nhËp quèc tÕ ®Æt ra c¸c yªu cÇu ngµy cµng cao vÒ m«i trêng. Trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu hãa, nhiÒu thÞ trêng tiÒm n¨ng trªn thÕ giíi, c¸c b¹n hµng quèc tÕ ®· ®a ra c¸c yªu cÇu ngµy cµng cao vÒ m«i trêng trong giao dÞch th¬ng m¹i. §©y lµ th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong níc khi muèn më réng thÞ trêng vµ héi nhËp quèc tÕ. (8). T¸c ®éng cña c¸c vÊn ®Ò m«i trêng toµn cÇu, khu vùc ngµy cµng lín vµ phøc t¹p. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng toµn cÇu vµ c¸c vÊn ®Ò m«i trêng khu vùc, chung biªn giíi ®ang trùc tiÕp t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng níc ta. §ã lµ hiÖu øng nhµ kÝnh, r¸c th¶i vò trô, suy gi¶m tÇng ¤z«n, ma axÝt, biÕn ®æi khÝ hËu, hiÖn tîng El Nino, La Nina, khãi mï do ch¸y rõng, « nhiÔm biÓn vµ ®¹i d¬ng, dÞch chuyÓn « nhiÔm, mÊt rõng vµ suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc... C¸c vÊn ®Ò m«i trêng xuyªn biªn giíi, c¸c vÊn ®Ò m«i trêng lu vùc s«ng Mª K«ng vµ s«ng Hång còng ®ang ¶nh hëng xÊu ®Õn m«i trêng trong níc. MÉu h×nh tiªu thô l·ng phÝ, trµo lu v¨n hãa kh«ng lµnh m¹nh, tÖ n¹n ma tóy, m¹i d©m theo dßng toµn cÇu hãa sÏ t¸c ®éng m¹nh ®Õn hµnh vi cña con ngêi còng sÏ trùc tiÕp th¸ch thøc ®èi víi m«i trêng níc ta. 152
86. NghÌo ®ãi vµ m«i trêng cã quan hÖ víi nhau nh thÕ nµo? (1). NghÌo ®ãi lµm cho c¸c céng ®ång nghÌo phô thuéc vµo c¸c nguån tµi nguyªn máng manh cña ®Þa ph¬ng trë nªn dÔ bÞ tæn th¬ng do c¸c biÕn ®éng cña tù nhiªn vµ x· héi. (2). NghÌo ®ãi dÉn ®Õn thiÕu vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt, cho c¬ së h¹ tÇng vµ v¨n hãa gi¸o dôc vµ cho c¸c dù ¸n c¶i t¹o m«i trêng. (3). NghÌo ®ãi lµm gia t¨ng tèc ®é khai th¸c tµi nguyªn theo híng qu¸ møc hay hñy diÖt. (4). NghÌo ®ãi lµ m¶nh ®Êt lý tëng cho m« h×nh ph¸t triÓn chØ tËp trung vµo t¨ng trëng kinh tÕ vµ x©y dùng mét x· héi tiªu thô mµ kh«ng chó ý ®Õn vÊn ®Ò m«i trêng. (5). NghÌo ®ãi gãp phÇn bïng næ d©n sè. 87. Sù gia t¨ng d©n sè t¸c ®éng ®Õn m«i trêng nh thÕ nµo? T¸c ®éng m«i trêng cña sù gia t¨ng d©n sè thÕ giíi cã thÓ m« t¶ b»ng c«ng thøc tæng qu¸t: I= C.P.E Trong ®ã: C: Sù gia t¨ng tiªu thô tµi nguyªn trªn ®¬n vÞ ®Çu ngêi. P: Sù gia t¨ng tuyÖt ®èi d©n sè thÕ giíi. E: Sù gia t¨ng t¸c ®éng ®Õn m«i trêng cña mét ®¬n vÞ tµi nguyªn ®îc loµi ngêi khai th¸c. 153
I: T¸c ®éng m«i trêng cña sù gia t¨ng d©n sè vµ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn d©n sè. C¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña t×nh tr¹ng gia t¨ng d©n sè hiÖn nay trªn thÕ giíi biÓu hiÖn ë c¸c khÝa c¹nh: + Søc Ðp lín tíi tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng tr¸i ®Êt do khai th¸c qu¸ møc c¸c nguån tµi nguyªn phôc vô cho c¸c nhu cÇu nhµ ë, s¶n xuÊt l¬ng thùc, thùc phÈm, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, v.v.. + T¹o ra c¸c nguån chÊt th¶i tËp trung vît qu¸ kh¶ n¨ng tù ph©n hñy cña m«i trêng tù nhiªn trong c¸c khu vùc ®« thÞ, khu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp. + Sù chªnh lÖch vÒ tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè gi÷a c¸c níc c«ng nghiÖp hãa vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn gia t¨ng, dÉn ®Õn sù nghÌo ®ãi ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ sù tiªu phÝ d thõa ë c¸c níc c«ng nghiÖp hãa. Sù chªnh lÖch ngµy cµng t¨ng gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c níc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ c¸c níc kÐm ph¸t triÓn dÉn ®Õn sù di d©n ë mäi h×nh thøc. + Sù gia t¨ng d©n sè ®« thÞ vµ sù h×nh thµnh c¸c thµnh phè lín - siªu ®« thÞ lµm cho m«i trêng khu vùc ®« thÞ cã nguy c¬ bÞ suy tho¸i nghiªm träng. Nguån cung cÊp níc s¹ch, nhµ ë, c©y xanh kh«ng ®¸p øng kÞp víi sù ph¸t triÓn d©n c. ¤ nhiÔm m«i trêng kh«ng khÝ, níc t¨ng lªn. C¸c tÖ n¹n x· héi vµ vÊn ®Ò qu¶n lý x· héi trong ®« thÞ ngµy cµng khã kh¨n. 154