Thực trạng và giải pháp tăng cường kiểm toán môi trường của kiểm toán nhà nước

QUAÛN LYÙ RAÙC THAÛI, NÖÔÙC THAÛI VÌ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC<br /> <br /> <br /> <br /> THÖÏC TRAÏNG VAØ GIAÛI PHAÙP<br /> TAÊNG CÖÔØNG KIEÅM TOAÙN MOÂI TRÖÔØNG<br /> CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC<br /> Ths. Trần Khánh Hòa*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K<br /> iểm toán môi trường nói chung và kiểm toán công tác quản lý nước thải, rác thải nói riêng<br /> đã góp phần quan trọng trong phát hiện, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật của Nhà<br /> nước về bảo vệ môi trường; góp phần hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về môi trường;<br /> giảm thiểu tác động do rủi ro đối với con người, môi trường do các vấn đề ô nhiễm, sự cố<br /> môi trường gây nên, từng bước đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội phải cân bằng với bảo vệ môi<br /> trường và phát triển bền vững... Trong những năm gần đây, nhất là từ khi Kiểm toán nhà nước thành lập<br /> phòng Kiểm toán hoạt động, phòng Kiểm toán môi trường, lĩnh vực kiểm toán môi trường đã được Kiểm<br /> toán nhà nước quan tâm trong định hướng xây dựng Kế hoạch kiểm toán hàng năm. Đặc biệt, tại Đại hội<br /> ASOSAI 14 tại Hà Nội năm 2018, Kiểm toán nhà nước Việt Nam với vai trò là nước chủ nhà đã đề xuất<br /> “Kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững” làm chủ đề Đại hội và nhận được sự đồng thuận cao từ<br /> các nước.<br /> Từ khóa: Kiểm toán môi trường.<br /> Current situation and solutions to strengthening environmental audit in state audit office of Vietnam<br /> The environmental audit in general and the audit of waste water and waste management in particular<br /> have made an important contribution in detecting and preventing acts of violating the State’s laws on<br /> environmental protection, contributing to improvement of environmental mechanisms and policies,<br /> minimizing impacts for human being and the environment caused by pollution issues, environmental<br /> incidents, gradually meeting the requirements of development, and socio-economic development must be<br /> in balance with environmental protection and sustainable development... In recent years, especially since the<br /> State Audit Office of Vietnam established Performance Audit Division and Environmental Audit Division,<br /> environmental auditing has been paid attention by the State Audit Officeof Vietnam in the orientation of<br /> annual audit plan. Especially, at ASOSAI 14th Congress in Hanoi in 2018, the State Audit Offcie of Vietnam<br /> as the host country proposed “Environmental Audit for Sustainable Development” as the theme of the<br /> Congress and received high consensus from other countries.<br /> Key words: Environmental audit.<br /> <br /> Tuy nhiên, trước thực trạng môi trường và tắc, còn thiếu hoặc chưa đầy đủ... Vì vậy công tác<br /> những biến đổi của môi trường trong thời gian kiểm toán môi trường nói chung và kiểm toán công<br /> gần đây đang tạo ra những bất lợi, các nguồn gây ô tác quản lý nước thải, rác thải nói riêng ngày càng<br /> nhiễm môi trường gia tăng nhanh về số lượng, quy phải được coi trọng.<br /> mô và mức độ tác động xấu lên môi trường, làm<br /> 1. Thực trạng kết quả kiểm toán môi trường<br /> cho môi trường đất, nước, không khí nhiều nơi bị<br /> trong thời gian qua<br /> ô nhiễm, có nơi đã đến mức nghiêm trọng… Mặt<br /> khác hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường tuy Kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước<br /> đã được hình thành về cơ bản song vẫn còn nhiều trong lĩnh vực môi trường nói chung và lĩnh vực<br /> hạn chế, bất cập, nhiều quy định mang tính nguyên nước thải, rác thải nói riêng đã có tác động tích<br /> *Vụ trưởng, Vụ Tổng hợp, Kiểm toán nhà nước<br /> <br /> 40 Số 143 - tháng 9/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> cực đến hoạt động bảo vệ môi trường của các bộ (ii) Năm 2017, cuộc kiểm toán hoạt động quản<br /> ngành, địa phương và ý thức chấp hành pháp luật lý và xử lý nước thải Khu công nghiệp Khánh Phú,<br /> của các tổ chức, cá nhân có liên quan. Qua kiểm Ninh Bình kết quả kiểm toán cho thấy thực trạng<br /> toán cho thấy mức độ vi phạm pháp luật của Nhà ô nhiễm tại các khu công nghiệp đáng báo động,<br /> nước trong công tác bảo vệ môi trường diễn ra ở tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng đến sức khỏe người dân<br /> hầu hết các đơn vị được kiểm toán, cụ thể: trong khu vực (một số mẫu nước thải thử nghiệm<br /> có thông số phân tích vượt so với các Quy chuẩn kỹ<br /> (i) Năm 2015, cuộc kiểm toán Hệ thống xử lý<br /> thuật Quốc gia về nước thải hiện hành; bùn tiềm<br /> nước thải y tế của các Bệnh viện trung ương tại Hà<br /> ẩn nguy cơ là chất thải nguy hại nhưng được quản<br /> Nội giai đoạn 2011-2015 cho thấy: Công tác đầu<br /> lý như chất thải rắn thông thường... Trong khi đó,<br /> tư và quản lý, vận hành Hệ thống xử lý nước thải<br /> công tác đầu tư hạ tầng kỹ thuật các công trình xử<br /> y tế của các bệnh viện chưa đảm bảo mục tiêu của<br /> lý nước thải, quan trắc tự động chưa được quan<br /> Đề án tổng thể xử lý chất thải y tế giai đoạn 2011<br /> tâm đúng mức, chưa đảm bảo chất lượng và tiến<br /> - 2015 và định hướng đến năm 2020, như việc lựa<br /> độ theo yêu cầu, như đơn vị chưa lắp đặt hệ thống<br /> chọn quy mô, công nghệ Hệ thống xử lý nước thải<br /> quan trắc tự động liên tục để truyền số liệu trực<br /> y tế chưa được thuyết minh căn cứ kết quả khảo<br /> tiếp cho Sở Tài nguyên môi trường tỉnh theo quy<br /> sát, đánh giá thực trạng xả thải của các bệnh viện;<br /> định; nhà máy xử lý nước thải không có giấy phép<br /> nhiều bệnh viện chưa được phê duyệt chủ trương<br /> xả thải; chất lượng nước thải không ổn định, có<br /> đầu tư Hệ thống xử lý nước thải y tế; các bệnh viện<br /> nhiều thời điểm vượt ngưỡng so với quy định);<br /> thực hiện chưa tốt việc xây dựng kế hoạch xử lý<br /> nước thải y tế; cán bộ vận hành Hệ thống xử lý (iii) Năm 2018, cuộc kiểm toán việc thực hiện<br /> nước thải y tế chưa đáp ứng được trình độ chuyên giải pháp giảm sử dụng túi ni lông thông thường<br /> môn về quản lý nước thải y tế; thực hiện chưa tốt của Thành phố Hồ Chí Minh theo đề án của<br /> việc quan trắc, đánh giá chất lượng nước thải trước Chính phủ cho thấy còn nhiều hạn chế từ công tác<br /> và sau xử lý dẫn đến Hệ thống xử lý nước thải y tế lập kế hoạch, tổ chức thông tin tuyên truyền, đôn<br /> hoạt động chưa hiệu quả, chưa đảm bảo tính ổn đốc triển khai và thực hiện giải pháp khuyến khích<br /> định, bền vững, nước thải sau xử lý chưa đáp ứng sản xuất túi ni lông tự phân hủy sinh học đến báo<br /> quy chuẩn hiện hành; cáo kết quả thực hiện, đặc biệt là hạn chế trong<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 143 - tháng 9/2019 41<br /> QUAÛN LYÙ RAÙC THAÛI, NÖÔÙC THAÛI VÌ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC<br /> <br /> việc tổ chức thu thuế bảo vệ môi trường đối với tác bảo vệ môi trường của các cơ quan quản lý nhà<br /> hoạt động sản xuất túi ni lông khó phân hủy trên nước nhằm đạt được các mục tiêu phát triển bền<br /> địa bàn Thành phố, cũng như còn nhiều lỗ hổng vững nên nội dung kiểm toán còn mờ nhạt, giá trị<br /> trong các văn bản pháp luật, gây thất thu ngân gia tăng thấp...<br /> sách nhà nước. Cuộc kiểm toán công tác quản lý<br /> Bốn là, nhân sự và việc bố trí nhân sự đoàn<br /> môi trường tại Nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân 1,<br /> kiểm toán còn chưa đáp ứng với tính chất, chủ đề<br /> tỉnh Bình Thuận, Bộ Công thương chưa phân tích,<br /> kiểm toán: Chủ đề kiểm toán môi trường đòi hỏi<br /> đánh giá và cảnh báo các rủi ro tiềm ẩn về môi<br /> kiểm toán viên phải có sự am hiểu rõ về lĩnh vực<br /> trường, tham mưu về diện tích bãi chứa tro xỉ cho<br /> môi trường, trong khi lực lượng kiểm toán viên<br /> các nhà máy nhiệt điện than đầu tư theo hình thức<br /> có chuyên môn về lĩnh vực này còn thiếu cả về số<br /> BOT chưa đúng tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng<br /> lượng và chất lượng.<br /> Chính phủ, công tác quy hoạch và điều chỉnh quy<br /> hoạch chưa có sự phối hợp với địa phương dẫn Năm là, cơ sở dữ liệu, thông tin kiểm toán chưa<br /> đến chồng lấn diện tích biển với Khu bảo tồn sinh đầy đủ, nhất là hệ thống thông tin về các đầu mối<br /> thái biển Hòn Cau... thuộc phạm vi kiểm toán của Kiểm toán nhà nước,<br /> do đó việc lựa chọn chủ đề kiểm toán môi trường<br /> Bên cạnh kết quả đã đạt được, công tác kiểm<br /> chủ yếu thông qua việc thu thập thông tin trên<br /> toán môi trường trong thời gian qua còn hạn chế,<br /> phương tiện thông tin đại chúng, dẫn đến chưa<br /> bất cập làm ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán,<br /> có được các thông tin chính xác về tình hình thực<br /> cụ thể:<br /> hiện của chủ đề kiểm toán được lựa chọn để có thể<br /> Một là, cơ sở pháp lý thực hiện kiểm toán môi xác định được các nội dung, phạm vi, đối tượng dự<br /> trường còn bất cập, hiện nay chưa có hệ thống văn kiến kiểm toán.<br /> bản quy định rõ chức năng kiểm toán môi trường<br /> Sáu là, hầu hết các đơn vị được kiểm toán chưa<br /> của Kiểm toán nhà nước; bên cạnh đó, hệ thống<br /> thực sự hiểu biết toàn diện, đầy đủ và mang tính hệ<br /> văn bản hướng dẫn kiểm toán lĩnh vực chuyên đề<br /> thống về kiểm toán môi trường, dẫn đến còn khó<br /> nói chung chưa đầy đủ và đồng bộ, riêng hướng<br /> khăn, vướng mắc trong phối hợp tổ chức thực hiện<br /> dẫn kiểm toán môi trường chưa được ban hành;<br /> kiểm toán.<br /> hầu hết hướng dẫn còn chung chung, chủ yếu là<br /> khung hướng dẫn về nội dung, mục tiêu kiểm toán 2. Định hướng và giải pháp kiểm toán môi<br /> mà chưa đi sâu hướng dẫn về phương pháp, thủ trường trong thời gian tới<br /> tục kiểm toán. Vì vậy, chất lượng kiểm toán đối với Phát triển kiểm toán môi trường nói chung và<br /> lĩnh vực này còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu kiểm toán nước thải, rác thải nói riêng là một trong<br /> đặt ra. những nhiệm vụ rất quan trọng trong giai đoạn<br /> Hai là, kiểm toán lĩnh vực môi trường nói chung hiện nay, bởi công tác quản lý nhà nước về bảo vệ<br /> và kiểm toán nước thải, rác thải trong thời gian qua môi trường còn nhiều hạn chế, yếu kém, tình trạng<br /> còn chưa được quan tâm nhiều (số lượng các cuộc ô nhiễm môi trường đang là vấn đề rất bức xúc.<br /> kiểm toán còn quá ít, phạm vi, nội dung kiểm toán Đặc biệt, để thực hiện có hiệu quả cam kết, đóng<br /> còn manh mún, nhỏ lẻ, chưa có tính hệ thống) bởi góp thiết thực vào công cuộc theo đuổi mục tiêu<br /> đây là lĩnh vực kiểm toán mới, Kiểm toán nhà nước phát triển bền vững của Liên hợp quốc nói chung<br /> chưa có nhiều kinh nghiệm, lực lượng kiểm toán và giải quyết những thách thức về môi trường toàn<br /> viên có trình độ về lĩnh vực này còn thiếu cả về số cầu nói riêng theo đúng chủ đề “Kiểm toán môi<br /> lượng và chất lượng, vì vậy kết quả kiểm toán đối trường vì sự phát triển bền vững” do Kiểm toán<br /> với lĩnh vực này còn hạn chế đáng kể. nhà nước Việt Nam đề xuất và được thông qua tại<br /> Đại hội ASOSAI 14 năm 2018.<br /> Ba là, nội dung kiểm toán tổng hợp chưa được<br /> quan tâm bố trí nhân lực và thời gian thực hiện Bởi vậy, trong thời gian tới, để thực hiện tốt<br /> để đi sâu phân tích, đánh giá một cách toàn diện “Kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững”,<br /> công tác quản lý, sử dụng nguồn lực, trách nhiệm bên cạnh việc Nhà nước cần ưu tiên bố trí vốn đầu<br /> quản lý của các cấp, ngành có liên quan trong công tư nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị<br /> <br /> 42 Số 143 - tháng 9/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> bảo vệ môi trường; thực hiện có hiệu quả việc lồng tạp, nhiều văn bản hướng dẫn chung chung, không<br /> ghép một cách hài hoà với phát triển kinh tế - xã hội rõ ràng, có thể hiểu theo những cách khác nhau…<br /> trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất<br /> Thứ năm, tăng cường ứng dụng công nghệ<br /> nước bảo đảm phát triển bền vững, “không đánh<br /> thông tin vào công tác nghiệp vụ kiểm toán bảo vệ<br /> đổi tăng trưởng kinh tế với ô nhiễm môi trường”;<br /> môi trường: Ngày nay, công nghệ thông tin đã phát<br /> nâng cao nhận thức trong xã hội về môi trường và<br /> triển mạnh mẽ, trong lĩnh vực quản lý nhà nước về<br /> phát triển bền vững; nâng cao năng lực quản lý môi<br /> môi trường, nhiều thông số được theo dõi, quản lý<br /> trường… Kiểm toán nhà nước cần có những giải<br /> bằng những phần mềm chuyên dụng. Bởi vậy, để<br /> pháp căn bản sau:<br /> có thể đáp ứng tốt nhiệm vụ kiểm toán môi trường<br /> Thứ nhất, hoàn thiện cơ sở pháp lý kiểm toán trong giai đoạn hiện nay, đòi hỏi các kiểm toán viên<br /> môi trường, sớm xây dựng các văn bản pháp lý cần có những công cụ hỗ trợ về công nghệ thông<br /> quy định rõ chức năng kiểm toán môi trường của tin mới có thể tiếp cận được đối tượng kiểm toán<br /> Kiểm toán nhà nước; đồng thời xây dựng hệ thống và thực hiện kiểm toán một cách hiệu quả (Kiểm<br /> văn bản hướng dẫn kiểm toán môi trường theo toán nhà nước Malaysia đã sử dụng công nghệ viễn<br /> hướng rõ ràng, chi tiết, sát với thực tiễn thực hiện, thám và hệ thống thông tin địa lý để lấy mẫu và<br /> đi sâu hướng dẫn kỹ thuật xây dựng tiêu chí kiểm phân tích trong kiểm toán môi trường). Vì vậy,<br /> toán, thủ tục kiểm toán những phần hành quan Kiểm toán nhà nước cần xây dựng cơ sở dữ liệu về<br /> trọng... tạo sự thống nhất, xuyên suốt trong quá kiểm toán môi trường, tăng cường công cụ hỗ trợ,<br /> trình kiểm toán. hạ tầng kỹ thuật của hệ thống thông tin đảm bảo<br /> Thứ hai, kế hoạch kiểm toán trong những năm đồng bộ và tiếp cận được với hệ thống dữ liệu của<br /> tới cần tập trung ưu tiên lựa chọn những vấn đề cơ quan quản lý nhà nước về môi trường. Việc ứng<br /> trọng yếu trong quản lý nhà nước về môi trường; dụng công nghệ thông tin trong kiểm toán sẽ giúp<br /> xác định kiểm toán môi trường là một trong những cho kiểm toán viên nâng cao hiệu quả, chất lượng<br /> nội dung quan trọng và mang tính đột phá, do đó và tiết kiệm thời gian kiểm toán.<br /> cần được thực hiện kiểm toán thường xuyên. Thứ sáu, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng<br /> Thứ ba, đổi mới cách thức tổ chức kiểm toán chuyên môn, nghiệp vụ kiểm toán môi trường,<br /> môi trường, thành lập đoàn kiểm toán với phạm xây dựng lực lượng kiểm toán viên kiểm toán môi<br /> vi toàn ngành (giao cho 01 đơn vị chủ trì hướng trường đủ cả về số lượng chất lượng; tiếp thu áp<br /> dẫn, tổng hợp kết quả kiểm toán), hạn chế các cuộc dụng những phương pháp kiểm toán mới, hợp tác<br /> kiểm toán đơn lẻ, phạm vi hẹp, chỉ giới hạn ở một quốc tế trong lĩnh vực kiểm toán môi trường để<br /> đơn vị thực hiện, như: Tổ chức kiểm toán toàn học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm; tăng cường công tác<br /> ngành đối với chuyên đề quản lý nhà nước về bảo nghiên cứu khoa học về kiểm toán môi trường để<br /> vệ môi trường nước, không khí, tái chế chất thải, áp dụng vào hoạt động kiểm toán; tập trung nhân<br /> rác thải, việc quản lý nhập khẩu phế liệu... nhằm lực và dành nhiều thời gian, trí tuệ kiểm toán nhằm<br /> đánh giá chuyên sâu theo từng lĩnh vực cụ thể. Có đi sâu phân tích, đánh giá toàn diện công tác quản<br /> như vậy mới đáp ứng yêu cầu công tác quản lý, điều lý, sử dụng nguồn lực, trách nhiệm quản lý của các<br /> hành, giám sát của các cấp quản lý đối với lĩnh vực cấp, ngành có liên quan trong công tác bảo vệ môi<br /> quản lý nhà nước về môi trường, góp phần giúp trường của các cơ quan quản lý nhà nước nhằm đạt<br /> Kiểm toán nhà nước đào tạo được đội ngũ kiểm được các mục tiêu phát triển bền vững.<br /> toán viên chuyên sâu về lĩnh vực kiểm toán này. Thứ bảy, tăng cường công khai kết quả kiểm<br /> Thứ tư, đổi mới và đa dạng hóa phương pháp toán môi trường trên các phương tiện thông tin<br /> thu thập bằng chứng kiểm toán, kịp thời tham khảo đại chúng nhằm tuyên truyền, phổ biến kiến thức,<br /> ý kiến của các cơ quan quản lý, xây dựng chính sách kinh nghiệm quản lý; cung cấp các thông tin tác<br /> về lĩnh vực môi trường nhằm đảm bảo tính khách động đến xã hội để các đơn vị nhận thức và quan<br /> quan, thuyết phục cũng như tính khả thi trong việc tâm hơn đến việc đề phòng, ngăn ngừa, hạn chế<br /> đưa ra các kiến nghị kiểm toán, bởi các chính sách những tồn tại thiếu sót, nhằm đáp ứng tốt hơn yêu<br /> liên quan đến lĩnh vực bảo vệ môi trường khá phức cầu quản lý nhà nước về lĩnh vực môi trường.<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 143 - tháng 9/2019 43<br />