Hướng dẫn áp dụng tiến bộ khoa học Kỹ thuật trong Lâm Nghiệp

Chia sẻ: Nguyễn Bắc Kiều Phong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:35

Thêm vào BST

Báo xấu

215
lượt xem 60
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hướng dẫn áp dụng tiến bộ khoa học Kỹ thuật trong Lâm Nghiệp. Luồng là một loại tre có tên khoa học là dendrocalamus membranaceus Mr. Là loại tre mọc cụm (kiểu hợp trục, búi, khóm...) thuộc họ phụ tre trúc (Bambusoideae), bộ hoa thảo (Graminaler).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hướng dẫn áp dụng tiến bộ khoa học Kỹ thuật trong Lâm Nghiệp

vIÖN KHOA HäC l¢M NGHIÖP VIÖT NAM H−íNG DÉN ¸P DôNG TIÕN Bé Kü THUËT TRONG L¢M NGHIÖP NHµ XUÊT B¶N N«NG NGHIÖP Hµ NéI - 1995
Môc lôc Lêi nãi ®Çu ..........................................................................................................................3 Kü THUËT TRåNG TRE LUåNG......................................................................................4 KS. Lª Quang Liªn NU¤I T¾C KÌ THEO PH−¬NG PH¸P D· SINH ............................................................9 KS. Vò Thanh TÞnh Kü THUËT TRåNG RõNG §−íC KÕT HîP NU¤I T¤M BÒN V÷NG ...................14 KS. NguyÔn Ngäc B×nh Kü THUËT TRåNG SA NH¢N..........................................................................................17 KS. §inh V¨n Tù C¢Y MUåNG HOA PH¸O Vµ KH¶ N¡NG PH¸T TRIÓN ë VIÖT NAM.................19 PTS. Hoµng Xu©n Tý Kü THUËT TRåNG C¢Y GI¢M BôT GIÊM .................................................................22 KS. §inh V¨n Tù §ËU TriÒU ÊN §é - C¢Y THùC PHÈM TRåNG TRONG m¤ H×NH N¤nG L©M KÕt HîP VïNG T¢Y B¾C.....................................................25 PTS. Hoµng Xu©n Tý NU¤I H−¬U, NAI.................................................................................................................28 KS. Vò Thanh TÞnh Kü THUËT CHäN LäC C¢Y TRéI §Ó X¢Y DùNG V−êN GIèNG ........................32 PTS. Lª §×nh Kh¶ 2
Lêi nãi ®Çu ''H−íng dÉn ¸p dông tiÕn bé kü thuËt trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp'' lµ cuèn s¸ch nhá, do c¸n bé khoa häc cña c¸c trung t©m nghiªn cøu - s¶n xuÊt thuéc ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp biªn so¹n (Trung t©m nghiªn cøu L©m sinh CÇu Hai, Trung t©m nghiªn cøu Rõng ngËp Minh H¶i, Trung t©m nghiªn cøu Sinh th¸i m«i tr−êng rõng, Trung t©m nghiªn cøu Gièng c©y rõng vµ Trung t©m nghiªn cøu L©m ®Æc s¶n). Do sè trang in h¹n chÕ, khæ s¸ch nhá, nªn chóng t«i chØ chän giíi thiÖu kü thuËt nu«i - trång mét sè loµi c©y vµ con chñ yÕu ®· ®−îc chuyÓn giao, tËp huÊn trong s¶n xuÊt; hoÆc nh÷ng nghiªn cøu ®· hoµn thµnh cã kh¶ n¨ng ¸p dông tèt trong thùc tiÔn. C¸c tiÕn bé kü thuËt kh¸c, khi cã dÞp chóng t«i sÏ tiÕp tôc giíi thiÖu tËp sau. §−¬ng nhiªn, viÖc ¸p dông bÊt kú mét kü thuËt míi nµo, kh«ng chØ th«ng qua tµi liÖu h−íng dÉn lµ cã thÓ lµm ngay ®−îc. NÕu c¸c c¬ së vµ hé gia ®×nh nµo cÇn biÕt th«ng tin cô thÓ h¬n, hoÆc yªu cÇu h−íng dÉn trùc tiÕp, xin mêi liªn hÖ víi ViÖn Khoa häc l©m nghiÖp, chóng t«i sÏ s½n sµng gióp ®ì. Do thêi gian h¹n hÑp, trong qu¸ tr×nh biªn so¹n vµ xuÊt b¶n, ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt rÊt mong nhËn ®−îc sù gãp ý phª b×nh cña b¹n ®äc gÇn xa. ViÖn khoa häc l©m nghiÖp viÖt nam 3
Kü THUËT TRåNG TRE LUåNG (Dendrocalamus membranaceus Munro) KS. Lª Quang Liªn Trung t©m NCTNLN CÇu Hai, ViÖn KHLN I. §Æt vÊn ®Ò Luång lµ mét lo¹i tre cã tªn khoa häc lµ dendrocalamus membranaceus Mr. Lµ lo¹i tre mäc côm (kiÓu hîp trôc, bói, khãm...) thuéc hä phô tre tróc (Bambusoideae), bé hoµ th¶o (Graminaler). Luång cã th©n th¼ng, trßn ®Òu, ®é thon nhá, nhiÒu cµnh. Cµnh kh«ng cã gai nªn tiÖn viÖc s¶n xuÊt gièng b»ng cµnh. C©y cã ®−êng kÝnh tõ 10 - 12cm, dµi tõ 8-20m, th©n c©y cøng r¾n, tû lÖ cellullose cña luång kh¸ cao (tõ 46,5% ë ®o¹n gèc vµ 57,7% ë ®o¹n gi÷a vµ ®o¹n ngän). Gi¸ trÞ cña c©y luång kh«ng chØ dõng ë viÖc lµm vËt liÖu x©y dùng, ®an l¸t ®å dïng d©n dông mµ cßn sö dông lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp s¶n xuÊt giÊy, t¬ nh©n t¹o vµ v¸n l¹ng lµm ®å trang trÝ néi thÊt... M¨ng luång ¨n ngon cã thÓ sö dông mét phÇn lµm thùc phÈm. Tre luång sinh tr−ëng nhanh, sau khi trång 5 n¨m lµ b¾t ®Çu cho thu ho¹ch; thêi gian thu ho¹ch cã thÓ kÐo dµi 40-50 n¨m liÒn, chu kú khai th¸c l¹i ng¾n (1-2 n¨m/lÇn). L−îng khai th¸c hµng n¨m tõ 1200-1400 c©y/ha theo ph−¬ng thøc khai th¸c chän, khai th¸c c¸c c©y tõ 3 n¨m tuæi trë lªn. Lµ loµi c©y trång mét lÇn nh−ng cho thu ho¹ch nhiÒu lÇn, ®¸p øng kÞp thêi phôc vô ®êi sèng nh©n d©n. Tr−íc ®©y trång c¸c lo¹i tre nãi chung vµ tre luång nãi riªng, th−êng trång b»ng gèc lµ chñ yÕu, nh−ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1986-1990) t¹i Trung t©m NCTN CÇu Hai ®· nghiªn cøu thµnh c«ng vµ t¹o gièng luång b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh cã bäc nilon. §©y lµ ph−¬ng ph¸p dÔ lµm, dÔ vËn dông, huy ®éng l−îng cµnh kh¸ lín ®Ó lµm gièng, ®¸p øng nhu cÇu vÒ gièng ®Ó ph¸t triÓn g©y trång víi qui m« diÖn tÝch lín. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc héi ®ång KHNN ®¸nh gi¸ lµ tèt vµ ®· ®−îc Trung t©m NCTNLN CÇu Hai øng dông ®Ó s¶n xuÊt gièng luång b»ng cµnh cung cÊp gièng cho nh©n d©n khu vùc CÇu Hai vµ c¸c ®Þa ph−¬ng l©n cËn. §Ó ph¸t triÓn g©y trång tre luång ®−îc nhanh trªn qui m« diÖn tÝch lín, th× viÖc phæ biÕn kÕt qu¶ t¹o gièng luång b»ng cµnh tíi ®Þa ph−¬ng lµ cÇn thiÕt. Trong tµi liÖu nµy chóng t«i xin giíi thiÖu “Kü thuËt t¹o gièng vµ trång tre luång” ®Ó b¹n ®äc ®−îc biÕt vµ vËn dông trång luång ë ®¬n vÞ m×nh. II. §iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt ®ai ®èi víi c©y tre luång 1. §iÒu kiÖn khÝ hËu Luång ph©n bè chñ yÕu ë Thanh Ho¸ vµ ®· ®−îc di thùc ra vïng S¬n D−¬ng (Tuyªn Quang) ; CÇu Hai (VÜnh Phó) ; Ninh B×nh ; Hoµ B×nh..., luång ®Òu sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt. Qua kh¶o s¸t chóng t«i thÊy r»ng luång sinh tr−ëng tèt ë c¸c vïng cã m−a mïa nhiÖt ®íi, trong n¨m thÓ hiÖn hai mïa râ rÖt, mïa kh« thÓ hiÖn tiÕt trêi hanh kh«, giã l¹nh, nhiÖt ®é thÊp (11-240C), Ýt m−a. Mïa nãng thÓ hiÖn tiÕt trêi nãng Êm, m−a nhiÒu, nhiÖt ®é cao (26-360C). Èm ®é hµng n¨m trªn 80%, l−îng m−a hµng n¨m 1600-2000mm... ®Òu thÝch hîp cho luång ph¸t triÓn. Luång lµ loµi c©y −a ¸nh s¸ng kh«ng thÓ sèng cím bãng d−íi c©y kh¸c. 4
2. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai Luång sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng n¬i cã tÝnh chÊt ®Êt rõng, tÇng ®Êt cßn dÇy trªn 60cm; ®Êt sèp mµu mì, nhÊt lµ ®Êt ven ®åi, ven suèi, lßng khe... nh÷ng n¬i ®Êt xÊu, b¹c mµu luång ph¸t triÓn sinh tr−ëng kÐm. §èi víi ®Êt ngËp óng luång kh«ng thÓ sèng ®−îc. III. Kü thuËt trång luång 1. T¹o gièng C©y tre luång ®· ®−îc nghiªn cøu g©y trång tõ 1960. Gièng trång phæ biÕn ban ®Çu lµ gèc, sau ®ã lµ trång b»ng chÐt, b»ng th©n, b»ng cµnh... Trong tµi liÖu nµy chóng t«i xin giíi thiÖu c¸ch t¹o gièng luång b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh cã bäc nilon. §©y lµ ph−¬ng ph¸p t¹o gièng luång b»ng cµnh tèt nhÊt, cã hiÖu qu¶ cao nhÊt, ph−¬ng ph¸p nµy dÔ lµm, dÔ vËn dông trong s¶n xuÊt. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc H§KH Nhµ n−íc ®¸nh gi¸, Trung t©m NCTNLS CÇu Hai vËn dông ®Ó s¶n xuÊt gièng, ®−îc phæ biÕn trong c¸c ®ît tËp huÊn t¹i CÇu Hai, Yªn B×nh (Yªn B¸i), Yªn LËp (VÜnh Phó) ®−îc c¸c ®oµn kh¸ch ®Õn th¨m quan ®¸nh gi¸ tèt. Xin tãm t¾t c¸ch t¹o gièng nµy nh− sau: a. Rõng luång ®Ó lÊy gièng: §Ó cã l−îng cµnh lÊy ®−îc nhiÒu, tËp trung x©y dùng lµm rõng gièng ph¶i th−êng xuyªn ®−îc ch¨m sãc. Néi dung ch¨m sãc bao gåm : Luçng ph¸t d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i, cuèc xung quanh bói theo h×nh vµnh khuyªn c¸ch khãm 1m, s©u 20-25cm, vµo th¸ng 2, 3 hµng n¨m, chÆt bá c©y giµ trªn 3 tuæi, bãn ph©n chuång hoÆc NPK, N cho c©y, phßng trõ s©u h¹i. Rõng luång lÊy cµnh lµm gièng ph¶i ®¹t tiªu chuÈn: • C©y sinh tr−ëng tèt nhiÒu cµnh. • C©y kh«ng bÞ s©u bÖnh h¹i. • C©y kh«ng cã hiÖn t−îng khuy. • MËt ®é: 200 bói/ha. • Tuæi rõng lÊy gièng > 3 n¨m. • Tuæi cµnh lµm gièng tõ 3-10 th¸ng tuæi, cµnh > 10 th¸ng, ph¶i trÎ ho¸ b»ng c¸ch chÆt bá cµnh giµ, chõa l¹i mÊu cµnh cã m¾t cua. Khi m¾t cua mäc cµnh míi vµ ®· to¶ l¸ lµ cã thÓ tËn dông lµm gièng ®−îc. b. ChuÈn bÞ vËt t−, c«ng cô: §Ó viÖc chiÕt cµnh ®−îc thuËn tiÖn dÔ dµng, n¨ng suÊt... th× ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c vËt t−, dông cô s¶n xuÊt nh−: C−a ®¬n (c−a c¾t cµnh, dao tay, giÊy PE cã kÝch th−íc dµi 60 cm, réng 12-14 cm, thïng hoÆc x« dïng ®Ó x¸ch bïn, r¬m). Sau ®ã míi tiÕn hµnh c«ng viÖc. c. Ng¶ c©y ®Ó chiÕt cµnh: Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc c©y ®Ó lÊy cµnh lµm gièng th× tiÕn hµnh ng¶ c©y. VÞ trÝ ng¶ c©y c¸ch gèc 0,5-0,7 m, c−a 2/3 ®−êng kÝnh c©y, c−a phÝa l−ng cña c©y. Sau khi c−a xong dïng tay vÝt 5
c©y ®æ ra phÝa ngoµi bói, cè g¾ng ®Ó 2 hµng cµnh ra hai bªn ®Ó dÔ thao t¸c. TÊt c¶ c¸c cµnh trong c©y ®Òu cã thÓ chiÕt ®−îc, trõ c¸c cµnh qu¸ bÐ (®−êng kÝnh < 0,8cm) ë gi¸p ngän lµ kh«ng chiÕt. C¸c cµnh ®Þnh chiÕt ®Òu ph¶i dïng dao s¾c ph¹t bít phÇn ®Çu cµnh, phÇn cµnh chõa l¹i dµi 35-40cm gi¸p c©y. PhÇn ngän c©y lÊy cµnh lµm gièng kh«ng ®−îc chÆt bá v× chÆt bá sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn cµnh chiÕt. Sau ®ã tiÕn hµnh c−a phÇn tiÕp gi¸p gi÷a mÊu vµ th©n c©y, kh«ng c−a ®øt l×a cµnh ra khái th©n mµ chØ c−a 4/5 diÖn tÝch phÇn tiÕp gi¸p, c−a tõ trªn xuèng, dïng hçn hîp bïn + r¬m bã vµo cñ cµnh (mÊu tre). Tû lÖ bïn r¬m: 2 bïn + 1 r¬m. Bïn ruéng hoÆc bïn ao ®Òu ®−îc c¶, hçn hîp bïn r¬m kh«ng nªn −ít qu¸ hoÆc kh« qu¸. NÕu −ít qu¸ dÔ lµm thèi m¾t cñ cµnh, nÕu kh« qu¸ th× cñ cµnh l©u ra rÔ. L−îng hçn hîp tõ 250-300 g/cµnh. Ngoµi cïng bäc mµng PE gi÷ Èm. Thêi gian cµnh ra rÔ tõ 10-30 ngµy (thêi tiÕt thuËn lîi tõ 10-15 ngµy, thêi gian n¾ng h¹n kÐo dµi th× thêi gian ra rÔ cã thÓ kÐo dµi 25-30 ngµy). §èi víi rõng s¶n xuÊt khi lÊy l−îng cµnh lµm gièng kh«ng ®−îc ng¶ c©y, chØ ®−îc tËn dông 1/3 l−îng cµnh trªn c©y lµm gièng, chñ yÕu lµ cµnh d−íi thÊp (kü thuËt chän cµnh, chiÕt nh− trªn, dïng thang ®Ó trÌo). d. Thêi vô chiÕt cµnh vµ nu«i d−ìng c©y con ë v−ên −¬m: §èi víi luång cã thÓ chiÕt cµnh quanh n¨m nh−ng tèt nhÊt vÉn lµ th¸ng 1, 2, 3 vµ 7, 8, 9. §èi víi cµnh giµ lín h¬n 10 th¸ng tuæi th× ph¶i trÎ ho¸ b»ng c¸ch: ChÆt bá cµnh giµ, chÆt s¸t mÊu cµnh, chÆt chõa l¹i mÊu vµ kh«ng lµm s©y x¸t m¾t cua. 2. Kü thuËt trång Khi ®Êt trong hè ®ñ Èm míi ®−îc trång, dïng cuèc xíi ®Êt gi÷a hè lªn ®Æt bÇu vµo gi÷a hè vµ thùc hiÖn 2 lÊp 1 nÖn. LÊp lÇn 1: LÊp ®Êt võa kÝn bÇu, dïng ch©n lÌn xung quanh gèc thËt chÆt. LÊp lÇn 2: LÊp tiÕp mét líp ®Êt dµy kho¶ng 15 - 20 cm ®Ó xèp kh«ng nÖn, môc ®Ých nh»m c¾t mao qu¶n ®Êt, trªn cïng tñ mét líp r¸c ®Ó gi÷ Èm cho c©y, sau khi lÊp xong, hè ®Ó h¬i lâm lßng ch¶o. 3. Ch¨m sãc rõng trång vµ chÆt vÖ sinh a. Ch¨m sãc rõng trång: Rõng luång sau khi trång xong lµ ph¶i tiÕn hµnh ch¨m sãc 3 n¨m liÒn. • N¨m thø nhÊt: Ch¨m sãc 3 - 4 lÇn. • N¨m thø hai: Ch¨m sãc 2 - 3 lÇn. • N¨m thø 3: Ch¨m sãc 1 - 2 lÇn. C¸c lÇn ch¨m sãc trong n¨m th−êng tiÕn hµnh vµo c¸c th¸ng: 3, 6, 7 hoÆc 10. Néi dung ch¨m sãc: • Th¸ng 3: Ph¸t s¹ch d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i, cuèc xung quanh gèc luång theo h×nh vµnh khuyªn, c¸ch khãm 1 m s©u 20 - 25cm. • Th¸ng 6, 7: Ph¸t d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i. • Th¸ng 10: Ph¸t ch¨m sãc nh− th¸ng 6 ,7; tñ cá vµo gèc gi÷ Èm. 6
Trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc, nÕu cã ®iÒu kiÖn th× bãn thªm ph©n cho luång. Bãn víi l−îng 10 kg ph©n chuång hoai hoÆc 1kg NPK/bói. Thêi ®iÓm bãn vµo th¸ng 3 d−¬ng lÞch. Bãn c¸ch gèc 10 - 15 cm. Chó ý: Qu¸ tr×nh ch¨m sãc kh«ng ®−îc vun ®Êt vµo bói luång, v× vun ®Êt sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho bói bÞ nÆng gèc, giã b·o dÔ lµm ®æ c¶ bói. b. ChÆt vÖ sinh: Rõng luång sau khi trång 4 - 5 n¨m, ph¶i chÆt vÖ sinh. Môc tiªu chÆt vÖ sinh lµ ®Ó lo¹i bá c©y qu¸ giµ, c©y s©u bÖnh. Chñ yÕu lµ c©y 4 -5 tuæi, c©y n¨m thø nhÊt, thø 2 sau khi trång. Sau khi chÆt vÖ sinh xong ph¶i dän chµ nh¸nh, xÕp gän vµo tõng ®èng ®Ó tr¸nh löa rõng, cuèc xung quanh bói theo h×nh vµnh khuyªn c¸ch 1 m, s©u 20 - 25 cm, tñ r¸c vµo gèc gi÷ Èm. Môc ®Ých cña viÖc cuèc xung quanh bói lµ ®Ó c¾t ®øt bít l−îng rÔ giµ, ®Êt ®−îc xèp Èm, giÕt ®−îc s©u vßi voi Èn nÊp d−íi ®Êt. 4. Phßng trõ s©u bÖnh • BÖnh h¹i luång nguy hiÓm nhÊt lµ bÖnh chæi xÓ tre (Balansia Take). NÕu bói luång nµo bÞ bÖnh chæi xÓ th× chÆt bá c¶ bói ®em c©y ra xa ®èt - dïng Boãc ®« víi nång ®é 1% phun vµo gèc ®Ó trõ bÖnh. • S©u h¹i luång cã rÊt nhiÒu lo¹i, cã lo¹i ¨n l¸, cã lo¹i h¹i m¨ng, nh−ng h¹i nhÊt lµ s©u vßi voi h¹i m¨ng (Cyrtrachelus longimanus Fab.). BiÖn ph¸p trõ lo¹i s©u nµy: • Giai ®o¹n s©u non (s©u trong th©n m¨ng) dïng thuèc Bi58 nång ®é 1/120 víi liÒu l−îng 10 cc/1 m¨ng tiªm vµo c©y m¨ng - vÞ trÝ tiªm c¸ch ®Ønh sinh tr−ëng cña m¨ng 40 - 50 cm. • Giai ®o¹n nhéng: Tæ nhéng ë d−íi ®Êt th× dïng cuèc ®Ó cuèc xung quanh bói, môc ®Ých ®Ó lµm ®¶o lén sinh th¸i cña s©u, t¹o ®iÒu kiÖn cho thiªn ®Þch giÕt hoÆc lµm s¸t th−¬ng s©u. • Giai ®o¹n s©u tr−ëng thµnh (s©u bay giao phèi ®Î trøng) th× lîi dông tÝnh gi¶ chÕt cña s©u, dïng nh©n lùc b¾t giÕt. 5. HiÖn t−îng khuy (tre ra hoa) Khi c©y luång ra hoa, ng−êi ta gäi lµ luång bÞ khuy, hiÖn t−îng nµy cã nhiÒu tranh luËn, nh−ng tËp trung theo hai nguyªn nh©n. * Nguyªn nh©n néi t¹i: Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña c©y luång ®Õn mét thêi gian nµo ®ã th× c©y luång ra hoa (hay gäi lµ bÞ khuy) tøc lµ c©y luång ®· kÕt thóc mét chu kú sinh tr−ëng. Chu kú sinh tr−ëng lµ thêi gian tÝnh tõ khi c©y luång mäc tõ h¹t ®Õn khi c©y luång ra hoa. Loµi tre kh¸c nhau th× chu kú sinh tr−ëng dµi ng¾n kh¸c nhau vÝ dô b¶ng sau: (Theo Ahmed: L©m häc nhiÖt ®íi tËp II - FAO 1957, V−¬ng TÊn NhÞ dÞch). 7
Loµi tre Thêi gian ph¸t dôc (n¨m) D. strictus 30 - 40 B. arundinaceae 32 - 34 B. tulda 35 - 40 B. polimorpha 60 B. stenosatachya 35 - 40 B. nigra var henonis 60 - 65 B. multiples 30 - 32 N. dulooa 30 - 35 D. patenlaris 30 - 35 * Nguyªn nh©n ngo¹i c¶nh: Do t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh nh−: KhÝ hËu, ®Êt ®ai, ng−êi t¸c ®éng hoÆc gia sóc... luång còng ra hoa sím (Theo ¤n Th¸i Huy, Trung Quèc). §èi víi c©y luång ng−êi ta thÊy luång ra hoa tõ n¨m 1960. Tû lÖ c©y ra hoa kho¶ng 5% cña rõng. Khi luång ra hoa th−êng chÕt c¶ bói. Tr−êng hîp luång ra hoa nh−ng bói ®ã vÉn ®Î m¨ng, nh÷ng m¨ng nµy khi thµnh c©y kh«ng thÊy ra hoa, tr−êng hîp nµy tuy cã nh−ng rÊt Ýt (®óng víi nhËn xÐt cña ¤n Th¸i Huy). Luång ra hoa nh−ng kh«ng kÕt h¹t, nÕu cã h¹t th× h¹t còng kh«ng cã kh¶ n¨ng nÈy mÇm. V× vËy luång trång b»ng gièng v« tÝnh lµ chñ yÕu. IV. Khai th¸c luång - Khai th¸c lµ kh©u cuèi cïng cña môc ®Ých kinh doanh nghÒ rõng - v× vËy khai th¸c nh− thÕ nµo ®Ó võa thu ®−îc s¶n phÈm l¹i võa t¹o ®iÒu kiÖn cho luång ph¸t triÓn. TrÊn Nguyªn Gi¶ng (ViÖn KHLN - 1977) ®· nghiªn cøu 3 c−êng ®é khai th¸c luèng: • C−êng ®é m¹nh: Chõa c©y 1 tuæi • C−êng ®é võa: Chõa c©y 1, 2 tuæi • C−êng ®é yÕu: Chõa c©y 1, 2, 3 tuæi. T¸c gi¶ rót ra c−êng ®é chÆt võa lµ thÝch hîp vµ lu©n kú khai th¸c lµ 2 n¨m. Nh−ng chóng t«i thÊy: rõng luång nªn ¸p dông c−êng ®é chÆt võa, l−îng chÆt kho¶ng 1/3 s¶n l−îng rõng vµ nªn dïng lu©n kú khai th¸c mét n¨m. - Mïa khai th¸c nªn thi c«ng vµo mïa c©y ngõng sinh tr−ëng lµ tèt nhÊt. Sau mçi lÇn khai th¸c ®Òu ph¶i thu dän chµ nh¸nh xÕp thµnh ®èng. Cuèc xung quanh c¸ch bói réng 1 m, s©u 20 - 25cm. Tñ r¸c vµo gèc gi÷ Èm. 8
NU¤I T¾C KÌ THEO PH−¬NG PH¸P D· SINH KS. Vò Thanh TÞnh Con t¾c kÌ cã tªn khoa häc lµ Gekko gekko, hä Gekkonidac, bé Lacertilia, líp Reptilia. Nã lµ mét d−îc liÖu quÝ mµ nh©n d©n ta vÉn quen dïng tõ l©u. Do viÖc khai th¸c qu¸ møc nªn sè l−îng t¾c kÌ ngoµi thiªn nhiªn gi¶m sót nhanh chãng, nªn viÖc nu«i nã ®Ó chñ ®éng sö dông lµ ®iÒu cÇn thiÕt. D−íi ®©y lµ ph−¬ng ph¸p nu«i t¾c kÌ d· sinh, lµ ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vµ thùc nghiÖm ®· thµnh c«ng. I. ChÕ t¹o bäng Bäng lµm h×nh trô, b»ng mét khóc gç dµi 130 cm, ®−êng kÝnh tõ 22 cm trë lªn, gç g× còng ®−îc miÔn lµ ®¶m b¶o ®é bÒn, kh«ng thÊm n−íc, môc ¶i, mät, nøt nÎ, cong vªnh. C¸ch lµm: C¾t mét m¹ch c−a ngang khóc gç, c¸ch ®¸y trªn 10 cm, s©u vµo th©n 2/5 ®−êng kÝnh. Däc mét ®−êng c−a tõ ®¸y d−íi lªn, t¸ch 2 phÇn ra, m¶nh nguyªn cã bÒ dÇy 3/5 ®Ó lµm th©n bäng; M¶nh phô cã bÒ dµy 2/5 ®Ó lµm cöa ®ãng më, m¶nh phô l¹i c¾t rêi mét ®o¹n phÝa ®¸y d−íi 20 cm cho dÔ chÕ t¹o, khi lµm xong sÏ ®ãng èp l¹i víi m¶nh nguyªn lµm th©n bäng. M¶nh phô khoÐt cong h×nh lßng m¸ng. M¶nh nguyªn khoÐt rçng theo ®é trßn th©n c©y, cã ®é dµi 100 cm vµ ®−êng kÝnh lµ 14 cm, lµm 2 gê ®Ó ng¨n khoang rçng lµm 4, mét gê ngang th©n bäng, mét gê däc th©n bäng, bÒ dÇy cña gê 2 cm, bÒ cao 3 cm. Lµm 2 cöa cho t¾c kÌ ra vµo. §¸y gi÷a khoÐt mét lç h×nh phÔu, miÖng phÔu ë phÝa chÝnh gi÷a m¶nh cã chiÒu dµi 20 cm c¾t ra tõng m¶nh phô, cßn ®¸y phÔu xuyªn th¼ng vµo ruét bäng, miÖng phÔu cã ®−êng kÝnh 10 cm, ®¸y phÔu cã ®−êng kÝnh 5 cm. PhÝa ®¸y trªn cña bäng lµ mét cöa sæ cã kÝch th−íc: 5 x 10 cm, cã c¸nh cöa lïa ®Ó tuú ý më to, nhá hay ®ãng l¹i. Hai cöa lµm hai phÝa ®èi diÖn nhau, cöa h×nh phÔu phÝa tr−íc, cöa sæ phÝa sau, mïa hÌ më c¶ 2 cöa cho th«ng giã, tho¸ng m¸t, mïa ®«ng ®ãng cöa sæ cho Êm. Dïng b¶n lÒ lo¹i 10 cm g¸ l¾p c¸nh cöa víi th©n bäng, ®ãng n¾p che m−a, ®ãng ®inh lµm d©y treo bäng vµ ®inh buéc d©y c¸nh cöa (xem h×nh vÏ). 9
10
H6 H7 H8 H9 Th©n bäng ®· lµm xong §· l¾p c¸nh cöa ®Ó më Th©n bäng ®· l¾p xong, Th©n bäng ®· l¾p xong, nh×n ®»ng nh×n ®»ng tr−íc, ®ãng sau, cã c¸nh cöa lïa 11
II. HuÊn luyÖn gièng 1. Chän gièng Ph−¬ng ph¸p nu«i b¸n d· sinh cã thÓ ¸p dông víi bÊt cø con t¾c kÌ nµo, tuy nhiªn v× môc ®Ých ®Ó ph¸t triÓn nhanh th× cÇn chän gièng tèt, lo¹i I (kh«ng giµ qu¸), lo¹i II cã ®u«i nguyªn sinh hoÆc t¸i sinh ®· dµi. KÝch th−íc: Con lo¹i I cã chiÒu dµi th©n ®o tõ mâm ®Õn lç huyÖt tõ 14 cm trë lªn (®o phÝa bông). Con lo¹i II cã chiÒu dµi tõ 11,5 cm ®Õn 13,5 cm. 2. C¸ch nhËn biÕt con dùc vµ con c¸i CÇm con t¾c kÌ ngöa bông, gi÷ cho t− thÕ n»m yªn vµ th¼ng, xem c¸c dÊu hiÖu sau: a. ë con ®ùc gèc ®u«i phång to, lç huyÖt låi cã gê cao, cßn con c¸i gèc ®u«i thon, lç huyÖt lÐp h¬n. b. D−íi lç huyÖt cã hai chÊm gäi lµ chÊm d−íi huyÖt. ë con ®ùc chÊm d−íi huyÖt to nh− h¹t g¹o, låi vµ rÊt ®en, cßn con c¸i mê vµ lÐp. c. Dïng ngãn tay trá vµ ngãn tay c¸i bãp vµo chç phång to cña gèc ®u«i, nÕu lµ con ®ùc th× cã gai giao cÊu lßi ra mÇu ®á thÉm, con c¸i kh«ng cã. 3. Chuång huÊn luyÖn Chuång lµ mét khung nhµ ®Æt d−íi bãng m¸t cña t¸n c©y, chuång bäc l−íi thÐp hay l−íi nil«ng cã cì m¾t 3 x 4 mm, hoÆc lµ mét gian nhµ x©y cã trÇn, nhiÒu cöa sæ ®−îc th−ng b»ng lo¹i l−íi kÓ trªn, chuång ®ñ ®é s¸ng vµ tho¸ng m¸t, trong chuång treo c¸c bäng nh©n t¹o ®Æt c¸ch nhau tõ 30 cm trë lªn, ®¸y bäng c¸ch mÆt ®Êt tèi thiÓu lµ 1 m. Víi mét chuång cã kÝch th−íc: 3 x 6 x 3 m cã thÓ treo 50 bäng vµ huÊn luyÖn 500 con mét lóc. 4. C¸ch huÊn luyÖn Con gièng ®−îc th¶ vµo chuång, thøc ¨n nu«i nã lµ c¸c lo¹i c«n trïng nh−: ch©u chÊu, gi¸n, dÕ mÌn, c¸nh cøng, chuån chuån, b−ím, s©u non v.v ... trong chuång cã m¸ng gç hoÆc m¸ng tre ®ùng n−íc cho t¾c kÌ uèng, cho ¨n vµo qu·ng 17 giê hµng ngµy, mçi con kho¶ng 6 gam thøc ¨n (t−¬ng ®−¬ng 4 con ch©u chÊu). Ban ngµy thÊy nh÷ng con kh«ng chÞu chui vµo bäng th× dïng que xua ®uæi hoÆc b¾t th¶ vµo bäng, cã thÓ dïng c¸c thø gâ ®Ëp ph¸t ra tiÕng ®éng m¹nh hoÆc tÐ n−íc lµm cho chóng sî ph¶i chui vµo. Khi nµo thÊy t¾c kÌ ban ngµy chui vµo bäng tró, ®ªm ra ngoµi r×nh måi hoÆc ban ngµy b¸m ë ngoµi bäng khi thÊy ng−êi liÒn ch¹y thôt vµo bäng th× lóc ®ã cã dÊu hiÖu ®· thuÇn thôc. Cã mét sè con kh«ng thÝch øng ®−îc biÓu hiÖn lµ biÕng ¨n, kh«ng vµo bäng, gÇy vµ kÐm ho¹t ®éng th× cÇn lo¹i ra. HuÊn luyÖn nh− c¸ch trªn lµ ¸p dông cho sè l−îng con gièng cã nhiÒu, cßn nÕu Ýt th× chØ cÇn cho con gièng vµo bäng, lÊy m¹ng l−íi che cöa sæ vµ cöa h×nh phÔu. Khi g¾n kÕt nhí ®Ó mét lç ®Ó hµng ngµy cã thÓ ®ót måi vµo ®−îc. Bäng dùng h¬i nghiªng, hµng ngµy th¶ måi cho ¨n vµ déi n−íc vµo cöa h×nh phÔu cho t¾c kÌ uèng. Thêi gian nu«i nh− vËy tèi thiÓu lµ 2 th¸ng, sau ®ã ®em treo ra rõng nh− tr−êng hîp chung. 12
ViÖc huÊn luyÖn gièng chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng con t¾c kÌ míi b¾t ë ngoµi rõng vÒ nu«i, cßn ®èi víi nh÷ng con ®· nu«i theo ph−¬ng ph¸p b¸n d· sinh ®−îc chän ra ®Ó lµm gièng th× kh«ng cÇn huÊn luyÖn n÷a, nh−ng vÉn ph¶i ¸p dông theo nguyªn t¾c vÒ thêi gian "chuyÓn gièng ra rõng". III. ChuyÓn gièng ra rõng Chän nh÷ng con ®· thÝch øng víi bäng nh©n t¹o ghÐp 1 con ®ùc víi 2 con c¸i hoÆc 1 con ®ùc vµ 1 con c¸i vµo bäng, dïng l−íi thÐp hoÆc l−íi nil«ng cì m¾t 3 x 3 mm bÞt cöa h×nh phÔu vµ ®ãng cöa sæ l¹i, ®em bäng ra rõng treo. Thêi gian tèt nhÊt lµ kho¶ng th¸ng 12 hoÆc th¸ng 1 d−¬ng lÞch, sau khi treo lªn c©y ®−îc 10 ®Õn 15 ngµy th× gì m¹ng che cöa h×nh phÔu vµ hÐ më cöa sæ. Rõng chän ®Ó nu«i t¾c kÌ lµ rõng c©y trªn nói ®Êt, Ýt cã hang bäng tù nhiªn, ®é t¸n che tõ 50% trë lªn; Chän nh÷ng c©y cã ®−êng kÝnh trªn 20 cm vµ cã cµnh l¸ xum xuª th©n cong queo nhiÒu cµnh nh¸nh, cã d©y leo um tïm cµng tèt. Cù ly gi÷a c¸c c©y treo bäng tõ 5m trë lªn, mçi ha treo kho¶ng 20 bäng, treo cao chõng 4 m c¸ch mÆt ®Êt vµ cÇn tr¸nh h−íng cã ¸nh n¾ng chiÕu vµo bäng. Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ: Sau khi treo bäng ra rõng vµ ®· më cöa cho t¾c kÌ tù do ra vµo, kh«ng cÇn quan t©m ®Õn viÖc ¨n uèng cña nã, nh−ng theo ®Þnh kú mçi th¸ng mét lÇn më cöa bäng lµm vÖ sinh, xua ®uæi kiÕn vµ chuét hay vµo chiÕm chç. KÎ thï cña t¾c kÌ lµ: cÇy, mÌo (mÌo rõng vµ mÌo nhµ), r¾n, b×m bÞp vµ ®Æc biÖt lµ có mÌo - kÎ thï nguy hiÓm nhÊt. Nu«i t¾c kÌ kh«ng khã, Ýt tèn c«ng, Ýt vèn, l¹i lµ mét phÇn thu lîi, võa lµ mét thó vui trong gia ®×nh. 13
Kü THUËT TRåNG RõNG §−íC KÕT HîP NU¤I T¤M BÒN V÷NG KS. NguyÔn Ngäc B×nh I. Më ®Çu Chóng ta cã c©u ca dao: "C©y ®−íc r−íc con t«m, con t«m «m c©y ®−íc." C©u ca dao Êy nãi lªn mèi quan hÖ chÆt chÏ h÷u c¬ gi÷a hÖ sinh th¸i rõng ®−íc vµ con t«m. Bëi lÏ, trong chu tr×nh sèng vµ ph¸t triÓn cña con t«m, v× nguån thøc ¨n, ®Æc ®iÓm sinh lý vµ tr¸nh thiªn ®Þch, cã giai ®o¹n con t«m cÇn ph¶i dùa vµo hÖ sinh th¸i vïng ngËp mÆn ®Ó tån t¹i. Nh−ng trong thùc tÕ nu«i t«m ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng vïng ven biÓn, ng− d©n l¹i kh«ng muèn trång rõng ®−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m cña m×nh. C¸c lý gi¶i dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· x¸c nhËn r»ng: trång rõng ®−íc trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m chØ thuËn lîi ®−îc trong 3 - 4 n¨m ®Çu, khi rõng trång ch−a khÐp t¸n. §Õn giai ®o¹n rõng ®−íc trång trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m, khÐp t¸n ®· lµm gi¶m ®¸ng kÓ l−îng ¸nh s¸ng tíi mÆt n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m, nªn lµm gi¶m c¸c nguån thøc ¨n cña t«m trong c¸c ®Çm nu«i. H¬n n÷a, l−îng th¶m môc r¬i rông hµng n¨m cña rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m, ngµy cµng nhiÒu vµ l¹i bÞ ph©n gi¶i trong ®iÒu kiÖn ngËp n−íc thiÕu c©y, nªn ®· s¶n sinh ra nhiÒu ®éc tè H2S, NH4+, lµm « nhiÔm nguån n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m; ®ång thêi cßn lµm gi¶m qu¸ møc hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc; tíi ng−ìng kh«ng phï hîp cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña t«m. Rõng ®−íc trång trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m cµng ph¸t triÓn th× nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu ®ã cµng gia t¨ng; thËm chÝ cã n¬i cßn lµm chÕt c¶ rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m. Sau 3 n¨m nghiªn cøu (1992 - 1994), Trung t©m nghiªn cøu rõng ngËp Minh H¶i, ®· x©y dùng ®−îc mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt liªn hoµn ®Ó ®¶m b¶o nu«i t«m cã n¨ng suÊt cao trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp; ®ång thêi rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m l¹i cã xu h−íng tèt h¬n so víi nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù nh−ng kh«ng kÕt hîp nu«i t«m. II. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång rõng ®−íc - kÕt hîp nu«i t«m 1. DiÖn tÝch trång rõng ®−íc, trong ®Çm nu«i t«m chiÕm 70% tæng diÖn tÝch ®Çm nu«i t«m. DiÖn tÝch ®µo c¸c hÖ thèng kªnh m−¬ng nu«i t«m (bao gåm c¶ diÖn tÝch bê bao, bê m−¬ng) chiÕm 30% tæng diÖn tÝch ®Çm nu«i. 2. D¹ng lËp ®Þa thÝch hîp cho m« h×nh s¶n xuÊt trång rõng ®−íc kÕt hîp nu«i t«m (rõng - t«m) lµ d¹ng ®Êt sÐt mÒm (®i lón s©u tõ 10 - 20 cm) vµ ®Êt sÐt (®i lón s©u < 5 cm) cã ®é cao trung b×nh, ®−îc ngËp n−íc triÒu tõ 6-15 ngµy trong mét th¸ng, víi ®é ngËp n−íc triÒu s©u trung b×nh 20 - 30 cm. 3. DiÖn tÝch ®Çm nu«i t«m, L©m ng− kÕt hîp thÝch hîp cho mét hé ng− d©n lµ tõ 3 - 5 ha. 14
Nh− vËy ®Ó qu¶n lý nguån n−íc, ch¨m sãc t«m, vµ rõng trång trong ®Çm n−íc phï hîp víi lao ®éng, tiÒn vèn ®Çu t− cña ®a sè hé ng− d©n vµ b¶o ®¶m møc thu nhËp vµo lo¹i trung b×nh kh¸ cho ng−êi lao ®éng ë ®Þa ph−¬ng. 4. C¸c hÖ thèng m−¬ng ®µo ®Ó nu«i t«m ph¶i lµ c¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i (gi÷a 2 m−¬ng ®µo réng 3 m, s©u tõ 0,9 - 1,0 m, cã mét bê m−¬ng chung réng 7 m) - nh»m: • T¹o cho mÆt n−íc trong m−¬ng lu«n ®−îc th«ng tho¸ng vµ nhËn ®−îc nhiÒu ¸nh s¸ng h¬n, kÓ c¶ giai ®o¹n rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m ®· khÐp t¸n. • §Êt ®µo c¶i t¹o ®¸y m−¬ng hµng n¨m ®−îc ®¾p lªn c¸c bê m−¬ng chung cña hÖ thèng m−¬ng ®«i. C¸ch lµm nµy lu«n gi÷ ®−îc mÆt ®Êt tù nhiªn d−íi c¸c gi¶i rõng ®−íc trång trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m kh«ng bÞ thay ®æi; do ®ã, ®· kh«ng g©y c¶n trë cho qu¸ tr×nh ngËp vµ trµn n−íc triÒu d−íi c¸c gi¶i rõng ®−íc. • Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c m−¬ng ®«i, m−¬ng nä c¸ch m−¬ng kia 37 m, nÕu bÒ réng cña ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp lµ 100 m vµ dµi 300 m. M−¬ng ®µo theo h−íng §«ng B¾c - T©y Nam, nh»m t¹o ra sù th«ng tho¸ng mÆt n−íc trong c¸c m−¬ng nu«i t«m; nhê t¸c dông cña giã lïa m¹nh nªn c©n b»ng cao ®−îc hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc. C¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i ph¶i ®−îc thiÕt kÕ vµ bè trÝ hîp lý sao cho cã kh¶ n¨ng t¹o ra dßng ch¶y thÝch hîp thay n−íc ®−îc dÔ dµng vµ triÖt ®Ó, thu ho¹ch t«m ®−îc thuËn lîi. C¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m ph¶i b¶o ®¶m tiªu hÕt n−íc khi n−íc triÒu dßng thÊp nhÊt. 5. Mçi vu«ng ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp nhÊt thiÕt ph¶i ®Æt 2 cöa cæng: • Mét cæng lÊy n−íc vµ sæ b¾p t«m (mÆt tr−íc). • Mét cæng thay n−íc (mÆt sau vu«ng t«m). C¸c cæng ph¶i ®Æt ë vÞ trÝ theo h−íng chÝnh cña c¸c m−¬ng nu«i t«m. Cæng cã kÝch th−íc: ChiÒu dµi 2,2 m ChiÒu réng 1,0 m ChiÒu s©u 1,5 m. ViÖc ®Æt vÞ trÝ c¸c cæng còng cÇn lîi dông ®−îc tèi ®a c¸c nguån t«m gièng vµ thøc ¨n tù nhiªn lÊy vµo trong c¸c ®Çm nu«i t«m. 6. Kü thuËt trång vµ ®iÒu chÕ rõng ®−íc trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp. • Trång rõng ®−íc, b»ng c¸c tr¸i ®−íc chÝn. • Thêi vô trång tõ th¸ng 7 ®Õn hÕt th¸ng 9 d−¬ng lÞch. • Cù ly trång: 1 m x 1 m hoÆc 0,5 x 0,5 m. • Tõ n¨m thø 4 ®Õn n¨m thø 7, cÇn tØa cµnh tÝch cùc. Mét n¨m Ýt nhÊt ph¶i tØa cµnh mét lÇn. ChÆt bá c¸c cµnh thÊp d−íi t¸n ®Ó l¹i 2/3 t¸n l¸. ViÖc tØa cµnh th−êng ®−îc kÕt hîp víi c¸c c«ng viÖc ch¨m sãc rõng ®−íc, nh−: chÆt bá c¸c c©y gç t¹p, vµ thùc b× kh¸c mäc xen lÉn víi rõng ®−íc. ChÆt bá mét sè th©n phô, nÕu c©y ®−íc cã qu¸ nhiÒu th©n trªn cïng mét gèc... Toµn bé c¸c cµnh l¸, thùc b×, sau khi tØa cµnh vµ ch¨m sãc rõng ®−íc kh«ng ®−îc bá v−¬ng v·i trªn mÆt n−íc, mµ ph¶i thu gom ®Æt trªn c¸c trang rÔ ®−íc trong rõng, lu«n cao h¬n mÆt n−íc; nh»m môc ®Ých kh«ng lµm « nhiÔm m«i tr−êng n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m. Thêi vô 15
tØa cµnh thÝch hîp lµ tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 1 d−¬ng lÞch (n¨m sau), khíp víi thêi gian c¶i t¹o vu«ng t«m hµng n¨m. §Õn n¨m thø 8, cÇn tiÕn hµnh chÆt tØa th−a rõng ®−íc víi c−êng ®é m¹nh (40%). Sè l−îng c©y tØa th−a kho¶ng 2200 c©y/ha, cho s¶n l−îng gç tØa th−a th−¬ng phÈm 24m3/ha, trong ®ã: 40% lµ gç dãng; 25% gç tØa th−a lµ ®ßn tay vµ 35% lµ cñi. Thêi vô tØa th−a vµo th¸ng 12 ®Õn th¸ng 1 n¨m sau. - Lu©n kú chÆt rõng ®−íc thÝch hîp ë tuæi 15, ®Ó sím quay trë l¹i giai ®o¹n ®Çu khi rõng ®−íc míi trång ch−a khÐp t¸n, nu«i t«m cho n¨ng suÊt cao nhÊt. Nh− vËy kinh doanh rõng ®−íc trång trong ®Çm nu«i t«m chØ nh»m môc ®Ých s¶n xuÊt gç nhá. - Sau vµi lu©n kú kinh doanh rõng ®−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp, cè g¾ng t¹o ra c¸c l©m phÇn rõng ®−íc kh«ng ®ång tuæi, chªnh lÖch nhau kho¶ng 5 tuæi. BiÖn ph¸p ®iÒu chÕ nµy gióp cho ¸nh s¸ng lät qua t¸n rõng tíi mÆt n−íc tèt h¬n, vµ gióp cho c¸c hé ng− ®©n cã thu nhËp vÒ l©m s¶n tõ rõng ®−íc ®−îc th−êng xuyªn h¬n. 7. Kü thuËt lÊy n−íc vµ thay n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp. Kü thuËt lÊy n−íc vµ thay n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp cÇn cè g¾ng thùc hiÖn ë møc tèi ®a theo kh¶ n¨ng cã thÓ tuú tõng n¬i; phô thuéc vµo chÕ ®é ho¹t ®éng cña n−íc triÒu lªn xuèng... nh×n chung cÇn thùc hiÖn viÖc lÊy n−íc vµ thay n−íc trong tÊt c¶ c¸c ngµy triÒu c−êng trong th¸ng lµm cho qu¸ tr×nh ngËp n−íc d−íi rõng ®−íc vµ qu¸ tr×nh thay ®æi n−íc trong c¸c m−¬ng nu«i t«m, t−¬ng tù nh− quy luËt ho¹t ®éng cña n−íc triÒu trong tù nhiªn vïng ven biÓn. Nh»m: • Chèng sù « nhiÔm c¸c nguån n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m. • T¹o ra chÕ ®é ngËp n−íc triÒu thÝch hîp d−íi rõng ®−íc gièng nh− quy luËt tù nhiªn. • T¨ng thªm nguån t«m gièng vµ thøc ¨n tù nhiªn cho t«m trong c¸c ®Çm nu«i. 8. Trong thùc tÕ hiÖn nay, do nguån thøc ¨n vµ t«m gièng trong tù nhiªn gi¶m sót nhiÒu cÇn ph¶i chuyÓn ph−¬ng thøc nu«i t«m qu¶ng canh phæ biÕn hiÖn nay sang ph−¬ng thøc nu«i t«m qu¶ng canh c¶i tiÕn, hoÆc b¸n th©m canh (cã bæ sung thªm mét l−îng t«m gièng vµ thøc ¨n cÇn thiÕt) ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt t«m trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp. IV. KÕt luËn Víi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trªn; chóng ta ®· n©ng cao ®¸ng kÓ n¨ng suÊt t«m trong c¸c ®Çm nu«i l©m ng− kÕt hîp, kh«ng thua kÐm n¨ng suÊt t«m ë c¸c ®Çm nu«i t«m trèng tr¶i, kh«ng thùc hiÖn l©m ng− kÕt hîp. Nh−ng ®iÒu quan träng lµ kh«i phôc ®−îc th¶m thùc vËt rõng ngËp mÆn; nguån n−íc kh«ng bÞ « nhiÔm, n¨ng suÊt t«m ®−îc bÒn v÷ng h¬n. Vµ c¸c rõng ®−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m do ®−îc ch¨m sãc chu ®¸o, nªn sinh tr−ëng tèt h¬n bªn ngoµi. M« h×nh nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v÷ng ch¾c l©m nghiÖp x· héi ë vïng rõng ngËp mÆn vïng ven biÓn; nh»m nhanh chãng kh«i phôc l¹i th¶m thùc vËt rõng ngËp mÆn, phong phó vµ ®éc ®¸o, víi c¸c tµi nguyªn thuû s¶n giÇu cã cña chóng ta. 16
Kü THUËT TRåNG SA NH¢N (Amomum sp.) KS. §inh V¨n Tù Sa nh©n lµ vÞ thuèc quan träng trong y häc d©n téc cæ truyÒn. Nh÷ng ®¬n thuèc cã sa nh©n chuyªn trÞ c¸c bÖnh ®−êng ruét, phong tª thÊp, sèt rÐt. Sa nh©n cßn ®−îc dïng trong kü nghÖ h−¬ng liÖu. ë n−íc ta, cã rÊt nhiÒu gièng sa nh©n ph©n bè trong rõng tù nhiªn. Tr−íc ®©y sa nh©n hoµn toµn thu h¸i trong rõng, s¶n l−îng thÊt th−êng. GÇn ®©y nh©n d©n ®· tuyÓn chän g©y trång mét sè loµi sa nh©n cã s¶n l−îng cao nh−: sa nh©n tÝm (Amomum longiligulore) ë c¸c tØnh miÒn Trung, sa nh©n ®á (A. villosum) ë mét sè tØnh phÝa B¾c nh− Hoµ B×nh, B¾c Th¸i, Phó Thä, S¬n La... Sa nh©n sinh s¶n b»ng th©n ngÇm bß ngang d−íi mÆt ®Êt, tõ th©n ngÇm mäc lªn c¸c th©n ký sinh, qu¶ mäc tõ gèc c©y mÑ. Sa nh©n ®−îc trång b»ng c¸c ®o¹n th©n ngÇm cã mang th©n ký sinh b¸nh tÎ (1 - 2 tuæi). Sa nh©n cßn ®−îc gieo h¹t t¹o c©y con ®em trång nh−ng thêi gian dµi h¬n. a. Chän ®Êt trång: Chän c¸c khu rõng th¸i sinh hoÆc n−¬ng trång c©y gÇn s«ng suèi, ®Êt s©u Èm cã ®é tµn che 0,5 - 0,6. Tèt nhÊt lµ ë ®é cao trªn 300 m. b. Lµm ®Êt: Ph¸t dän c©y bôi tÇng thÊp gi÷ ®é tµn che Ýt nhÊt 0,5. Cuèc hè kÝch th−íc 50 x 20, s©u 10 cm theo ®−êng ®ång møc. Cuèc theo côm 3 hè quanh c©y trång ®· lªn cao hoÆc theo hµng, cù ly 2 - 3 m. c. Trång c©y: Sa nh©n ®−îc trång vµo ®Çu mïa m−a (th¸ng 6) trång n«ng, chÆt ®Êt ®Ó chãng bÐn rÔ. d. Ch¨m sãc: Lµm cá, vun gèc 2 - 3 lÇn trong n¨m kÕt hîp ch¨m sãc c©y trång xen trªn n−¬ng, nÕu c©y mäc kÐm cã thÓ bãn thªm ph©n hoai hoÆc ph©n vi sinh. e. Thu ho¹ch: Sa nh©n trång sau 1 - 2 n¨m bãi qu¶, c¸c n¨m sau míi cho s¶n l−îng æn ®Þnh (tõ n¨m thø 4 trë ®i). Sa nh©n tÝm (cã qu¶ mÇu tÝm) cã thÓ thu ho¹ch mçi n¨m 2 vô (xu©n - hÌ). Sa nh©n ®á thu ho¹ch th¸ng 8. Thu h¸i qu¶ sa nh©n ph¶i ®óng thêi vô th× chÊt l−îng míi cao. Sa nh©n thu ®óng tuæi gäi lµ sa nh©n h¹t cau, chÊt l−îng tèt nhÊt. Thu ho¹ch khi vá qu¶ mµu vµng thÉm, kÏ gai th−a qu¶ cøng vá dãc. H¹t cã mÇu h¬i vµng, gi÷a cã chÊm ®en hay hung hung, nhÊm cã vÞ chua vµ cay nång. §Ó qu¸ 5 - 7 ngµy míi h¸i th× qu¶ mÒm, h¹t ngät hÕt cay, Ýt tinh dÇu, lµ sa nh©n ®−êng kÐm gi¸ trÞ. Sa nh©n non: thu h¸i lóc h¹t cßn tr¾ng hay h¬i vµng, cã vÞ cay nh−ng kh«ng chua, còng kÐm gi¸ trÞ. 17
f. ph¬i sÊy: H¹t sa nh©n ph¶i ph¬i ®ñ 4 - 5 n¾ng míi kh« kiÖt, kh«ng mèc. CÇn dù tr÷ than cñi vµ lß sÊy thñ c«ng phßng khi m−a, Ýt n¾ng kh«ng ph¬i ®−îc. Tèt nhÊt lµ sÊy ban ®ªm, ngµy ph¬i. h. Ph©n lo¹i sa nh©n: Trªn thÞ tr−êng cã 4 lo¹i sa nh©n: • Lo¹i 1: Sa nh©n h¹t cau tèt nhÊt • Lo¹i 2: Sa nh©n non, h¹t vµng Ýt cay, nh¨n • Lo¹i 3: Qu¶ vì vôn khi ph¬i Ýt cay • Lo¹i 4: Sa nh©n ®−êng ngät, dÝnh ®en. Cø 10 kg qu¶ sa nh©n t−¬i sau khi ph¬i cho 1,5 ®Õn 1,8 kg qu¶ kh«, 1kg qu¶ kh« bãc ®−îc 0,7 - 0,8 kg h¹t. 18
C¢Y MUåNG HOA PH¸O Vµ KH¶ N¡NG PH¸T TRIÓN ë VIÖT NAM PTS. Hoµng Xu©n Tý C©y muång hoa ph¸o (caliandra) lµ loµi c©y bôi, hä Trinh n÷ cã nguån gèc tõ Trung Mü (Costa Rica, Guatemala...) nh−ng ngµy nay ®· næi tiÕng hÇu kh¾p vïng nhiÖt ®íi ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng. N¨m 1936, lÇn ®Çu tiªn Caliandra ®−îc nhËp néi vµ thö nghiÖm ë Indonexia ®Ó che bãng cho cµ phª. Tõ 1960, vµ ®Æc biÖt sau 1974 nã ®−îc g©y trång réng r·i ë Indonexia ®Ó lÊy cñi, trång xen víi c©y ¨n qu¶ vµ hoa mµu. ë viÖt Nam, tuy míi ®−îc trång kh¶o nghiÖm, nh−ng caliandra tá ra cã nhiÒu triÓn väng cho mét sè vïng dïng ®Ó phñ ®Êt, trång trong n«ng l©m kÕt hîp vµ lµm thóc ¨n gia sóc. 1. §Æc ®iÓm sinh th¸i C©y muång hoa ph¸o (Caliandra Calothyrsus) C©y muång hoa ph¸o (Caliandra Calothyrsus), thuéc hä phô trinh n÷ (Mimosoidceae). Lµ loµi c©y bôi nhiÒu th©n, cµnh, cao 4 - 6 m, n¬i phï hîp cã thÓ cao 12 m víi ®−êng kÝnh 33 cm. ë 19
ViÖt Nam, hoa në tõ th¸ng 11 ®Õn hÕt th¸ng 1 n¨m sau hay muén h¬n. Hoa cã nhÞ ®ùc rÊt dµi, mÇu ®á t−¬i nh− x¸c ph¸o (nªn gäi lµ muång hoa ph¸o). Caliandra cã thÓ phï hîp víi nhiÒu lo¹i ®Êt, kÓ c¶ ®Êt chua (pH = 5), nh−ng rÊt sî óng. ë ViÖt Nam qua trång thö ®· thÊy caliandra cã thÓ mäc tèt ë ®é cao 50 - 1000m ë (Hoµ B×nh, S¬n La) vµ c¶ ë nh÷ng n¬i cã l−îng m−a 1800 - 2000 mm/n¨m. Víi mïa kh« dµi 5 - 6 th¸ng (S«ng BÐ). T¹i ViÖt Nam, yÕu tè h¹n chÕ víi caliandra lµ ®Êt chua, pH = 4 - 4,5 ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sinh tr−ëng. 2. C«ng dông Caliandra lµ c©y hä ®Ëu ®a t¸c dông vµ rÊt phï hîp víi canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp hé gia ®×nh. Lµm cñi: S¶n l−îng cñi cã thÓ ®¹t tõ 35 - 65 m3/ha/n¨m vµ cã thÓ chÆt chåi vµi chôc n¨m liÒn. Gç cñi rÊt ch¾c, nhiÖt n¨ng ®¹t 4500 - 4750 Kcalo/kg. Do ra chåi nhiÒu lÇn, cµnh võa ®un bÕp, kh«ng ph¶i chÎ nhá nªn rÊt ®−îc n«ng d©n −a thÝch. Sau khi chÆt mét n¨m, chåi cã thÓ ®¹t kÝch th−íc ban ®Çu (®−êng kÝnh =3 - 5cm). C¶i t¹o ®Êt: Caliandra cã kh¶ n¨ng céng sinh dÔ dµng víi vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m nªn ®· gãp phÇn c¶i t¹o ®Êt chèng xãi mßn tèt; l¸ caliandra lµ lo¹i ph©n xanh rÊt ®−îc −a chuéng. NÕu c¾t l¸ theo chu kú 4 th¸ng 1 lÇn th× phÇn lín s¶n phÈm lµ l¸ xanh víi hµm l−îng ®¹m cao (44,5%). V× vËy caliandra ®−îc dïng phæ biÕn ®Ó trång xen víi chÌ, cµ phª, hoa mµu vµ lu©n canh ®Ó c¶i t¹o ®Êt trong thêi kú bá ho¸. T¹i Hßa B×nh vµ S¬n La, sau 1,5 - 2 n¨m, th¶m c©y caliandra ®· khèng chÕ hoµn toµn cá d¹i vµ t¨ng ®é Èm ®Êt râ rÖt. Vai trß cña c©y nµy ®−îc t¨ng lªn ®èi víi c¸c vïng l¹nh ë ®é cao lín mµ c©y keo dËu kh«ng thÓ ph¸t triÓn. Thøc ¨n gia sóc: RÊt nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i c¸c n−íc ®· cho thÊy hµm l−îng Protein th« trong l¸ non ®¹t tíi 20 - 22%. S¶n l−îng l¸ xanh cã thÓ ®¹t 46,2 tÊn/ha/n¨m. Tuy nhiªn, do hµm l−îng tanin trong l¸ kh¸ cao (10%) nªn phÇn nµo h¹n chÕ tû lÖ tiªu ho¸ cña gia sóc. C¸c sóc vËt nh− cõu, bß, dª, thá ®Òu thÝch ¨n l¸ c©y nµy. Tuy nhiªn tèt h¬n lµ trén víi c¸c thøc ¨n kh¸c vµ cÇn huÊn luyÖn ®Ó sóc vËt chãng thÝch øng. Mét nghiªn cøu ®· cho ta thÊy träng l−îng t¨ng nhiÒu nhÊt khi trén 40 - 60% l¸ caliandra vµo thøc ¨n. Caliandra cã rÊt nhiÒu h¹t víi 27% Protein vµ 7% chÊt bÐo còng lµ nguån dinh d−ìng cao cho gia sóc. C«ng dông kh¸c: Caliandra rÊt nhiÒu hoa vµ në gÇn quanh n¨m. S¶n l−îng mËt ong t¹i c¸c ®ån ®iÒn trång caliandra cã thÓ ®¹t 1 tÊn/ha/n¨m. Hoa caliandra rÊt ®Ñp vµ cã thÓ lµm c©y c¶nh, ngoµi ra caliandra lµ c©y chñ tèt ®Ó th¶ c¸nh kiÕn ®á. 3. G©y trång vµ qu¶n lý Trong 1 kg h¹t caliandra cã 14 - 19 ngµn h¹t vµ kh«ng cÇn xö lý tr−íc khi gieo. Ng−êi ta trång b»ng gieo h¹t th¼ng hay b»ng c©y th©n côt. NÕu dïng th©n côt th× nªn chän c©y cao 1 m, c¾t th©n chÝnh ®Ó l¹i 30 cm vµ 20 cm rÔ. MËt ®é trång cã thÓ thay ®æi tõ 1 m x 1 m ®Õn 1 m x 5 m tuú môc ®Ých sö dông. Lóc nhá caliandra mäc chËm vµ rÊt cÇn ch¨m sãc, chèng cá d¹i. Khi ®· cao 1,5 – 2 m nã hoµn toµn chèng ®−îc cá vµ ph¸t triÓn l©u dµi. Lóc míi trång nªn bãn mét Ýt ph©n ®¹m + l©n (5 – 10 g/c©y). NÕu lµm cñi th× chu kú chÆt kho¶ng 6- 12 th¸ng lµ phï hîp. Gèc chÆt ph¶i cao kho¶ng 0,5 m ®Ó t¹o nhiÒu cµnh vµ chèng nÊm. NÕu lÊy l¸ cho gia sóc vµ ph©n xanh th× tõ 2 - 4 th¸ng ph¶i c¾t mét lÇn. 20