SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
HƯỚNG DẪN HỌC SINH CÁCH PHÂN
ĐOẠN PHẦN THÂN BÀI KHI LÀM BÀI
VĂN TỰ SỰ TRONG PHÂN MÔN TẬP
LÀM VĂN Ở LỚP 6
1. Tên sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh cách phân đoạn phần
Thân bài khi làm bài Văn tự sự trong phân môn Tập làm văn ở lớp 6
2. Mô tả ý tưởng
a. Hiện trạng và nguyên nhân chủ yếu của hiện trạng.
Môn Ngữ văn trong nhà trường THCS chia làm ba phân môn : Văn học,
Tiếng Việt, Tập làm văn. Trong thực tế dạy và học, phân môn Tập làm văn là phân
môn học sinh ngại học nhất. Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng nói : “Dạy làm
văn là chủ yếu dạy cho học sinh diễn tả cái gì mình suy nghĩ, mình cần bày tỏ một
cách trung thành, sáng tỏ, chính xác, làm nổi bật điều mình muốn nói …”( Dạy văn là
một quá trình rèn luyện toàn diện, Nghiên cứu giáo dục, số 28, 11/1973 ).
Chúng ta đã biết môn Tập làm văn là một môn khó, muôn hình vạn trạng vì các
em học sinh không đủ vốn từ để làm một bài Tập làm văn, không biết là nó bắt đầu
từ đâu và kết thúc như thế nào, không nắm được đặc trưng của từng thể loại.
Tập làm văn là môn học thực hành tổng hợp ở trình độ cao của môn Văn- Tiếng
Việt. Tập làm văn được xem như vị trí cốt lõi trong mối tương quan chặt chẽ với
Văn và Tiếng Việt. Tiếng Việt dạy cho các em cách sử dụng từ ngữ, cách viết câu,
sử dụng các biện pháp tu từ. Văn học giúp các em có đủ khả năng hiểu, phân tích
một vấn đề, cảm nhận cái hay, cái đặc sắc của tác phẩm, rèn cho các em biết cảm
xúc rung động trước cái đẹp của ngôn từ. Vì vậy, phân môn Tập làm văn có tốt hay
không là cách sử dụng từ ngữ, cách viết câu, phân đoạn, chia bố cục. Nội dung có
cảm xúc hay không là kết quả học tập và rèn luyện của hai phân môn Văn học và
Tiếng Việt.
Nhưng học tốt Văn học và Tiếng Việt chưa chắc đã làm tốt một bài Tập làm
văn nếu các em không nắm được các bước cơ bản khi tiến hành một bài Tập làm văn
đó là những bước gì. Mỗi bước có điểm gì cần lưu ý. Đặc biệt hơn, cái sai lớn nhất
của các em là không biết phân đoạn, cách trình bày đoạn văn như thế nào cho phù
hợp. Đó là vấn đề mà các em chưa thực sự quan tâm lắm.
Trong chương trình Ngữ văn THCS ở lớp 6 học sinh được học văn tự sự trong
cả Học kì I. Tuy học sinh đã học văn tự sự ở lớp 4 Tiểu học gần như hết một học kì
nhưng nhiều lí do các em làm loại văn này chưa tốt nhất là phần Thân bài, thường
các em chỉ viết có một đoạn văn. Không chỉ ở học sinh lớp 6 mà ngay cả học sinh
lớp 7,8,9 khi làm một bài Tập làm văn khi viết phần Thân bài các em thường chỉ viết
có một đoạn văn. Đó là điều mà tôi trăn trở trong quá trình dạy học nhất là dạy học
sinh làm một bài Tập làm văn.
Người giáo viên bao giờ cũng muốn học trò của mình làm được những bài văn
hay nhưng đó không phải là việc dễ. Bài văn hay trước hết phải là viết đúng (đúng
theo nghĩa tương đối, nghĩa là trong khuôn khổ nhà trường).Hay và đúng có quan hệ
mật thiết với nhau. Bài văn hay trước hết phải viết đúng theo yêu cầu của đề bài,
đúng những kiến thức cơ bản, hình thức trình bày đúng quy cách,…
Hình thức trình bày là sự thể hiện hình thức bố cục của bài văn trên trang giấy.
Một bài văn đúng quy cách là bài văn mà khi nhìn vào tờ giấy, chưa cần đọc đã thấy
rõ ba phần : Mở bài, Thân bài và Kết bài. Muốn thế người viết không phải chỉ chú ý
đến nội dung mà cả hình thức cũng phải rõ.
Yêu cầu là vậy nhưng trong thực tế dạy - học tôi thấy bài văn của học sinh chưa
đáp ứng được yêu cầu đó là bao. Bài làm của các em vẫn còn hiện tượng, đoạn văn
còn sai quy cách, giữa các đoạn chưa có sự liên kết.Từ thực tế giảng dạy, tôi thấy các
em chưa biết lập dàn bài, chia bố cục, dựng đoạn ( ở phần Thân bài trong các kiểu
văn bản thường chỉ có một đoạn văn ) trước khi bước vào khâu viết văn bản. Thế là
nhớ đâu viết đó, viết lan man không chủ đích dẫn đến quên ý, ý nọ xọ ý kia, bài văn
không nhất quán, không làm nổi bật một nội dung nào đó.
Với Tập làm văn cái đích đó là kĩ năng nói, viết theo chuẩn văn hóa trung bình
từng cấp về từng kiểu loại văn bản. Ở Tiểu học, có thể chỉ là tập nói đúng, viết đúng
những câu, những bài nói, bài viết ngắn gọn phù hợp ở mức ban đầu. Ở cấp THCS,
ngôn ngữ, vốn sống, tư duy đã phát triển, việc tập nói, tập viết đã có thể hướng tới
văn bản tương đối hoàn chỉnh với tính cách thể loại tương đối rõ để đáp ứng nhu cầu
giao tiếp trong đời sống sẽ hòa nhập trong tương lai gần ( ở độ tuổi trưởng thành ).
Như vậy chúng ta dạy Tập làm văn cho học sinh là dạy cho các em nắm vững
văn bản. Rèn luyện cho học sinh là rèn luyện cho các em các thao tác, những cách
thức, những bước đi trong quá trình tạo lập văn bản.
Về phía giáo viên, trước đây khi dạy văn tự sự cho các em, tôi mới chỉ giúp các
em nắm bắt những nội dung cơ bản trong sách giáo khoa. Trong quá trình dạy chỉ
dạy văn tự sự ở những tiết học Tập làm văn, chưa tận dụng được thời gian ở phân
môn Văn học, Tiếng Việt để tích hợp với phần Tập làm văn. Đặc biệt chưa chú trọng
luyện tập và ra bài tập về nhà cho các em để từ đó hình thành kĩ năng làm bài.
Về phía học sinh, do đời sống còn nhiều khó khăn, một số em ngoài giờ học
còn phải phụ gia đình nên ít có thời gian để đọc các tài liệu tham khảo, mở rộng hiểu
biết, ít có điều kiện cũng như thời gian luyện tập.
Do đó, tôi thấy cần phải tìm tòi, nghiên cứu để tìm ra giải pháp tốt nhất giúp học
sinh làm tốt bài văn tự sự ngay từ những ngày đầu tiếp cận với chương trình Ngữ văn
cấp THCS, nhất là biết cách phân đoạn phần Thân bài. Qua thời gian tìm tòi và vận
dụng, cho đến nay tôi đã tìm cho mình một số cách làm mang lại hiệu quả cao.
Trong cách làm đó vấn đề tích hợp có vai trò rất quan trọng. Đó cũng là yêu cầu của
dạy học Ngữ văn hiện nay.
Đó là tất cả những điều mà tôi thật sự quan tâm trước thực trạng dạy và học
phân môn Tập làm văn hiện nay.Vì thế, tôi quyết định chọn giải pháp : Kinh nghiệm
hướng dẫn học sinh cách phân đoạn phần Thân bài khi làm bài Văn tự sự trong
phân môn Tập làm văn ở lớp 6 trường THCS.
b) Ý tưởng
- Được nhà trường phân công giảng dạy lớp 6A, 6B từ đầu năm học, tôi nhận
thấy tình hình viết bài Tập làm văn của các em còn hạn chế về cách phân đoạn phần
Thân bài khi làm bài văn tự sự, nên tôi tìm cách nghiên cứu giải pháp Hướng dẫn
học sinh cách phân đoạn phần Thân bài khi làm bài Văn tự sự trong phân môn
Tập làm văn lớp 6.
- Trong phạm vi sáng kiến, tôi chỉ đề cập đến các tiết Tập làm văn ở kiểu văn
bản tự sự của sách giáo khoa Ngữ văn 6.
3. Nội dung công việc
- Tiến hành bằng các phương pháp sau:
* Phương pháp đọc tài liệu :
- Sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 1, tập 2
- Sách giáo viên Ngữ văn 6 tập 1, tập 2
-Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Ngữ văn THCS
- Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THCS môn Ngữ văn –
Nhà xuất bản Giáo dục
- Các dạng bài Tập làm văn và cảm thụ thơ văn lớp 6 –Cao Bích Xuân – Nhà
xuất bản Giáo dục.
* Phương pháp đàm thoại:
- Tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của học sinh về việc học, về sự yêu thích bộ
môn, về hoàn cảnh gia đình, … qua việc gần gũi, thăm hỏi trong 15 phút đầu giờ, giờ
giải lao, sinh hoạt chủ nhiệm.
- Kiểm tra việc học Tập làm văn của học sinh ở đầu năm, thống kê kết quả .
* Phương pháp thăm lớp dự giờ đồng nghiệp:
- Dự giờ các bạn đồng nghiệp trong tổ, xem xét tình hình học tập của học
sinh về cách thực hành viết bài văn tự sự để bản thân rút ra ưu, khuyết điểm của việc
dạy học sinh cách phân đoạn phần Thân bài khi làm bài Văn tự sự ở lớp 6.
4. Triển khai thực hiện
* Quy trình:
- Đối với giáo viên :
Người giáo viên phải nắm lấy ưu thế của học sinh như những tri thức, vốn
sống, tư tưởng, tình cảm để phát huy những khả năng cao hơn. Đồng thời, qua đó
uốn nắn, điều chỉnh, hạn chế những lệch lạc trong nhận thức, vốn sống, tư tưởng của
các em.
Giáo viên không chỉ đóng vai trò là người truyền đạt tri thức mà phải là
người tổ chức, chỉ đạo, hướng dẫn, gợi mở, cố vấn, trọng tài cho các hoạt động tìm
