Kết hợp sản xuất ngô và lợn: Bài học nâng cao sinh kế cho hộ nuôi lợn và cải thiện việc sử dụng đất của các hộ trồng ngô

Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người<br /> <br /> <br /> Kết hợp sản xuất ngô và lợn: Bài học nâng cao sinh kế cho hộ<br /> nuôi lợn và cải thiện việc sử dụng đất của các hộ trồng ngô<br /> <br /> Isabelle Baltenweck1, Nguyễn Thị Thịnh1, Nguyễn Thị Dương Nga2, Phạm<br /> Văn Hùng2, Nguyễn Hữu Nhuần2, Nguyễn Thị Thu Huyền2, Ma. Lucila<br /> Lapar1 và Nils Teufel1<br /> <br /> Cơ quan<br /> 1<br /> Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế, Nairobi, Kenya.<br /> 2<br /> Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Hà Nội, Việt Nam<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN<br /> Tác giả đại diện<br /> i.baltenweck@cgiar.org<br /> <br /> Từ khóa<br /> Sinh kế nông thôn, tác động qua lại giữa trồng trọt – chăn nuôi, thể chế<br /> <br /> Giới thiệu<br /> Nuôi lợn có thể tạo cơ hội đáng kể cải thiện sinh kế cho nhiều hộ gia đình<br /> tại vùng Tây bắc Việt Nam, một trong những khu vực vùng xa và nghèo<br /> 181<br /> nhất của Việt Nam (Huyen và cộng sự, 2016). Theo truyền thống, chăn<br /> nuôi lợn là một phần quan trọng trong hệ thống nông nghiệp của khu vực<br /> này, được chăn thả tự nhiên, ăn lá rau rừng và ăn các sản phẩm dư thừa<br /> sau thu hoạch tạo ra sản phẩm với chi phí thấp và chất lượng được cho<br /> là cao. Trong những năm gần đây, các hệ thống chăn nuôi thâm canh đã<br /> phát triển với việc áp dụng các giống lợn mới và các giống ngô lai làm thức<br /> ăn gia súc. Điều này dẫn tới ngô trở thành cây trồng chiếm ưu thế tại vùng<br /> cao, được trồng trên sườn đồi và độc canh, dẫn đến sói mòn đất đáng<br /> kể cũng như suy giảm chất màu trong đất (Nguyễn và cộng sự, 2016).<br /> Nghiên cứu này nhằm xác định những rào cản và cơ hội chính trong việc<br /> lồng ghép chăn nuôi lợn với canh tác ngô cải tiến nhằm cải thiện thu nhập<br /> của các hộ nông dân quy mô nhỏ trong khi tạo ra một hệ thống bền vững<br /> hơn với môi trường bằng cách tìm hiểu hệ thống luân canh đa dạng và có<br /> lợi nhuận hơn cũng như cải thiện độ màu mỡ của đất thông qua chu kỳ<br /> dinh dưỡng và chất hữu cơ quan trọng. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở cho<br /> những nghiên cứu sâu hơn về các phương án hứa hẹn nhất.<br />  Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người<br /> <br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Đầu tiên, việc rà soát các nghiên cứu đã tiến về trồng ngô và nuôi lợn tại<br /> Việt Nam nói chung và tại khu vực tây bắc nói riêng được triển khai. Sau<br /> đó dữ liệu sơ cấp được thu thập tại 4 xã thuộc tỉnh Hòa Bình và Sơn La<br /> vào tháng 3 năm 2017. Những tỉnh này được lựa chọn bởi do có diện tích<br /> trồng ngô và số lượng lợn nuôi lớn nhất tại khu vực Tây bắc. Hòa Bình cũng<br /> là địa điểm nghiên cứu của dự án SafePORK, một dự án đã được lên kế<br /> hoạch của ACIAR nhằm hỗ trợ chăn nuôi lợn an toàn. Tại mỗi tỉnh, chúng<br /> tôi lựa chọn 1 xã có mức độ tiếp cận thị trường thấp và 1 xã có mức độ<br /> tiếp cận thị trường cao. Dữ liệu được thu thập bằng cách sử dụng 4 công<br /> HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cụ khác nhau: i) Lập bản đồ chuỗi giá trị với các tác nhân tại địa phương;<br /> ii) Phỏng vấn một số tác nhân chính trong chuỗi giá trị; iii) Thảo luận nhóm<br /> với người nông dân; và iv) Phỏng vấn cá nhân nông dân. Tổng số 165 tác<br /> nhân đã được phỏng vấn, khoảng 39-44 người cho mỗi xã trong 4 xã trên.<br /> <br /> Kết quả<br /> Thịt lợn là một nguồn thực phẩm từ động vật quan trọng trong bữa ăn của<br /> người Việt Nam. Cầu thịt lợn tăng lên theo thời gian, phần lớn do sự gia<br /> tăng dân số và thu nhập (Nga và cộng sự, 2015). Cầu về thịt lợn chất lượng<br /> cao hơn tại các trung tâm đô thị, bao gồm lợn “nuôi tự nhiên” (Gautier và<br /> 182<br /> cộng sự, 2009; Lapar và Toan, 2010) ngày càng tăng. Tuy nhiên, đến nay<br /> việc chăn nuôi lợn tại những vùng nghiên cứu dường như còn chậm đáp<br /> ứng với các cơ hội này. Kết quả thực địa cho thấy hệ thống kết hợp ngô-<br /> lợn đang được áp dụng rộng rãi bởi nông dân tại 4 xã. Các thuận lợi chính<br /> của hệ thống này so với trang trại lợn sử dụng hoàn toàn thức ăn công<br /> nghiệp bao gồm: (i) kiểm soát tốt hơn chất lượng và sự sẵn có thức ăn mọi<br /> lúc do thức ăn từ ngô có sẵn trong các trang trại; (ii) chi phí thức ăn giảm<br /> do loại bỏ được chi phí vận chuyển và giao dịch; và (iii) có tiềm năng tạo<br /> ra sản phẩm cung ứng cho thị trường ngách với thịt lợn chất lượng cao<br /> và/hoặc đáp ứng cầu thịt lợn “nuôi tự nhiên” không dùng thức ăn công<br /> nghiệp. Những bất lợi cũng được chỉ ra, đó là: (i) nhu cầu lao động cho<br /> trồng ngô cao, (ii) khó khăn trong việc lưu trữ ngô, hầu hết ngô bị nhiễm<br /> aflatoxin, (iii) tỷ lệ thịt mỡ cao hơn trong lợn ăn thức ăn chứa thành phần<br /> chủ yếu là ngô, (iv) chu kỳ chăn nuôi lợn bằng thức ăn từ ngô lâu hơn so<br /> với chăn nuôi bằng các thức ăn công nghiệp. Kết quả nghiên cứu cũng chỉ<br /> ra những khó khăn đối với các hộ gia đình sản xuất quy mô nhỏ trong các<br /> xã là khả năng tiếp cận đầu vào cũng như thị trường lợi nhuận hơn với<br /> các sản phẩm của họ. Nhiều phương án cải thiện chuỗi giá trị như thành<br /> lập các nhóm sản xuất (Huyền và cộng sự, 2016), sản xuất theo hợp đồng<br /> (Lapar và cộng sự, 2007) và hệ thống “thương lái ưa thích” (Scholl và cộng<br />  Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người<br /> <br /> <br /> sự, 2016) đã được thảo luận với các bên tham gia chuỗi giá trị. Họ cũng<br /> nhất trí rằng hành động tập thể giúp hộ chăn nuôi quy mô nhỏ tiếp cận<br /> được với các thị trường có lợi nhuận. Tuy nhiên các tổ chức này có xu<br /> hướng suy yếu khi hỗ trợ từ bên ngoài đã hết. Mặt khác, sản xuất theo<br /> hợp đồng có sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân và thường có tính<br /> bền vững về mặt kinh tế, thực tế sản xuất theo hợp đồng thường không<br /> có sự tham gia của các hộ chăn nuôi qui mô nhỏ ở vùng sâu vùng xa.<br /> <br /> Thảo luận và kết luận<br /> Nghiên cứu này đã xem xét các cơ chế hỗ trợ cải tiến kết hợp các hoạt<br /> động nuôi lợn và trồng ngô nhằm cải thiện thu nhập hộ gia đình cũng như<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN<br /> tạo ra một hệ thống sản xuất bền vững hơn về môi trường bằng cách áp<br /> dụng các chiến lược sản xuất thức ăn thay thế và chiến lược cho ăn. Với<br /> các hệ thống trang trại chính ở Tây Bắc, Việt nam, trong đó các hộ chăn<br /> nuôi truyền thống quy mô nhỏ chiếm vai trò chủ đạo, những hộ này có<br /> thể tận dụng ưu thế thực hành chăn nuôi tương đối “tự nhiên” được<br /> người tiêu dùng ngày càng đánh giá cao trong những thị trường cụ thể.<br /> Để hỗ trợ việc phát triển đó và với các thuận lợi trong việc lồng ghép ngô-<br /> lợn hiện nay, cần nhiều nghiên cứu hơn nữa về thức ăn chăn nuôi thay<br /> thế được sản xuất tại hộ, ví dụ như thức ăn từ đậu, thêm thành phần 183<br /> ngô, nhằm sản xuất thức ăn bền vững hơn và cân bằng hơn. Để những<br /> hệ thống trên tác động vào thu nhập hộ gia đình thông qua hội nhập thị<br /> trường tốt hơn, cần các sắp xếp thể chế mới để kết nối hộ chăn nuôi lợn<br /> với thị trường đối với cả đầu vào, dịch vụ bao gồm khuyến nông và thị<br /> trường đầu ra. Do các chiến lược cải thiện tiếp cận thị trường đã thành<br /> công tại một số địa phương khác và cũng được thảo luận trong nghiên<br /> cứu này cho thấy vẫn còn nhiều trở ngại, do đó cần nghiên cứu các chiến<br /> lược mới. Khả năng phối hợp một số biện pháp đã được thảo luận, ví dụ<br /> khả năng liên kết nhóm nông dân với một số cửa hàng đặc biệt ở thành<br /> phố hoặc các tỉnh khác rất nên được tiếp tục nghiên cứu. Cuối cùng, để<br /> chứng minh rằng lợn nuôi theo cách truyền thống cũng có thể tạo ra thịt<br /> lợn an toàn, cần kết nối với dự án SafePORK.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Huyen, L. T. T., Muth, P. C., Markemann, A., Schöll, K. và Zárate, A. V. (2016).<br /> Tiềm năng phát triển phương án thị trường cho loại heo bản địa của nhóm hợp<br /> tác xã hộ gia đình người dân tộc Thái tại Tây Bắc Việt Nam. Trop Anim Health<br /> Prod, 48, 263-271.<br />  Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người<br /> <br /> <br /> 2. Gautier, P., Phuong, T.T., và Ninh, N.V. (2009). Các chủng gen heo tại Việt Nam:<br /> Cung và Cầu. Báo cáo kỹ thuật, Việt Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế, Hà nội, Việt<br /> Nam. Tháng 3-2009, trang 37.<br /> 3. Huong, P.T.M., Hau, N.V., Kaufmann, B., Zarate, A.V., và Mergenthaler, M.<br /> (2009). Chuỗi cung ứng mới nổi của thịt heo bản địa và tác động của nó tới các<br /> hộ chăn nuôi qui mô nhỏ vùng cao Việt Nam. Báo cáo được chuẩn bị và trình bày<br /> tại Hội nghị Hiệp hội Quốc tế các nhà kinh tế học nông nghiệp, Bắc Kinh, Trung<br /> Quốc, 16-22 tháng 8-2009.<br /> 4. Lapar, L. và Toan, N.N. (2010). Nhu cầu thịt heo của người tiêu dùng Việt Nam:<br /> tác động của chính sách chăn nuôi vì người nghèo và kế hoạch phát triển tại Việt<br /> HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nam. Tóm tắt dự án: Cải thiện năng lực cạnh tranh của các hộ chăn nuôi heo tại<br /> Việt Nam. Viện Nghiên cứu Chăn nuôi quốc tế, Hà nội, Việt Nam.<br /> 5. Lapar, M.L., Nguyễn Tuấn Sơn, Costales, A., và Delgado, C. (2007). Chăn nuôi<br /> heo theo Hợp đồng theo định hướng thị trường công bằng tại Miền Bắc Việt<br /> Nam. Báo cáo tổng kết dự án trình cho FAO, Hà nội, Việt Nam: ILRI, HAU và IFPRI.<br /> 6. Nga, N.T.D., Lapar, L., Unger, F., Hung, P.V., Ha, D.N., Huyen, N.T.T., Long,T.V., và<br /> Be, D.T. (2015). Hành vi tiêu dùng thịt heo tại hộ gia đình Việt Nam: Hàm ý cho<br /> việc nâng cấp chuỗi giá trị chăn nuôi heo hộ gia đình quy mô nhỏ. Báo cáo trình<br /> bày tại Hội nghị nghiên cứu quốc tế về an ninh lương thực, Quản lý tài nguyên và<br /> phát triển nông thôn, Tropentag 2015, Berlin, Germany. 16-18 tháng 9.<br /> 184<br /> 7. Nguyen, H. N., Van de Fliert, E., & Nicetic, O. (2016). Chương 10: Làm thế nào<br /> để các nghiên cứu về nông nghiệp cho phát triển có thể tạo sự thay đổi - Đánh<br /> giá tác động của sinh kế tại vùng núi Tây Bắc Việt Nam. Trong T. Mai Van, V.<br /> Tran Duc, S. Leisz J & G. Shivakoti (Eds.). Xác định lại tính đa dạnh và động năng<br /> quản lý tài nguyên thiên nhiên ở vùng cao Châu Á - Hệ thống sinh thái xã hội và<br /> tài nguyên thiên nhiên vùng cao ở miền Bắc Việt Nam (Tập 2, trang 155-176):<br /> Elsevier.<br /> 8. Scholl, K., Markemann, A., Megersa, B., Birner, R., Zarate, A. V. (2016). Tác<br /> động của dự án khởi động tiếp thị theo nhóm của các hộ chăn nuôi –nghiên cứu<br /> trường hợp các nhóm tiếp thị chăn nuôi heo tại Việt Nam. Tạp chí quản lý và tổ<br /> chức hợp tác xã 4(2016) 31-41.<br />