Kết quả chủ yếu Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình thời điểm 01/4/2020

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:350

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung cuốn sách “Kết quả chủ yếu Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình thời điểm 01/4/2020” gồm 4 phần: Kết quả chủ yếu; Các biểu số liệu tổng hợp; Thiết kế và tổ chức điều tra; Các phụ lục: Bao gồm các phụ lục về những nội dung cần thiết bổ trợ thêm cho nội dung chính của sách. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kết quả chủ yếu Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình thời điểm 01/4/2020

1
Chỉ đạo biên soạn Ông: PHẠM QUANG VINH Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê Tham gia biên soạn: Ông: Phạm Hoài Nam - Vụ trưởng Chủ trì biên soạn Bà: Nguyễn Thị Thanh Mai - Phó Vụ trưởng Chủ trì thực hiện Bà: Nhâm Thị Thu Hà - Chuyên viên Chương 1. Quy mô và cơ cấu dân số Ông: Chử Đức Thành - Chuyên viên Chương 2. Tình trạng hôn nhân Ông: Nguyễn Văn Hưng - Chuyên viên Chương 3. Giáo dục Bà: Nguyễn Huyền Giang - Chuyên viên Chương 4. Kế hoạch hóa gia đình và Sức khỏe sinh sản Bà: Đoàn Thị Bích Hạnh - Chuyên viên Chương 5. Mức sinh Ông: Trần Khánh - Chuyên viên Chương 6. Mức chết Chương 7. Di cư và các đặc trưng cơ bản của người di cư Bà: Nhâm Thị Thu Hà - Chuyên viên Thiết kế và Tổ chức điều tra Bà: Nguyễn Huyền Giang - Chuyên viên Tổng hợp nội dung và hiệu đính Bà: Đoàn Thị Bích Hạnh - Chuyên viên Hoàn tất các thủ tục in và xuất bản ấn phẩm 2
LỜI GIỚI THIỆU Nhu cầu thông tin về biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình ngày càng được người dùng tin rất quan tâm, đặc biệt là các cấp, các ngành để đánh giá thực hiện các chỉ tiêu dân số chủ yếu, xu hướng biến động cũng như các đặc trưng kinh tế - xã hội của dân số, từ đó giúp hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm cũng như thời kỳ. Trong lĩnh vực dân số và kế hoạch hóa gia đình, ngoài nguồn thông tin cơ bản từ Tổng điều tra dân số và nhà ở định kỳ 10 năm 1 lần và Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ định kỳ 5 năm 1 lần, thì hàng năm Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình còn được tổ chức để phục vụ việc tính toán các chỉ tiêu thống kê trong lĩnh vực dân số và thực hiện kế hoạch hóa gia đình trên phạm vi cả nước và từng địa phương, đáp ứng yêu cầu xây dựng chính sách, quản lý, điều hành phát triển kinh tế - xã hội của các cấp, các ngành và nhu cầu của người sử dụng thông tin khác. Điều tra biến động dân số và kế hoạch hoá gia đình thời điểm 01/4/2020 được thực hiện theo Quyết định số 1284/QĐ-TCTK ngày 27 tháng 8 năm 2019 của Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê. Đây là cuộc điều tra chọn mẫu được tiến hành hàng năm nhằm thu thập các thông tin về dân số, biến động dân số (sinh, chết và di cư) cũng như thông tin cơ bản về tình hình sử dụng các biện pháp tránh thai và sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Nội dung cuốn sách “Kết quả chủ yếu Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình thời điểm 01/4/2020” gồm 4 phần: - Phần I: Kết quả chủ yếu: Trình bày kết quả chủ yếu của cuộc điều tra cùng với các phân tích về quy mô và cơ cấu dân số, tình trạng hôn nhân, giáo dục, kế hoạch hóa gia đình và sức khỏe sinh sản, mức sinh, mức chết, di cư và các đặc trưng cơ bản của người di cư; - Phần II: Các biểu số liệu tổng hợp: Cung cấp cho người sử dụng các biểu số liệu tổng hợp cơ bản nhất (những số liệu chi tiết hơn khi cần thiết có thể được tổng hợp từ cơ sở dữ liệu vi mô của cuộc điều tra); - Phần III: Thiết kế và tổ chức điều tra: Mô tả quá trình tổ chức cuộc điều tra; thiết kế và ước lượng mẫu điều tra: dàn chọn mẫu, xác định cỡ mẫu và phân bổ mẫu, ước tính quyền số suy rộng mẫu; một số khái niệm, định nghĩa của các chỉ tiêu biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình; 3
- Phần IV: Các phụ lục: Bao gồm các phụ lục về những nội dung cần thiết bổ trợ thêm cho nội dung chính của sách. Số liệu thống kê trong ấn phẩm này được tổng hợp từ kết quả của cuộc điều tra mẫu có đủ độ tin cậy. Tuy vậy, do một số số liệu khi phân tổ chi tiết hơn thì mức độ sai số mẫu tăng lên, Tổng cục Thống kê lưu ý người dùng tin khi sử dụng để phân tích kết quả cuộc điều tra. Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình năm 2020 đã nhận được sự hỗ trợ rất kịp thời về kỹ thuật và tài chính của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA). Tổng cục Thống kê trân trọng cảm ơn những hỗ trợ hữu ích, đầy hiệu quả này và mong tiếp tục nhận được sự hỗ trợ của UNFPA cho các cuộc điều tra trong thời gian tới. Tổng cục Thống kê hy vọng ấn phẩm này sẽ đáp ứng được những yêu cầu thông tin cơ bản của những người làm công tác hoạch định chính sách kinh tế - xã hội, đặc biệt là những người làm công tác liên quan đến dân số và kế hoạch hoá gia đình. Chúng tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng của độc giả để rút kinh nghiệm cho việc xuất bản các ấn phẩm sau ngày một tốt hơn. Ý kiến đóng góp và thông tin chi tiết, xin liên hệ theo địa chỉ sau đây: Tổng cục Thống kê (Vụ Thống kê Dân số và Lao động), số 54 Nguyễn Chí Thanh, Đống Đa, Hà Nội, Việt Nam. Điện thoại: 84-024-7304 6666, số máy lẻ: 8822, 1602, 1603 Email: dansolaodong@gso.gov.vn, tkdsld@gso.gov.vn TỔNG CỤC THỐNG KÊ 4
MỤC LỤC Lời giới thiệu 3 Danh sách các từ viết tắt 10 Tóm tắt các kết quả chủ yếu 11 PHẦN I: KẾT QUẢ CHỦ YẾU 13 CHƢƠNG 1: QUY MÔ VÀ CƠ CẤU DÂN SỐ 15 1.1. Quy mô dân số 15 1.2. Cơ cấu dân số 20 CHƢƠNG 2: TÌNH TRẠNG HÔN NHÂN 24 2.1. Xu hƣớng kết hôn 24 2.2. Tuổi kết hôn trung bình lần đầu 27 2.3. Kết hôn tuổi vị thành niên 30 CHƢƠNG 3: GIÁO DỤC 32 3.1. Tình hình đi học 32 3.2. Tỷ lệ đi học chung và tỷ lệ đi học đúng tuổi 33 3.3. Tình trạng biết đọc, biết viết 34 3.4. Trình độ học vấn cao nhất đạt đƣợc 36 3.5. Trình độ chuy n môn k thu t cao nhất đạt đƣợc 37 CHƢƠNG 4: KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN 40 4.1. Thực hiện kế hoạch hóa gia đình 40 4.2. Sức khỏe sinh sản phụ nữ và thai nhi 48 CHƢƠNG 5: MỨC SINH 52 5.1. Tổng tỷ suất sinh 52 5.2. Tổng tỷ suất sinh theo tỉnh/thành phố 55 5.3. Tỷ suất sinh đặc trƣng theo tuổi 56 5
5.4. Tỷ suất sinh thô 56 5.5. Tỷ số giới tính khi sinh 57 5.6. Nhận biết giới tính thai nhi trƣớc khi sinh 59 CHƢƠNG 6: MỨC CHẾT 62 6.1. Tỷ suất chết thô 63 6.2. Tỷ suất chết đặc trƣng theo tuổi 65 6.3. Tỷ suất chết trẻ em dƣới 1 tuổi 65 6.4. Tỷ suất chết trẻ em dƣới 5 tuổi 68 6.5. Tuổi thọ trung bình tính từ lúc sinh 69 6.6. Nguyên nhân chết 71 CHƢƠNG 7: DI CƢ VÀ CÁC ĐẶC TRƢNG CƠ BẢN CỦA NGƢỜI DI CƢ 73 7.1. Di cƣ giữa các vùng 73 7.2. Di cƣ giữa các tỉnh 74 7.3. Luồng di cƣ giữa thành thị và nông thôn 76 7.4. Các đặc trƣng cơ bản của ngƣời di cƣ 76 PHẦN II: CÁC BIỂU SỐ LIỆU TỔNG HỢP 79 Biểu 1: Dân số chia theo thành thị/nông thôn, giới tính, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 81 Biểu 2: Dân số chia theo thành thị/nông thôn, giới tính, nhóm tuổi và vùng kinh tế - xã hội, 01/4/2020 85 Biểu 3: Dân số từ 15 tuổi trở lên chia theo tình trạng hôn nhân hiện tại, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 92 Biểu 4: Dân số từ 5 tuổi trở lên chia theo tình trạng đi học, giới tính, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 100 Biểu 5: Dân số trong độ tuổi tiểu học và đang đi học tiểu học chia theo giới tính, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/ thành phố, 01/4/2020 111 Biểu 6: Dân số trong độ tuổi trung học cơ sở và đang đi học trung học cơ sở chia theo giới tính, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 124 6
Biểu 7: Dân số trong độ tuổi trung học phổ thông và đang đi học trung học phổ thông chia theo giới tính, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 136 Biểu 8: Dân số từ 15 tuổi trở lên chia theo tình trạng biết đọc, biết viết, giới tính, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/ thành phố, 01/4/2020 148 Biểu 9: Số phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng chia theo tình trạng sử dụng biện pháp tránh thai, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 159 Biểu 10: Số phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng chia theo tình trạng sử dụng biện pháp tránh thai, nhóm tuổi của phụ nữ, thành thị/nông thôn và vùng kinh tế - xã hội, 01/4/2020 167 Biểu 11: Số phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng, có sử dụng biện pháp tránh thai chia theo biện pháp tránh thai sử dụng, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 170 Biểu 12: Số phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng, có sử dụng biện pháp tránh thai chia theo biện pháp sử dụng, số con hiện có, thành thị/nông thôn và vùng kinh tế - xã hội, 01/4/2020 183 Biểu 13: Số phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng, không sử dụng biện pháp tránh thai chia theo lý do không sử dụng, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 188 Biểu 14: Số phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng chia theo tình trạng nạo/phá thai trong 12 tháng trước thời điểm điều tra, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 201 Biểu 15: Số phụ nữ 10-49 tuổi sinh con trong 24 tháng trước thời điểm điều tra chia theo tình trạng khám thai, số lần khám thai, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 209 Biểu 16: Tổng số con đã sinh, tổng số con hiện còn sống, tổng số con đã chết của phụ nữ 10-49 tuổi chia theo thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 217 Biểu 17: Số phụ nữ 15-49 tuổi đã từng sinh con chia theo tổng số con đã sinh, tuổi của người mẹ, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 222 7
Biểu 18: Số phụ nữ 15-49 tuổi đã từng sinh con chia theo tổng số con hiện còn sống, tuổi của ngƣời mẹ, thành thị/nông thôn, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 246 Biểu 19: Tỷ trọng ngƣời chết trong 12 tháng trƣớc điều tra chia theo nguyên nhân chết, vùng kinh tế - xã hội và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 270 Biểu 20: Dân số chia theo vùng là nơi thực tế thƣờng trú vào thời điểm 01/4/2019 và 01/4/2020 và giới tính 273 Biểu 21: Dân số chia theo tỉnh là nơi thực tế thƣờng trú vào thời điểm 01/4/2019 và 01/4/2020 274 PHẦN III: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC ĐIỀU TRA 291 I. TỔ CHỨC ĐIỀU TRA 293 1.1. Thông tin chung về cuộc điều tra 293 1.2. Công tác chuẩn bị điều tra 295 1.3. Công tác điều tra thực địa 296 1.4. Công tác kiểm tra, giám sát 296 1.5. Xử lý và tổng hợp số liệu điều tra 297 II. THIẾT KẾ VÀ ƢỚC LƢỢNG MẪU 298 2.1. Dàn chọn mẫu 298 2.2. Xác định cỡ mẫu và phân bổ mẫu 298 2.3. Ƣớc tính quyền số suy rộng mẫu 299 III. MỘT SỐ KHÁI NIỆM, ĐỊNH NGHĨA 300 3.1. Quy mô và cơ cấu dân số 300 3.2. Hôn nhân 301 3.3. Mức sinh 301 3.4. Mức chết 302 3.5. Kế hoạch hóa gia đình 302 3.6. Di cƣ 303 3.7. Giáo dục và đào tạo 303 8
PHẦN IV: CÁC PHỤ LỤC 305 Phụ lục 1: Phiếu điều tra 307 Phụ lục 2: Bảng phân bổ số lƣợng địa bàn điều tra mẫu điều tra BĐDS và KHHGĐ thời điểm 01/4/2020 318 Phụ lục 3: M t độ dân số các vùng và tỉnh/thành phố, 01/4/2020 321 Phụ lục 4: Một số chỉ ti u về cơ cấu dân số 324 Phụ lục 5: Một số chỉ ti u về tình trạng hôn nhân của dân số từ 15 tuổi trở l n 327 Phụ lục 6: Một số chỉ ti u về giáo dục 330 Phụ lục 7: Một số chỉ ti u về trình độ giáo dục/đào tạo cao nhất đạt đƣợc của dân số từ 15 tuổi trở l n 333 Phụ lục 8: Một số chỉ ti u về thực hiện kế hoạch hóa gia đình 336 Phụ lục 9: Một số chỉ ti u về mức sinh 339 Phụ lục 10: Một số chỉ ti u về mức chết 342 Phụ lục 11: Một số chỉ ti u về di cƣ 1 năm trƣớc thời điểm điều tra 345 9
DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu/Viết tắt Giải thích/Tên đầy đủ TĐTDS Tổng điều tra dân số và nhà ở Điều tra DSGK Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ Điều tra BĐDS Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình ĐTV Điều tra viên thống kê TT Tổ trưởng điều tra GSV Giám sát viên ĐBĐT Địa bàn điều tra SMAM Tuổi kết hôn trung bình lần đầu TH Tiểu học THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông CMKT Trình độ chuyên môn kỹ thuật KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình SKSS Sức khỏe sinh sản BPTT Bi n ph p tr nh thai TFR Tổng tỷ suất sinh ASFR Tỷ suất sinh đặc trưng theo tuổi CBR Tỷ suất sinh thô SRB Tỷ số giới tính khi sinh CDR Tỷ suất chết thô ASDR Tỷ suất chết đặc trưng theo tuổi IMR Tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi U5MR Tỷ suất chết trẻ em dưới 5 tuổi e0 Tuổi thọ trung bình tính từ lúc sinh In-MR Tỷ suất nhập cư Out-MR Tỷ suất xuất cư Net-MR Tỷ suất di cư thuần 10
TÓM TẮT CÁC KẾT QUẢ CHỦ YẾU 01/4/2020 1. Ƣớc tính số hộ cả nƣớc là 26,8 triệu hộ. Quy mô hộ từ 2 đến 4 ngƣời là phổ biến ở Việt Nam (chiếm 65,3% tổng số hộ). 2. Dân số Việt Nam ƣớc đạt 97,2 triệu ngƣời, trong đó dân số thành thị chiếm 36,4%, dân số nông thôn chiếm 63,6%, dân số nam chiếm 49,8% và dân số nữ chiếm 50,2% trong tổng dân số. M t độ dân số Việt Nam là 293 ngƣời/km2, đứng thứ ba ở khu vực Đông Nam Á và đứng thứ 14 trong số 49 quốc gia và vùng lãnh thổ khu vực châu Á. 3. Tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) chiếm 67,8%. Tỷ số phụ thuộc chung là 47,6%. Chỉ số già hoá là 51,0%. 4. Tỷ trọng dân số từ 15 tuổi trở l n đã từng kết hôn của cả nƣớc là 76,9%, trong đó số ngƣời có vợ/chồng chiếm 67,7% trong tổng dân số từ 15 tuổi trở l n. Tuổi kết hôn trung bình lần đầu (SMAM) chung của hai giới là 25,7 năm, của nam là 27,9 năm và của nữ là 23,4 năm. 5. Có 23,1% dân số từ 5 tuổi trở l n đang đi học. Chỉ có 3,1% dân số từ 5 tuổi trở l n chƣa bao giờ đi học. Tỷ lệ biết chữ của dân số từ 15 tuổi trở l n là 95,4%. Tỷ lệ biết chữ của dân số thành thị là 97,9%; nông thôn là 93,9%. 6. Tỷ trọng những ngƣời có trình độ học vấn từ trung học cơ sở trở l n chiếm 65,8% dân số từ 15 tuổi trở l n. Tỷ trọng những ngƣời có trình độ học vấn cao nhất là đại học trở l n chiếm 9,8%, còn tỷ trọng của những ngƣời không có chuy n môn k thu t chiếm 73,1% trong tổng dân số từ 15 tuổi trở l n. 7. Tỷ lệ sử dụng BPTT bất kỳ của phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng đạt 74,7%, tăng dần từ nhóm tuổi 15-19 và đạt giá trị cực đại tại nhóm tuổi 40-44. 8. Trong số những phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng không sử dụng các BPTT, lý do muốn có con chiếm 42,9%, lý do đang mang thai chiếm 12,3%. 9. Tỷ lệ phụ nữ 15-49 tuổi hiện đang có chồng có nạo/phá thai và hút điều hòa kinh nguyệt trong 12 tháng trƣớc thời điểm điều tra là 0,3%. 10. Tỷ lệ khám thai ít nhất 1 lần của phụ nữ 10-49 tuổi đối với lần sinh gần nhất là 95,8%. Không có cách biệt về tỷ lệ này giữa khu vực thành thị và khu vực nông thôn - 0,2 điểm phần trăm (95,6% so với 95,8% theo tuần tự). 11
11. Tổng tỷ suất sinh (TFR) đạt 2,12 con/phụ nữ. TFR của khu vực thành thị là 1,91 con/phụ nữ thấp hơn con số 2,29 con/phụ nữ của khu vực nông thôn. Tỷ suất sinh thô (CBR) là 16,3 trẻ sinh sống/1000 dân, con số đó của thành thị là 15,9 trẻ sinh sống/1000 dân, thấp hơn của nông thôn là 16,6 trẻ sinh sống/1000 dân. 12. Tỷ số giới tính khi sinh (SRB) duy trì ở mức khá cao với 112,1 bé trai/100 bé gái. Từ năm 2009 đến nay, mặc dù đã có nhiều cảnh báo về hệ lụy của sự mất cân bằng giới tính khi sinh nhưng tình trạng này vẫn chưa được khắc phục. 13. Phần đông các bà mẹ biết giới tính trước khi sinh khi thai từ 15 đến 28 tuần (63,9%). Số bà mẹ biết giới tính trước khi sinh khi thai trên 28 tuần chiếm tỷ lệ thấp nhất (3,1%). Điều đó chứng tỏ khi mang thai, hầu hết phụ nữ đã có tâm lý muốn biết sớm giới tính thai nhi. Hầu hết phụ nữ đều biết giới tính khi sinh của thai nhi bằng phương pháp siêu âm, công cụ chuẩn đoán hiệu quả và hiện đại. 14. Tỷ suất chết thô (CDR) của cả nước ước là 6,1 người chết/1000 dân, trong đó của thành thị là 5,0 người chết/1000 dân, của nông thôn là 6,7 người chết/1000 dân. 15. Tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi đạt 13,9 trẻ em dưới 1 tuổi chết/1000 trẻ sinh sống. Tỷ suất chết trẻ em dưới 1 tuổi của Việt Nam đã giảm thấp nhất kể từ năm 2005 đến nay. 16. Mức độ chết trẻ em dưới 5 tuổi của cả nước đã giảm đáng kể (năm 1999 là 56,9 phần nghìn giảm xuống còn 22,3 phần nghìn). 17. Tuổi thọ trung bình chung là 73,7 tuổi, tuổi thọ trung bình của nam giới là 71,0 tuổi thấp hơn của nữ giới là 76,4 tuổi. 18. Phần lớn các trường hợp chết xảy ra trong 12 tháng trước thời điểm điều tra là do bệnh tật (86,5%). Tỷ trọng chết vì các loại tai nạn chiếm 5,3%, tỷ trọng chết vì các nguyên nhân khác chiếm 7,5%. Trong số các trường hợp chết do tai nạn, tai nạn giao thông chiếm tỷ trọng lớn nhất, cao gấp 5,7 lần so với tai nạn lao động (tương ứng là 3,4% và 0,6%). 19. Số lượng người di cư liên tỉnh trong vòng 12 tháng trước điều tra ước khoảng 695,1 nghìn người. So sánh theo vùng, Đông Nam Bộ là vùng có tỷ suất di cư liên vùng thuần dương cao nhất trong cả nước (khoảng 18,7‰, trong đó tỷ suất nhập cư là 20,4‰ và tỷ suất xuất cư là 1,7‰). 12
Phần I KẾT QUÂ CHỦ YẾU 13
14
CHƯƠNG 1. QUY MÔ VÀ CƠ CẤU DÂN SỐ 1.1. QUY MÔ DÂN SỐ 1.1.1. Quy mô dân số Tổng số dân của Việt Nam vào thời điểm 0 giờ ngày 01/4/2020 là 97,2 triệu ngƣời. Trong đó, dân số nam là 48,4 triệu ngƣời, chiếm 49,8%; dân số nữ là 48,8 triệu ngƣời, chiếm 50,2%. Việt Nam là quốc gia đông dân thứ ba trong khu vực Đông Nam Á (sau In-đô-nê-xi-a và Phi-li-pin) và thứ 15 tr n thế giới1. Tỷ lệ tăng dân số năm 2020 so với năm 2019 là 1,03%, tƣơng đƣơng gần 1 triệu ngƣời, duy trì mức tăng bình quân trong nhiều năm qua. Biểu 1.1: Quy mô dân số và tỷ lệ tăng dân số, giai đoạn 2015 - 2020 Dân số có đến 01/4 hàng năm Tỷ lệ tăng dân số Năm (Nghìn người) (%) 2015 91 466 1,07 2016 92 447 1,07 2017 93 425 1,06 2018 94 417 1,06 2019 96 209 1,88 2020 97 204 1,03 Nguồn: Năm 2015 - 2018: Tổng cục Thống kê, "Kết quả chủ yếu Điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình thời điểm 01/4/2018", Biểu 1.2, Trang 16, Hà Nội, 2019; Năm 2019: “Kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở thời điểm 0 giờ ngày 01 tháng 4 năm 2019, Nhà xuất bản Thống kê tháng 12/2019”. 1.1.2. Mật độ dân số M t độ dân số của Việt Nam là 293 ngƣời/km2, tăng 3 ngƣời/km2 so với năm 2019. Với kết quả này, Việt Nam là quốc gia có m t độ dân số đứng thứ ba trong khu vực Đông Nam Á, sau Phi-li-pin (363 ngƣời/km2) và Xin-ga-po (8.292 ngƣời/km2)2. Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ là hai vùng có m t độ dân số cao nhất toàn quốc, tƣơng ứng là 1.071 ngƣời/km2 và 778 ngƣời/km2. Đây là những vùng bao gồm hai địa phƣơng đông dân nhất cả nƣớc, trong đó Hà Nội thuộc vùng Đồng bằng sông Hồng với m t độ dân số là 2.445 ngƣời/km2 và thành phố Hồ Chí Minh thuộc vùng Đông Nam Bộ với m t độ dân số là 4.475 ngƣời/km2. 1 Nguồn: Ủy ban Kinh tế Xã hội châu Á - Thái Bình Dương Liên hợp quốc (ESCAP) và Cơ quan tham vấn dân số (PRB). 2 Tạp chí Thống kê: http://statisticstimes.com/demographics/countries-by-population-density.php. 15
Trung du và miền núi phía Bắc và Tây Nguyên là hai vùng có m t độ dân số thấp nhất, tƣơng ứng là 133 ngƣời/km2 và 109 ngƣời/km2. Tỉnh Lai Châu có m t độ dân số thấp nhất cả nƣớc khoảng 51 ngƣời/km2, tiếp theo là Kon Tum với m t độ dân số khoảng 57 ngƣời/km2. Biểu 1.2: Mật độ dân số theo vùng kinh tế - xã hội, 01/4/2019 và 01/4/2020 2 Đơn vị: Người/km Vùng kinh tế - xã hội 2019 2020 TOÀN QUỐC 290 293 Trung du và miền núi phía Bắc 132 133 Đồng bằng sông Hồng 1 060 1 071 Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung 211 212 Tây Nguyên 107 109 Đông Nam Bộ 757 778 Đồng bằng sông Cửu Long 423 422 Nguồn: Năm 2019: Tổng cục Thống kê “Kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở thời điểm 0 giờ ngày 01 tháng 4 năm 2019, Biểu 4.3, Trang 55, Nhà xuất bản Thống kê tháng 12/2019”. 1.1.3. Quy mô hộ Vào thời điểm 0 giờ ngày 01/4/2020, cả nƣớc có gần 26,8 triệu hộ dân cƣ, 10,1 triệu hộ sinh sống ở khu vực thành thị (chiếm 37,6%) và 16,7 triệu hộ ở khu vực nông thôn (chiếm 62,4%). Quy mô hộ bình quân cả nƣớc là 3,6 ngƣời/hộ. Khu vực nông thôn có quy mô bình quân hộ là 3,6 ngƣời/hộ, cao hơn khu vực thành thị là 0,2 ngƣời/hộ. Trung du và miền núi phía Bắc và Tây Nguyên có số ngƣời bình quân một hộ lớn nhất cả nƣớc (3,9 ngƣời/hộ); Đông Nam Bộ có số ngƣời bình quân một hộ thấp nhất cả nƣớc (3,3 ngƣời/hộ). Hình 1.1: Quy mô hộ bình quân theo thành thị, nông thôn và vùng kinh tế - xã hội, 01/4/2020 Đơn vị: Người/hộ 4,0 3,9 3,9 3,9 3,8 3,7 3,6 3,6 3,6 3,6 3,5 3,5 3,4 3,4 3,4 3,3 3,3 3,2 3,1 3,0 Toàn quốc Thành thị Nông thôn Trung du Đồng bằng Bắc Trung Tây Nguyên Đông Nam Đồng bằng miền núi sông Hồng Bộ và Duyên Bộ sông Cửu phía Bắc hải miền Long Trung 16
Quy mô hộ bình quân phổ biến tr n cả nƣớc là từ 2 đến 4 ngƣời/hộ, chiếm 65,3% tổng số hộ. Tỷ lệ hộ chỉ có một ngƣời (hộ độc thân) tăng so với năm 2009 (năm 2009: 7,2%, năm 2020: 10,4%), trong đó tỷ lệ hộ độc thân ở khu vực thành thị cao hơn so với khu vực nông thôn (12,2% so với 9,4%). Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Hồng là hai vùng có tỷ lệ hộ độc thân cao nhất, tƣơng ứng là 13,1% và 12,0%. Tỷ lệ hộ có từ 5 ngƣời trở l n có xu hƣớng giảm (năm 2019: 25,1%, năm 2020: 24,3%). Trung du và miền núi phía Bắc và Tây Nguyên là hai vùng có tỷ lệ hộ từ 5 ngƣời trở l n cao nhất cả nƣớc, tƣơng ứng là 31,3% và 29,2%. Đây là hai vùng t p trung nhiều ngƣời dân tộc thiểu số, có t p quán sinh sống theo gia đình nhiều thế hệ và có mức sinh cao n n có nhiều hộ đông ngƣời. Biểu 1.3: Tỷ lệ hộ theo quy mô hộ, thành thị, nông thôn và vùng kinh tế - xã hội, 01/4/2019 và 01/4/2020 Đơn vị: % 2019 2020 Nơi cư trú/Vùng kinh tế - xã hội 1 2-4 5 người 1 2-4 5 người người người trở lên người người trở lên TOÀN QUỐC 10,4 64,5 25,1 10,4 65,3 24,3 Thành thị 12,3 65,5 22,2 12,2 66,8 21,0 Nông thôn 9,4 64,0 26,6 9,4 64,3 26,3 Vùng kinh tế - xã hội Trung du và miền núi phía Bắc 6,9 60,9 32,2 6,4 62,3 31,3 Đồng bằng sông Hồng 12,3 65,4 22,3 12,0 65,4 22,6 Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung 9,4 63,2 27,4 9,5 63,7 26,8 Tây Nguyên 7,0 63,6 29,4 5,9 64,9 29,2 Đông Nam Bộ 12,4 66,7 20,9 13,1 68,1 18,9 Đồng bằng sông Cửu Long 10,0 64,9 25,1 10,4 65,8 23,8 Nguồn: Năm 2019 Tổng cục Thống kê “Kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở thời điểm 0 giờ ngày 01 tháng 4 năm 2019, Biểu 4.5, Trang 57, Nhà xuất bản Thống kê tháng 12/2019”. 1.1.4. Tỷ số giới tính Tỷ số giới tính là chỉ ti u quan trọng khi xem xét về cấu trúc dân số theo giới tính. Tỷ số giới tính của dân số đƣợc tính bằng dân số nam tr n 100 dân số nữ. Kết quả Điều tra BĐDS 2020 cho thấy, tỷ số giới tính của dân số Việt Nam là 99,2 nam/100 nữ. Trong đó, tỷ số giới tính khu vực thành thị là 97,5 nam/100 nữ, khu vực nông thôn là 100,2 nam/100 nữ. 17
Hình 1.2: Tỷ số giới tính theo vùng kinh tế - xã hội, 01/4/2020 Đơn vị: Nam/100 nữ Toàn quốc 99,2 Thành thị 97,5 Nông thôn 100,2 Trung du miền núi phía Bắc 101,5 Đồng bằng sông Hồng 97,3 Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung Bắc Trung bộ và Duyên hải miền trung 99,8 Tây Nguyên 102,2 Đông Nam Bộ bộ 98,7 Đồng bằng sông Cửu Long 99,1 94 96 98 100 102 104 Có sự khác biệt đáng kể về tỷ số giới tính giữa các vùng kinh tế - xã hội. Trung du và miền núi phía Bắc và Tây Nguyên là hai vùng có tỷ số giới tính cao nhất, tương ứng là 101,5 nam/100 nữ và 102,2 nam/100 nữ. Trong khi, Đồng bằng sông Hồng là vùng có tỷ số giới tính thấp nhất - 97,3 nam/100 nữ. Tỷ số giới tính theo vùng, miền ngoài chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố tự nhiên như sinh, chết hay yếu tố chiến tranh, còn chịu ảnh hưởng mạnh bởi yếu tố di cư. 1.1.5. Phân bố dân cư 1.1.5.1. Khu vực thành thị và nông thôn Theo kết quả Điều tra BĐDS 2020, dân số thành thị là 35,4 triệu người, chiếm 36,4% tổng dân số cả nước, dân số nông thôn là 61,8 triệu người, chiếm 63,6%. So với Tổng điều tra dân số năm 2019, dân số thành thị của cả nước tăng 2,3 triệu người (35,4 triệu người so với 33,1 triệu người) và dân số nông thôn giảm 1,3 triệu người (61,8 triệu người so với 63,1 triệu người). Gia tăng dân số thành thị và giảm dân số nông thôn là do có sự sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, xã trong giai đoạn 2019 - 2021 theo Nghị quyết 653/2019/UBTVQH14 Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Tỷ lệ dân số sống ở khu vực thành thị của nước ta vẫn đang ở mức thấp so với các nước trong khu vực Đông Nam Á, chỉ cao hơn Ti-mo Lét-xtê (31%), Mi-an-ma (29%) và Cam-pu-chia (23%)3. 3 Nguồn: Cơ quan tham vấn dân số (PRB), số liệu năm 2019. 18
Hình 1.3: Cơ cấu dân số thành thị và nông thôn, 01/4/2019 và 01/4/2020 Đơn vị: % 01/4/2019 01/4/2020 36,4 34,4 63,6 65,6 Thành thị Nông thôn Thành thị Nông thôn Có sự chênh lệch đáng kể về tỷ lệ dân số thành thị và nông thôn giữa các vùng kinh tế - xã hội cũng nhƣ 63 tỉnh, thành phố. Đông Nam Bộ có tỷ lệ dân số thành thị cao nhất cả nƣớc (66,4%), Trung du và miền núi phía Bắc có tỷ lệ dân số thành thị thấp nhất (19,4%). Các tỉnh có tỷ lệ dân số thành thị cao nhất gồm Đà Nẵng, Bình Dƣơng và thành phố Hồ Chí Minh (tƣơng ứng là 87,3%, 83,5% và 79,9%). Các tỉnh có tỷ lệ dân số thành thị thấp nhất cả nƣớc gồm Bến Tre, Thái Bình, Sơn La, Tuy n Quang (tƣơng ứng là 9,8%, 11,4%, 13,7% và 13,7%). Chƣa đến một nửa cƣ dân sống tại Hà Nội là dân số thành thị (49,5%). 1.1.5.2. Vùng kinh tế - xã hội Dân số Việt Nam phân bố không đồng đều giữa các vùng kinh tế - xã hội, trong đó, Đồng bằng sông Hồng là nơi t p trung dân cƣ lớn nhất của cả nƣớc với 22,8 triệu ngƣời, chiếm 23,4% tổng dân số cả nƣớc; tiếp đến là vùng Bắc Trung Bộ và Duy n hải miền Trung với 20,3 triệu ngƣời đang sinh sống, chiếm 20,9%. Tây Nguyên là nơi có ít dân cƣ sinh sống nhất với 5,9 triệu ngƣời, chiếm 6,1% dân số cả nƣớc. Đông Nam Bộ có tỷ lệ tăng dân số cao nhất cả nƣớc (2,75%), đây là trung tâm kinh tế năng động, thu hút rất nhiều ngƣời di cƣ đến làm ăn, sinh sống và học t p. Đáng chú ý, so với năm 2019, dân số Đồng bằng sông Cửu Long có giảm, với tỷ lệ giảm là 0,26%. 19