Kết quả thử nghiệm nước thải và sự chấp nhận của người sử dụng đối với mô hình nhà tiêu nổi dội nước bằng composite

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KẾT QUẢ THỬ NGHIỆM NƯỚC THẢI VÀ SỰ CHẤP NHẬN<br /> CỦA NGƯỜI SỬ DỤNG ĐỐI VỚI MÔ HÌNH NHÀ TIÊU NỔI DỘI NƯỚC<br /> BẰNG COMPOSITE<br /> Đặng Ngọc Chánh*, Vũ Trọng Thiện*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn ñề: Nhà tiêu ao cá (không hợp vệ sinh), ñược sử dụng phổ biến ở các hộ gia ñình khu vực Ðồng<br /> bằng sông Cửu long từ hàng chục năm qua, bị cấm sử dụng theo chỉ thị của Thủ tướng chính phủ từ năm 1994(8).<br /> Từ ñó ñến nay chưa có mô hình nhà tiêu nào có thể thay thế thành công mô hình nhà tiêu truyền thống này. Ðể<br /> tìm kiếm giải pháp cho vấn ñề này, năm 2007, Bộ Y tế phối hợp với UNICEF ñã thiết kế mô hình nhà tiêu nổi ñội<br /> nước bằng composite áp dụng cho các tỉnh khu vực Ðồng bằng sông Cửu long.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Ðánh giá chất lượng nước thải của mô hình nhà tiêu nổi dội nước về các mặt lý hóa,<br /> vi sinh xem có ñạt các tiêu chuẩn vệ sinh như nhà tiêu tự hoại không, có thể thay thế mô hình nhà tiêu ao cá<br /> truyền thống (nhà tiêu ñã bị cấm sử dụng) không. Ðánh giá sự chấp nhận của cộng ñồng về thiết kế, sử dụng<br /> thuận tiện ñối với loại nhà tiêu trên.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Kết hợp lấy mẫu thực ñịa (lấy mẫu nước thải trực tiếp từ 2 loại mô hình nhà tiêu<br /> mẫu) ñem phân tích các chỉ tiêu hóa học và vi sinh tại labo của Viện VSYTCC Tp.HCM, với ñiều tra quan sát các<br /> hộ gia ñình sử dụng ñể ñánh giá hiệu quả xử lý của mô hình nhà tiêu nghiên cứu.<br /> Kết quả nghiên cứu: hiệu quả về mặt lý hoá - Hàm lượng Nitrite, Nitrate tăng dần qua các ñợt khảo sát<br /> chứng tỏ quá trình phân hủy các hợp chất Nitơ trong các ngăn xử lý của các nhà tiêu mẫu tăng lên. Hàm lượng<br /> các hợp chất hữu cơ thể hiện qua hàm lượng BOD cũng giảm dần qua các ñợt khảo sát hàm lượng BOD cao nhất<br /> trong là 310 mg/l, thấp nhất 3 là 180 mg/l. Hiệu quả xử lý vi sinh - Hàm lượng Coliform tổng số trong các khảo<br /> sát biến ñộng trong khoảng 25x106KL/100ml ñến 37,7x106KL/100ml có thể nói nước thải của mô hình nhà tiêu<br /> mẫu nghiên cứu tương ñương với nước thải của nhà tiêu tự hoại về mặt xử lý Colifrom tổng số. Sự chấp nhận của<br /> người sử dụng - 100% các hộ gia ñình ñược khảo sát ñều cho là nhà tiêu mẫu dễ sử dụng, sạch sẽ, hợp vệ sinh.<br /> Sau một thời gan sử dụng (trên 1 năm) 100% nhà tiêu chưa bị tắc. Phần lớn (81,6%) các hộ gia ñình tự lắp ñặt<br /> ñược nhà tiêu mẫu sa khi ñược nghe hướng dẫn kỹ thuật lắp ñặt, lắp ñặt nhà tiêu dễ dàng không ñòi hỏi kỹ thuật<br /> phức tạp thuận tiện cho người dân nông thôn.<br /> Kết luận: Có thể nói nhà tiêu nổi dội nước bằng composite qua quá trình thử nghiệm ñã khẳng ñịnh về hiệu<br /> quả xử lý và ñược người dân chấp nhận và ñây là một mô hình nhà tiêu thích hợp cho vùng ngập lũ ĐBSCL.<br /> Từ khóa: mô hình nhà tiêu nổi dội nước bằng composite, chất lượng nước thải, nhà tiêu ao cá.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> TESTING RESULT OF WASTEWATER QUALITY AND USERS’ ACCEPTANCE OF THE COMPOSITE<br /> WATER FLUSH FLOATING LATRINE<br /> Dang Ngoc Chanh, Vu Trong Thien<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 2 – 2010: 147 - 154<br /> Background: Fish pond latrine (unsanitary) has been used commonly at households in the Mekong delta<br /> area for tens of years, it has been forbidden to use according to a direction of the Prime Minister since 1994(8).<br /> However, until now, there is not any new latrine model that can replace this traditional latrine model successfully.<br /> To find a solution for this problem, in 2007, the Ministry of Health cooperating with United Nations International<br /> Children's Emergency Fund (UNICEF) to design a latrine model: the composite water flush floating latrine can<br /> be used for provinces in the Mekong delta area.<br /> Objectives: To evaluate the quality of wastewater from the new latrine model in respects of physiochemical<br /> and microorganism to check if these reach sanitary standard as that of septic tank latrines and whether the<br /> models can replace the traditional fish pond latrine model (the one that has been forbidden to use). To evaluate<br /> *<br /> <br /> Viện Vệ sinh - Y tế Công cộng thành phố Hồ Chí Minh<br /> Địa chỉ liên lạc: ThS Đặng Ngọc Chánh-ĐT:0903 704 532 -Email:dangngocchanh@ihph.org.vn<br /> <br /> Hội nghị Khoa học Kỹ thuật Viện Y Tế Công Cộng năm 2009 - 2010<br /> <br /> 147<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> community’s acceptance of design and convenient use of the latrine model.<br /> Method: Combining on-site sampling (sampling wastewater effluent directly from the latrine model) to<br /> analyze physiochemical and micro-organism parameters at the laboratory of the Institute of Hygiene and Public<br /> Health in Ho Chi Minh city, with on-site observation on how families use the latrines to evaluate treatment<br /> efficiency of studied latrine model<br /> Results: Physiochemical treatment efficiency - Nitrite and Nitrate concentration has been increasing<br /> gradually during sampling stages proven that degradation process of nitrogen compounds in storage of latrine<br /> models has improved. Concentration of organic compounds presented through BOD concentration also reduced<br /> steadily through sampling stages, the highest BOD concentration was 310 mg/l, and the lowest one was 180 mg/l.<br /> Micro-organism treatment efficiency - Total coli form density in sampling stages varied from 25x106<br /> colonies/100ml to 37.7x106colonies/100m,l it is possible to say that quality of wastewater from the latrine model<br /> was equal to that of septic tank latrine in respect of Total Coli form treatment. community’s acceptance - 100% of<br /> survey households said that the latrine models are clean, sanitary and easy to use. After using the latrines for a<br /> certain time (over one year), 100% of the latrines were not blocked. Most of households (81.6%) installed the<br /> latrines themselves after being guided on installed technique. Installing the latrine is easy and do not require<br /> complicated technique that is convenient for residents in rural area.<br /> Conclusion: It is possible to say that the composite water flush floating latrine, after a testing process, have<br /> already affirmed the treatment efficiency and have been accepted by the user and that is a suitable latrine model<br /> for Mekong delta flooding area.<br /> Keywords: composite water flush floating latrine, quality of wastewater, fish pond latrine model.<br /> Đồng Tháp ña vào nghiên cứu.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Năm 2007, Bộ Y tế cùng văn phòng Unicef Việt<br /> Nam, Viện Khoa học vật liệu thành phố Hồ Chí Minh<br /> nghiên cứu ña vào áp dụng thử nghiệm mô hình nhà<br /> tiêu nổi dội nước bằng composite(7) tại tỉnh Đồng<br /> Tháp nhằm tìm kiếm mô hình nhà tiêu thích hợp cho<br /> vùng ngập lũ ĐBSCL. Có 30 mô hình nhà tiêu mẫu<br /> ñược lắp ñặt tại huyện Tháp Mười tỉnh Đồng Tháp, ñể<br /> có thể khẳng ñịnh hiệu quả xử lý của mô hình nhà tiêu<br /> cũng như sự chấp nhận sử dụng của người dân, Bộ Y<br /> tế và Unicef ñề nghị Viện Vệ sinh - Y tế công cộng<br /> thành phố Hồ Chí Minh tiến hành nghiên cứu ñánh<br /> giá các mô hình nhà tiêu thử nghiệm trong giai ñoạn<br /> mùa khô và mùa lũ. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở<br /> cho việc cải tiến kỹ thuật và triển khai áp dụng mô<br /> hình nhà tiêu mẫu rộng rãi tại khu vực ĐBSCL.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> - Ðánh giá hiệu quả xử lý của mô hình nhà tiêu<br /> mẫu thông qua các chỉ tiêu lý hoá và vi sinh xem có<br /> ñạt các tiêu chuẩn vệ sinh (như nhà tiêu tự hoại).<br /> - Ðánh giá sự chấp nhận của cộng ñồng ñối với<br /> nhà tiêu mẫu: về thiết kế, sử dụng thuận tiện, hợp vệ<br /> sinh và khả năng nhân rộng.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG- PHƯƠNG PHÁPNGHIÊN CỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu tương quan mô tả cắt ngang.<br /> <br /> Cỡ mẫu và ñối tượng nghiên cứu<br /> Chọn tất cả 30 nhà tiêu nổi dội nước bằng<br /> composite ñược lắp ñặt tại huyện Tháp Mười tỉnh<br /> <br /> Cách thức tiến hành nghiên cứu<br /> Viện Vệ sinh -Y tế Công cộng sẽ tiến hành lấy<br /> mẫu nước thải ñánh giá hiệu quả xử lý chất thải của<br /> 30 nhà tiêu. Mỗi nhà tiêu sẽ ñược lấy mẫu ñánh giá 3<br /> lần trong mùa khô và 1 lần trong mùa lũ với các chỉ<br /> tiêu lý hóa và vi sinh như sau:<br /> + Coliform tổng, Fecal Coliform, E. coli, Nitrit,<br /> Nitrat, BOD5, NH4+.<br /> Ðể ñánh giá các chỉ tiêu vi sinh, hóa học, nước<br /> thải từ mô hình nhà tiêu mẫu sẽ so sánh với tiêu chuẩn<br /> nước mặt loại B của Bộ Khoa học và Công nghệ<br /> (TCVN 5942:2005)(1) ñồng thời so sánh với nước thải<br /> của nhà tiêu tự hoại(7).<br /> Sử dụng bảng câu hỏi ñể phỏng vấn các hộ gia<br /> ñình sử dụng nhà tiêu mẫu về: thông tin tổng quát, sự<br /> ñồng ý hoặc không ñồng ý, sự hài lòng, mùi của nhà<br /> tiêu, tình trạng xây dựng và sử dụng, những góp ý ñể<br /> hoàn thiện mô hình, ñể ñánh giá sự chấp nhận và khả<br /> năng nhân rộng mô hình tại các tỉnh ÐBSCL.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Đánh giá hiệu quả xử lý về mặt lý hóa<br /> Qua kết quả phân tích chất lượng nước thải trong<br /> mùa khô và mùa lũ cho ta thấy các chỉ tiêu phân tích<br /> lý hóa ổn ñịnh theo thời gian sử dụng ñã khẳng ñịnh<br /> <br /> Hội nghị Khoa học Kỹ thuật Viện Y Tế Công Cộng năm 2009 - 2010<br /> <br /> 148<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> hiệu quả xử lý của mô hình nhà tiêu mẫu.<br /> Bảng 1: Kết quả phân tích các chỉ tiêu lý hóa mùa<br /> khô và mùa lũ<br /> Chỉ tiêu phân<br /> tích<br /> <br /> NO2(mg/l)<br /> <br /> Chỉ tiêu xét nghiệm<br /> NO3NH4+<br /> (mg/l)<br /> (mg/l)<br /> <br /> BOD5<br /> (mg/l)<br /> <br /> Thời gian khảo<br /> X SD X SD X SD X SD<br /> sát<br /> Nhà tiêu<br /> Mùa<br /> nổi dội 0,023 0,015 0,36 0,11 321,89 67,71 266,49 60,61<br /> khô<br /> nước<br /> Nhà tiêu<br /> Mùa<br /> nổi dội 0,68 0,24 1,36 0,43 209,88 61,96 190,15 41,62<br /> lũ<br /> nước<br /> <br /> Hàm lượng Nitrite và Nitrate phân tích trong<br /> mùa khô cũng như trong mùa lũ không có sự khác<br /> biệt nhiều giữa các nhà tiêu mẫu, hiệu quả xử lý của<br /> các mô hình nhà tiêu là tương ñương nhau. Kết quả<br /> phân tích Nitrit và Nitrat trong mùa lũ cao hơn so<br /> với mùa khô chứng tỏ quá trình chuyển hóa Nitơ<br /> (từ Amoniac
Nitrit
Nitrat) xảy ra ở các ngăn<br /> chứa của bể xử lý ngày càng tốt hơn theo thời gian<br /> sử dụng(6) (hình 1).<br /> Nước thải của các mô hình nhà tiêu mẫu có hàm<br /> lượng NO3-: 0,36 – 1,36 mg/l; so sánh với nước thải<br /> nhà tiêu tự hoại do tác giả Nguyễn Việt Anh (Đại học<br /> Xây dựng Hà Nội)(5) khảo sát tại một số tỉnh phía Bắc<br /> về chỉ tiêu Nitrat là chấp nhận ñược. Kết quả phân<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> tích hàm lượng NO3- của một số tỉnh phía Bắc như<br /> sau: Vĩnh Yên (NO3-: 2,0 – 3,2 mg/l); Thái Nguyên<br /> (NO3-: 1,2 – 3,75 mg/l); Hải Dương (NO3-: 1,2 – 27<br /> mg/l).<br /> Kết quả phân tích hàm lượng Amoniac trong<br /> mùa lũ thấp hơn so với mùa khô khoảng 1,5 lần, ñều<br /> này phù hợp với sự tăng lên của hàm lượng Nitrite và<br /> Nitrate, khẳng ñịnh hiệu quả xử lý của các nhà tiêu<br /> mẫu tăng lên. Giá trị NH4+ phân tích trong mùa lũ<br /> 209,88 mg/l cao hơn so với nước thải nhà tiêu tự hoại<br /> do tác giả Nguyễn Việt Anh khảo(5) sát tại tỉnh Vĩnh<br /> Yên có hàm lượng NH4+ từ 21,4 – 106,4 mg/l.<br /> Kết quả xét nghiệm hàm lượng các chất hữu cơ<br /> sinh học (BOD5) trong mùa khô và mùa lũ cho thấy<br /> các gía trị phân tích trong mùa khô cao hơn so với<br /> mùa lũ, hiệu quả xử lý của các bể chứa của nhà tiêu<br /> mẫu tăng dần theo thời gian sử dụng, khả năng xử lý<br /> của các nhà tiêu mẫu là ổn ñịnh không phụ thuộc vào<br /> các ñiều kiện bên ngoài (mùa khô, mùa lũ). Giá trị<br /> phân tích BOD5 trong mùa khô là 266,49 mg/l còn<br /> trong mùa lũ là 190,15 mg/l (bảng 1).<br /> So sánh với tiêu chuẩn nước thải sinh hoạt TCVN<br /> 6772:2000, mức V (quy ñịnh hàm lượng BOD là 200<br /> mg/l)(2) thì giá trị BOD5 trong mùa lũ ñạt theo tiêu<br /> chuẩn quy ñịnh. Đây là cơ sở ñể khẳng ñịnh hiệu quả<br /> xử lý của mô hình nhà tiêu mẫu (hình 2).<br /> <br /> Hội nghị Khoa học Kỹ thuật Viện Y Tế Công Cộng năm 2009 - 2010<br /> <br /> 149<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> mg/l<br /> <br /> 1.6<br /> 1 .3 6<br /> <br /> 1.4<br /> 1.2<br /> 1<br /> 0.8<br /> 0.6<br /> 0.4<br /> <br /> 0 .6 8<br /> <br /> 0 .3 6<br /> <br /> 0 .2 9<br /> <br /> 0.2<br /> 0<br /> <br /> 0 .0 2 9<br /> <br /> 0 .0 2 3<br /> <br /> -0.2<br /> Mùa lũ<br /> <br /> Mùa khô<br /> Hàm lượng NO3-<br /> <br /> Hàm lượng NO2-<br /> <br /> Hình 1: Đồ thị biến thiên hàm lượng Nitrite và Nitrate trong mùa khô và mùa lũ<br /> <br /> mg/l<br /> <br /> 266.49<br /> <br /> 300<br /> <br /> TCVN 6772:2000<br /> <br /> 190.15<br /> <br /> 250<br /> <br /> Mức V<br /> <br /> 200<br /> 150<br /> 100<br /> <br /> Mùa khô<br /> <br /> Mùa l<br /> <br /> 50<br /> 0<br /> 1 khô<br /> Mùa<br /> <br /> 2<br /> Mùa<br /> lũ<br /> <br /> Hình 2: Đồ thị biến thiên hàm lượng BOD5 trong mùa khô và mùa lũ<br /> <br /> Hội nghị Khoa học Kỹ thuật Viện Y Tế Công Cộng năm 2009 - 2010<br /> <br /> 150<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> Đánh giá hiệu quả xứ lý về mặt vi sinh<br /> Bảng 2: Kết quả phân tích các chỉ tiêu vi sinh mùa khô và<br /> mùa lũ<br /> Chỉ tiêu xét nghiệm<br /> <br /> Chỉ tiêu phân tích<br /> Thời gian khảo sát<br /> Mùa<br /> khô<br /> Mùa<br /> lũ<br /> <br /> Nhà tiêu nổi<br /> dội nước<br /> Nhà tiêu nổi<br /> dội nước<br /> <br /> Trung vị<br /> Coliform tổng<br /> (/100 ml)<br /> <br /> Trung vị Fecal<br /> coliform (/100<br /> ml)<br /> <br /> Trung vị<br /> E.coli (/100<br /> ml)<br /> <br /> 35,2 x 106<br /> <br /> 32,7 x 105<br /> <br /> 31 x104<br /> <br /> 29,93 x 106<br /> <br /> 18,6 x 105<br /> <br /> 4,8 x 104<br /> <br /> Chỉ số Coliform tổng phân tích của nước thải<br /> trong mùa lũ thấp hơn so với mùa khô từ 1,2 ñến<br /> 1,5 lần; chỉ tiêu E.coli trong mùa lũ thấp hơn 6,5<br /> lần so với mùa khô. Kết quả phân tích vi sinh cũng<br /> như lý hóa ñã khẳng ñịnh tính ổn ñịnh và hiệu quả<br /> xử lý ngày càng gia tăng của các nhà tiêu(4).<br /> Kết quả coliform tổng của nước thải nhà tiêu mẫu<br /> so sánh với tiêu chuẩn nước thải sinh hoạt TCVN<br /> 6772:2000, mức V quy ñịnh hàm lượng Coliform tổng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> trong nước thải hộ gia ñình 1x104KL/100ml(2) thì<br /> không ñạt nhưng so nước thải của nhà tiêu tự hoại do<br /> Viện Khoa học Vật liệu Ứng dụng khảo sát(7), có hàm<br /> lượng Coliform tổng số từ 1x106 ñến 100x106<br /> KL/100ml, thì kết quả Coliform tổng của 2 loại nhà<br /> tiêu mẫu ở khoảng giữa mức cao nhất và thấp nhất,<br /> ñạt giá trị an tòan so với nhà tiêu tự hoại (Hình 3).<br /> Về hiệu quả xử lý E.coli do không có tiêu chuẩn<br /> quy ñịnh hàm lượng E.coli trong nước thải nên không<br /> thể so sánh ñánh giá ñược. Tuy nhiên theo kết quả<br /> khảo sát của Viện Khoa học Vật liệu Ứng dụng(7) về<br /> nước thải nhà tiêu tự hoại có hàm lượng E.coli từ<br /> 1x104 ñến 100x104 KL/100ml thì hàm lượng E.coli<br /> của nước thải nhà tiêu mẫu trong mùa lũ thấp hơn<br /> mức cao nhất 20 lần và cao hơn mức thấp nhất<br /> khoảng 5 lần. Hiệu quả xử lý về mặt vi sinh của nhà<br /> tiêu mẫu ñạt yêu cầu như nhà tiêu tự hoại.<br /> <br /> KLx106/100ml<br /> Nước thải nhà tiêu tự hoại<br /> <br /> 100<br /> <br /> 40<br /> 35<br /> 30<br /> <br /> 35.2<br /> <br /> 32.7<br /> <br /> 25<br /> <br /> 29.93<br /> <br /> 20<br /> 20.53<br /> <br /> 15<br /> 10<br /> 1<br /> 5<br /> 0<br /> <br /> Nước thải nhà tiêu tự hoại<br /> Mùa khô<br /> <br /> Mùa lũ<br /> <br /> Nhà tiêu nổi dội nước<br /> <br /> Hình 3: Đồ thị biến thiên hàm lượng Coliform tổng trong mùa khô và mùa lũ<br /> <br /> Sự chấp nhận của người sử dụng ñối với mô<br /> hình nhà tiêu mẫu<br /> 100% các hộ gia ñình ñược khảo sát ñều cho là<br /> nhà tiêu mẫu dễ sử dụng, sạch sẽ, hợp vệ sinh(3). Sau<br /> một năm sử dụng 100% nhà tiêu chưa bị tắc. Phần lớn<br /> (81,6%) các hộ gia ñình tự lắp ñặt ñược nhà tiêu mẫu<br /> sau khi ñược nghe hướng dẫn kỹ thuật lắp ñặt, lắp ñặt<br /> nhà tiêu dễ dàng không ñòi hỏi kỹ thuật phức tạp<br /> thuận tiện cho người dân vùng nông thôn.<br /> <br /> Khi ñược hỏi “ mô hình nhà tiêu mẫu theo các<br /> anh chị thích hợp sử dụng cho ai trong gia ñình” tổng<br /> hợp ý kiến cho biết có 66,6% trả lời thích hợp cho<br /> người già không phải ñi xa vất vả, 83,3% trả lời thích<br /> hợp cho trẻ em ñối tượng rất dễ gặp nguy hiểm (té ngã<br /> xuống ao, kênh rạch) khi sử dụng cầu cá. Có 33,3% ý<br /> kiến cho rằng nhà tiêu mẫu rất thích hợp cho các chị<br /> em phụ nữ, sử dụng lọai nhà tiêu này thể hiện nếp<br /> sống văn minh (hình 4).<br /> <br /> Hội nghị Khoa học Kỹ thuật Viện Y Tế Công Cộng năm 2009 - 2010<br /> <br /> 151<br /> <br />