Khác biệt giới trong nền kinh tế chuyển đổi ở Việt Nam

Chia sẻ: TRẦN THỊ THANH HẰNG | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:35

Thêm vào BST

Báo xấu

168
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo khảo sát những sự khác biệt giới trong các khu vực phát triển và cố gắng xác định những định hướng chính sách chung. Kết quả nghiên cứu cho thấy đã đạt được những thành tựu quan trọng về bình đẳng giới và trong một số lĩnh vực, tình hình của phụ nữ và trẻ em gái thực sự tốt hơn so với nam giới và trẻ em trai. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều lĩnh vực mà ở đó phụ nữ và trẻ em gái vẫn còn bị thiệt thòi so với nam giới và trẻ em trai. Chính vì vậy, vẫn cần phải tiếp tục các hoạt động có mục tiêu đối tượng rõ ràng để duy trì và tiếp tục cải thiện tình hình của phụ nữ và trẻ em gái ở Việt Nam. Mời các bạn cùng tam khảo tài liệu để nghiên cứu rõ hơn về vấn đề này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khác biệt giới trong nền kinh tế chuyển đổi ở Việt Nam

C
Kh¸c biÖt giíi trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam C¸c ph¸t hiÖn quan träng vÒ giíi: §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn 2, 1997-1998 Mäi ng«n tõ dïng trong cuèn s¸ch nµy vµ c¸ch tr×nh bµy t liÖu kh«ng hµm ý thÓ hiÖn bÊt kú quan ®iÓm nµo cña Tæ chøc N«ng nghiÖp - L¬ng thùc Liªn Hîp Quèc hay cña Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc ®èi víi ®Þa vÞ ph¸p lý cña bÊt kú quèc gia, l·nh thæ, thµnh phè hay khu vùc nµo, hoÆc cña c¸c nhµ chøc tr¸ch ë nh÷ng n¬i ®ã, hoÆc ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh biªn giíi hay gianh giíi cña chóng. Th¸ng 7/2002
Lêi c¶m ¬n B¸o c¸o nµy do V¨n phßng khu vùc Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng cña Tæ chøc N«ng nghiÖp - L¬ng thùc Liªn Hîp Quèc (FAO), V¨n phßng FAO ë Hµ Néi còng nh Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc (UNDP) t¹i ViÖt Nam phèi hîp chuÈn bÞ. FAO vµ UNDP xin tr©n träng c¶m ¬n sù ®ãng gãp cña: TS J. Desai (chuyªn gia t vÊn UNDP - FAO), TS E. Barrios (chuyªn gia t vÊn FAO, §¹i häc Phi-lÝp-pin), Sarah Bales (chuyªn gia t vÊn), TS Revathi Balakrishnan (V¨n phßng khu vùc Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng cña FAO), Satoko Ishiga (FAO ViÖt Nam), Fernanda Guerrieri (FAO), Chantal Oltramare (UNDP ViÖt Nam), Dagmar Schumacher (UNDP ViÖt Nam), Vò Quèc Huy (UNDP ViÖt Nam), Kristen Pratt (Uû ban quèc gia v× sù TiÕn bé cña phô n÷), NguyÔn ThÞ Thanh V©n (UNDP ViÖt Nam), Vò Quúnh Nga (UNDP ViÖt Nam) vµ B¹ch Quèc Minh (UNDP ViÖt Nam). §Æc biÖt xin c¶m ¬n Kate Gleeson (t×nh nguyÖn viªn èt-xtr©y-lia t¹i Uû ban quèc gia v× sù TiÕn bé cña phô n÷) ®· gãp phÇn quan träng cho viÖc hoµn thiÖn Ên phÈm Ên phÈm nµy. ThiÕt kÕ mü thuËt: §Æng H÷u Cù (UNDP ViÖt Nam).
Lêi nãi ®Çu QuyÒn cña phô n÷ vµ b×nh ®¼ng giíi ®îc ®a vµo nhiÒu chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ViÖt Nam, kÓ c¶ HiÕn ph¸p. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ®a ra nhiÒu c¬ chÕ, thÓ chÕ ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch b×nh ®¼ng giíi, vÝ dô nh ñy ban v× sù TiÕn bé cña phô n÷. ViÖc Thñ tíng chÝnh phñ míi ®©y ra quyÕt ®Þnh phª duyÖt ChiÕn lîc v× sù TiÕn bé cña phô n÷ cho ®Õn n¨m 2010 thÓ hiÖn ChÝnh phñ ®ang thùc hiÖn cam kÕt ®¹t ®îc b×nh ®¼ng giíi vÒ l©u dµi. Tuy nhiªn, c¸c tËp qu¸n vµ quan niÖm truyÒn thèng tån t¹i tõ bao l©u nay vÉn c¶n trë phô n÷ ViÖt Nam ®îc hëng c¸c quyÒn b×nh ®¼ng. §«i khi, c¸c rµo c¶n trong viÖc thùc hiÖn lµm chËm l¹i tiÕn ®é thùc hiÖn môc tiªu b×nh ®¼ng giíi. V× vËy, ®iÒu quan träng lµ ph¶i thêng xuyªn ®¸nh gi¸ kh¸c biÖt giíi trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ-x· héi, ®Ó x©y dùng ®îc c¸c chÝnh s¸ch thÝch hîp h¬n cho c¸c khu vùc vÉn cßn tån t¹i bÊt b×nh ®¼ng giíi. Môc ®Ých chÝnh cña viÖc nghiªn cøu t¹o c¬ së cho b¸o c¸o nµy lµ ®¸nh gi¸ nh÷ng kh¸c biÖt giíi trªn thùc tÕ trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam. B¸o c¸o kh¶o s¸t nh÷ng sù kh¸c biÖt giíi trong c¸c khu vùc ph¸t triÓn chÝnh vµ cè g¾ng x¸c ®Þnh nh÷ng ®Þnh híng chÝnh s¸ch chung. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng vÒ b×nh ®¼ng giíi vµ trong mét sè lÜnh vùc, t×nh h×nh cña phô n÷ vµ trÎ em g¸i thùc sù tèt h¬n so víi nam giíi vµ trÎ em trai. Tuy nhiªn, vÉn cßn nhiÒu lÜnh vùc mµ ë ®ã phô n÷ vµ trÎ em g¸i vÉn cßn bÞ thiÖt thßi so víi nam giíi vµ trÎ em trai. V× vËy, cÇn ph¶i tiÕp tôc c¸c ho¹t ®éng cã môc tiªu ®èi tîng râ rµng ®Ó duy tr× vµ tiÕp tôc c¶i thiÖn t×nh h×nh cña phô n÷ vµ trÎ em g¸i ë ViÖt Nam. ViÖc thu thËp d÷ liÖu ®îc ph©n chia theo giíi vµ viÖc ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu díi gãc ®é giíi vÉn lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®a ra ®îc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, mang tÝnh nhËy c¶m vÒ giíi. Nh÷ng nç lùc nµy còng cã ý nghÜa quan träng ®Ó cung cÊp nh÷ng con sè thùc tÕ vÒ kho¶ng c¸ch cho thÊy nh÷ng khÝa c¹nh nµo phô n÷ vµ nam giíi ®· thu ®îc Ých lîi còng nh ë nh÷ng khÝa c¹nh nµo hä ®· bÞ thua thiÖt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Trong vµi n¨m võa qua, ViÖt Nam ®· tiÕn bé rÊt nhiÒu trong c«ng t¸c thu thËp d÷ liÖu. N¨m nay, Tæng côc Thèng kª ®· b¾t ®Çu triÓn khai ®ît ®iÒu tra míi vÒ møc sèng hé gia ®×nh - cuéc ®iÒu tra nµy sÏ ®îc tiÕn hµnh hai n¨m mét lÇn. C¸c sè liÖu s¬ bé cña ®ît ®iÒu tra n¨m nay sÏ ®îc hoµn thµnh vµo cuèi n¨m 2002, cho phÐp tiÕn hµnh ph©n tÝch vÒ giíi trong n¨m 2003. §©y còng lµ lóc lóc ph¶i ®iÒu chØnh viÖc thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng cña ChÝnh phñ - trong ®ã cã ChiÕn lîc vÒ sù TiÕn bé cña phô n÷ còng nh KÕ ho¹ch Hµnh ®éng lÇn thø II. C¸c sè liÖu nµy sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ tiÕn ®é thùc hiÖn c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû ®Õn n¨m 2015 còng nh c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ®îc nªu trong c¸c ChiÕn lîc cña ChÝnh phñ, vÝ dô nh ChiÕn lîc T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m ®ãi nghÌo Toµn diÖn. Trong t¬ng lai, mét ®iÒu còng cã ý nghÜa quan träng lµ ph¶i kÕt hîp c¸c cuéc ®iÒu tra ®Þnh tÝnh vµ c¸c cuéc ®iÒu tra ®Þnh lîng còng nh t×m hiÓu thªm vÒ c¸c h×nh thøc ra quyÕt ®Þnh vµ ph©n bæ nguån lùc trong néi bé hé gia ®×nh trªn toµn quèc. FAO vµ UNDP tin tëng r»ng b¸o c¸o nµy sÏ ®ãng gãp t liÖu cho c¸c cuéc th¶o luËn ®ang diÔn ra vÒ viÖc lång ghÐp c¸c vÊn ®Ò giíi vµo c¸c chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam, vµ s½n sµng gióp ChÝnh phñ gi¶i quyÕt th¸ch thøc nµy còng nh trong c¸c ho¹t ®éng ph©n tÝch vÒ giíi trong t¬ng lai. Jean-François Ghyoot Jordan D. Ryan §¹i diÖn FAO t¹i ViÖt Nam §¹i diÖn Thêng tró UNDP t¹i ViÖt Nam
Môc lôc ThuËt ng÷ vµ c¸c tõ viÕt t¾t ................................................................................................................... i 1 §Æt vÊn ®Ò ...................................................................................................................................... 1 1.1 C¸c vÊn ®Ò kü thuËt .................................................................................................................... 1 1.2 Bè côc cña b¸o c¸o ..................................................................................................................... 2 2 C¬ cÊu hé gia ®×nh, møc sèng, thu nhËp, tiÒn tiÕt kiÖm ............................................................ 3 2.1 C¬ cÊu hé gia ®×nh ...................................................................................................................... 3 2.2 Kh¸c biÖt vÒ møc sèng gi÷a chñ hé n÷ vµ chñ hé nam .............................................................. 4 2.3 Kh¸c biÖt giíi trong thu nhËp vµ chi tiªu ................................................................................... 5 2.4 Kh¸c biÖt giíi trong tiÕt kiÖm vµ vay nî .................................................................................... 6 3 C«ng viÖc vµ t¹o thu nhËp............................................................................................................ 8 3.1 Cung øng lao ®éng cña n÷ giíi vµ nam giíi............................................................................... 8 3.2 Kh¸c biÖt giíi ë c¸c doanh nghiÖp phi n«ng nghiÖp ................................................................ 10 3.3 Kh¸c biÖt giíi trong n«ng nghiÖp ............................................................................................. 10 3.4 Phô n÷ vµ nam giíi trong c¸c c«ng viÖc ®îc tr¶ l¬ng .......................................................... 12 4 Gi¸o dôc, søc khoÎ vµ dinh dìng ............................................................................................ 14 4.1 Kh¸c biÖt giíi trong gi¸o dôc ................................................................................................... 14 4.2 Kh¸c biÖt giíi vÒ t×nh tr¹ng dinh dìng................................................................................... 15 4.3 Kh¸c biÖt giíi trong lÜnh vùc ch¨m sãc søc khoÎ vµ viÖc sö dông c¸c dÞch vô y tÕ ................ 16 4.4 Mang thai vµ tr¸nh thai ............................................................................................................ 17 5 C¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ ®iÒu kiÖn sèng ........................................ 19 5.1 ChØ sè ®ãi nghÌo ....................................................................................................................... 19 5.2 C¸c biÕn sè vÒ ®ãi nghÌo vµ ®iÒu kiÖn sèng ............................................................................ 19 6 Khu«n khæ chÝnh s¸ch chung quan t©m ®Õn giíi .................................................................... 22 7 KÕt luËn ....................................................................................................................................... 24
ThuËt ng÷ vµ c¸c tõ viÕt t¾t BCG Tiªm phßng bÖnh lao ChØ sè khèi lîng c¬ thÓ (BMI) Sè ®o t×nh tr¹ng dinh dìng cña ngêi trëng thµnh b»ng c¸ch b×nh ph¬ng c©n nÆng (kg) / chiÒu cao (m) ThiÕu n¨ng lîng m·n tÝnh §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh dìng cña ngêi trëng thµnh b»ng ChØ sè khèi lîng c¬ thÓ Doi moi Ch¬ng tr×nh ®æi míi cña ViÖt Nam, dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi lín vÒ ph¬ng thøc s¶n xuÊt, thiÕt chÕ nhµ níc vµ cung cÊp dÞch vô x· héi còng nh nh÷ng c¶i thiÖn cã ý nghÜa quan träng vÒ møc sèng trong thËp kû 90 DPT Tiªm phßng bÖnh tiªu ch¶y, ho gµ vµ uèn v¸n HNUCH Hé do phô n÷ lµm chñ hé. Trong b¸o c¸o nµy, b¶n th©n c¸c hé gia ®×nh th«ng b¸o vÒ chñ hé theo yªu cÇu vÒ mÆt hµnh chÝnh nh»m thùc hiÖn cuéc kh¶o s¸t nµy; viÖc nµy cã thÓ kh«ng thÓ hiÖn quyÒn lùc ra quyÕt ®Þnh thùc sù trong hé gia ®×nh Giíi Vai trß x· héi cña nam giíi vµ phô n÷ ®îc x¸c ®Þnh trong mét x· héi cô thÓ vµ cã thÓ thay ®æi theo thêi gian B×nh ®¼ng giíi KÕt qu¶ b×nh ®¼ng cho c¶ nam giíi vµ phô n÷, thêng ®îc sö dông nh mét yÕu tè ®¹i diÖn ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é c«ng b»ng giíi C«ng b»ng giíi Sù c«ng b»ng cho c¶ nam giíi vµ phô n÷. RÊt khã ®Þnh lîng ®îc ®iÒu nµy vµ nã thêng ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua c¸c sè ®o vÒ nh÷ng kÕt qu¶ b×nh ®¼ng h¬n lµ t×nh h×nh c«ng b»ng thËt sù gi÷a hai giíi C«ng viÖc nhµ C«ng viÖc néi trî nh nÊu níng, quÐt dän, söa ch÷a nhµ cöa, v.v... mÆc dï kh«ng trùc tiÕp t¹o ra thu nhËp, nhng cã vai trß thiÕt yÕu trong ®êi sèng hµng ngµy nªn cã thÓ coi lµ hç trî t¹o ra thu nhËp Ph©n bæ trong néi bé hé gia ®×nh ViÖc ph©n bæ nh÷ng nguån lùc vµ Ých lîi gi÷a c¸c thµnh viªn trong hé gia ®×nh IUD Vßng tr¸nh thai (biÖn ph¸p tr¸nh thai) §iÒu kiÖn sèng M«i trêng trong ®ã c¸ nh©n/hé gia ®×nh thùc hiÖn chøc n¨ng thµnh viªn cña x· héi, bao gåm nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu ®Ó tån t¹i (thøc ¨n, nhµ ë, søc khoÎ, gi¸o dôc) Møc sèng Møc ®é mµ mét c¸ nh©n, mét gia ®×nh hoÆc mét nhãm ngêi cã thÓ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt cña m×nh HNACH Hé cã nam giíi lµm chñ hé i
§ãi nghÌo §ãi nghÌo lµ t×nh tr¹ng khan hiÕm c¸c nguån lùc cÇn thiÕt cho loµi ngêi ®Ó tån t¹i trong mét x· héi cô thÓ bÞ chi phèi bëi nh÷ng tËp tôc vµ chuÈn mùc cô thÓ Søc mua Sè ®o kh¶ n¨ng mua hµng ho¸ vµ dÞch vô, thêng ®îc tÝnh b»ng møc chi tiªu b×nh qu©n theo dÇu ngêi trong hé gia ®×nh vµ thêng ®îc sö dông ®Ó ®o lêng t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo TiÒn l¬ng thùc tÕ TiÒn l¬ng nhËn ®îc sau khi ®iÒu chØnh theo l¹m ph¸t Giíi tÝnh Nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh häc cña nam giíi hoÆc n÷ giíi Cßi cäc Sè ®o t×nh tr¹ng suy dinh dìng kÐo dµi ë trÎ em, ®îc tÝnh b»ng c¸ch so chiÒu cao ë mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh víi chiÒu cao ë cïng mét ®é tuæi ®ã trong nhãm d©n sè ®îc nu«i dìng tèt theo tiªu chuÈn §TMSVN §iÒu tra møc sèng ë ViÖt Nam T×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng T×nh tr¹ng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh theo nh÷ng biÕn ®æi trong m«i trêng (US$1=15,180 VND) ii
C¸c ph¸t hiÖn quan träng vÒ giíi: §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn 2, 1997-98 Kh¸c biÖt giíi trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam C¸c ph¸t hiÖn quan träng vÒ giíi: §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn 2, 1997-98 1. §Æt vÊn ®Ò: ë ViÖt Nam, träng t©m thiÕt yÕu trong chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ lµ n©ng B×nh ®¼ng giíi lµ mét môc tiªu ph¸t cao ®Þa vÞ cña ngêi phô n÷. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh - ngêi s¸ng lËp Nhµ triÓn quan träng cña giíi l·nh ®¹o níc ViÖt Nam hiÖn ®¹i - ®· kªu gäi ®ång bµo cña m×nh h·y xãa bá mäi chÝnh trÞ ViÖt Nam. ®Þnh kiÕn vµ bÊt c«ng cã tÝnh lÞch sö ®èi víi phô n÷. N¨m 1946, HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña ®Êt níc ®· ghi nhËn b×nh ®¼ng giíi víi ý nghÜa réng r·i nhÊt. KÓ tõ ®ã, giíi l·nh ®¹o chÝnh trÞ ®· liªn tôc kh¼ng ®Þnh b×nh ®¼ng giíi nh lµ môc tiªu ph¸t triÓn träng yÕu - bao gåm c¶ QuyÕt ®Þnh míi ®©y cña Thñ tíng ChÝnh phñ (19/2002/Q§-TTg) phª chuÈn ChiÕn lîc Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ ®Õn n¨m 2010. ë ViÖt Nam, quan ®iÓm lËp hiÕn vµ chÝnh thøc vÒ b×nh ®¼ng giíi, vÒ mÆt nguyªn t¾c, t¬ng ®èi réng r·i vµ ®îc cè g¾ng thÓ hiÖn c¶ ë n¬i lµm viÖc vµ ë trong gia ®×nh. Liªn tôc gi¸m s¸t b×nh ®¼ng giíi lµ ë tÊt c¶ c¸c níc, ®iÒu quan träng lµ ph¶i lµm sao cho viÖc gi¸m s¸t vµ mét néi dung trong viÖc ho¹ch ®Þnh ®¸nh gi¸ tiÕn bé trong qu¸ tr×nh híng tíi b×nh ®¼ng giíi lµ mét néi chÝnh s¸ch. dung thêng xuyªn ®îc quan t©m trong viÖc ph©n tÝch vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tæng thÓ. V× vËy, mÆc dï ChÝnh phñ vµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam cam kÕt x©y dùng ViÖc kh¶o s¸t c¸c ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i mét trËt tù x· héi b×nh ®¼ng, song vÉn cÇn thiÕt ph¶i ph©n tÝch c¸c kh¸c biÖt cña nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ giíi cã hiÖn t¹i gi÷a nam giíi vµ n÷ giíi, gi÷a trÎ em g¸i vµ trÎ em trai. ViÖc ph©n thÓ híng ®¹o cho c¸c can thiÖp tÝch t×nh huèng nh vËy cÇn ph¶i nªu bËt c¸c sù kh¸c biÖt vÒ giíi vèn ph¶n chÝnh s¸ch cã quan t©m tíi vÊn ®Ò ¸nh c¸c sù lùa chän c¸ nh©n cã tÝnh ph©n biÖt ®èi xö vµ nç lùc ®¸nh gi¸ møc giíi. ®é mµ theo ®ã c¸c lùa chän nh vËy lµ kÕt qu¶ cña c¸c yÕu tè khuyÕn khÝch cã tÝnh thiªn vÞ giíi trong kinh tÕ, còng nh cña c¸c chuÈn mùc x· héi vµ gi¸ trÞ liªn quan ®Õn vai trß giíi. ViÖc kh¶o s¸t c¸c ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ giíi cho phÐp ®¸nh gi¸ c¸c giíi h¹n trong hiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch hiÖn t¹i, vµ cho phÐp xem xÐt nhu cÇu cÇn cã c¸c can thiÖp chÝnh s¸ch thay thÕ nh»m ®iÒu chØnh t×nh tr¹ng bÊt c©n b»ng giíi ®ang tiÕp tôc diÔn ra. 1.1. C¸c vÊn ®Ò kü thuËt B¸o c¸o nµy lµ sù tæng hîp c¸c kÕt qu¶ ph¸t hiÖn tõ hai b¸o c¸o ph©n tÝch d÷ B¸o c¸o nµy tæng hîp kÕt qu¶ tõ liÖu cña §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn II (§TMSVN II) ®îc tiÕn hµnh hai b¸o c¸o ph©n tÝch chi tiÕt vÒ giíi trong n¨m 1997-1998. ë ViÖt Nam B¸o c¸o thø nhÊt cã tiªu ®Ò lµ ViÖt Nam qua l¨ng kÝnh giíi: 5 n¨m sau do J. Desai thùc hiÖn. §©y lµ mét b¸o c¸o ph©n tÝch thèng kª vÒ kh¸c biÖt giíi trong lÜnh vùc kinh tÕ-x· héi dùa trªn c¬ së d÷ liÖu tõ §TMSVN II. §«i khi, t¸c gi¶ còng so s¸nh víi t×nh h×nh trong c¸c n¨m 1992-1993 nh ®· ®îc ph¶n ¸nh t¹i §TMSVN I. 1
Kh¸c biÖt giíi trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam B¸o c¸o thø hai cã tiªu ®Ò lµ §iÒu kiÖn sèng cña phô n÷ ë ViÖt Nam (1997-1998) do E. Barrios thùc hiÖn. §©y lµ mét b¸o c¸o ph©n tÝch ®a biÕn lîng cña §TMSVN II cho c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh biÕn thiªn vÒ ®iÒu kiÖn sèng vµ nghÌo ®ãi. §Ó lý gi¶i c¸c ph¸t hiÖn trong hai b¸o c¸o nµy theo mét c¸ch thøc cã ý nghÜa ë ®©y cã mét vµi h¹n chÕ vÒ kü ®ßi hái ph¶i chó ý tíi mét vµi ®iÓm. Thø nhÊt, mÉu hé gia ®×nh ®îc pháng thuËt vµ d÷ liÖu cÇn ph¶i xÐt tíi khi vÊn trong mÉu ®iÒu tra cha ®¹i diÖn thËt ®Çy ®ñ cho c¸c hé gia ®×nh cã chñ lý gi¶i kÕt qu¶ cña viÖc ph©n tÝch hé rÊt trÎ, vµ cã sù ph©n bè løa tuæi giµ h¬n so víi nhãm d©n sè. V× lý do ®ã, giíi nµy. nªn ë ®©y ph¶i cÈn thËn, ®Æc biÖt khi lý gi¶i sù biÕn ®æi trong giai ®o¹n 1992-1993 vµ 1997-1998. Thø hai, trong khi §TMSVN cung cÊp th«ng tin ë cÊp ®é c¸ nh©n vÒ gi¸o dôc, y tÕ, dinh dìng, viÖc lµm th× l¹i thiÕu th«ng tin vÒ tiªu dïng, kiÓm so¸t thu thËp ë cÊp ®é c¸ nh©n, hoÆc vÒ së h÷u tµi s¶n c¸ nh©n - nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó ph©n tÝch sù ph©n bæ nguån lùc trong néi bé gia ®×nh. Tuy vËy, b¸o c¸o nµy sö dông ®¸ng kÓ c¸c sè liÖu ®Ó xem xÐt c¸c kh¸c biÖt gi÷a nam giíi vµ n÷ giíi, gi÷a trÎ em g¸i vµ trÎ em trai - vµ trong c¸c trêng hîp kh¸c, gi÷a c¸c hé gia ®×nh vµ doanh nghiÖp do nam giíi vµ phô n÷ lµm chñ. Thø ba, ®Ó ®¸nh gi¸ c¬ së cña t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng giíi, ta cÇn ph¶i chó ý s¸t sao tíi c¸c ®Æc ®iÓm cña hé gia ®×nh nh thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ mèi t¬ng t¸c trong néi bé hé gia ®×nh. ë ViÖt Nam, gÇn nh toµn bé c¸c c¸ nh©n sèng trong hé gia ®×nh víi c¸c c¸ nh©n kh¸c mµ ë ®ã, ngêi ta chia sÎ víi nhau c¸c nguån lùc vµ thu nhËp cña c¸ nh©n. §iÒu nµy ®îc nh×n nhËn nh lµ qu¸ tr×nh ph©n bæ nguån lùc néi bé hé gia ®×nh. Phóc lîi cña nam giíi vµ n÷ giíi phô thuéc rÊt nhiÒu vµo quyÕt ®Þnh vÒ ph©n bæ nguån lùc trong néi bé hé gia ®×nh nh thÕ nµo, quyÒn së h÷u tµi s¶n x¸c ®Þnh ra sao vµ c¸c c¸ nh©n cã quyÒn kiÓm so¸t ®Õn ®©u ®èi víi nguån thu nhËp mµ hä cïng lµm ra. Riªng b¶n th©n d÷ liÖu cña §TMSVN kh«ng ®ñ ®Ó ph©n tÝch ®Çy ®ñ viÖc ph©n bæ trong néi bé hé gia ®×nh nhng dï sao th× còng cho ta nh÷ng th«ng tin quan träng. 1.2. Bè côc cña b¸o c¸o PhÇn 2 kh¶o s¸t c¸c ®Þnh nghÜa vµ lo¹i h×nh hé gia ®×nh, còng nh sù liªn hÖ gi÷a giíi vµ chñ hé víi c¸c chØ sè vÒ nghÌo khæ nãi chung. PhÇn 3 kh¶o s¸t kh¸c biÖt giíi trong c¸ch thøc t¹o thu nhËp vµ ph©n bæ thêi gian lµm viÖc. PhÇn 4 kh¶o s¸t c¸c khu vùc x· héi nh gi¸o dôc, dinh dìng, søc kháe vµ sö dông c¸c dÞch vô vÒ ch¨m sãc søc khoÎ. PhÇn 5 kh¶o s¸t mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a lÜnh vùc kinh tÕ vµ x· héi khi x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng giíi vÒ møc sèng. PhÇn 6 tr×nh bµy c¸c khuyÕn nghÞ ®Ó cã mét khung chÝnh s¸ch chung cã quan t©m tíi vÊn ®Ò giíi. PhÇn cuèi cïng lµ kÕt luËn cña b¸o c¸o. 2
C¸c ph¸t hiÖn quan träng vÒ giíi: §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn 2, 1997-98 2. C¬ cÊu hé gia ®×nh, møc sèng, thu nhËp, tiÒn tiÕt kiÖm 2.1. C¬ cÊu hé gia ®×nh ViÖc x¸c ®Þnh ngêi lµm chñ hé gia ®×nh lµ mét yªu cÇu hµnh chÝnh ë Giíi tÝnh cña chñ hé ®îc dïng nh ViÖt Nam. Th«ng thêng, chñ hé lµ ngêi cao tuæi nhÊt trong gia ®×nh, vµ yÕu tè ®¹i diÖn ®Ó ®¸nh gi¸ viÖc ra th«ng thêng, ngêi ®ã lµ nam giíi. C¸c d÷ liÖu cña §TMSVN ®îc thu quyÕt ®Þnh trong néi bé hé gia ®×nh. thËp ë cÊp ®é hé gia ®×nh (®èi nghÞch víi cÊp ®é c¸ nh©n). V× vËy, khi ®¸nh gi¸ kh¸c biÖt giíi vÒ møc sèng cña hé gia ®×nh, träng t©m ®Æt vµo giíi tÝnh cña chñ hé. Hé gia ®×nh ë ViÖt Nam chñ yÕu lµ gia ®×nh h¹t nh©n, gåm cã mét ngêi lín Hé gia ®×nh h¹t nh©n lµ chñ yÕu. nam giíi, vî ngêi ®ã cïng víi 2 hoÆc 3 con. Hé gia ®×nh h¹t nh©n chiÕm tíi 71% tæng sè hé. C¸c hé kh«ng thuéc lo¹i h¹t nh©n chñ yÕu lµ lo¹i gia ®×nh 3 thÕ hÖ, gåm cã c¶ «ng bµ vµ c¸c ch¸u. Anh chÞ em trëng thµnh chung sèng víi nhau lµ hiÖn tîng hiÕm cã. Phô n÷ thêng x©y dùng gia ®×nh ë ®é tuæi kho¶ng 21 vµ cã xu híng lÊy chång lín h¬n hä tõ 2 ®Õn 3 tuæi. MÆc dï mét hé gia ®×nh míi cã thÓ b¾t ®Çu h×nh thµnh tõ sau khi cíi, nhng th«ng thêng chØ sau khi cã con th× ngêi ta míi t¹o dùng hé gia ®×nh ®éc lËp, t¸ch biÖt víi «ng bµ. Tuy nhiªn, thùc tÕ th× phÇn lín nam giíi khi ë ®é tuæi tõ gi÷a 35 trë ®i ®îc coi lµ chñ hé gia ®×nh h¹t nh©n cña m×nh. §«i khi, vî chång vÉn tiÕp tôc sèng chung víi bè mÑ cña mét bªn, vµ vai trß chñ hé ®îc chuyÓn cho mét nam giíi trÎ h¬n (con trai trëng thµnh). Trong sè nam giíi tuæi tõ 65 trë lªn, gÇn 20% ®îc x¸c nhËn trong hé gia ®×nh víi t c¸ch lµ bè cña chñ hé míi. §iÒu nµy cã ý nghÜa ®èi víi viÖc cung øng lao ®éng vµ thu nhËp cho hé gia ®×nh, ®Æc biÖt v× phô n÷ thêng rêi nhµ m×nh ®Ó chuyÓn ®Õn sèng ë gia ®×nh nhµ chång. Thùc tÕ nµy cã thÓ t¹o ra u thÕ lín h¬n cho ai cã con trai v× Ýt cã kh¶ n¨ng lµ con trai sÏ chuyÓn n¨ng lùc lao ®éng vµ t×m kiÕm thu nhËp ®i khái hé gia ®×nh m×nh. Kho¶ng 1/4 (26%) sè hé ë ViÖt Nam lµ do n÷ lµm chñ hé (HNUCH) (17% Hé do n÷ lµm chñ hé (HNUCH) ë n«ng th«n vµ 37% ë thµnh thÞ). ChuÈn mùc th× ph¶i lµ hé nam lµm chñ hé chiÕm 26% tæng sè hé gia ®×nh. (HNACH) - ®©y lµ mét d¹ng thøc t¬ng thÝch víi cÊu tróc hé gia ®×nh truyÒn thèng vµ quan niÖm truyÒn thèng vÒ vai trß giíi, còng nh víi tÇm quan träng t¬ng ®èi vÒ kinh tÕ ®îc nh×n nhËn cña c¸c vai trß nµy. C¸c HNUCH chñ yÕu lµ do thiÕu v¾ng nam giíi. Trong khi 96% chñ hé nam giíi cíi vî vµ sèng víi vî th× 2/3 (67%) chñ hé n÷ giíi v¾ng ngêi chång trong gia ®×nh. Phô n÷ gãa bôa chiÕm phÇn lín trong sè nµy (44%) vµ gÇn 7% chñ hé n÷ hiÖn cã chång sèng ë n¬i kh¸c. 3
Kh¸c biÖt giíi trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam H×nh 1 cho thÊy sù ph©n bè t×nh tr¹ng h«n nh©n ®èi víi HNUCH vµ HNACH. HNACH ®a sè lµ cã vî bªn c¹nh trong khi HNUCH th× th«ng thêng lµ kh«ng cã chång bªn c¹nh. +¨QK 7¨QK WUQJ K|Q QKzQ FÂD FKÂ Kº 1¥ JLL 1DP JLL /\ K{Q 9QJ Y² *§D Y² &K}D W¸QJ &§ FK©QJ EzQ FQK &K}D W¸QJ O\ FK©QJ O\ Y² /\ WKyQ 9QJ FK©QJ *R FK©QJ &§ Y² /\ K{Q /\ WKyQ EzQ FQK GÇn 1/3 (33%) HNUCH cã ngêi b¹n ®êi nam giíi trong nhµ - ®iÒu nµy cho 1/3 HNUCH cã chång bªn c¹nh thÊy viÖc ph©n lo¹i chñ hé nam giíi/n÷ giíi mang tÝnh tïy tiÖn vµ cã thÓ kh«ng ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng cña c¸ch thøc thµnh viªn gia ®×nh x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong hé gia ®×nh. Râ rµng hé gia ®×nh h¹t nh©n cã n÷ lµm chñ hé tËp trung chñ yÕu ë thµnh thÞ vµ còng t¬ng ®èi kh¸ vÒ mÆt tµi chÝnh. ë c¸c HNACH kh«ng cã kh¸c biÖt vÒ kho¶ng thêi gian dµnh cho c«ng viÖc ®îc tr¶ l¬ng gi÷a chñ hé vµ vî ngêi ®ã, nhng ë HNUCH cã chång bªn c¹nh th× ngêi n÷ chñ hé thêng ph¶i lµm viÖc nhiÒu thêi gian h¬n so víi chång. §iÒu nµy cho thÊy lµ, c¸c hé gia ®×nh cã phô n÷ lµm chñ hé cã thÓ kh¸c biÖt mét c¸ch cã hÖ thèng so víi hé cã nam giíi lµm chñ hé, vµ b¶n th©n c¸ch ph©n lo¹i nµy cã liªn quan nhiÒu tíi c¸c m« h×nh c«ng viÖc ®îc tr¶ l¬ng. 2.2. Kh¸c biÖt vÒ møc sèng gi÷a chñ hé n÷ vµ chñ hé nam C¸c HNUCH thêng lµ c¸c hé trëng thµnh h¬n. C¸c hé nµy cã ngêi lín C¸c HNUCH nh×n chung cã møc tuæi vµ cã Ýt trÎ con h¬n, do vËy quy m« còng nhá h¬n. §¹i ®a sè hé gia ®×nh sèng x¸c ®Þnh dùa trªn chi tiªu cao kiÓu nµy tËp trung ë thµnh thÞ, n¬i cã møc sèng cao h¬n ®¸ng kÓ so víi n«ng h¬n so víi møc sèng cña HNACH th«n. V× vËy, cã thÓ cho r»ng HNUCH thÓ hiÖn mét møc sèng cao h¬n so víi HNACH, nÕu ®îc ®¸nh gi¸ b»ng c¸c chØ tiªu liªn quan tíi møc sèng nh: chi tiªu b×nh qu©n ®Çu ngêi (søc mua), møc ®é ®ãi nghÌo, khÈu phÇn ¨n (tÝnh theo calo). Tuy nhiªn, ®iÒu nµy chØ cã thÓ trë nªn râ rµng khi ®îc x¸c ®Þnh theo m« h×nh nghÌo ®ãi t¬ng ®èi ng¾n h¹n, ®¸nh gi¸ chi phÝ cho tiªu dïng cña hé gia ®×nh trong thêi gian 12 th¸ng. Nhng nÕu xÐt ®Õn tµi s¶n, n¨ng lùc vay vèn vµ nguån lùc lao ®éng th× trªn thùc tÕ HNUCH dÔ bÞ tæn th¬ng h¬n tríc c¸c có sèc dÉn ®Õn suy gi¶m møc sèng vÒ l©u dµi. 4
C¸c ph¸t hiÖn quan träng vÒ giíi: §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn 2, 1997-98 Kh¸c biÖt vÒ møc sèng gi÷a c¸c HNUCH vµ HNACH còng Ýt ®¸ng kÓ h¬n, Møc sèng cña HNUCH kh«ng cã nÕu so s¸nh riªng rÏ trong khu vùc n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Chªnh lÖch nµy chång bªn c¹nh th× thÊp h¬n. còng nhá h¬n ®èi víi c¸c HNUCH mµ chñ hé l¹i gãa bôa hay sèng ly th©n hoÆc ®· ly dÞ. MÆc dï c¸c hé nµy vÉn ®îc coi lµ cã møc sèng cao h¬n so víi HNACH, song møc chªnh lÖch gi¶m ®i. Cã mét kh¸c biÖt lín vÒ møc sèng gi÷a c¸c HNUCH cã chång bªn c¹nh víi c¸c hé kh«ng cã chång bªn c¹nh. HNUCH cã chång bªn c¹nh cã møc sèng cao mét c¸ch râ rÖt; sù cã mÆt cña mét nam giíi kiÕm thu nhËp bæ sung ®ãng gãp kh¸ lín vµo møc sèng cña gia ®×nh. HNUCH kh«ng cã chång bªn c¹nh th× cã Ýt nguån lùc lao ®éng h¬n vµ do vËy, vÒ c¬ b¶n dÔ bÞ tæn th¬ng h¬n tríc c¸c có sèc vÒ thu nhËp. 2.3. Kh¸c biÖt giíi trong thu nhËp vµ chi tiªu Thu nhËp cña hé gia ®×nh lµ tæng thu nhËp cã ®îc tõ trång cÊy, ch¨n nu«i, nu«i trång thñy s¶n, viÖc lµm phi n«ng nghiÖp, viÖc lµm cã l¬ng, tiÒn göi vÒ vµ c¸c nguån kh¸c. H×nh 2 cho thÊy møc chi tiªu b×nh qu©n ®Çu ngêi vµ møc thu nhËp b×nh Søc mua cña c¸c HNUCH lín h¬n qu©n ®Çu ngêi cña hai lo¹i hé gia ®×nh. Chi tiªu cã thÓ ®îc coi lµ sù ph¶n so víi c¸c HNACH ¸nh søc mua cña gia ®×nh, vµ thÓ hiÖn kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi c¸c yÕu tè b¶o ®¶m cã ®îc c¸c ®iÒu kiÖn sèng nh mong muèn. MÆc dï tÝnh trung b×nh, thu nhËp cña c¶ hai lo¹i hé t¬ng tù nh nhau, nhng søc mua cña HNUCH lín h¬n rÊt nhiÒu so víi HNACH. §iÒu nµy cã thÓ cho thÊy hiÖu qu¶ cña viÖc ph©n bæ nguån lùc khan hiÕm trong HNUCH, hoÆc còng cã thÓ lµ do cã nguån thu nhËp bæ sung vÝ dô nh tiÒn do chång göi vÒ ch¼ng h¹n. +¨QK &KL WL{X E¨QK TXzQ X QJ~»L Y WKX QKS E¨QK TXzQ X QJ~»L FÂD +18&+ Y +1$&+ 1JKQ pQJ +1$&+ +18&+p§Ãpu©tÃizÃpu +18&+tÃpu©t 0¦F FKL EQK TXkQ 0¦F WKX QKS p{X QJoL WURQJ K EQK TXkQ p{X QJoL WURQJ K 5
Kh¸c biÖt giíi trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam HNUCH kh«ng cã chång bªn c¹nh Thu nhËp cao nhÊt cã ®îc khi c¶ vî lÉn chång ®Òu cã mÆt ë gia ®×nh vµ khi phô thuéc vµo nguån thu nhËp tõ hé gia ®×nh cã nhiÒu nguån thu nhËp kh¸c nhau. HNUCH kh«ng cã chång ë tiÒn göi vÒ. nhµ th× cã Ýt nguån thu nhËp h¬n. V× tiªu dïng kh«ng hoµn toµn dùa vµo nguån thu nhËp hiÖn t¹i ®ang kiÕm ®îc, do vËy, kh¸c biÖt vÒ tiªu dïng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i t¬ng thÝch víi kh¸c biÖt vÒ thu nhËp. Hé gia ®×nh cã ngêi lín (nam hoÆc n÷) v¾ng mÆt th× cã xu híng nhËn ®îc tiÒn göi vÒ (thu nhËp tù cã) - ®iÒu nµy gãp phÇn t¹o ra tû lÖ HNUCH kh«ng cã chång bªn c¹nh nhng l¹i cã møc sèng cao h¬n so víi HNACH. §iÒu nµy ®Æc biÖt x¶y ra ë n«ng th«n, n¬i mµ kh«ng cã kh¸c biÖt vÒ mÆt thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi gi÷a HNACH vµ HNUCH kh«ng cã chång bªn c¹nh. ë khu vùc thµnh thÞ, thu nhËp tõ tiÒn göi vÒ kh«ng ph¶i lµ phæ biÕn v× thÕ HNUCH kh«ng cã chång bªn c¹nh cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp h¬n so víi HNACH. 2.4. Kh¸c biÖt giíi trong tiÕt kiÖm vµ vay nî ë thµnh thÞ, lîng tiÒn tiÕt kiÖm cña Mèi quan hÖ gi÷a chi tiªu, tiÕt kiÖm vµ tÝn dông thÓ hiÖn tÝnh hiÖu qu¶ cña HNUCH Ýt h¬n so víi HNACH hé gia ®×nh khi ho¹t ®éng víi t c¸ch lµ mét doanh nghiÖp nhá. Mét hé gia ®×nh ViÖt Nam ®iÓn h×nh cã kho¶ng 7,1 triÖu ®ång tiÕt kiÖm vµ cã tµi s¶n lu ho¹t (bao gåm c¶ tiÒn mÆt, tµi kho¶n ë ng©n hµng, kim lo¹i quý, ®å trang søc). TÝnh trung b×nh HNUCH cã møc tiÕt kiÖm cao h¬n mét chót so víi HNACH c¶ vÒ tiÒn tiÕt kiÖm tÝnh trªn ®Çu hé vµ tiÒn tiÕt kiÖm tÝnh trªn ®Çu thµnh viªn cña hé. Tuy nhiªn, ë thµnh thÞ, HNUCH cã Ýt tiÒn tiÕt kiÖm h¬n so víi HNACH. Sù kh¸c biÖt gi÷a HNUCH vµ HNACH kh«ng ®¸ng kÓ nÕu tÝnh vÒ tæng tiÒn tiÕt kiÖm cña hé gia ®×nh, nhng l¹i rÊt ®¸ng kÓ nÕu tÝnh sè tiÒn tiÕt kiÖm b×nh qu©n theo ®Çu ngêi. HNUCH cã tæng tiÒn tiÕt kiÖm lµ 3,6 triÖu ®ång (khu vùc thµnh thÞ) hay 1 triÖu ®ång (khu vùc n«ng th«n); cßn HNACH cã 4,9 triÖu ®ång (thµnh thÞ) hay 0,7 triÖu ®ång (n«ng th«n). GÇn mét nöa sè hé gia ®×nh vay vèn, nhng HNUCH cã vÎ Ýt vay vèn h¬n so HNUCH Ýt vay mîn h¬n vµ còng Ýt víi HNACH. H×nh 3 cho thÊy tû lÖ c¸c hé gia ®×nh vay vèn vµ lîng tiÒn vay cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn h¬n ®èi víi trung b×nh, tÝnh theo giíi tÝnh cña chñ hé. c¸c nguån tÝn dông chÝnh thøc. +¨QK 7Ì O§ FF +18&+ Y +1$&+ YD\ Y¹Q Y O~¿QJ WL£Q YD\ WUXQJ E¨QK +1$&+ 3K{Q WUjP 1JKQ pQJ +18&+ F§ FK©QJ EzQ FQK +18&+ YQJ FK©QJ 7© O K JLD pQK YD\ YQ /oQJ WLQ YD\ WUXQJ EQK FD K JLD pQK 6
C¸c ph¸t hiÖn quan träng vÒ giíi: §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn 2, 1997-98 TÊt c¶ c¸c hé cã chång hay vî v¾ng mÆt (hay cã mét nguån thu nhËp chÝnh) dêng nh cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng sÏ vay vèn còng nh cã xu híng vay víi kho¶n tiÒn nhá h¬n ®¸ng kÓ. V× HNUCH cã tû lÖ v¾ng chång kh¸ cao nªn sù chªnh lÖch nµy còng t¸c ®éng nhiÒu ®Õn hä. 2/3 sè ngêi vay vèn lµ nam giíi, dï th«ng tin cho thÊy, phÇn lín c¸c kho¶n vay lµ ®Ó phôc vô nhu cÇu cña c¶ hé gia ®×nh chø kh«ng ph¶i lµ phôc vô nhu cÇu cña c¸c c¸ nh©n cô thÓ. 1/3 tÊt c¶ c¸c kho¶n vay lµ tõ ng©n hµng. Tuy vËy, phô n÷ dêng nh cã Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn ng©n hµng h¬n so víi nam giíi. 33% tÊt c¶ c¸c kho¶n vay mµ nam giíi tiÕp cËn ®îc lµ tõ ng©n hµng cña chÝnh phñ (kh«ng ph¶i lµ Ng©n hµng phôc vô Ngêi nghÌo). Tû lÖ c¸c kho¶n vay cña n÷ giíi tõ c¸c ng©n hµng ®ã chØ lµ 18%. Nguån vay phæ biÕn nhÊt cña phô n÷ lµ nguån vay kh«ng chÝnh thøc, dùa vµo nh÷ng ngêi cho vay t nh©n, vÝ dô nh hä hµng (27% tæng c¸c kho¶n vay), hay c¸c c¸ nh©n kh¸c (24% tæng c¸c kho¶n vay). Phô n÷ còng vay vèn tõ Ng©n hµng phôc vô ngêi nghÌo nhng víi tû lÖ thÊp h¬n mét chót so víi nam giíi. Phô n÷ vay vèn cña t nh©n víi l·i suÊt cao h¬n vµ ®iÒu nµy thÓ hiÖn r»ng phô n÷ kh«ng cã kiÓu vay dùa trªn thÕ chÊp. NÕu c¸c trêng hîp vay ®ßi hái cã thÕ chÊp chiÕm tíi 41% kho¶n vay cña nam giíi th× ë n÷ giíi, con sè nµy chØ lµ 27%. D¹ng thøc nµy thÓ hiÖn râ nÐt thËm chÝ ngay c¶ khi ngêi phô n÷ vay lµ chñ hé gia ®×nh. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn tÝn dông bÞ h¹n chÕ nµy còng h¹n chÕ c¬ héi cho HNUCH ph¸t triÓn thµnh doanh nghiÖp quy m« nhá. C¬ së tµi s¶n cña hé gia ®×nh lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó tiÕp cËn tÝn dông. HNUCH kh«ng cã chång bªn c¹nh HNUCH kh«ng cã chång bªn c¹nh gÆp ph¶i nhiÒu bÊt lîi trong viÖc tÝch tr÷ ph¶i tr¶ l·i suÊt vay cao h¬n tµi s¶n, vµ thêng tiÕp cËn c¸c nguån tÝn dông ®ßi hái l·i suÊt cao h¬n so víi HNACH vµ HNUCH cã vî hay chång bªn c¹nh. C¬ së tµi s¶n lín h¬n cña hé gia ®×nh cã mÆt c¶ hai vî chång cïng víi kh¶ n¨ng cña hä t¹o ra c¸c nguån thu nhËp ®a d¹ng khiÕn cho c¸c hé nµy Ýt bÞ tæn th¬ng h¬n tríc sù suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ so víi nh÷ng hé gia ®×nh chØ cã mét chång/vî - mµ nh÷ng hé nµy phÇn lín lµ do n÷ lµm chñ hé. 7
Kh¸c biÖt giíi trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam 3. C«ng viÖc vµ t¹o thu nhËp 3.1. Cung øng lao ®éng cña n÷ giíi vµ nam giíi Phô n÷ vµ nam giíi dµnh mét lîng thêi gian nh nhau cho c«ng viÖc t¹o So víi nam giíi, phô n÷ ph¶i mÊt thu nhËp. Tuy vËy, so víi nam giíi, phô n÷ ph¶i mÊt thêi gian gÇn gÊp ®«i ®Ó thêi gian gÊp hai lÇn cho viÖc nhµ lµm viÖc nhµ hay lµm c«ng viÖc néi trî lÆt vÆt mµ kh«ng ®îc thï lao. V× kh«ng ®îc thï lao vËy, phô n÷ lóc nµo còng mÊt thêi gian lµm viÖc nhiÒu h¬n ®¸ng kÓ so víi nam giíi dï ë thêi ®iÓm nµo trong cuéc ®êi cña m×nh. Do vËy, thêi gian r¶nh rçi cña hä Ýt h¬n kh¸ nhiÒu so víi nam giíi. ë løa tuæi 25-64, tÝnh trung b×nh, mét phô n÷ mÊt 13,6 giê mét tuÇn cho viÖc néi trî, trong khi nam giíi chØ dµnh cã 6 tiÕng mét tuÇn cho viÖc nhµ. ë nhãm tuæi trÎ nhÊt hoÆc lín tuæi nhÊt, sù kh¸c biÖt nµy còng cã nhng Ýt h¬n ®¸ng kÓ. H×nh 4 cho thÊy kh¸c biÖt vÒ sè giê mµ phô n÷ vµ nam giíi dµnh cho viÖc nhµ kh«ng c«ng, theo mçi nhãm tuæi trong vßng 1 n¨m. +¨QK 6¹ JL» WUXQJ E¨QK P SKÅ QÈ Y QDP JL¾L GQK FKR YL§F QK 6 JL WUXQJ EQK WURQJ QjP 1DP JL±L 1º JL±L 1KP WXL WKHR QjP Trong giai ®o¹n 5 n¨m (1992-1993 ®Õn 1997-1998), c¸c lo¹i h×nh c«ng viÖc C¶ phô n÷ vµ nam giíi dµnh nhiÒu cã thï lao ®· thay ®æi ®¸ng kÓ. TÝnh trung b×nh, tÊt c¶ ngêi lín ®Òu t¨ng thêi gian h¬n cho c«ng viÖc cã thï lîng thêi gian dµnh cho c«ng viÖc cã thï lao, tuy nhiªn sù gia t¨ng nµy ë lao. phô n÷ lín h¬n nhiÒu so víi ë nam giíi. Møc gia t¨ng lín nhÊt ®îc ghi nhËn ë phô n÷ trong ®é tuæi 25-34 (19%), trong khi ®èi víi nam giíi ë ®é tuæi nµy th× møc gia t¨ng chØ lµ 9%. Møc gia t¨ng thêi gian lµm viÖc ë phô n÷ Ýt h¬n so víi nam giíi chØ ghi nhËn ®îc ë mét ®é tuæi duy nhÊt lµ 55-64. Trong giai ®o¹n trªn, sè giê lµm viÖc cña trÎ em trong ®é tuæi ®i häc ®· sót Thêi gian lµm viÖc cña trÎ em Ýt h¬n. gi¶m; møc gi¶m sót dao ®éng tõ 67% ®èi víi nhãm tuæi thÊp h¬n ®Õn 25% ®èi víi nhãm tuæi cao h¬n. D¹ng thøc nµy t¬ng øng víi møc gia t¨ng sè häc sinh nhËp häc ghi nhËn ®îc còng trong kho¶ng thêi gian trªn. Møc 8
C¸c ph¸t hiÖn quan träng vÒ giíi: §iÒu tra Møc sèng ë ViÖt Nam lÇn 2, 1997-98 gi¶m sót vÒ thêi gian lµm viÖc cña trÎ em g¸i ë ®é tuæi ®i häc liªn tôc thÊp h¬n so víi trÎ em trai, trõ nhãm tuæi 6-10. Møc gia t¨ng vÒ sè giê mµ phô n÷ dµnh cho c«ng viÖc t¹o thu nhËp lín h¬n so víi nam giíi trong cïng thêi kú thÓ hiÖn r»ng phô n÷ ®· ®ãng gãp nhiÒu h¬n cho t¨ng trëng kinh tÕ so víi nam giíi. Ngoµi ra, nÕu xÐt c¶ c«ng viÖc nhµ th× sù ®ãng gãp trªn cßn cã ý nghÜa ®¸ng kÓ h¬n nhiÒu. Sù ®a d¹ng cña c¸c lo¹i h×nh c«ng viÖc lµnh nghÒ ë thµnh thÞ thÓ hiÖn sù ë khu vùc thµnh thÞ cã sù ph©n c«ng ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. Tuy nhiªn, ë n«ng th«n, trªn 80% c«ng viÖc lao ®éng theo giíi. lµ n«ng nghiÖp vµ do ®ã còng Ýt cã kh¸c biÖt vÒ giíi trong nghÒ nghiÖp v× c¬ héi lùa chän nghÒ nh×n chung lµ t¬ng ®èi Ýt. ë thµnh thÞ, phô n÷ chñ yÕu lµm c«ng viÖc b¸n hµng, b¸n ë chî hoÆc ë quÇy riªng, trªn ®êng phè hoÆc trong cöa hµng. Nam giíi cã kh¶ n¨ng ®îc tuyÓn vµo c¸c c«ng viÖc lµnh nghÒ nhiÒu h¬n, nh khai th¸c má, c¬ khÝ, méc, s¶n xuÊt chÕ t¹o vµ thñ c«ng. Nh÷ng nghµnh nghÒ cÇn kü n¨ng sö dông lao ®éng n÷ chØ giíi h¹n trong lÜnh vùc dÖt may vµ x©y dùng. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh ch¨n nu«i, trång trät cã vai trß quan träng trong viÖc t¹o viÖc lµm cho c¶ nam giíi vµ phô n÷ ë thµnh thÞ. Lao ®éng tù do vÉn lµ mét h×nh thøc c«ng viÖc chiÕm u thÕ ë ViÖt Nam. Lao ®éng tù do lµ h×nh thøc c«ng Trªn 80% ngêi lµm viÖc Ýt nhÊt cã mét c«ng viÖc lµm t trong sè 2-3 c«ng viÖc chiÕm u thÕ ®èi víi c¶ phô n÷ viÖc hä lµm trong suèt n¨m. Trªn 90% c¸c hé gia ®×nh kiÕm thªm thu nhËp vµ nam giíi. tõ lao ®éng tù do ë thµnh thÞ, cã ®Õn 3/4 hé gia ®×nh kiÕm mét kho¶n thu nhËp nµo ®ã tõ c¸c ho¹t ®éng lao ®éng tù do. ë n«ng th«n, nguån viÖc tù do chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp qui m« nhá dùa trªn nguån lao ®éng gia ®×nh vµ chñ yÕu nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ l¬ng thùc cña hé gia ®×nh. ë thµnh thÞ, nguån viÖc tù do chñ yÕu lµ doanh nghiÖp gia ®×nh phi n«ng nghiÖp. H×nh 5 cho thÊy tû lÖ lao ®éng ë løa tuæi trëng thµnh lao ®éng tù do trong c«ng viÖc chÝnh cña m×nh (ph©n lo¹i theo giíi tÝnh vµ chç ë). Tû lÖ phô n÷ dùa vµo c«ng viÖc tù do lín h¬n kh¸ nhiÒu so víi nam giíi, c¶ ë n«ng th«n lÉn thµnh thÞ. +¨QK 7Ì O§ SKÅ QÈ Y QDP JL¾L F´ YL§F OP WURQJ º WX·L
QK~QJ OP W~ WURQJ F|QJ YL§F FK®QK FÂD P¨QK SKzQ ORL WKHR FK¸ ¼ 3K{Q WUjP 1DP JL±L 1º JL±L 7KqQK WK 1mQJ WKmQ 9