Khắc phục ảnh hưởng tiêu cực của chủ nghĩa thực dụng đến lối sống của sinh viên

70<br /> Journal of Transportation Science and Technology, Vol 18, Feb 2016<br /> <br /> <br /> KHẮC PHỤC ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA<br /> CHỦ NGHĨA THỰC DỤNG ĐẾN LỐI SỐNG CỦA SINH VIÊN<br /> OVERCOMING THE NEGATIVE EFFECT OF PRAGMATISM ON STUDENTS’<br /> LIFESTYLES<br /> ThS. Đào Văn Minh<br /> Khoa Lý luận Chính trị, Trường Đại học Giao thông Vận tải Tp.HCM<br /> Tóm tắt: Trên cơ sở phân tích những biểu hiện, ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng, bài viết nêu<br /> lên những giải pháp nhằm khắc phục ảnh hưởng tiêu cực của chủ nghĩa thực dụng đến lối sống của<br /> sinh viên ở Việt Nam hiện nay.<br /> Từ khóa: Chủ nghĩa thực dụng, lối sống thực dụng, lối sống của sinh viên.<br /> Abstract: On the basis of analyzing the appearance and effect of pragmatism, this article suggests<br /> solutions to overcome its negative effect on Vietnamese students’ lifestyles these days.<br /> Keywords: Pragmatism, pragmatic lifestyle, students’ lifestyles.<br /> <br /> 1. Giới thiệu: học thuyết thì chủ nghĩa thực dụng<br /> Trong quá trình đổi mới, hội nhập quốc (Pragmatism) lại xuất hiện vào những năm<br /> tế, đời sống văn hóa tinh thần của người Việt 70 của thế kỷ XIX ở Hoa Kỳ. Đó là “một trào<br /> Nam chịu tác động từ những nền văn hóa của lưu Triết học phương Tây hiện đại với một<br /> các quốc gia, dân tộc khác trên cả hai hướng hệ thống, quan điểm lý luận theo lập trường<br /> tích cực lẫn tiêu cực. Một trong những nhân duy tâm chủ quan và phương pháp siêu hình,<br /> tố có ảnh hưởng đến văn hóa, đạo đức và lối coi kinh nghiệm, hiệu quả và lợi ích cá nhân<br /> sống của người Việt Nam là chủ nghĩa thực là tiêu chuẩn của chân lý”[1]. Ngày nay<br /> dụng (CNTD) - một trào lưu triết học phương CNTD đã được các triết gia thế giới đánh giá<br /> Tây hiện đại, xuất hiện ở Mỹ vào những năm là một đóng góp độc đáo và thật sự quan<br /> 70 của thế kỷ XIX. Bên cạnh những tác động trọng của triết học Mỹ đối với kho tàng triết<br /> tích cực, CNTD cũng có những tác động tiêu học của nhân loại.<br /> cực đến văn hóa, đạo đức và lối sống của Bản chất của CNTD là coi kinh nghiệm,<br /> nhiều tầng lớp nhân dân, trong đó có sinh hiệu quả, cái lợi cho cá nhân là chân lý; tuyệt<br /> viên - đội ngũ trí thức trong tương lai. Chính đối hóa lợi ích cá nhân trước mắt. Những<br /> vì vậy, khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực người theo CNTD cho rằng chân lý là những<br /> của CNTD đến lối sống của sinh viên đã và gì thực tế, có ích, có lợi cho con người được<br /> đang trở thành một vấn đề có ý nghĩa cấp kiểm chứng trong thực tiễn. Và đòi hỏi tư<br /> bách cả về lý luận lẫn thực tiễn. tưởng của con người phải rõ ràng, thực tế,<br /> 2. Chủ nghĩa thực dụng. không nên sa vào các lý thuyết chung chung,<br /> Theo Từ điển tiếng Việt thông dùng, trừu tượng. CNTD chỉ quan tâm đến ý nghĩa<br /> thực dụng (pragmatic) là coi trọng, đề cao lợi thực tế tư tưởng, lời nói... của con người.<br /> ích, hiệu quả trước mắt. Và khác với khái Lối sống thực dụng - lấy “kỹ thuật” làm<br /> niệm “thực tế” - nhấn mạnh vào ý nghĩa thiết công cụ để đạt được sự “có ích” trong công<br /> thực trong hành động của cá nhân, dùng lý trí việc, là cơ sở để xây dựng lòng tin của con<br /> để hành động một cách thật tỉnh táo và hiệu người. CNTD đã sản sinh ra lối sống của “xã<br /> quả. Còn “thực dụng” lại mang ý nghĩa ám hội tiêu dùng” - lối sống tiêu dùng. Đây là hệ<br /> chỉ vào những hành động chỉ nhằm vào quả của việc sùng bái kỹ thuật, “đời sống vật<br /> những lợi ích vật chất trước mắt cho bản chất”. Bản chất của lối sống tiêu dùng là tìm<br /> thân. mọi cách để kiếm được nhiều tiền và chạy<br /> Những tư tưởng, quan điểm về thực dụng đua mua hàng hóa.<br /> xuất hiện từ thời cổ đại; được thể hiện trong Nguyên tắc đạo đức cơ bản của CNTD là<br /> tư tưởng của một số nhà triết học như Xôcrát, chủ nghĩa cá nhân, vì mình và cho mình, là<br /> Aristốt, v.v…Nếu xem với tư cách là một sự đạt tới lợi ích của “tôi”. Châm ngôn của<br />  71<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ GIAO THÔNG VẬN TẢI, SỐ 18-02/2016<br /> <br /> <br /> CNTD là “có lợi, có lợi và có lợi”, “chỉ có gì quen, tập quán xã hội thì đó chính là lối sống<br /> mang lại lợi ích cho tôi là đáng kể”. Để của một cộng đồng, một cá nhân.<br /> “mang lại lợi ích cho tôi”, những người theo Sinh viên Việt Nam hiện nay chủ yếu có<br /> CNTD, đặc biệt là tầng lớp tư sản độc quyền độ tuổi từ 18 - 25. Đây là độ tuổi mà con<br /> đã không từ bỏ bất cứ âm mưu, thủ đoạn nào người có sự trưởng thành nhất định về mặt<br /> và sẵn sàng chà đạp lên mọi thứ (kể cả luật sinh học lẫn xã hội. Tuy nhiên, đây vẫn là<br /> lệ) để thu về lợi nhuận tối đa. Bên cạnh đó giai đoạn của sự phát triển và hoàn thiện dần<br /> hình thành lối sống “vị kỷ”, “vị lợi", với họ, về mặt xã hội, nhân cách. Bên cạnh những<br /> “bất kỳ quan niệm nào hễ phù hợp với nhu mặt mạnh như: Dồi dào về mặt sinh lực;<br /> cầu đặc biệt của cá nhân đều nên khẳng nhiệt tình về mặt tính cách; giàu ước mơ,<br /> định”[2, tr.149]. Trong điều kiện mở cửa, hội thích khám phá và luôn tìm tòi cái mới; năng<br /> nhập quốc tế hiện nay, sự giao thoa giữa các động, tự tin, luôn muốn được khẳng định<br /> nền văn hoá là tất yếu. Vì vậy, không tránh mình; có trình độ nhận thức, trình độ khoa<br /> khỏi sự thâm nhập các lối sống lẫn nhau. Tại học cơ bản, có năng lực tư duy,.. Tuy nhiên<br /> Việt Nam, CNTD “không có cơ sở hình không ít sinh viên vẫn còn gặp phải những<br /> thành như một học thuyết với một hệ thống hạn chế nhất định: Thiếu trải nghiệm cuộc<br /> quan điểm lý luận có sức chi phối toàn xã sống, thiếu thực tế, bồng bột, dễ bị dao động,<br /> hội, mà chủ yếu biểu hiện trong hành vi, đạo dễ bị lôi kéo, ham chuộng hình thức, chạy<br /> đức, lối sống”[1]. Đặc biệt hiện nay, dưới tác theo cái mới, chịu ảnh hưởng của lối sống<br /> động của mặt trái kinh tế thị trường, tư tưởng đua đòi, thực dụng, hay thay đổi, v.v.<br /> thực dụng lại biểu hiện một cách rõ nét nhất Hiện nay, CNTD tác động đến lối sống<br /> chính là những người chạy theo lợi ích vật của sinh viên Việt Nam qua nhiều góc độ<br /> chất – kinh tế trước mắt bằng mọi giá. khác nhau, tích cực đan xen với tiêu cực và có<br /> 3. Ảnh hưởng của CNTD đến lối sống cái hợp lý đồng thời cũng có cái chưa hợp lý.<br /> của sinh viên hiện nay. Về mặt khách quan, CNTD có những yếu tố<br /> Lối sống là một khái niệm khá rộng và hợp lý nhất định như: “Yêu cầu tính xác thực,<br /> dưới góc độ triết học, “lối sống là phương rõ ràng của tư tưởng; sự kiểm chứng chân lý<br /> thức sống của con người trong một chế độ xã bằng thực tiễn; coi trọng yếu tố kỹ thuật –là<br /> hội nhất định được biểu hiện trên các lĩnh phương tiện để đạt lợi ích tối đa của con<br /> vực của đời sống như lao động, sản xuất, người, v.v.. Chính những yếu tố này khi được<br /> hoạt động chính trị, hoạt động văn hóa tinh tiếp thu, vận dụng vào quá trình học tập sẽ<br /> thần và hoạt động giao tiếp hàng ngày” [3]. giúp cho sinh viên khắc phục được bệnh giáo<br /> Theo Hồ Chí Minh, lối sống có quan hệ điều về lý luận, biết kết hợp lý thuyết với thực<br /> mật thiết với văn hóa và đạo đức. Theo hành, lý luận với thực tiễn” [6]. Tuy nhiên,<br /> Người, đạo đức là cái gốc của xã hội, của con khi lý thuyết của CNTD tuyệt đối hóa, nâng<br /> người; là nền tảng để hình thành và xây dựng lên thành học thuyết, thành chủ nghĩa bỗng<br /> lối sống mới của con người trong xã hội mới. chốc từ chỗ là cái hợp lý sẽ trở thành cái phi<br /> Người cho rằng, đạo đức là những quy tắc, lý. Đây có thể coi là mặt hạn chế lớn nhất,<br /> những chuẩn mực phù hợp với cuộc sống, thậm chí trở thành sai lầm nghiêm trọng…<br /> được con người và cộng đồng thừa nhận Đa số sinh viên Việt Nam hiện nay năng<br /> nhằm điều hòa quan hệ giữa người với người động sáng tạo, nhạy bén, thích ứng nhanh với<br /> trong quá trình phát triển xã hội. Còn lối cái mới, “có lối sống lành mạnh, biết chia sẻ,<br /> sống là cái biểu hiện bên ngoài, là hệ quả hỗ trợ người có hoàn cảnh khó khăn”, “có lối<br /> trực tiếp của đạo đức. Trong thực tế, các sống văn hóa, tinh thần lành mạnh, phong<br /> quan điểm lối sống, lẽ sống của dân tộc, cộng phú”, “không sa vào tệ nạn xã hội, tích cực<br /> đồng cũng chính là quan điểm, giá trị văn tham gia các hoạt động xã hội, phong trào thi<br /> hóa đạo đức của dân tộc, của cộng đồng và đua, cuộc vận động” [5]. Tuy nhiên, CNTD<br /> ngược lại. Và những chuẩn mực, những cũng có những tác động tiêu cực đến văn<br /> nguyên tắc đạo đức khi đã trở thành thói hóa, đạo đức và lối sống của một bộ phận<br /> 72<br /> Journal of Transportation Science and Technology, Vol 18, Feb 2016<br /> <br /> <br /> sinh viên nước ta - lối sống thực dụng; được thức và hoàn thiện nhân cách”[7]. Đối với<br /> thể hiện như sau: không ít sinh viên cho rằng tiền là cái quyết<br /> Thứ nhất, đó là tư tưởng đề cao, tuyệt đối định tất cả; sự giàu có sẽ tạo nên địa vị xã hội<br /> hóa giá trị trước mắt, hiện tại; xem nhẹ giá trị và dễ nắm quyền lực trong tay, như vậy sẽ<br /> lâu dài; truyền thống. Cơ sở lý luận của biểu kiếm được nhiều tiền hơn nữa. Kết quả khảo<br /> hiện này là nguyên lý “ở đây và bây giờ” và sát cho thấy có “30% trong số 500 sinh viên<br /> “chỉ những gì mang tính thực tiễn mới có ý được hỏi cho rằng trong cuộc sống hiện đại<br /> nghĩa”. Kết quả nghiên cứu cho thấy có thì tiền là quan trọng nhất. Với câu hỏi: “Tiền<br /> “40,75% không biết sự kiện lịch sử hoặc lai có phải là Tiên là Phật, là sức bật của tuổi<br /> lịch nhân vật lịch sử của con đường mình trẻ,..”, có tới 42,4% nhất trí”[8]. Một số sinh<br /> đang sống, tên trường đang hay đã theo học; viên tiếp thu không chọn lọc, đua đòi theo<br /> 43% cho rằng Việt Nam có 100 dân tộc khác văn hóa phương Tây vốn không phù hợp với<br /> nhau, 23% kể sai hoặc không kể được tên một thuần phong mỹ tục Việt Nam, sống buông<br /> danh nhân văn hóa hoặc danh tướng trong lịch thả, lười học tập, lao động, có hành vi bạo<br /> sử, 60% kể sai hoặc không kể được một di lực, v.v..<br /> tích lịch sử văn hóa cũng như di tích lịch sử 4. Giải pháp khắc phục ảnh hưởng<br /> cách mạng trên địa bàn thành phố” [4]. tiêu cực của CNTD đến lối sống của sinh<br /> Thứ hai, với nguyên tắc “vì mình và cho viên hiện nay.<br /> mình, sự đạt tới lợi ích của tôi, vị kỷ, vị lợi, Có nhiều nguyên nhân làm cho CNTD<br /> bất kỳ quan niệm nào hễ phù hợp với nhu cầu tác động tiêu cực đến lối sống của sinh viên,<br /> đặc biệt của cá nhân đều nên khẳng định” đã trong đó nổi bật là: Do tác động mặt trái của<br /> làm cho không ít sinh viên coi trọng thậm chí kinh tế thị trường, toàn cầu hóa và hội nhập<br /> tuyệt đối hóa vai trò và lợi ích cá nhân; quốc tế; bên cạnh đó là nhận thức chưa<br /> hướng vào lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm hơn tường, trách nhiệm chưa cao của các cấp<br /> là lợi ích tập thể, cộng đồng; ít quan tâm đến trường cùng với sự phối hợp chưa chặt chẽ<br /> các vấn đề xã hội. Kết quả khảo sát có “60% của bộ ba nhà trường, gia đình và xã hội<br /> sinh viên sống khép mình, ít tham gia hoạt trong việc giáo dục, bồi dưỡng và rèn luyện<br /> động xã hội” [7]. Sự lệch chuẩn về đạo đức, đạo đức, lối sống cho sinh viên; công tác<br /> lối sống lẫn suy nghĩ của sinh viên khá rõ, cụ giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên chưa<br /> thể, “36% sinh viên cho biết làm theo lương được thực hiện tốt; hoạt động của tổ chức<br /> tâm sẽ bị thua thiệt, 41% bảo rằng không Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên chưa thật sự<br /> nhất thiết phải sống cao thượng” [4]. Khi hỏi hiệu quả, v.v… Để khắc phục ảnh hưởng tiêu<br /> về đấu tranh với các hiện tượng tiêu cực cực của CNTD đến lối sống của sinh viên<br /> trong xã hội thì “có 2,11% là có thái độ thờ hiện nay cần có những giải pháp sau:<br /> ơ, không quan tâm; gặp chuyện bất bình, tốt Một là, khắc phục ảnh hưởng tiêu cực<br /> nhất là coi như không biết để tránh rắc rối của mặt trái kinh tế thị trường, toàn cầu hóa<br /> cho bản thân; còn lại là 74,33% ý kiến không và hội nhập quốc tế. Cần kết hợp tăng trưởng<br /> đồng ý, 22,03% phân vân, 3,54% đồng ý”[4]. kinh tế gắn với thực hiện tiến bộ, công bằng<br /> Một hiện tượng khác của lối sống “vị kỷ, vị xã hội. Tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính<br /> lợi”, đó là hiện tượng sống thử trước hôn sách và pháp luật để công tác quản lý Nhà<br /> nhân có xu hướng gia tăng. nước về văn hóa được thực hiện tốt hơn.<br /> Thứ ba, với quan niệm sùng bái “kỹ Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và có<br /> thuật”, “lối sống tiêu dùng” của CNTD đã biện pháp quản lý Nhà nước chặt chẽ, có hiệu<br /> làm cho một bộ phận sinh viên coi trọng giá quả đối với các hoạt động văn hóa. Kiên<br /> trị vật chất, xem nhẹ giá trị tinh thần, thích quyết chống lại những hiện tượng phản văn<br /> hưởng thụ, đua đòi, xa hoa lãng phí. Họ xem hóa, chạy theo lối sống thực dụng, ngoại lai.<br /> việc thoả mãn nhu cầu tiêu dùng là mục đích Hai là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm<br /> cuối cùng của cuộc sống. Có đến “10% sinh của nhà trường đối với công tác giáo dục, bồi<br /> viên hướng vào vui chơi, hưởng thụ, nhiều dưỡng và rèn luyện đạo đức, lối sống cho<br /> khi vô bổ, ít chú ý đến việc mở mang kiến sinh viên. Lãnh đạo các nhà trường cần nhận<br />  73<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ GIAO THÔNG VẬN TẢI, SỐ 18-02/2016<br /> <br /> <br /> thức sâu sắc và quán triệt đến cán bộ, giảng Trong quá trình tham gia hội nhập quốc<br /> viên về tầm quan trọng của việc nâng cao tế, CNTD đã và đang có những tác động<br /> chất lượng giáo dục lối sống văn hóa cho mạnh mẽ đến văn hóa, đạo đức, lối sống của<br /> sinh viên. Thực hiện nghiêm túc những chủ một bộ phận sinh viên Việt Nam. Bên cạnh<br /> trương của Đảng, quy định của Nhà nước và những tác động tích cực, CNTD cũng có mặt<br /> Bộ Giáo dục và Đào tạo về công tác này. tiêu cực của nó. Ảnh hưởng tiêu cực của<br /> Ba là, phối hợp chặt chẽ giữa gia đình - CNTD đã làm cho một bộ phận sinh viên<br /> nhà trường - xã hội trong việc giáo dục đạo nước ta có biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối<br /> đức, lối sống cho sinh viên. Quá trình giáo sống. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta cần<br /> dục trong gia đình, nhà trường và xã hội có có nhiều giải pháp khác nhau. Nhận thức và<br /> những đặc trưng riêng, ưu thế riêng. Sự giải quyết tốt ảnh hưởng tiêu cực của CNTD<br /> thống nhất biện chứng giữa giáo dục của gia đến lối sống của sinh viên là góp phần thực<br /> đình, nhà trường và xã hội là yếu tố quyết hiện mục tiêu “nâng cao dân trí, phát triển<br /> định quá trình hình thành lối sống văn hóa nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” của<br /> cho sinh viên. Sự bất cập ở mỗi yếu tố đều có Đảng đề ra <br /> thể dẫn đến sự xuất hiện những nhân cách mà Tài liệu tham khảo.<br /> xã hội không mong muốn. [1] Nguyễn Ngọc Ba (2004), Ảnh hưởng của chủ<br /> Bốn là, phát huy ý thức tự giáo dục, rèn nghĩa thực dụng đến nhân cách người cán bộ<br /> hậu cần quân đội nhân dân Việt Nam, Luận án<br /> luyện lối sống của sinh viên. Hình thành cho<br /> Tiến sỹ Triết học, http://luanan.nlv.gov.vn.<br /> sinh viên nhu cầu, động cơ phấn đấu, rèn [2] Lưu Phóng Đồng (1994), Triết học phương Tây<br /> luyện đúng đắn, giúp họ hình thành ý thức hiện đại, Nxb Chính Trị Quốc gia, tập 2.<br /> làm chủ, ham học hỏi, cầu tiến bộ, vươn lên tự [3] Nguyễn Thị Thanh Hà (2014), Giá trị đạo đức<br /> khẳng định mình. Cần tạo mọi điều kiện thuận truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống<br /> lợi để sinh viên phấn đấu, rèn luyện; đồng thời mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn<br /> phải thường xuyên theo dõi, kiểm tra, đánh cầu hóa hiện nay, Luận án Tiến sỹ Triết học,<br /> http://www.npa.org.vn.<br /> giá kết quả, định hướng phấn đấu cho họ.<br /> [4] Hội thảo Giáo dục đạo đức cho sinh viên trong các<br /> Năm là, kết hợp chặt chẽ học với hành, lý trường CĐ, ĐH Việt Nam(2012), Viện nghiên<br /> luận với thực tiễn, tăng cường các hoạt động cứu giáo dục - Trường ĐH Sư phạm TPHCM tổ<br /> giáo dục ngoại khóa, các hoạt động ngoài giờ chức, http://vietnamnet.vn.<br /> lên lớp cho sinh viên. Nhà trường cần tạo điều [5] Khảo sát của Bộ GD-ĐT về công tác giáo dục đạo<br /> kiện thuận lợi cho sinh viên có hoạt động thực đức, lối sống cho học sinh, sinh viên trên toàn<br /> quốc (2014), http://www.moet.gov.vn.<br /> tiễn. Những hoạt động này được thiết thực sẽ<br /> [6] Trần Sỹ Phán (2012), Ảnh hưởng của CNTD đến<br /> tạo điều kiện hình thành những phẩm chất đạo lối sống của sinh viên Việt Nam hiện nay, tạp chí<br /> đức, lối sống tốt đẹp ở họ một cách nhanh Lý luận chính trị, số 3.<br /> chóng, phong phú và sâu sắc hơn. [7] Thực trạng đời sống văn hóa và lối sống của thanh<br /> Sáu là, nâng cao chất lượng hoạt động niên, học sinh - sinh viên ở TP. HCM,<br /> của tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên. http://www.vnuhcm.edu.vn.<br /> Đổi mới hoạt động của những tổ chức này [8] Theo http://baodatviet.vn, ngày 3-3-2009.<br /> theo hướng thiết thực, hiệu quả, đáp ứng yêu Ngày nhận bài: 14/01/2016<br /> cầu, lợi ích của sinh viên. Tổ chức các hoạt Ngày chấp nhận đăng: 29/01/2016<br /> động vui chơi, giải trí lành mạnh, đầu tư cơ Phản biện: TS. Vũ Ngọc Lanh<br /> sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện đáp ThS. Đoàn Công Thức<br /> ứng nhu cầu vui chơi, giải trí cho sinh viên.<br /> Đồng thời, giáo dục tấm gương sáng về đạo<br /> đức cách mạng, lối sống cao đẹp của Chủ<br /> tịch Hồ Chí Minh nhằm hình thành đạo đức,<br /> lối sống mới cho sinh viên.<br /> 5. Kết luận.<br />