intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Khái quát sự phát triển ca khúc Việt Nam giai đoạn từ 1945 đến nay

Chia sẻ: Thi Thi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

136
lượt xem
5
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lịch sử hào hùng của đất nước ta qua hai cuộc kháng chiến vĩ đại ở thế kỷ XX đã có sự đóng góp không nhỏ của ca khúc Việt Nam. Trong chiến tranh, ca khúc đóng vai trò quan trọng trong việc động viên, cổ vũ tinh thần các tầng lớp nhân dân, các chiến sĩ ngày đêm chiến đấu không mệt mỏi, vượt qua muôn vàn gian khổ, hy sinh vì độc lập tự do của dân tộc. Khái quát sự phát triển ca khúc Việt Nam giai đoạn 1945 đến nay để thấy rõ hơn giá trị nghệ thuật cũng như sự đa dạng, phong phú về thể loại của ca khúc trong kho tàng âm nhạc Việt Nam.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Khái quát sự phát triển ca khúc Việt Nam giai đoạn từ 1945 đến nay

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH, SỐ 02<br /> <br /> KHÁI QUÁT SỰ PHÁT TRIỂN CA KHÚC VIỆT NAM<br /> GIAI ĐOẠN TỪ 1945 ĐẾN NAY<br /> Phạm Thị Diệu Vinh<br /> Trường Đại học Quảng Bình<br /> Tóm tắt. Lịch sử hào hùng của đất nước ta qua hai cuộc kháng chiến vĩ đại ở thế<br /> kỷ XX đã có sự đóng góp không nhỏ của ca khúc Việt Nam. Trong chiến tranh, ca khúc<br /> đóng vai trò quan trọng trong việc động viên, cổ vũ tinh thần các tầng lớp nhân dân,<br /> các chiến sĩ ngày đêm chiến đấu không mệt mỏi, vượt qua muôn vàn gian khổ, hy sinh vì<br /> độc lập tự do của dân tộc. Khái quát sự phát triển ca khúc Việt Nam giai đoạn 1945 đến<br /> nay để thấy rõ hơn giá trị nghệ thuật cũng như sự đa dạng, phong phú về thể loại của<br /> ca khúc trong kho tàng âm nhạc Việt Nam.<br /> <br /> 1. CA KHÚC TRONG GIAI ĐOẠN TỪ 1945 ĐẾN 1954<br /> Âm nhạc là ngành nghệ thuật thể hiện một cách trực tiếp nhất, nhạy bén<br /> nhất và nổi trội nhất tình cảm của nhân dân. Ngay từ những ngày đầu sau khi đất<br /> nước giành chính quyền, những bài hát thuộc các thể loại mang tính thời cuộc<br /> với nhiệm vụ cách mạng thể hiện tình cảm của quần chúng nhân dân trước vận<br /> mệnh của đất nước, tình cảm đối với vị lãnh tụ kính yêu. Có thể kể một số bài<br /> tiêu biểu như: 19 tháng tám của Xuân Oánh, Biết ơn Cụ Hồ của Lưu Bách Thụ,<br /> các bài thuộc thể loại hành khúc như: Đoàn vệ quốc quân của Phan Huỳnh Điểu,<br /> Tiểu đoàn 307 của Nguyễn Hữu Trí, Vì nhân dân quên mình của Doãn Quang<br /> Khải, Hành quân xa của Đỗ Nhuận; ca khúc tập thể có một số bài tiêu biểu như:<br /> Ca ngợi Hồ Chủ Tịch của Lưu Hữu Phước, Chào mừng Đảng Cộng sản Việt<br /> Nam của Đỗ Minh, Thanh niên làm theo lời Bác của Hoàng Hà. Những bài hát<br /> tập thể đề cập đến nội dung sinh hoạt đời thường gắn với cảnh trí thiên nhiên tươi<br /> đẹp ngôn ngữ âm nhạc mang phong thái hồn nhiên, vui tươi như bài: Nhạc rừng<br /> của Hoàng Việt, Con kênh xanh xanh của Ngô Huỳnh. Bên cạnh ca khúc quần<br /> chúng, ca khúc trữ tình cũng phát triển và thể hiện được cảm xúc nội tâm của con<br /> người trong thời kỳ này. Những bài hát trữ tình được sáng tác theo 3 khuynh<br /> hướng: bài hát kiểu trần thuật, bài hát kiểu chính luận, bài hát kiểu dân gian.<br /> Phong phú nhất trong ca khúc trữ tình giai đoạn này là những bài hát kiểu<br /> trần thuật. Mảng chủ đề về làng quê, đất nước, bức tranh về nông thôn hiện lên<br /> khá sinh động, với nhiều chiều hướng khác nhau. Hình ảnh đó được khắc hoạ<br /> trong Làng tôi của Văn Cao, Đường lên Tây Bắc của Văn An, Quê em của<br /> Nguyễn Đức Toàn. Gian khổ hy sinh, nhưng người nông dân không nề hà quản<br /> ngại, lòng vẫn vui phơi phới vừa chiến đấu vừa sản xuất. Một bức tranh nhiều<br /> 1<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH, SỐ 02<br /> <br /> màu sắc thể hiện rõ đề tài sáng tác về sản xuất, đánh giặc như: Ngày mùa của<br /> Văn Cao, Mùa gặt của Văn An, Lên ngàn của Hoàng Việt.<br /> Bài hát trữ tình viết theo âm hưởng dân gian mặc dù chỉ dừng lại ở số lượng<br /> rất ít, nhưng các nhạc sĩ với chủ trương được vận động khai thác và phát huy vốn<br /> cổ dân tộc nên đã biết vận dụng những đặc điểm và phong cách ngôn ngữ âm<br /> nhạc cổ truyền vào sáng tác của mình. Bài hát Đóng nhanh lúa tốt của Lê Lôi<br /> phổ thơ Huyền Trâm viết về hình ảnh người phụ nữ nông thôn trong kháng chiến<br /> với giai điệu được thể hiện bằng các đường nét luyến láy, lặp lại từ, sự phân ngắt<br /> thường xuyên của các phách lệch làm cho bài hát rất gần và mang âm hưởng của<br /> nghệ thuật Chèo.<br /> Ca khúc thuộc thể loại trường ca trong Thanh nhạc lần đầu tiên xuất hiện ở<br /> Việt Nam đã chuyển tải được một nội dung khá lớn, phản ánh được tính hiện<br /> thực cuộc kháng chiến thần thánh mang tầm vóc lịch sử của dân tộc. Nhiều nhạc<br /> sĩ đã ghi lại dấu ấn qua các tác phẩm: Người Hà Nội (Nguyễn Đình Thi), Du kích<br /> sông Thao (Đỗ Nhuận), Chiến sĩ sông Lô (Nguyễn Đình Phúc), Sông Lô của Văn<br /> Cao.<br /> Trong 10 năm (1945-1954) ca khúc Việt Nam đã có những bước trưởng<br /> thành rất đáng kể, không những về nội dung phản ánh mà còn cả về phương diện<br /> nghệ thuật và khẳng định đựơc vai trò xung kích của ca khúc trong sự nghiệp<br /> cách mạng kháng chiến, là nền móng vững chắc cho sự phát triển thể loại ca khúc<br /> ở giai đoạn tiếp theo.<br /> 2. CA KHÚC TRONG GIAI ĐOẠN TỪ 1954 ĐẾN 1975<br /> Ca khúc trong giai đoạn này tiếp tục được mùa, ngày càng nhuần nhuyễn<br /> hơn với các chất liệu âm nhạc dân tộc, trưởng thành hơn trong việc khai thác các<br /> đề tài mới, phản ánh được nhiều mặt đời sống hiện thực của xã hội: sản xuất và<br /> chiến đấu của nhân dân ta ở hai miền Nam - Bắc. Ca khúc được coi là giữ vị trí<br /> chủ đạo trong bước đường phát triển ở một bình diện mới và vươn lên một tầm<br /> cao mới của nền âm nhạc Việt Nam đương đại.<br /> Ở thời kỳ này, đề tài ca khúc tập trung vào hai mảng: Sự nghiệp giải phóng<br /> dân tộc thống nhất đất nước và cuộc sống lao động, xây dựng của nhân dân miền<br /> Bắc XHCN thể hiện ở các công trường, nông trường xí nghiệp nhà máy mà thời<br /> kỳ trước chưa có. Đối tượng phản ánh và nội dung nghệ thuật phong phú, đề tài<br /> về Đảng được đề cập tới rộng hơn, thoáng đạt và tươi trẻ hơn, thể hiện qua các ca<br /> khúc: Lá cờ Đảng (Văn An), Đảng là cuộc sống của tôi (Nguyễn Đức Toàn).<br /> <br /> 2<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH, SỐ 02<br /> <br /> Hình ảnh Hồ Chủ Tịch, vị lãnh tụ thiên tài, nhà cách mạng lỗi lạc của dân<br /> tộc được các tác giả dành trọn tình cảm biết ơn, thành kính sâu sắc của mình đối<br /> với Bác kính yêu. Trong thời kỳ này, các ca khúc sáng tác về Bác chiếm một<br /> lượng khá lớn và được coi là những bài hát hay, xúc động lòng người nhất.<br /> Những ca khúc tiêu biểu viết về Bác trong giai đoạn này: Hồ Chí Minh đẹp nhất<br /> tên Người (Trần Kiết Tường), Người là niềm tin tất thắng (Chu Minh), Tiếng hát<br /> giữa rừng Pắc Bó (Nguyễn Tài Tuệ).<br /> Đề tài về người chiến sĩ cách mạng được các nhạc sĩ khắc hoạ lại với một<br /> chân dung thật thà, giản dị, chất phác. Trong giai đoạn này, hình ảnh đó là sự tiếp<br /> nối những gì tốt đẹp ở tầm cao hơn, trí tuệ hơn. Trong bối cảnh lịch sử lúc bấy<br /> giờ, cái hồn của thời đại đã thổi vào những bài hát mới viết về đề tài người chiến<br /> sĩ cách mạng được quán xuyến trong toàn tuyến sáng tác ca khúc. Cung điệu<br /> hùng tráng tràn đầy lạc quan, niềm tự hào xen lẫn xót xa căm giận. Những ca<br /> khúc đó mãi mãi đi cùng năm tháng. Trong giảng dạy thanh nhạc, chúng tôi đã<br /> đưa một số bài hát về đề tài này vào chương trình, giúp sinh viên kỹ thuật thanh<br /> nhạc rèn luyện cơ bản đồng thời giáo dục cho các em lòng tự hào dân tộc, biết ơn<br /> những người đã chiến đấu hy sinh cho Tổ quốc. Một số ca khúc tiêu biểu Người<br /> chiến sĩ ấy (Hoàng Vân), Gặp nhau trên đỉnh Trường Sơn (Hoàng Hà), Trên đỉnh<br /> Trường Sơn ta hát (Huy Du), Cùng anh tiến quân trên đường dài (Huy Du)…<br /> Những bài hát mang phong cách dân gian ở giai đoạn này được các nhạc sĩ<br /> vận dụng chất liệu dân ca và một số thủ pháp dân gian khác một cách khéo léo,<br /> làm cho ngôn ngữ âm nhạc trong ca khúc trở nên gần gũi, thân quen hơn và ngày<br /> càng mang đậm nét bản sắc văn hoá dân tộc. Tiêu biểu cho thể loại này là ca<br /> khúc Câu hò bên bờ Hiền Lương (Hoàng Hiệp). Bài hát ra đời trong hoàn cảnh<br /> khi tác giả đang sống trên mảnh đất Vĩnh Linh kiên cường, trong tâm trạng ngổn<br /> ngang day dứt và chứng kiến nỗi đau chia cắt đất nước thành 2 miền Nam - Bắc.<br /> Đây là một bài hát có ca từ đậm chất dân gian, giàu tình cảm, mang hơi thở của<br /> thời cuộc vô cùng sống động.<br /> Bài hát Quảng Bình quê ta ơi của nhạc sĩ Hoàng Vân với giai điệu duyên<br /> dáng, mộc mạc, giản dị, mang âm hưởng của điệu Hò khoan Lệ Thuỷ, đã để lại<br /> ấn tượng sâu sắc và được phổ biến rộng rãi trên toàn quốc, trở thành một trong<br /> những sáng tác “tỉnh ca” đầu tiên thành công nhất.<br /> Ngoài ra, những ca khúc trữ tình kiểu trần thuật của giai đoạn này cũng<br /> được phổ biến khá rộng rãi. Những ca khúc tiêu biểu là: Tiếng hát giữa rừng<br /> Pắc Bó của Nguyễn Tài Tuệ được vận dụng khá nhuần nhuyễn chất liệu dân ca<br /> Tày-Nùng Việt Bắc, diễn đạt được hình ảnh vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc.<br /> 3<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH, SỐ 02<br /> <br /> Chất liệu hát ru người Việt của vùng đồng bằng Bắc Bộ được nhạc sĩ<br /> Nguyễn Văn Tý sử dụng trong ca khúc “Mẹ yêu con” khá thành công cả về nội<br /> dung lẫn ngôn ngữ nghệ thuật. Qua lời ru con tràn đầy yêu thương, dịu dàng nhân<br /> hậu, ca khúc đã thể hiện được tình cảm mẹ con vô cùng tha thiết, sâu nặng. Bằng<br /> thủ pháp ẩn dụ, bà mẹ “Tổ quốc” được tác giả nâng lên thành hình tượng nghệ<br /> thuật đã trải qua chín năm kháng chiến gian khổ để mang lại tự do, độc lập và<br /> tương lai tươi sáng cho nhân dân. Bài hát đã chuyển tải được cái hồn thời đại lúc<br /> bấy giờ vào tác phẩm.<br /> Hình tượng người phụ nữ Việt Nam với phẩm chất “Anh hùng, bất khuất,<br /> trung hậu, đảm đang” được các nhạc sĩ thể hiện trong tác phẩm âm nhạc rất<br /> phong phú, đa dạng và trở thành những ca khúc để lại ấn tượng khó phai mờ<br /> trong lòng độc giả. Phạm Minh Tuấn với ca khúc “Qua sông” viết về những cô<br /> gái giao liên ở vùng hậu cứ miền Nam. Ca khúc “Người con gái sông La” của<br /> nhạc sĩ Doãn Nho đã hiển hiện hình ảnh cô gái thanh niên xung phong tuổi tròn<br /> mười tám, đôi mươi đã anh dũng chiến đấu, hy sinh dưới làn mưa bom bão đạn<br /> của quân thù.<br /> Giai đoạn 1954-1975 là giai đoạn phát triển rực rỡ của nền ca khúc Việt<br /> Nam nói chung trong đó bao gồm rất nhiều thể loại với nhiều phong cách khác<br /> nhau, đề tài sáng tác đa dạng và phong phú. Kế tiếp giai đoạn trước, ca khúc<br /> được viết ở dạng ca khúc tập thể, ca khúc quần chúng, hay dạng ca khúc trữ tình<br /> trong đó có nhiều kiểu như: trần thuật, kiểu chính lụân, kiểu dân gian vẫn được<br /> phổ biến.<br /> Ở giai đoạn này, vào những năm 60 xuất hiện thêm thuật ngữ “ca khúc nghệ<br /> thuật”. Thuật ngữ “ca khúc nghệ thuật” ra đời trong điều kiện phát triển mới của<br /> đời sống âm nhạc. Các nhạc sĩ nâng cao trình độ nghề nghiệp chuyên môn, trau<br /> dồi kiến thức kỹ năng nghệ thuật cổ điển Châu Âu, tìm tòi sáng tạo phong cách<br /> mới trong nghệ thuật sáng tác Thanh nhạc ở Việt Nam” [2, tr.387]. Về thực chất<br /> thì ca khúc nghệ thuật nằm trong phạm trù và mang những đặc trưng chung của<br /> thể loại ca khúc trữ tình, chỉ khác là ở bút pháp mang đậm yếu tố kỹ xảo hơn, đòi<br /> hỏi một trình độ thể hiện có tính nghề nghiệp hơn. Ca khúc Bài ca hy vọng được<br /> xem là hình mẫu khá tiêu biểu ở tiêu chí ca khúc nghệ thuật. Bài hát là một sáng<br /> tác đặc biệt thành công của nhạc sĩ Văn Ký bởi tác phẩm có hình tượng đẹp, giàu<br /> cảm xúc, giai điệu mượt mà đằm thắm và thanh cao, thể hiện tình cảm nhớ<br /> thương tha thiết của người dân miền Bắc đối với nhân dân miền Nam khi phải<br /> sống trong những ngày đen tối nhất dưới chế độ Mỹ - Diệm. Đôi chim là biểu<br /> tượng tình cảm của hai miền Nam - Bắc không bao giờ cách lìa nhau. Lời ca còn<br /> 4<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH, SỐ 02<br /> <br /> thể hiện lòng tin sắt đá vào một tương lai tươi sáng của Tổ quốc. Đề tài viết về<br /> Tây Nguyên trong giai đoạn này có nhiều ca khúc thuộc dòng trữ tình nghệ thuật<br /> để lại ấn tượng sâu sắc như: “Em là hoa Pơ-Lang” của Đức Minh, “Cô gái vót<br /> chông” của Hoàng Hiệp, “Người lái đò trên sông Pô Cô” của Cầm Phong.<br /> Giai đoạn này đề tài quê hương đất nước trong ca khúc trữ tình nghệ thuật<br /> có một dáng vẻ riêng so với các phong cách, bút pháp dân gian, trần thuật, chính<br /> luận. Một số ca khúc nổi tiếng như: “Hà Tây quê lụa” của Nhật Lai, “Những<br /> thành phố bên bờ biển cả” của Phạm Đình Sáu; ca ngợi về Thủ đô Hà Nội yêu<br /> dấu có ca khúc thuộc dòng trữ tình nghệ thuật thành công nhất của Vũ Thanh<br /> “Bài ca Hà nội”; về Hải Phòng, thành phố cảng trung dũng, kiên cường có bài<br /> “Thành phố hoa phượng đỏ” của Lương Vĩnh; hình ảnh đất nước được hoá thân<br /> qua biểu tượng cụ thể của cây đàn bầu cổ truyền dân tộc qua ca khúc “Tiếng đàn<br /> bầu” của Nguyễn Đình Phúc.<br /> Âm nhạc giai đoạn 1954-1975 trong thể loại ca khúc trữ tình xuất hiện một<br /> bộ phận được gọi là những bài hát trữ tình mang phong cách chính luận. Đó là<br /> những bài hát phản ánh được hơi thở của thời cuộc, mang tính công dân. Phong<br /> cách, bút pháp được bộc lộ qua nội dung sắc thái ca từ, sự đan xen giữa màu sắc<br /> trữ tình và sử thi. Với một giọng điệu hào sảng, dõng dạc, cảm xúc tha thiết và tự<br /> hào, lời ca đã khái quát truyền thống lịch sử vinh quang của dân tộc và mang một<br /> phong cách trữ tình chính luận rất đậm nét. Ca khúc Mỗi bước đi thêm yêu Tổ<br /> quốc của Tân Huyền nói lên được điều đó.<br /> Ca khúc trữ tình chính luận như: Kể chuyện người cộng sản của Trần Hoàn,<br /> Người chiến sĩ ấy của Hoàng Vân đã thể hiện hình tượng người cộng sản, người<br /> chiến sĩ cách mạng, người mẹ Việt Nam anh dũng kiên cường, người công dân<br /> trong thời đại mới. Đề tài về Bác Hồ kính yêu có ca khúc Người là niềm tin tất<br /> thắng của Chu Minh.<br /> Một bộ phận mới trong thể loại trữ tình ở giai đoạn này được gọi là dòng<br /> tình ca. Chủ yếu đi sâu vào những vấn đề của tình yêu đôi lứa trong chiến tranh,<br /> trong bối cảnh thời đại, mang đậm dấu ấn bản sắc dân tộc. Khai thác về đề tài<br /> dân dã miền núi với cái thơ mộng hồn nhiên, lãng mạn trong tình yêu trai gái<br /> vùng sơn cước như “Tình ca Tây Bắc” của Bùi Đức Hạnh. Bài hát “Tình ca” của<br /> Hoàng Việt được ra đời trong bối cảnh cuộc sống của nhiều gia đình bị phân ly<br /> đôi ngả, tất cả chỉ còn chờ tin nhau vào những bức thư hiếm hoi. Xúc động trước<br /> những điều tâm sự mà người vợ trẻ đã gửi gắm trong thư, cảm động trước những<br /> tấm lòng thuỷ chung của các lứa đôi trong phong ba bão táp, khát vọng về ngày<br /> thống nhất đất nước, với tình cảm mãnh liệt ấy anh đã hoàn thành bài hát trong<br /> 5<br /> <br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2