Khảo sát đặc điểm thực vật và mã vạch ADN của cây An xoa (Helicteres hirsute L., Sterculiaceae) ở Bình Phước, Việt Nam

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT VÀ MÃ VẠCH ADN<br /> CỦA CÂY AN XOA (HELICTERES HIRSUTE L., STERCULIACEAE)<br /> Ở BÌNH PHƯỚC, VIỆT NAM<br /> Trương Thị Bảy*, Trương Thị Đẹp**, Đỗ Thị Hồng Tươi**<br /> <br /> TÓMTẮT<br /> Mục tiêu: Đề tài khảo sát đặc điểm thực vật và mã vạch ADN của cây An xoa (Helicteres hirsute L.,<br /> Sterculiaceae) nhằm hỗ trợ cho việc định danh loài An xoa phân bố ở Bình Phước.<br /> Phương pháp: Đề tài đã mô tả đặc điểm hình thái của mẫu An xoa thu thập trong tự nhiên ở huyện Lộc<br /> Ninh, tỉnh Bình Phước. Mẫu lá non được sử dụng để phân tích mã mạch ADN dựa trên vùng gen rbcL trong<br /> ADN lục lạp cloropast ADN (cpDNA) được khuyếch đại bằng phản ứng PCR từ ADN toàn phần tách chiết từ<br /> mẫu lá An xoa non. Sản phẩm PCR được giải trình tự bằng phương pháp Sanger, dùng phần mềm BioEdit 7.0.5.<br /> So sánh với trình tự tương ứng công bố trên GenBank bằng phương pháp BLAST để định danh loài dựa trên mã<br /> vạch ADN.<br /> Kết quả: Quan sát và mô tả đặc điểm thực vật, đặc điểm vi phẫu, bột dược liệu của thân và lá An xoa. Giải<br /> trình tự đoạn rbcL của mẫu lá An xoa non thu hái ở tỉnh Bình Phước cho thấy mẫu có độ tương đồng 100% so<br /> với trình tự ADN của mẫu đối chứng Helicteres hirsuta L. được công bố trên Genbank.<br /> Kết luận: Kết quả của nghiên cứu cung cấp thông tin về đặc điểm thực vật và mã vạch ADN của loài An<br /> xoa ở tỉnh Bình Phước góp phần trong công tác định danh loài làm nguyên liệu cho các nghiên cứu về hóa thực<br /> vật hoặc tác dụng sinh học của dược liệu này.<br /> Từ khóa: An xoa, đặc điểm thực vật, mã vạch ADN, rbcL<br /> ABSTRACT<br /> STUDY ON BOTANICAL CHARACTERISTICS AND DNA BARCODES OF<br /> HELICTERES HIRSUTE L., STERCULIACEAE IN BINH PHUOC PROVINCE, VIETNAM<br /> Truong Thi Bay, Truong Thi Dep, Do Thi Hong Tuoi<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 2- 2019: 670 – 679<br /> <br /> Objectives: This work studied on botanical characteristics and DNA barcodes of Helicteres hirsute L.,<br /> Sterculiaceae to help identification of this plant in Binh Phuoc province.<br /> Methods: This study described morphological characteristics of H. hirsute L. collected naturally in Loc Ninh<br /> district, Binh Phuoc province. Fresh leaf was used to analyze DNA barcodes based on rbcL region of chloroplast<br /> DNA. Total DNA from leaf were amplified by PCR using rbcL primers. DNA products were identified the<br /> sequences by Sanger method, using BioEdit 7.0.5 software. Comparison to rbcL sequences of control published in<br /> GenBank by BLAST will help to identify H. hirsuta.<br /> Results: The study observed, described botanical and microscopic characteristics of H. hirsute steam and leaf.<br /> Results of rbcL sequences of H. hirsute leaf collected in Binh Phuoc province showed that its similarity in<br /> comparison with H. hirsute control published in Genbank is 100%.<br /> Conclusion: Results of this study provided information about botanical characteristics and DNA barcodes of<br /> <br /> *<br /> Khoa Dược, Trường Cao đẳng Y tế Bình Phước<br /> **<br /> Khoa Dược, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: PGS. TS. Đỗ Thị Hồng Tươi ĐT: 0908683080 Email: hongtuoi@ump.edu.vn<br /> 670 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> H. hirsute in Binh Phuoc province. This could be useful for identify this medicinal plant to research its chemical<br /> components as well as biological effects.<br /> Key words: Helicteres hirsute L., botanical characteristics, DNA barcodes, rbcL<br /> ĐẶTVẤNĐỀ Thực vật, Khoa Dược, Đại học Y dược Tp. Hồ<br /> Chí Minh. Vật liệu phân tích mã vạch ADN là<br /> An xoa (Helicteres hirsuta L.) có nguồn gốc từ mẫu lá non, tươi thu thập từ cây An xoa trong tự<br /> Campuchia được sử dụng trong dân gian để nhiên ở tỉnh Bình Phước.<br /> điều trị các bệnh về gan. Ở Việt Nam, An xoa<br /> Hóa chất<br /> được tìm thấy ở khắp các tỉnh từ Bắc vào Nam.<br /> Đệm CTAB (CTAB 2%, Tris-HCl 100<br /> An xoa còn được gọi là Dó lông, dùng làm<br /> mM pH 8,0, EDTA 20 mM pH 8,0, NaCl 1,4 M),<br /> thuốc chữa ung nhọt; rễ làm thuốc giảm đau,<br /> β-mercaptoethanol, cloroform : isoamyl alcohol<br /> tiêu độc, kiết lị, cảm cúm, đậu, sởi, sốt rét và rắn<br /> (24:1), enzym Rnase và agarose từ Bio Basic,<br /> độc cắn; vỏ thân dùng dệt bao tải(8). Gần đây, An<br /> Canada; isopropanol, ethanol 70%, PCR Mix do<br /> xoa được người Việt Nam truyền miệng như<br /> NEXpro, Korea; thuốc nhuộm GelRed, đệm TAE<br /> “thần dược” đối các bệnh gan, đặc biệt là ung<br /> 1X, loading dye 6x, Ladder 1 kb plus, TE pH 8,0,<br /> thư gan nhờ khả năng ức chế sự phân chia của tế<br /> nước cất 2 lần vô trùng.<br /> bào ung thư gan. Vì vậy, An xoa đang bị khai<br /> thác ráo riết làm cho nguồn dược liệu này trong Phương pháp nghiên cứu<br /> tự nhiên ngày càng cạn kiệt. Việc định danh An Khảo sát đặc điểm hình thái<br /> xoa có thể gặp khó khăn do có sự tương đồng Mô tả phân tích đặc điểm hình thái của thân,<br /> cao về đặc điểm hình thái của thân, lá với các lá, hoa, quả.<br /> loài thuộc chi Helicteres như H. angustifolia, H.<br /> Khảo sát đặc điểm vi phẫu<br /> hirsuta, H. viscida, H. glabriuscula, H. lanceolata, H.<br /> Cắt thân, lá thành các mảnh mỏng, nhuộm<br /> isora. Để khắc phục nhược điểm của việc định<br /> và làm tiêu bản vi phẫu. Quan sát, mô tả và chụp<br /> danh dựa trên đặc điểm hình thái, phương pháp<br /> ảnh các đặc điểm vi phẫu qua kính hiển vi.<br /> định danh dựa trên đặc điểm di truyền được<br /> nghiên cứu và phát triển. Trên thực vật, mã vạch Khảo sát đặc điểm vi học<br /> ADN là phương pháp phổ biến nhất dựa trên Thân, lá được phơi khô, nghiền mịn và làm<br /> những đoạn ADN ngắn, kém được bảo tồn, thay tiêu bản bột. Quan sát, mô tả và chụp ảnh các<br /> đổi nhiều trong tiến hóa, thường là trình tự đặc điểm qua kính hiển vi.<br /> thuộc hệ gen lục lạp như matK, rbcL, rpoC1,... Khảo sát đặc điểm mã vạch ADN<br /> Hiện nay, ở Việt Nam chưa có công trình nào<br /> Thực hiện phản ứng PCR khuyếch đại vùng<br /> nghiên cứu đặc điểm mã vạch ADN của cây An<br /> trình tự rbcL trong ADN lục lạp cloropast ADN<br /> xoa. Do đó, đề tài này tiến hành khảo sát đặc<br /> (cpDNA) của mẫu An xoa.<br /> điểm thực vật và mã vạch ADN của cây An xoa<br /> phân bố ở tỉnh Bình Phước nhằm hỗ trợ định Tách chiết ADN toàn phần<br /> danh loài dược liệu này. ADN toàn phần từ mô lá được tách chiết<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU theo phương pháp của Doyle và Doyle (1990)(1)<br /> tóm tắt như sau: Nghiền lá non, phá màng tế bào<br /> Vật liệu<br /> trong đệm CTAB 2X, ủ ở 65 oC 15 phút. Bổ sung<br /> Vật liệu khảo sát đặc điểm thực vật là mẫu<br /> cây An xoa được thu thập trong tự nhiên tại CTAB, trộn đều, ly tâm 13000 rpm 10 phút, loại<br /> huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước vào tháng 9- cắn tế bào. Chiết ADN bằng β-mercaptoethanol<br /> 10/2017. Tiêu bản mẫu được lưu tại Bộ môn ở 65 oC 60 phút, thêm 500 µl cloroform, trộn đều,<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 671<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> <br /> ly tâm 13000 rpm 10 phút. Rửa ADN bằng Phân tích số liệu<br /> cloroform (2 lần, ly tâm 13000 rpm 10 phút/lần). Trọng lượng phân tử được tính toán bằng<br /> Hút lấy 350 µl lớp dịch bên trên, thêm 5 µl phần mềm GelAnalyzer(4). Kết quả giải trình tự<br /> RNase, lắc đều, ủ 37 oC 2 giờ. Sau đó, thêm được lưu trữ ở dạng FASTA và phân tích bằng<br /> phần mềm BioEdit phiên bản 7.0.5(3). Trình tự<br /> CTAB 2X và 500 µl cloroform, ly tâm 13000 rpm<br /> được so sánh với trình tự tương ứng đã được<br /> 10 phút. Hút 400 µl lớp dịch, thêm 400 µl công bố trên GenBank bằng phương pháp<br /> isopropanol, trộn đều, ủ ở -20 oC 30 phút, ly tâm BLAST, từ đó kết luận mã vạch phân tử để định<br /> 13000 rpm 10 phút. Thu tủa ADN, rửa 2 lần bằng danh loài.<br /> ethanol 70%, làm khô trong 1 giờ, hòa tan trong KẾTQUẢ<br /> 30 µl TE và bảo quản ở -20 oC.<br /> Đặc điểm hình thái<br /> Kiểm tra ADN<br /> Cây bụi cao 1-3 m, nhánh hình trụ, có<br /> Bằng cách điện di trên gel agarose 1% trong lông. Lá: Lá hình trái xoan, dài 5 - 17 cm,<br /> TAE 1X. Trộn mẫu với 1 µl loading dye 6X, 1 µl rộng 2,5 - 7,5 cm. Gốc cụt hay hình tim, đầu thon<br /> ADN, 1 µl GelRed, 3 µl nước cất, bơm mẫu vào thành mũi nhọn. Mép có răng không đều. Mặt<br /> giếng, chạy điện di ở 85V 30 phút. Sau đó, chụp dưới màu trắng, cả hai măt phủ đầy lông hình<br /> ảnh với máy đọc gel bằng UV. sao; gân gốc 5, cuống lá dài 0,8 - 4 cm, lá kèm<br /> Khuếch đại AND hình dải, có lông, dễ rụng. Hoa: Cụm hoa là<br /> Sử dụng PCR Kit (NEXproTM Diagnostics) những bông ngắn, đơn hay xếp đôi ở nách lá.<br /> gồm 10X e-Taq Buffer, 10 mM dNTP, e-Taq Hoa màu hồng hay đỏ, cuống hoa có khớp và có<br /> DNA polymerase, thêm nước cất, cặp mồi rbcL lá bắc dễ rụng, đài hình ống phủ lông hình sao,<br /> và ADN để có thể tích 50 µl. Trộn đều, cho vào màu đo đỏ, chia 5 răng. Cánh hoa 5, cuống bộ<br /> máy GeneAmp PCR System 2700, thực hiện PCR nhị có vân đỏ, nhị 10, nhị lép bằng chỉ nhị, bầu<br /> với chu trình nhiệt như sau: 5 phút - 95 oC; (30 có nhiều gợn, chứa 25-30 màu trong mỗi lá noãn.<br /> giây - 95 oC, 30 giây - 60 oC, 30 giây - 72 oC) x 35 Quả: Quả nang hình trụ nhọn đầy lông xám, hạt<br /> chu kỳ; 5 phút - 72 oC, sau đó giữ ở 10 oC 20 phút. nhiều, hình lăng trụ.<br /> Sản phẩm PCR được điện di kiểm tra trên gel Đặc điểm vi phẫu<br /> agarose 1%. Đặc điểm vi phẫu của thân<br /> Bảng 1: Trình tự cặp mồi rbcL sử dụng trong phản Mặt cắt ngang gần như tròn, biểu bì là 1 lớp<br /> ứng PCR tế bào có nhiều lông che chở đa bào, phân 3 - 4<br /> Tên Trình tự (5’-3’) Tm Tác giả nhánh. Biểu bì lồi chỗ chân lông, có nhiều lông<br /> o<br /> mồi ( C)<br /> che chở đa bào hình sao, lông tiết chân đơn bào,<br /> rbcL.F ATGTCACCACAAACAGAGACT Levin et al.,<br /> AAAGC 2003<br /> (5) đầu đa bào. Bần ở thân già 3 - 4 lớp tế bào hình<br /> 60<br /> rbcL.R GTAAAATCAAGTCCACCRCG Fazekas et<br /> (2)<br /> chữ nhật, bên dưới là lục bì gồm 2 - 3 lớp tế bào<br /> al., 2008<br /> xếp xuyên tâm. Bên dưới biểu bì là 4 – 5 lớp mô<br /> Tinh sạch sản phẩm PCR và giải trình tự dày góc liên tục, tế bào hình đa giác. Mô mềm vỏ<br /> đoạn AND đạo, 5 – 6 lớp tế bào mô mềm hình bầu dục, nằm<br /> Sản phẩm PCR được tinh sạch bằng kit ngang, kích thước không đều, chứa nhiều tinh<br /> Wizard SV Gel và PCR Clean-up System thể calci oxalat hình cầu gai. Trụ bì có 5 - 7 lớp tế<br /> (Promega), xác định trình tự bằng phường pháp bào hóa mô cứng rải rác thành cụm. Libe 1 xếp<br /> Sanger (Sanger et al., 1977) tại Công ty Phù Sa thành từng cụm bên dưới trụ bì, chứa nhiều tinh<br /> Biochem, TP. Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long(6). thể calci oxalat hình cầu gai. Sợi libe kết thành 2<br /> tầng gồm 1 - 2 lớp tế bào hóa mô cứng không<br /> <br /> <br /> 672 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> liên tục. Libe 2 gồm 2 - 3 lớp tế bào hình chữ từng cụm 3 - 4 bó, phân hóa ly tâm, mô mềm gỗ<br /> nhật, rải rác có các tinh thể calci oxalat hình cầu 1 là những tế bào hình đa giác. Mô mềm tủy đặc,<br /> gai. Gỗ 2 liên tục gồm 15 - 18 lớp tế bào mô mềm hình đa giác, rải rác tinh thể calci oxalat hình cầu<br /> gỗ xếp xuyên tâm. Mạch gỗ 2 to, rải rác, hình gai và túi tiết. Thân già mô mềm tủy chứa nhiều<br /> tròn hoặc đa giác. Gỗ 1 bên dưới gỗ 2 xếp thành tinh bột.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1: Cây An xoa<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2: Vi phẫu thân non (trái) và thân già (phải)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 673<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> <br /> <br /> Tinh thể calci oxalat<br /> hình cầu gai<br /> <br /> Mô dày góc<br /> Lông che chở<br /> đa bàohình sao<br /> Mô mềm vỏ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3 : Đặc thể vi phẫu của thân An xoa<br /> Đặc điểm vi phẫu của cuống lá mềm vỏ là mô mềm đạo, tế bào hình đa giác, gần<br /> Mặt cắt ngang hình trứng. Biểu bì mang tròn, kích thước không đều, có nhiều túi tiết và<br /> nhiều lông che chở phân nhánh như thân non và tinh thể calci oxalat hình cầu gai. Trụ bì hóa mô<br /> nhiều lông tiết chân đơn bào, đầu đa bào. Bên cứng thành từng cụm 4 - 5 lớp tế bào. Libe 1 tập<br /> dưới biểu bì là mô dày góc liên tục gồm 4 - 5 lớp trung bên dưới đám trụ bì. Gỗ 1 hình vòng tròn.<br /> tế bào, nhiều hơn ở phần lồi của cuống lá. Mô Bên trong là mô mềm tủy có nhiều khuyết.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4: Vi phẫu cuống lá An xoa<br /> <br /> <br /> 674 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> Đặc điểm vi phẫu của lá calci oxalat hình cầu gai. Trụ bì hóa mô cứng<br /> thành từng cụm 3-4 lớp tế bào. Hệ thống mô dẫn<br /> Gân giữa lồi ở cả hai mặt. Biểu bì trên và<br /> biểu bì dưới mang lông che chở phân nhánh và gồm libe 1 ở ngoài, gỗ 1 ở trong xếp thành vòng<br /> lông tiết. Bên dưới biểu bì là mô dày góc, phần bán nguyệt. Mạch gỗ xếp xuyên tâm, mạch to ở<br /> biểu bì trên mô dày nhiều lớp tế bào hơn biểu bì ngoài, mạch nhỏ ở trong. Bên trong cùng là mô<br /> dưới. Mô mềm đạo, nhiều túi tiết và tinh thể mềm tủy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 5: Vi phẫu phiến lá An xoa<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 6: Đặc điểm vi phẫu của lá An xoa<br /> Đặc điểm vi phẫu của hoa Cánh hoa: 5 cánh hoa rời, không đều. 2<br /> Hoa tự bông ở nách lá, mọc thành cụm 2 - cánh trên to, rộng khoảng 3 mm, có phiến màu<br /> 3 bông, mỗi bông có 6 – 12 hoa mọc thành 2 tím, phần gân phớt màu vàng, có ít lông, hơi<br /> dãy trên trục mang hoa. Cuống hoa hình trụ, quặp lại phía sau, 3 cánh hoa dưới nhỏ hơn,<br /> dài 3 - 4 mm, đường kính khoảng 1 mm, màu rộng khoảng 1,5 - 2 cm, phần gần phiến chia 2<br /> tím nhạt, có nhiều lông. Lá bắc hình vảy nhỏ, thùy màu trắng. Tiền khai hoa vặn.<br /> dài khoảng 3 - 4 mm, màu xanh hơi tím, có Bộ nhị có hùng thư đài dài 1,5 cm, màu<br /> nhiều lông, rụng sớm. Lá bắc con giống lá trắng, mang 10 nhị rời, chỉ nhị trắng, dài 2<br /> bắc, mọc phía đối diện lá bắc. mm. Bao phấn 2 ô, hình bầu dục, nứt dọc,<br /> Định hướng: Cánh hoa giữa ở phía trước, hướng ngoại. Hạt phấn màu trắng, rời, hình<br /> lá đài giữa ở phía sau. khối tam giác.<br /> Đài hoa: 5 lá đài dính thành ống đài hình Bộ nhụy: Bầu thượng, 5 lá noãn, bầu 5 ô,<br /> ống, trên chia 5 thùy hình tam giác dài mỗi ô 1 noãn, đính noãn trung trụ. Bầu hình<br /> khoảng 3 mm. Ống đài dài khoảng 1,5 cm, bầu dục, hơi nhọn phần đỉnh, màu xanh,<br /> màu tím, có nhiều lông che chở hình sao. mang nhiều lông màu hồng. 1 vòi nhụy màu<br /> Tiền khai đài van. trắng đính ở đỉnh bầu, dài khoảng 1,5 mm, 1<br /> đầu nhụy trắng, trên cùng chia 5 gờ nhỏ. Có<br /> đĩa mật ở đế hoa.<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 675<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hùng thư đài Hạt phấn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phiến cánh to (trên) và nhỏ (dưới) Bầu nhụy Quả cắt ngang<br /> <br /> Hình 7: Cánh, bộ nhị và bộ nhụy của hoa An xoa<br /> Đặc điểm bột dược liệu tinh thể calci oxalat hình cầu gai. Mảnh mô<br /> mềm có túi tiết. Lông che chở đơn bào hoặc<br /> Bột lá<br /> đa bào hình sao. Lông tiết chân đơn bào,<br /> Bột màu xanh, nhiều xơ, không mùi, vị hơi<br /> đầu đa bào. Sợi xếp thành bó. Tinh thể calci<br /> đắng. Thành phần gồm mảnh biểu bì dưới, tế<br /> oxalat cầu gai đường kính 8-30 µm. Mảnh<br /> bào hình đa giác, vách uốn lượn, mang<br /> mạch xoắn, mạch mạng.<br /> nhiều lỗ khí kiểu dị bào. Mô mềm giậu hình<br /> ngang, tế bào hình đa giác chứa tinh bột và<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lông che chở đa Lông che chở Lông tiết Mô mềm chứa calci oxalat Mạch điểm<br /> bào hình sao đơn bào hình cầu gai<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu bì diệp lục Lỗ khí nhiều ở Lỗ khí Biểu bì hình đa giác Mạch vòng<br /> hình giậu biểu bì dưới (nhìn từ trên xuống)<br /> Hình 8: Đặc điểm của bột lá An xoa<br /> Bột thân cầu gai, sợi mang tinh thể calci oxalat hình cầu<br /> Bột thân màu nâu, nhiều xơ, không mùi. gai, mảnh bần, mạch vòng, mạch xoắn, mạch<br /> Thành phần gồm lông che chở đa bào hình điểm, mạch vạch.<br /> sao, mô mềm chứa tinh thể calci oxalat hình<br /> <br /> <br /> <br /> 676 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lông che chở đa bào Mô mềm chứa tinh thể calci Sợi Sợi mang tinh thể calci oxalat<br /> hình sao oxalat hình cầu gai hình cầu gai<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mảnh bần Mạch vòng, mạch xoắn Mạch vạch Mảnh mạch điểm<br /> <br /> Hình 9: Đặc điểm của bột thân An xoa<br /> Đặc điểm mã vạch ADN đoạn rbcL của loài Helicteres hirsuta L. được công<br /> Hình ảnh điện di cho thấy ADN của lá bố trên Genbank (https:// www.ncbi.nlm.-<br /> An xoa non nguyên vẹn, không bị đứt gãy, nih.gov/nuccore/AB925611.1) mẫu đối chứng,<br /> đạt yêu cầu cho thí nghiệm tiếp theo. Cặp kết quả trình bày ở Hình 11.<br /> mồi rbcL sử dụng được thiết kế dựa trên Mức độ tương đồng khi so sánh trình tự<br /> trình tự báo cáo trước đây giúp khuếch đại đoạn rbcL của mẫu lá An xoa ở Bình Phước<br /> thành công đoạn rbcL, sản phẩm PCR có với mẫu đối chứng Helicteres hirsuta L. [mã<br /> kích thước 600 bp (Hình 10). số AB925611.1 – tác giả Toyama et al.,<br /> Trình tự đoạn rbcL của mẫu An xoa được xử 2015(7)] công bố trên Genbank bằng phương<br /> lý bằng phần mềm BioEdit 7.0.5. So với trình tự pháp BLAST là 100%.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 10: Kết quả điện di ADN của mẫu lá non (trái) và sản phẩm PCR đoạn rbcL (phải)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 677<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 11: Kết quả so sánh trình tự giữa mẫu lá An xoa (Query) và mẫu đối chứng (Sbjct)<br /> BÀNLUẬN trình tự được thiết kế dựa trên trình tự tham<br /> khảo từ các báo cáo trước đây(2,5). Kết quả giải<br /> Việc định danh đúng nguyên liệu làm thuốc<br /> trình tự đoạn rbcL từ mẫu lá An xoa non thu hái<br /> là yêu cầu đầu tiên đóng vai trò quan trọng<br /> tại tỉnh Bình Phước cho thấy dược liệu khảo sát<br /> trong các nghiên cứu về dược liệu. Kiểm nghiệm<br /> có độ tương đồng là 100% so với trình tự đoạn<br /> dược liệu làm thuốc, tránh sai sót và nhầm lẫn<br /> rbcL của mẫu đối chứng Helicteres hirsuta L. đã<br /> nguồn nguyên liệu sử dụng góp phần quan<br /> được nhóm tác giả Toyama và cộng sự công bố<br /> trọng ngăn ngừa sự pha trộn dược liệu giả trong<br /> trên GenBank năm 2015(7). Từ đó gợi ý kết quả<br /> các thuốc từ dược liệu. Hiện nay, việc định danh<br /> phân tích mã vạch ADN của đoạn gen rbcL có<br /> dược liệu dựa trên đặc điểm thực vật gặp nhiều<br /> thể sử dụng để phân biệt loài An xoa với các loài<br /> khó khăn, nhất là đối với những loài có sự tương<br /> khác thuộc chi Helicteres phân bố nhiều ở các<br /> đồng cao về đặc điểm hình thái. Vì vậy, phương<br /> tỉnh của Việt Nam.<br /> pháp phân tích đặc điểm di truyền dựa trên mã<br /> vạch ADN càng ngày càng được quan tâm KẾTLUẬN<br /> nghiên cứu, ứng dụng trong định danh thực vật Đề tài đã quan sát và mô tả đặc điểm thực<br /> nói chung và dược liệu nói riêng. vật, đặc điểm vi phẫu, bột dược liệu của thân và<br /> Đối với An xoa, được sử dụng đầu tiên bởi lá An xoa. Giải trình tự đoạn rbcL của mẫu lá An<br /> người dân huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước trị xoa non thu hái ở tỉnh Bình Phước cho thấy mẫu<br /> các bệnh về gan, kể cả ung thư gan, đề tài này sử có độ tương đồng 100% so với trình tự ADN của<br /> dụng đoạn rbcL khuếch đại với cặp đoạn mồi có mẫu đối chứng Helicteres hirsuta L. được công bố<br /> <br /> <br /> 678 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> trên Genbank. Kết quả thu được góp phần trong 6. Sanger S, Nicklen S, Coulson AR (1977). DNA sequencing with<br /> chain-terminating inhibitors. Proc Natl Acad Sci USA, 74(12):<br /> công tác định danh loài làm nguyên liệu cho các pp.5463–5467.<br /> nghiên cứu về hóa thực vật hoặc tác dụng sinh 7. Toyama H, Kajisa T, Tagane S, Mase K, Chhang P, Samreth V,<br /> Ma V, Sokh H, Ichihashi R, Onoda Y, Mizoue N, Yahara T<br /> học của cây An xoa.<br /> (2015). Effects of logging and recruitment on community<br /> TÀILIỆUTHAMKHẢO phylogenetic structure in 32 permanent forest plots of<br /> Kampong Thom, Cambodia. Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol.<br /> 1. Doyle JJ, Doyle JL (1990). Isolation of plant DNA from fresh<br /> Sci., 370 (1662).<br /> tissue. Focus, 12: pp.13-15. 8. Võ Văn Chi (2012), Từ điển cây thuốc Việt Nam, 2, Nhà xuất<br /> 2. Fazekas AJ, Burgess KS, Kesanakurti PR, et al. (2008). Multiple bản Y học, tr. 1011-1013.<br /> multilocus DNA barcodes from the plastid genome<br /> discriminate plant species equally well. PLOS One, 7: pp.e2802.<br /> 3. Hall TA (1999). BioEdit: a user-friendly biological sequence Ngày nhận bài báo: 18/10/2018<br /> alignment editor and analysis program for Windows 95/98/NT.<br /> Nucl. Acids. Symp. Ser., 41: pp.95-98.<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 01/11/2018<br /> 4. Istvan L (2010). GelAnalyzer version 2010, available at: Ngày bài báo được đăng: 15/03/2019<br /> http://www.gelanalyzer.com.<br /> 5. Levin RA, Wagner WL, Hoch PC, et al. (2003). Family-level<br /> relationships of onagraceae based on chloroplast rbcL and<br /> ndhF data. American Journal of Botany, 90: pp.107-115.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 679<br />