Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VOÕ TRÖÔØNG TOAÛN

KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

HÌNH ẢNH NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG

TRONG THƠ PHẠM TIẾN DUẬT

NGUYỄN CẨM THE

Hậu Giang, 2013

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VOÕ TRÖÔØNG TOAÛN

KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

HÌNH ẢNH NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG

TRONG THƠ PHẠM TIẾN DUẬT

Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện:

NGUYỄN LÂM ĐIỀN NGUYỄN CẨM THE

Hậu Giang, 2013

LỜI CẢM ƠN (cid:1)(cid:2)(cid:3)

Luận văn này là kết quả quá trình học tập của tôi trong suốt 4 năm tại trường

Đại học Võ Trường Toản. Để hoàn thành luận văn này tôi đã nhờ đến sự giúp đỡ

của nhiều người, mà đặc biệt nhất chính là thầy Nguyễn Lâm Điền. Nay tôi xin chân

thành gởi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy và những người đã quan tâm giúp đỡ tôi:

TS. Nguyễn Lâm Điền, người thầy đã rất tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, cũng

như đã cung cấp rất nhiều tài liệu giúp tôi nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.

BGH trường Đại học Võ Trường Toản, Cô Vũ Thúy Kiều phó khoa Khoa

học cơ bản đã tạo điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu.

Cô Nguyễn Thị Lan Hương (cháu nhà thơ Phạm Tiến Duật), làm việc tại

tòa soạn báo Công an nhân dân, số 92 – Nguyễn Du – Hoàn Kiếm – Hà Nội đã cho

tôi nhiều thông tin và tài liệu liên quan đến nhà thơ Phạm Tiến Duật.

Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã khuyến khích động

viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận.

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Cẩm The

LỜI CAM ĐOAN (cid:1)(cid:2)(cid:3)

Tôi xin cam đoan đề tài này là do chính tôi thực hiện, các số liệu thu thập và

kết quả phân tích trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với bất cứ đề tài

nghiên cứu khoa học nào.

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Cẩm The

PHIẾU ĐÁNH GIÁ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP (Giảng viên hướng dẫn) NGUYỄN LÂM ĐIỀN

1. GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: NGUYỄN LÂM ĐIỀN

2. SINH VIÊN THỰC HIỆN: NGUYỄN CẨM THE

MSSV: 0956010441………..KHÓA: 2

3. TÊN ĐỀ TÀI: HÌNH ẢNH NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG TRONG THƠ PHẠM TIẾN DUẬT

..............................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

1. Đánh giá chung quá trình làm luận văn tốt nghiệp:

1.1. Chuyên cần: ............................................................................................... 1.2. Thái độ: ...................................................................................................... 1.3. Khác: ......................................................................................................... ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

2. Đánh giá luận văn:

2.1. Đặt vấn đề (theo 5 bước): ........................................................................... .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

iii

..............................................................................................................................

.............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2.4. Hình thức trình bày: ................................................................................... 2.4.1. Dung lượng (trang): ............................................................................. 2.4.2. Khuôn khổ: ........................................................................................... 2.4.3. In ấn: .................................................................................................... 2.4.4. Trình bày: ............................................................................................. 2.4.5. Chính tả, ngữ pháp: .............................................................................. ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

......................................................................................................................... 3. Đánh giá, xếp loại: ............................................................................................... Đánh giá: ........................................................................................................ .........................................................................................................................

......................................................................................................................... Xếp loại: ......................................................................................................... .........................................................................................................................

………, ngày tháng năm 20…

Giảng viên hướng dẫn (Kí và ghi rõ họ tên)

MỤC LỤC

Trang

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1

2. Lịch sử vấn đề ..................................................................................................... 1

3. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 4

4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 4

5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4

Chương 1: NHỮNG NÉT CHÍNH VỀ CUỘC ĐỜI

VÀ CON ĐƯỜNG THƠ CỦA PHẠM TIẾN DUẬT

1.1. Những nét chính về cuộc đời .................................................................... 5

1.1.1. Sơ lược về tiểu sử .................................................................................... 5

1.1.2. Con người ................................................................................................ 5

1.2. Con đường thơ của Phạm Tiến Duật ......................................................... 10

1.2.1. Thơ Phạm Tiến Duật trước 1975 ............................................................. 9

1.2.2. Thơ Phạm Tiến Duật sau 1975 .............................................................. 12

1.3. Những thành tựu nổi bật ............................................................................. 15

1.3.1. Thành tựu về nội dung trong thơ Phạm Tiến Duật ................................ 15

1.3.2. Thành tựu về nghệ thuật trong thơ Phạm Tiến Duật .............................. 19

Chương 2: NHỮNG VẺ ĐẸP NỔI BẬT CỦA NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG TRONG THƠ PHẠM TIẾN DUẬT

2.1. Vẻ đẹp lí tưởng ............................................................................................. 23

2.1.1. Nhận thức sâu sắc về lẽ sống của tuổi trẻ .............................................. 23

2.1.2. Sẵn sàng hiến dâng cuộc đời mình cho Tổ quốc và dân tộc .................. 27

2.2. Niềm tin và sự lạc quan trong đời sống chiến đấu .................................... 33

2.2.1. Yêu đời, yêu cuộc sống ......................................................................... 33

2.2.2. Niềm tin vào ngày mai tươi đẹp ............................................................ 36

2.3. Khát vọng về tình yêu và hạnh phúc .......................................................... 39

2.3.1. Tình yêu trong sáng lãng mạn ............................................................... 39

2.3.2. Khao khát về cuộc sống hạnh phúc ....................................................... 44

Chương 3: NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN HÌNH ẢNH NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG

3.1. Sử dụng nhiều thể thơ khác nhau khi viết về chân dung người lính

và cô thanh niên xung phong ............................................................................. 46

3.1.1. Thể tự do ................................................................................................ 46

3.1.2. Thể trường ca ......................................................................................... 49

3.1.3. Các thể thơ khác .................................................................................... 53

3.2. Sử dụng ngôn ngữ khắc họa chân dung ..................................................... 56

3.2.1. Sử dụng điệp từ, điệp ngữ ...................................................................... 56

3.2.2. Sử dụng từ láy ........................................................................................ 58

3.2.3. Sử dụng ngôn ngữ mộc mạc, giản dị ..................................................... 59

3.3. Giọng thơ ....................................................................................................... 62

3.3.1. Giọng đằm thắm thiết tha ...................................................................... 62

3.3.2. Giọng sôi nổi hào hùng .......................................................................... 63

3.3.3. Giọng tiếu lâm ....................................................................................... 65

KẾT LUẬN .......................................................................................................... 67

TÀI LIỆU THAM KHẢO

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài Phạm Tiến Duật một người chiến sĩ trên mặt trận Trường Sơn cũng là một cây bút tài hoa, suốt cuộc đời sống và cống hiến hết mình cho sự nghiệp chung của cả dân tộc. Có thể nói, Phạm Tiến Duật là một trong những viên ngọc của nền thơ ca Việt Nam trước và sau năm 1975. Đặc biệt với những bài thơ nói về người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật đã sớm đi sâu vào lòng người như: Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Gửi em, cô thanh niên xung phong…. Qua những trang thơ của Phạm Tiến Duật ta mới thấm thía bao nỗi khó khăn gian khổ mà dân quân ta đã trải qua. Qua đó, ta càng thấy rõ tình yêu quê hương đất nước, tinh thần lạc quan anh dũng của những người chiến sỹ trên mặt trận Trường Sơn trong đó có nhà thơ vào thời kì chống Mỹ cứu nước. Phạm Tiến Duật là một trong những cây bút tiêu biểu cho nền thơ ca chống Mỹ. Đọc thơ ông ta như được sống lại với thời kì gian khổ ấy bởi hình ảnh của những người lính và cô thanh niên xung phong được xuất hiện trên thơ ông vô cùng sinh động, nó như tái hiện tất cả những gì tác giả đã trải qua ở chiến trường Trường Sơn. Và hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ ông đã trở thành một đề tài tiêu biểu làm nên nét riêng biệt cho thơ Phạm Tiến Duật. Đề tài Hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong thơ Phạm Tiến Duật là đề tài khá mới mẻ trong hoạt động nghiên cứu khoa học. Bởi lẽ, đã có khá nhiều người nghiên cứu về thơ ông, nhưng họ thường khai thác ở phương diện nghệ thuật hay những khía cạnh khác, còn hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong chưa được nhắc tới nhiều. Vậy nên khi nhận đề tài làm khóa luận tôi đã quyết định chọn đề tài “Hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật”, một mặt vì tôi đã yêu thích những vần thơ của ông ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường với Bài thơ về Tiểu đội xe không kính được đưa vào chương trình học ở cấp hai. Mặt khác, tôi muốn nâng cao mở rộng sự hiểu biết của mình về con người và sự nghiệp của nhà thơ Phạm Tiến Duật, cũng như là những bài thơ đã đi vào lịch sử dân tộc. Đó là hành trang giúp tôi vững vàng bước vào đời chung tay góp sức vào công cuộc xây dựng và phục vụ lĩnh vực giáo dục cho nước nhà.

2. Lịch sử vấn đề

Phạm Tiến Duật có bài đăng trên báo từ đầu những năm 60 của thế kỉ XX, nhưng thơ ông lúc này chưa có người biết đến. Phải đến cuộc thi thơ do báo Văn nghệ tổ chức vào năm 1969 ông mới thật sự ghi tên tuổi của mình vào làng thơ Việt Nam. Trong các công trình nghiên cứu thơ Phạm Tiến Duật có thể chia thành hai nhóm ý kiến: Nhóm thứ nhất là những ý kiến bàn về thơ Phạm Tiến Duật và nhóm

thứ hai là những ý kiến bàn về hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật, sau đây là các ý kiến cụ thể:

Một trong những bài viết về ông đầu tiên là Giữa chiến trường nghe tiếng bom rất nhỏ của Nhị Ca cho rằng chùm thơ đạt giải bốn bài của Phạm Tiến Duật thật sự ấn tượng với độc giả về một phong cách thơ “rất lạ” lạ từ chất liệu, thi liệu đến giọng điệu. Ông chỉ ra rằng đây là một trang thơ “được nuôi dưỡng bằng chất liệu sống thực, tươi trẻ, thở hết không khí mặt trận dữ dội và từ tin, có thời gian ngẫm về cuộc sống chiến đấu quyết liệt, dũng cảm” [1].

Trong Từ cuộc đời đi vào tác phẩm, Nhị Ca cho rằng thơ Phạm Tiến Duật “mang cái thực gồ ghề của cuộc sống chiến tranh, tưởng từ đời ngoài đi vào trang giấy không mất công phu lao động nghệ thuật gì hết chỉ việc ghi là xong” [2; tr.83]. Ngoài ra, Nhị Ca còn có những ý kiến nhận xét về những thành công cũng như là hạn chế qua việc phân tích một số bài thơ tiêu biểu trong tập thơ Vầng trăng quầng lửa.

Trong bài viết Người viết trẻ giữa cánh rừng già Nguyễn Minh Châu cho rằng: “Sự xuất hiện của Phạm Tiến Duật đã cổ vũ cho cuộc chiến đấu theo cách riêng của mình và đã đón nhận đươc sự quan tâm đặc biệt từ nhiều phía” [3].

Với bài viết Chổ mạnh chổ yếu trong thơ Phạm Tiến Duật, Nguyễn Ngọc Thiện nhận xét “Thơ Phạm Tiến Duật phóng khoáng rộng mở, cái đẹp của cuộc sống chiến đấu đi vào thơ ông rất tự nhiên và rất thật”. Ông cho rằng thơ Phạm Tiến Duật “là tiếng nói khỏe khoắn, đôn hậu bắt nguồn từ cuộc sống chiến đấu sôi nổi mà hào hùng của dân tộc” [13].

Trong Thơ và mấy vấn đề thơ Việt Nam hiện đại của nhà phê bình Hà Minh Đức có nhận xét về thơ Phạm Tiến Duật là thơ của “những con người dũng cảm, yêu đời bình thản trước mọi gian khổ, hiểm nguy. Phạm Tiến Duật đã giữ lại cách nghĩ, cách “văn xuôi” mộc mạc, nhưng lại chân thực đúng với đối tượng miêu tả” [5; tr.31].

Phạm Tiến Duật là nhà thơ được trưởng thành trong phong trào thơ chống Mỹ cứu nước nên thơ ông luôn mang những đặc điểm chung của giai đoạn thơ lúc bấy giờ. Trần Đăng Xuyền nhận định: “vẻ đẹp rực rỡ nhất của con người trong giai đoạn này được thể hiện ở chổ biết hy sinh quyền lợi, hạnh phúc cá nhân, cống hiến tất cả, kể cả máu xương của mình cho nhân dân và tổ quốc… tình yêu đẹp nhất là tình yêu quê hương đất nước, hy sinh vì tổ quốc là hy sinh cao cả nhất mang tính vĩnh hằng, cuộc sống con người có ý nghĩa nhất khi hòa mình vào dòng thác nhân dân; đường ra trận là đường vui nhất và đẹp nhất v.v…” [16].

Trong Tư duy thơ và tư duy thơ hiện đại Việt Nam, Nguyễn Bá Thành nhận xét: “Phạm Tiến Duật đã sử dụng khéo léo tình yêu như một phương tiện, một nhân

chứng để ghi nhận các tình huống của một hiện thực…hình ảnh cô gái nhân vật trữ tình chủ yếu đã hiện lên qua những lời miêu tả tài tình. Còn cái tôi trữ tình lui lại để tỏ ý thán phục, ngưỡng mộ và yêu thương” [10; tr.193].

Vũ Duy Thông trong công trình nghiên cứu Cái đẹp trong thơ kháng chiến Việt Nam 1945 – 1975 đã cho rằng “Các nhà thơ thời kì chống Mỹ xuất hiện, trưởng thành trong không khí thơ rất sôi nổi thời bấy giờ” [14; tr.68] trong đó có Phạm Tiến Duật “đã mang đến cho thơ kháng chiến một tiếng nói mới với nhiều phong cách, nhiều cảm hứng sáng tạo khác nhau” [14; tr.69] ông nhận xét rằng “hình tượng người lính cách mạng, từ anh vệ quốc quân, Vệ quốc đoàn, bộ đội, Giải phóng quân là hình tượng người lính kiểu mới, lần đầu xuất hiện trong thơ. Hình tượng người lính cách mạng với hình tượng người anh hùng rất gần gũi.” [14; tr.96].

Trong Văn học chống Mỹ cứu nước, Hoàng Trung Thông nhận xét: “cuộc sống ở trường Sơn suy nghĩ của những người chiến sĩ lái xe, những cô gái thanh niên xung phong cùng với những tâm trạng nghĩ suy của họ đã đi vào thơ Phạm Tiến Duật thoải mái tự nhiên với nét sinh động” [13; tr.195].

Trong quyển Văn học lịch sử Việt Nam, Nguyễn Đăng Mạnh nhận xét “Hình ảnh anh lính lái xe, cô thanh niên xung phong trên đường Trường Sơn là những bức chân dung mà Phạm Tiến Duật đã có công góp vào bảo tàng những con người Việt Nam chiến đấu thời chống Mỹ” [8; tr.418].

Trong Nhà thơ hiện đại Việt Nam, Vũ Quần Phương nhận định trong thơ Phạm Tiến Duật “cái bất chấp của anh lái xe ngang tàn nhưng rất đáng yêu vì sự quên mình rất hồn nhiên…Các cô thanh niên xung phong ở rừng vẫn thích làm dáng như mọi người con gái khác” [9; tr.541].

Trong Giáo trình văn học Việt Nam 1945 – 1975, Nguyễn Lâm Điền nhận xét “Là người lính làm nhiệm vụ trên tuyến đường vận tải Trường Sơn, Phạm Tiến Duật rất gắn bó với người lính lái xe và cô thanh niên xung phong. Bởi thế, Phạm Tiến Duật đã viết về họ với niềm tự hào, kiêu hảnh. Những tình cảm và hành động cao đẹp của họ đã đi vào thơ ông” [4; tr.158]. Ông đánh giá rằng trong thơ Phạm Tiến Duật “có thể nào quên được giọng của cô thanh niên xung phong” [4; tr.159], hay là “tiếng “cười ha hả” lạc quan của người lính coi kho và giọng tiếu lâm của người lính lái xe…” [4; tr.160].

3. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài Hình ảnh nguời lính và cô thanh niên xung phong trong

thơ Phạm Tiến Duật chúng tôi nhằm mục đích:

- Thứ nhất, khảo sát thống kê một cách toàn diện về người lính và cô thanh

niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật.

- Thứ hai, làm rõ những thành công đặc sắc của Phạm Tiến Duật khi thể hiện

hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật.

- Thứ ba, để tìm hiểu rõ hơn vẻ đẹp của người lính và cô thanh niên trong

thơ Phạm Tiến Duật.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các tập thơ sau của Phạm Tiến Duật: - Vầng trăng quầng lửa (1970) - Thơ một chặng đường (1971) - Ở hai đầu núi (1981) - Vầng trăng và những quầng lửa (1983) - Thơ một chặng đường (Tuyển tập năm 1994) - Nhóm lửa (1996) - Trường ca Tiếng bom và tiếng chuông chùa (1997) - Đường dài và những đốm lửa (Tuyển tập sau chiến tranh, 2002) - Tuyển tập Phạm Tiến Duật (2009) Phạm vi nghiên cứu là hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong

được thể hiện trong thơ Phạm Tiến Duật.

5. Phương pháp nghiên cứu

Với phương pháp hệ thống chúng tôi nhìn nhận hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật một cách toàn diện theo quá trình sáng tác của ông. Ngoài ra, Chúng tôi sử dụng các phương pháp khác như phân tích chứng minh, so sánh để làm rõ cái hay cái đẹp hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ của Phạm Tiến Duật.

Chương 1 NHỮNG NÉT CHÍNH VỀ CUỘC ĐỜI VÀ CON ĐƯỜNG THƠ CỦA PHẠM TIẾN DUẬT

1.1. Những nét chính về cuộc đời

1.1.1. Sơ lược về tiểu sử

Phạm Tiến Duật sinh (1941 - 2007), quê quán: huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ. Ông sinh trưởng trong một gia đình có cha dạy chữ Hán và tiếng Pháp, mẹ làm ruộng. Từ nhỏ, ông đã đi học xa nhà.

Năm 1964 ông tốt nghiệp Đại học, ngành Sư phạm Ngữ Văn tại trường Đại

học Sư phạm Hà Nội.

Ngày 04 tháng 8 năm 1964 Phạm Tiến Duật nhập ngũ và làm nhiệm vụ ở đoàn vận tải 559, thuộc Bộ tư lệnh Trường Sơn. Trong thời gian này, ông sống và chiến đấu trên tuyến đường Trường Sơn. Đây cũng là thời gian ông sáng tác rất nhiều tác phẩm thơ nổi tiếng.

Năm 1970 sau khi đạt giải nhất cuộc thi thơ báo Văn nghệ, ông chính thức trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Năm 1977 ông về công tác tại tuần báo Văn nghệ. Ông làm Phó trưởng Ban Đối ngoại Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập tạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam. Ông từng làm người dẫn chương trình cho một chương trình dành người cao tuổi của kênh VTV3, Đài truyền hình Việt Nam.

Ông là Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông được tặng giải thưởng Nhà Nước về Văn học Nghệ thuật năm 2002. Năm 2007 ông được tặng huân chương Lao động hạng Nhì.

Ngày 04 tháng 12 năm 2007, ông mất tại Bệnh viện Trung ương Quân đội

108 vì căn bệnh ung thư phổi.

Năm 2012, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ

thuật.

Các tập thơ của Phạm Tiến Duật: Vầng trăng quầng lửa (1970); Thơ một chặng đường (1971); Ở hai đầu núi (1981); Vầng trăng và những quầng lửa (1983); Thơ một chặng đường (Tuyển tập, 1994); Nhóm lửa (1996) trường ca Tiếng bom và chuông chùa (1997); Đường dài và những đóm lửa (Tuyển tập sau chiến tranh, 2002); Tuyển tập Phạm Tiến Duật (2009)

1.1.2. Con người

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình nhà giáo nghèo, tuổi thơ của Phạm Tiến Duật gắn bó với miền đất trung du “rừng cọ đồi chè” với bầu không khí văn

hóa dân gian, với những lễ hội của miền đất tổ vua Hùng, với miền quê yên bình nơi ông sinh ra trong những năm tháng chống Mỹ cũng sục sội kháng chiến và ông đã bị cuốn vào đời sống kháng chiến ngay từ nhỏ trên mảnh đất Phú Thọ. Đến khi ông lớn, ông theo học ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chính ngôi trường này đã rèn ông trở thành người trí thức yêu nước và ý thức dân tộc rất cao. Năm 1964, ông tốt nghiệp đại học thay vì đứng trên bục giảng làm thầy, ông đã nhập ngũ. Là thế hệ trẻ xếp bút nghiên lên đường chiến đấu theo tiếng gọi của non sông đất nước, Phạm Tiến Duật đã trở thành người chiến sĩ trẻ trên mặt trận Trường Sơn. Cuộc đời quân ngũ của ông gắn liền với những con đường, với rừng già, có khi Phạm Tiến Duật là cán bộ tuyên truyền, có khi là phóng viên…Nhưng dù ở vị trí nào thì chiến trường vẫn là địa chỉ công tác, hoạt động, sáng tác của ông. Sự cộng hưởng của không khí chiến trận hào hùng cùng với trái tim rực lửa, thiết tha đã thăng hoa thành nghệ thuật trong sự nghiệp thơ ca của ông. Phạm Tiến Duật là một thanh niên trí thức có tài hoa của một người đã được sống khá lâu ở Hà Nội. Ông được trang bị sự hiểu biết sâu sắc, một sự tự ý thức về thế hệ của mình. Ông ý thức về vị trí và sự xuất hiện của mình trong đội ngũ những người cầm súng:

Ta đi hôm nay đã không là sớm Đất nước hành quân mấy chục năm rồi Ta đến hôm nay cũng chưa là muộn Đất nước còn đánh giặc không thôi (Chào những đạo quân tuyên truyền, chào những đội quân nghệ thuật)

Thơ ông là thơ chiến trường bởi ông là người trực tiếp chiến đấu trên những chặng đường gian khổ. Nhưng dường như sự tàn khốc, ác liệt của chiến tranh chỉ là cái phông cái nền cho những phẩm chất cao đẹp của con người. Phạm Tiến Duật đã nhìn cuộc chiến và những con người trong cuộc bằng cặp mắt rất trẻ và một trái tim sôi nổi, nồng nàn. Trong mắt ông hiện thực chiến trường là nơi “đất rất nồng và người rất trẻ”. Là một thanh niên trẻ tuổi luôn nhìn đời bằng ánh mắt lạc quan bởi thế trong thơ ông tràn đầy tiếng cười, tiếng hát hồn nhiên:

Buồn cười mất ngủ mấy đêm (Lá lạc tiên) Buồn cười cái nón toòng teng trên đầu (Cái chao đèn) Cái miệng em ngoa cho bạn cười giòn Giọng Hà Tĩnh nghe buồn cười đáo để (Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Nhìn nhau mặt lấm cười ha (Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Tiếng cười trêu khúc khích như câu hò (Nghe hò đêm bốc vác) Đồng chí coi kho cười ha hả

(Tiếng cười của đồng chí coi kho)

Anh ngồi nghĩ gì em chẳng biết Cứ hát tràn những câu bâng quơ

(Cô bộ đội ấy đã đi rồi)

Cái cậu trẻ măng cất lên tiếng hát Khi biết trong hầm có cô bé đang nghe

(Vầng trăng và những quầng lửa) Phạm Tiến Duật vừa là một chiến sỹ, vừa là một chàng “thư sinh” có tâm hồn lãng mạn, yêu đời, yêu cuộc sống. Đôi khi cái khốc liệt của chiến trường không ngăn được nhịp đập rạo rực trái tim của chàng trai biết yêu thương trước những người con gái. Phải có một tâm hồn yêu đời đến độ nồng say mới quên đi tất cả để cảm nhận được trọn vẹn vẻ đẹp ấy. Đôi khi sự xúc động trước vẻ đẹp của người con gái làm “nhòe” đi tất cả:

Có lẽ vì khuôn mặt em xinh Nên tiếng hát nhòe đi không nhớ nữa Giữa một vùng đất bụi khô rang Em bỗng đến như dòng sông đầy nước

(Nghe em hát trong rừng) Đêm ranh mãnh ngăn cái nhìn đưa đón

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Phạm Tiến Duật hay chú ý về dáng vẻ của những người thiếu nữ, “những người con gái ở rừng”. Đó không phải là sự ngẫu nhiên, mà chính là sự tài hoa trong cái nhìn thẩm mĩ của nhà thơ:

Hồng hồng gương mặt xinh quen Nón bài thơ cái chao đèn của anh

(Cái chao đèn)

Ngay cả khi làm nhiệm vụ, Phạm Tiến Duật cũng không bỏ qua những khoảnh khắc quý giá khi gặp những người con gái đã đến với chiến trường khi đang độ tuổi thanh xuân, căng tràn sức sống:

Giữa đường gặp một cô gái Tôi nghĩ cô này xinh đây Đồng chí lái phụ hớn hở

Đồng chí lái chính cau mày (Đồng chí lái chính, lái phụ và tôi)

Ông là người thích sự tinh nghịch:

Người tinh nghịch là anh dễ thân Bởi vì thế có em đứng gần (Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Ông say mê những cái mới, cái lạ:

Biết lòng anh say miền đất lạ (Trường Sơn đông, Trường Sơn tây) Rời khỏi ghế nhà trường bước vào đời đã có nhiều cái lạ. Vào đến Trường Sơn - “vùng rừng không dân” ấy thì lại có thêm biết bao cái lạ. Vì thế người lính trẻ tài hoa, có văn hóa này đã không hết những ngạc nhiên. Ngạc nhiên về âm thanh, ngạc nhiên về cảnh thiên nhiên, và ngạc nhiên hơn là chính những con người đang sống, chiến đấu ở đây.

Vốn được đào tạo trong nhà trường, có kiến thức sách vở, Phạm Tiến Duật đến với thơ không chỉ bằng niềm đam mê nghệ thuật, bằng những cảm xúc của trái tim, mà còn bằng vốn liếng tri thức được trang bị. Hơn nữa, sự thông minh là tố chất trong con người Phạm Tiến Duật đã mang lại trong thơ ông màu sắc mới lạ, hấp dẫn. Ông còn là người có cá tính sáng tạo độc đáo, cái hay cái giỏi của ông không phải là mượn thơ để ghi nhận thực tế cuộc sống mà chính là ông đã tìm ra chất thơ từ trong những chi tiết bộn bề của đời sống chiến trường. Hiện thực cuộc sống đa diện, đa chiều, để chiếm lĩnh được chất liệu cuộc sống ấy không phải là chuyện dễ dàng. Nó đòi hỏi năng lực và trí tuệ của nhà thơ. Sự thông minh sắc sảo của Phạm Tiến Duật trước hết được thể hiện qua sự phát hiện, chọn lọc, sắp xếp các chi tiết, hình ảnh để đưa bạn đọc đến những điều bất ngờ thú vị, những khám phá mới mẻ về cuộc sống.

Ông còn là người rất nhạy cảm với cuộc sống, một sự việc, một cảnh ngộ, một vấn đề nào đó xảy ra đã trở thành nỗi ám ảnh trong thế giới quan của nhà thơ như bài thơ Vô đề là nỗi ám ảnh về tiếng mèo tuổi thơ, tiếng mèo kêu bên bếp lửa mấy hôm nghỉ phép về thăm mẹ:

Mấy hôm nghỉ phép về thăm mẹ Suốt ngày bếp lửa tiếng mèo kêu Rồi đi lấp suối và san núi Ngồi bên bom còn vẳng tiếng mèo Đường núi cỏ cây bom vùi hết Mấy hôm gặp lại chú mèo hoang Nhớ cái tiếng mèo sôi lòng sục dạ

Mở đường lên! Phía trước cũng là làng (Vô đề I) Bài thơ Nhớ là ám ảnh về những nỗi nhớ, nhớ xe, nhớ con đường, nhớ

chiến trường, nhớ cả vầng trăng…

Cái vết thương xoàng mà đưa đi viện Hàng còn chờ đó tiếng xe reo Nằm ngửa nhớ trăng, nằm nghiêng nhớ bến Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo (Nhớ) Phạm Tiến Duật mang nhịp đập trái tim của người trai trẻ, mang cái hồn của chàng sinh viên vừa tốt nghiệp ra trường, khoác áo lính ông đến với chiến trường Trường Sơn đầy máu lửa. Ông có cái nhìn rất riêng về cuộc sống và cuộc chiến. Đôi khi ông nhìn con đường ra trận ác liệt bằng màu sắc thi vị hóa:

Đường ra trận mùa này đẹp lắm Trường Sơn đông nhớ Trường Sơn tây

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây) Có thể là do được sinh ra và trưởng thành trong một gia đình có cha dạy chữ Hán nên Phạm Tiến Duật còn là một người ham đọc những pho sách cổ. Ông thích nghiền ngẫm những quan niệm của người xưa về những triết lí nhân sinh của cuộc sống. Bằng những chiêm nghiệm của mình ông đã rút ra một triết lí lạ nhưng lại rất đúng với sự thật tâm lí và tâm linh của con người: Thế đấy, giữa chiến trường Nghe tiếng bom rất nhỏ (Tiếng bom ở Seng Phan)

Đúng là với con người Việt Nam anh dũng “tiếng bom” – một âm thanh đến từ chiến trường, âm thanh của cái chết chốc dù có dữ dội đến đâu cũng không bằng âm thanh của sự sống, của tinh thần yêu nước của dân tộc.

Có thể nói, chính bối cảnh gia đình, ngôi trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo ra một người trí thức trẻ yêu nước như Phạm Tiến Duật. Ông sẵn sàng gác lại sau lưng tất cả để đi theo tiếng gọi của non sông. Vào đến chiến trường thì hiện thực cuộc sống ác liệt, sự tàn bạo của chiến tranh trên con đường Trường Sơn đã làm cho hồn thơ của ông rực cháy. Phạm Tiến Duật trong lời tự bạch đã khẳng định: “Nếu không có cuộc sống với những con người đang ồn ào bao quanh với xô bồ chi tiết trôi chảy từng phút, từng giờ, thì hình như tôi không có thơ” [8; tr.413].

1.2. Con đường thơ của Phạm Tiến Duật

1.2.1. Thơ Phạm Tiến Duật trước năm 1975

Năm Phạm Tiến Duật 7 tuổi, trên đường tản cư về quê nội (do giặc Pháp nhảy dù xuống thị xã Phú Thọ) ông đã có câu thơ “Em ngồi thúng trước chị ngồi thúng sau”. Năm 13 tuổi Phạm Tiến duật có bài thơ lục bát đầu tiên về anh bộ đội cụ Hồ. Vào học cấp hai ông có bài thơ hay Nỗi lòng của người học sinh đi muộn. Cũng trong thời gian này tiểu thuyết đầu tay Chim họa mi dày hơn 600 trang cũng được ra đời, phản ánh đời sống của thanh niên nông thôn thời ấy cùng với những lề thói cũ của nông dân. Những ngày tháng ở trọ đi học ông đam mê học tập, đam mê làm thơ, nhiều bài thơ trong tập Trọ học như các bài: Bao gạo, Cháu nhớ bác Ngọ, Hương chè Van Lĩnh, Nhớ anh, Tìm chim, Người con gái Hải Nam, Người yêu thứ nhất, Người yêu thứ hai,…bài nào Phạm Tiến Duật cũng bộc lộ cảm xúc và tứ thơ độc đáo.

Sau giờ học Phạm Tiến Duật còn đến phòng đọc để tìm tư liệu. Nhiều bài thơ của ông ra đời trên cảm hứng “thực tế qua báo”. Chính hình ảnh cầu Hàm Rồng mà ông đã đọc trên báo đã gợi cho ông nhiều cảm xúc và rồi bài thơ Cái cầu được ra đời. Đây là bài thơ được ông viết trước khi nhập ngũ 3 tháng. Cái cầu là bài thơ đầu tiên của Phạm Tiến Duật được đăng ở báo Văn nghệ cũng là mạch dẫn nối Phạm Tiến Duật đến với thơ ca. Thơ ông trưởng thành trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước mang âm hưởng hào hùng của thời đại:

Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước Mà lòng phơi phới dậy tương lai (Tố Hữu)

Câu thơ ngẫu hứng của Phạm Tiến Duật khi lên đường:

“Người làm thơ ấy đang trai Ra đi ve áo mang hai lá cờ”.

Phạm Tiến Duật hành quân lên Tây Bắc làm lính binh nhì cho binh chủng pháo binh với tâm trạng “Duật đang đứng ở mũi nhọn cuộc sống, chính ở nơi đây là nơi rèn luyện tốt nhất, có tính toán hay không, có phẩm chất cách mạng hay không là lúc này. Duật muốn chỉ là anh chiến binh bình thường, theo các chiến sĩ dũng cảm”.[http://caodangvinhphuc.edu.vn/modules.php?name=News&op=viewst&sid=986]. Đó là những dòng thư ông viết cho bạn đồng thời là lời độc thoại tự dặn lòng mình, như một quyết tâm thư ngày đầu nhập ngũ.

Là một người yêu thơ, Phạm Tiến Duật đã bắt đầu làm thơ ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường nhưng mãi đến khi vào mảnh đất hiện thực của Trường Sơn thơ của ông mới bắt đầu cháy cùng với khói lửa. Trong Lời giới thiệu Tuyển thơ chống Mỹ cứu nước 1965 – 1967, nhà thơ Chế Lan Viên rất quan tâm tới sự

xuất hiện của nhà thơ trẻ. Ông đã nhắc tên một số cây bút “có hay chưa có bài trong tuyển tập”, nhưng tuyệt nhiên Phạm Tiến Duật vẫn không được nhắc tới. Đến khi Phạm Tiến Duật đạt giải nhất cuộc thi thơ trên báo Văn nghệ (1969 – 1970) với bốn bài thơ: Lửa đèn, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Nhớ, Gửi em, cô thanh niên xung phong, Phạm Tiến Duật mới gây được sự chú ý đặc biệt, khẳng định tiếng nói trữ tình của mình tên văn đàn thơ thời kì chống Mỹ. Cái ấn tượng rõ nét nhất về Phạm Tiến Duật lúc bấy giờ là những trang viết về Trường Sơn, về người lính, về những cô thanh niên xung phong. Trước Phạm Tiến Duật cũng đã có nhiều nhà thơ viết về Trường Sơn, người lính nhưng có lẽ chưa có trang viết nào tràn đầy như trang viết của ông. Bằng sự trải nghiệm thực tế trên chiến trường Trường Sơn Phạm Tiến Duật đã có cách nhìn, cách nói rất riêng trên trang viết của mình. Các tập thơ Vầng trăng quầng lửa (1970), Thơ một chặng đường (1971) là những tập thơ nổi tiếng của Phạm Tiến Duật trong những năm trực tiếp cầm súng chiến đấu và cầm bút sáng tác ở Trường Sơn. Thơ Phạm Tiến Duật đưa người đọc đưa đi thẳng vào cuộc chiến tranh, đến những nơi gian khổ, nóng bỏng ác liệt nhất. Đọc những vần thơ ấy người ta thấy được không khí khẩn trương, dồn dập, ác liệt và hào hùng của những năm tháng sục sôi chống Mỹ. Phạm tiến Duật đã gắn bó sâu sắc, đã sống hết mình với những con người đang sống và chiến đấu trên chiến trường Trường Sơn, ông đã chứng kiến tận mắt cảnh trong đêm tối:

Tàn lá đầy trời như mưa tuyết màu đen… Tàn lá đang rơi nhẹ nhàng khoan thai Lại vẽ bầu trời những đường dữ dội Súng nổ rồi! Cả vùng rừng bốc khói Những mảnh tàn rơi xuống lại bay lên

(Những mảnh tàn lá) Cảnh “những chiếc xe từ trong bom rơi/ Đã về đây họp thành tiểu đội” giữa một vùng rừng “ngổn ngang cây đổ”. Ông đã nhìn thấy “hố bom dày như lỗ hà ăn chân/ Pháo sáng đem hoàng hôn trở lại” ở ngã ba Đồng Lộc. Không còn là một Trường Sơn trong trí tưởng tượng bay bổng mà là một Trường Sơn hiện thực – một trọng điểm đánh phá ác liệt nhất của đế quốc Mỹ. Ấy là nơi “mười bảy trận bom Mỹ dội một ngày” (Tiếng cười của đồng chí coi kho), ấy là nơi “túi bom rơi mù bụi đỏ/ Đường gập ghềnh ngổn ngang cây đổ/ Trời lô nhô thân gốc cưa ngang” (Niềm tin có thật), ấy còn là nơi:

Không thể ngờ chỉ ít giờ trước đó Những chiếc xe từ đất lửa về đây Hai phút trên đầu một lượt máy bay Lá ngụy trang như còn bốc khói

Và bãi đất này như cái lưng người Giơ ra không biết mỏi Đen sạn khói bom nham nhở vết thương

(Nghe hò đem bốc vác)

Tất cả là được xuất phát từ cuộc sống thực tại của người lính, bằng chính bản thân với những cảm nhận và cảm xúc của nhà thơ về cuộc sống chiến trường và những trận chiến ác liệt. Thơ Phạm tiến Duật là lời an ủi động viên, tâm sự sẻ chia của người lính là khúc hát lên đường, là bản tình ca muôn thuở về tình yêu thời chiến. Thơ ông cất lên từ những con đường đầy tiếng bom rung “Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi” và “Những chiếc xe từ trong bom rơi” (Bài thơ về tiểu đội xe không kính), từ những hố bom “cạnh giếng nước có bom từ trường” (Gửi em, cô thanh niên xung phong).

Thơ Phạm Tiến Duật gắn bó với con đường Trường Sơn “Đường ra trận mùa này đẹp lắm/ Trường Sơn Đông nhớ Trường Sơn Tây” (Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây) phản ánh chân thực, sinh động và xúc động về cuộc sống thời chiến và tinh thần lạc quan của người lính Trường Sơn “Ung dung buồng lái ta ngồi” (Bài thơ tiểu đội xe ko kính). Trong 14 năm mặc áo lính Phạm Tiến Duật đã có 8 năm sống và chiến đấu trên trên chiến trường Trường Sơn, vì thế tình cảm của ông với Trường Sơn, với người lính rất sâu nặng. Bởi thế, hồn thơ của ông đã được nuôi dưỡng và lớn lên trong môi trường quân đội. Thơ Phạm Tiến Duật là sự kết hợp hài hòa khéo léo giữa tài năng, bản lĩnh của một người tài hoa với sự tích hợp phong phú hiện thực đời sống của người lính. Phạm Tiến Duật từng quan niệm “Thơ chỉ biết đến thơ mà không biết đến đời thì thơ thua xa một cái máy tính” (Vừa làm vừa nghĩ). Với quan niệm đó thơ ông luôn hướng ra ngoài cuộc sống, thể hiện cái đẹp của cuộc sống. Thơ Phạm Tiến Duật là thơ của người lính dạn dày trận mạc, trải đời và hiểu đời. Ở giai đoạn này ta bắt gặp trên trang thơ của Phạm Tiến Duật còn vươn bụi của chiến trường và nồng nặc mùi khói lửa của bom đạn. Có thể nói rằng thơ Phạm Tiến Duật được sinh ra và trưởng thành trên tuyến đường Trường Sơn. Chính mảnh đất nhiều khói lửa này đã bồi đắp thêm vốn sống, niềm tin và ý chí chiến đấu cho chàng sinh viên trẻ tuổi giàu lòng yêu nước viết nên những dòng thơ hiện thực và giàu cảm xúc. Sự xuất hiện của Phạm Tiến Duật đã gây tiếng vang lớn cho giai đoạn thơ ca chống Mỹ.

1.2.2. Thơ Phạm Tiến Duật sau năm 1975

Sau năm 1975, rời khỏi cuộc sống chiến tranh trở lại với cuộc sống đời thường, đất nước bắt đầu đổi mới và thơ của Phạm Tiến Duật cũng khoác lên mình một diện mạo mới, sức sống mới. Có thể nói những sáng tác của ông sau năm 1975 chính là cuộc hành trình đi tìm thời gian đã mất của Phạm Tiến Duật. Ông vẫn viết

về Trường Sơn và những con người thời ấy trong kí ức của mình. Dù ông viết về những cô gái nông trường trong hòa bình như họ vẫn hát những bài ca kháng chiến:

Em đứng hát những bài hát cũ Bài hát mới về khai hoang chưa có Em hát lại thôi khúc hát làm đường

(Áo của hôm nào, người của hôm nay).

Đất nước thống nhất là cái đích cuối cùng của bao cuộc hành quân lên đường, bên cạnh niềm vui chung của sự chiến thắng là nỗi buồn của những số phận cá nhân của những con người đã có thời gian dài gắn bó với chiến trường. Họ bước ra từ trong chiến tranh trở về với sự đón đợi tôn vinh của nhân dân và tấm huân chương luôn có hai mặt: một mặt là ánh hào quang chói lọi còn mặt sau thì ẩn chứa nhiều nỗi buồn sâu lắng. Như cuộc đời mình Phạm Tiến Duật đã thấu hiểu điều đó và khái quát thật xúc động trong những tập thơ Vầng trăng và những quầng lửa (1983), Thơ một chặng đường (Tuyển tập năm 1994), Nhóm lửa (1996), Trường ca Tiếng bom và tiếng chuông chùa (1997), Đường dài và những đốm lửa (Tuyển tập sau chiến tranh 2002).

Nằm trong dòng chảy của thơ ca đương đại ít nhiều trong thơ Phạm Tiến Duật cũng có biến động. Vốn là con người nhạy cảm Phạm Tiến Duật đã quan sát và đưa cuộc sống vào trong thơ với một nỗi trăn trở, ưu tư, băn khoăn khi phải bước vào cuộc sống mới mà ông cho rằng nó giống như “luật chơi”, ông cảm thấy buồn cho sự non nớt của mình:

Điều cần biết thì chưa biết Điều nên quên thì chưa quên

(Luật chơi). Ở chiến trường ranh giới địch ta phân biệt thật rạch ròi. Nhưng trở về cuộc sống đời thường sự việc không còn đơn thuần như thế mà ranh giới của cái thật cái giả, cái thiện cái ác giao thoa với nhau, cho nên đôi khi nhà thơ rơi vào sự lúng túng:

Việc đời tháo gỡ từ đâu? Ra hiên thở khói thuốc lào gọi hoa

(Hoa lưu ly)

Nếu trước đây trong bài thơ Lửa đèn là ngọn lửa nuôi dưỡng tâm hồn ý chí

khát vọng, thì nay trong bài thơ Ký sự lửa nhà thơ lại bộc lộ cảm giác bất lực: Nhà hàng xóm đang cháy Mà sao không ngăn cản được Biển lửa ngùn ngụt Hắt sáng trang giấy tôi

Và tôi viết văn trong ánh lửa cháy nhà

(Ký sự lửa)

Đó là những câu thơ day dứt đến đốt lòng của tác giả. Nếu như trên trang thơ của ông trước 1975 ta bắt gặp những nụ cười hớn hở trên con đường ra trận thì nay trên trang thơ của ông sau năm 1975 là nỗi niềm xót xa, ngậm ngùi trước những cảnh đời bất ổn. Từ chuyện của cô gái nhà quê ra thành phố, chuyện những em bé đánh giày… đã ám ảnh hồn thơ của ông. Phạm Tiến Duật cảm thấy day dứt trăn trở khi phải nhìn những em bé lang thang đi đánh giày và những con người thản nhiên đưa giày ra mướn đánh vì đó là chuyện lương tâm đạo đức của con người:

Chăm sóc hai bàn chân thì loài người rất nhớ Chăm sóc trái tim chính mình thì có lúc có người quên

(Tiễn các cháu đánh giầy về quê ăn tết) Không bắt nhập được với cuộc sống hiện đại nhà thơ như ngược hành trình tìm về quá khứ. Ở đó ông cho rằng ông nợ những người đồng chí đồng đội đã hy sinh và cho ông khôn nguôi day dứt:

Có lẽ vong hồn bạn đã quở trách tôi Trót lãng quên những dãy rừng già suốt mười năm bom nổ Lá bứa quên chua củ nâu quên chát Nên tôi giữa thị thành cơn sốt lại bừng lên

(Cảm ơn cơn sốt)

Là một người lính sống sau thời hậu chiến trong Phạm Tiến Duật vẫn còn đó tấm lòng thương cảm, nỗi xót xa cho những mất mát đau thương mà chiến tranh đã cướp mất:

Bạn ở nơi nào trong khoảng rừng đen Khoảng rừng tối, khoảng rừng mưa, khoảng rừng trở gió (Cảm ơn cơn sốt)

Đất nước đang chuyển mình và với tâm hồn nhạy cảm nên trong thơ Phạm Tiến Duật đôi khi còn hướng ra ngoài cuộc sống, thể hiện cái đẹp của cuộc sống. Lấy cảm hứng từ thực tế cuộc sống là những con người bình dị trong cuộc sống thường ngày mang vẻ đẹp giản dị. Họ là những người dân lao động nghèo, luôn chật vật với cuộc sống mưu sinh:

Nhà nghèo chưa vợ chưa con Em lam làm sớm tối

(Gửi những người yên lặng).

Sau năm 1975 thơ của Phạm Tiến Duật có những trăn trở, băn khoăn, hoài niệm về cuộc sống trong thời kì đổi mới đó cũng là nét độc đáo riêng trong thơ ông.

Bởi vì cùng với sự chuyển mình của đất nước, sự vận động của cuộc sống tấp nập xô bồ đã chắt lọc ra cho đời những vần thơ độc đáo như thế.

1.3. Những thành tựu nổi bật của thơ Phạm Tiến Duật

1.3.1. Thành tựu về nội dung

Cùng với phong trào thơ chống Mỹ cứu nước (1965 – 1975), Phạm Tiến Duật đã nổi bật với những tác phẩm có nội dung viết về chiến tranh. Thơ Phạm tiến Duật đã nhìn thẳng vào cuộc chiến tranh, soi rọi vào những nơi gian khổ, nóng bỏng, ác liệt nhất. Cái không khí khẩn trương, dồn dập, sôi nổi và hào hùng của những năm tháng sục sôi đánh Mỹ ùa vào từng trang thơ của ông vừa hiện thực vừa nên thơ. Nếu như chúng ta chỉ nhìn nhận chiến tranh cách mạng ở khía cạnh mất mát đau thương, ghê sợ, tiếc nuối và xót xa thì cái nhìn đó mang tính phiến diện. Cần phân định rằng, cuộc chiến tranh của chúng ta là cuộc chiến tranh chính nghĩa, và sự hy sinh của chúng ta là chính đáng, cần thiết cao cả, xả thân vì nghĩa lớn của dân tộc. Cho nên việc ngợi ca khí thế hào hùng của dân tộc trong thơ là điều tự nhiên, và thành tựu to lớn về nội dung trong thơ Phạm Tiến Duật là đã khơi dậy bản anh hùng ca ấy, đúng thời điểm, tạo thêm sức sống mới cho thơ ca chống Mỹ.

Còn giao hưởng nào hơn giao hưởng Trường Sơn Tiếng người, tiếng xe, tiếng súng, tiếng bom Tiếng đêm khuya con công tố hộ Tiếng núi xô ầm ầm đá đổ Tiếng gió đi vào, tiếng gió đi ra Tiếng rầm rì hai miền đi qua……

(Chào những đội quân tuyên truyền, chào những đội quân văn nghệ)

Nếu nhìn nhận ở góc độ lịch sử, Phạm Tiến Duật đã tạo dấu ấn sâu đậm cho thơ ca chống Mỹ khi phác họa thành công bức tranh đẹp về toàn cảnh con người Việt Nam trong chiến tranh. Ở đó con người sống bằng lí tưởng, bằng tình thương yêu đồng đội, cùng giúp nhau vượt qua những khoảng thời gian khó khăn nhất. Ngòi bút của nhà thơ len lỏi vào từng góc cạnh đời sống chiến trường, niềm vui nỗi buồn và khát vọng về ngày mai tươi đẹp hiện lên trong thơ ông bình dị mà nhiều ý nghĩa. Từ ngàn xưa, nước Việt luôn đối mặt với nạn ngoại xâm và ông cha ta đã tỏ rõ khí thế của một dân tộc anh hùng, không hề nao núng dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất. Trong những lúc như thế tinh thần đoàn kết dân tộc được phát huy đến mức cao nhất, đó là yếu tố góp phần làm nên thắng lợi. Phạm Tiến Duật đã thấu triệt một cách sâu sắc về điều đó và đưa nó vào thơ một cách tự nhiên, mang đến cho thơ một sức khái quát lớn lao.

Ngợi ca cuộc chiến tranh vĩ đại của dân tộc là chủ đề xuyên suốt trong các sáng tác thơ của Phạm Tiến Duật. Tuy nhiên, điều cốt lõi của ông là biết làm nổi bật giá trị của chính nghĩa, cùng những con người đã xả thân vì độc lập, tự do ấy. Có thể nói Phạm Tiến Duật đã làm khá tốt vấn đề này. Thơ ông đã tạo âm hưởng mạnh, tiếp sức cho bao thế hệ ra trận hoàn thành trách nhiệm đối với quê hương đất nước. Đó là trọng trách của một người “kỹ sư tâm hồn” phải đảm nhiệm. Vì thế, trải qua nhiều biến cố trong thời chiến cũng hay thời bình, thơ Phạm Tiến Duật vẫn sống mãi với thời gian và càng khẳng định tầm vóc lịch sử của một thời kì mà sức mạnh tinh thần lí tưởng giữ vai trò quan trọng đối với con người.

Thơ kháng chiến chống Mỹ đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình. Mặc dù đạt thành tựu cao, thơ trữ tình cách mạng vẫn có những giới hạn lịch sử không thể tránh khỏi. Đó là một điều tất yếu của một nền thơ phục vụ kháng chiến. Nhìn chung trong thơ ca giai đoạn này chú trọng nhiều đến hiện thực, miêu tả con người bằng những sự kiện biến cố mà bỏ qua con người cá nhân thuần túy vốn đã tồn tại trong văn học từ xưa và chiếm giữ một phần quan trọng trong đời sống tinh thần con người. Trong nhu cầu thiết yếu của lịch sử, thơ ca ngoài việc phản ánh đời sống hiện thực của con người còn có nhiệm vụ cao quý hơn là phục vụ cách mạng. Vì thế các sáng tác của Phạm Tiến Duật đều theo khuynh hướng sử thi và cảm hứng ngợi ca đóng vai trò chủ đạo trong các tác phẩm. Ông là một trong những cây bút tiêu biểu của thời kì này đã vận dụng thành công lối viết ngợi ca theo nhịp chuyển biến của lịch sử. Hình ảnh những con đường ra trận trở nên đẹp, nên thơ không kém thời bình. Dưới bom đạn, mọi vật trở nên lung linh, huyền ảo một cách khác thường. Phải chăng vẻ đẹp trong chiến tranh là điển hình cho sức mạnh về tinh thần của con người?

Pháo tàu địch đêm đêm nhằm bắn Đèo vẫn nguyên lành nằm với biển reo Nhà như lá đa đậu lưng chừng núi Sông suối từ đâu rơi xuống chân đèo

(Đèo ngang)

Chiến tranh là chia li, đau thương, mất mát, nhưng với những người chiến sỹ được chiến đấu và hy sinh vì đất nước, thì đó lại là niềm vui, là vinh hạnh được cống hiến. Phạm Tiến Duật cũng là chiến sỹ nên ông rất hiểu tâm trạng của những người ra trận. Dù biết rằng chiến tranh là khốc liệt, bi thương nhưng tâm hồn họ lúc nào cũng tươi trẻ, hồn nhiên và yêu đời, với niềm vui hoàn thành sứ mệnh lịch sử trao cho. Đây chính là sức mạnh tạo nên chiến thắng, niềm tin hy vọng cho họ. Với lòng tin yêu và kính phục, Phạm Tiến Duật đã xây dựng hình ảnh đẹp của họ qua cách nhìn riêng của thi sĩ. Tiếng hát tiếng cười của những người lính trẻ át cả tiếng

gầm rú của bom đạn. Cả khung cảnh của chiến trường nhộn nhịp hẳn lên với không khí hăng say mở đường giao thông của những người chiến sỹ hậu phương:

Những độ làm đường hành quân trong đêm Nào cuốc, nào choòng, xoong nồi xủng xoảng Rực rỡ mặt đất bình minh Hấp hối chân trời pháo sáng Đường trong tim anh in những dấu chân

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Thơ Phạm Tiến Duật máu thịt với con đường Trường Sơn, đồng thời phản ánh chi tiết, sinh động toàn bộ đời sống tinh thần của những con người đang sinh tử với con đường. Nhà thơ không nhìn bằng cái nhìn của con người ngoài cuộc, là người lính đối mặt với bao nguy hiểm trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại, ông đã thể hiện một tình yêu, lòng ngưỡng mộ, sự kính phục trước lòng quả cảm, ý chí kiên cường của những người lính Trường Sơn:

Bom dập liên hồi Lỗ tai máu chảy Xông lên phá đường …Mảnh bom bay gần Xem như không có (Ngãng thân yêu)

Thơ Phạm Tiến Duật không tô hồng, nhìn phiến diện, mà phản ánh chân thực cuộc sống, tinh thần của những người lính và cả những đều sâu kín trong tâm hồn người lính trẻ. Cuộc chiến tranh còn khó khăn, gian khổ nhưng ý chí nghị lực, sức mạnh tiềm ẩn của tinh thần vẫn sống mãi, thôi thúc con người vượt qua những trở ngại, ngay cả cái chết. Thơ Phạm Tiến Duật luôn là sự động viên có sức truyền cảm sâu sắc cho những cô gái chàng trai đang ngày đêm gánh trên mình mưa bom bão đạn. Những bản anh hùng ca đó còn được ẩn mình bằng những khúc tình ca lãng mạn, vì thế có sức lay động lớn nơi người đọc. Là người từng trải Phạm Tiến Duật luôn nhạy cảm với những vấn đề hệ trọng liên quan đến vận mệnh của đất nước, dân tộc. Và ông đã góp phần đáng kể vào việc mở rộng phạm vi cái nên thơ, đã mang những yếu tố thẩm mỹ mới vào nền thơ ca của chúng ta.

Đề tài trong thơ Phạm Tiến Duật được lựa chọn và xử lí độc đáo, từ những đề tài khác nhau tác giả biểu hiện những vấn đề trung tâm của thời đại. Từ tình cảm riêng tư của tác giả khái quát lên tình cảm của cách mạng:

Ta dẫn nhau đến ngôi nhà đèn hoa lấp lánh Nơi ấy là phòng cưới chúng mình Ta sẽ làm cây đèn kéo quân thật đẹp

Mang hình những người những cảnh hôm nay Cho những cuộc hành quân nào còn trong bóng tối Sẽ hiện muôn đời trên mặt ngọn đèn xoay.

(Lửa đèn)

Từ nhiều đề tài thơ ông như kể lại từng chi tiết, vấn đề hoàn cảnh, tâm trạng… Mỗi bài thơ đều rút ra một ý nghĩa. Dòng thơ xen lẫn với sự hồn nhiên tinh nghịch của tuổi trẻ, từ tâm sự của người đồng chí coi kho, tình cảm người mẹ với bộ đội, tình yêu trên tuyến đường, tiếng bom rơi Seng Phan, chiếc xe không kính ngọn lửa và cây đèn… Phạm Tiến Duật không né tránh sự hy sinh mất mát khó khăn gian khổ và ông tiếp nhận bằng thái độ điềm tĩnh, tình cảm vững vàng…

Không thể ngờ chỉ ít giờ trước đó Những chiếc xe từ đất lửa về đây Hai phút trên đều một lượt máy bay Lá ngụy trang hư còn bốc khói

(Nghe hò đêm bốc vác)

Cái tôi trữ tình trong thơ Phạm Tiến Duật được bộc lộ đa dạng. Cái tôi trữ tình được bộc lộ sau một cuộc hành quân, một đêm vượt trọng điểm. Cái tôi trữ tình của ông được tạo nên từ đời sống nội tâm phong phú, tâm sự kín đáo. Tác giả biết vượt lên cái tôi bé nhỏ, cái riêng của mình để hòa với cuộc sống chung. Tác giả biểu hiện lí tưởng, tình yêu thông qua nhân vật của mình:

Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn Hai đứa ở hai đầu xa thẳm Đường ra trận mùa này đẹp lắm Trường Sơn Đông nhớ Trường Sơn Tây

(Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây)

Ở Phạm Tiến Duật, thơ phải gắn liền với đời sống xã hội. Thơ là nơi phản ánh rõ nhất tiến trình lịch sử và đời sống con người. Thơ ông luôn có sự đổi mới về thi liệu, tạo tính bất ngờ nơi người đọc. Chất liệu được ông sử dụng nhiều thường là những hình ảnh gần gũi và nguyên sơ, ẩn chứa nhiều tình cảm, tư tưởng và triết lí thâm sâu. Thơ viết về chiến tranh, với Phạm Tiến Duật cũng chính là quyển nhật kí lưu giữ cả một thời trai trẻ nơi chiến trường. Ông đã sống bằng lí tưởng cao đẹp, ý thức và trách nhiệm của một người công dân đối với quê hương, đất nước. Chiến tranh đối với ông không chỉ là bi kịch đau thương mà còn là bài thơ đẹp về con người thời chiến. Thơ Phạm Tiến Duật đã hội tụ cái thiết thực nhất đối với người lính không những cho những người cầm súng trên chiến trường mà có cả những người ở hậu phương, đặc biệt là thanh niên xung phong trên các tuyến đường. Một cái nhìn thi vị hóa chiến tranh trong thơ Phạm Tiến Duật cũng là cái nhìn tiếng nói

của một thời đại thi ca, khi mà con người lấy thử thách đạn bom, ác liệt hy sinh là thước đo giá trị của con người.

1.3.2. Thành tựu về nghệ thuật

Phạm Tiến Duật đã tạo nên những tứ thơ rất độc đáo không theo một lối mòn quen thuộc. Ý và tứ đóng một vai trò rất quan trọng trong thơ ông. Nếu thiếu ý thơ trở nên hời hợt, chung chung. Nếu thiếu tứ, bài thơ sẽ rời rạc, không có hồn. Mỗi bài thơ Phạm Tiến Duật gắn bó với từng con đường, từng chuyến xe, tứ thơ của ông rất độc đáo, phong phú, táo bạo, đó là tứ thơ của người trong cuộc. Bài thơ Nhớ dẫn dắt người đọc vào tứ thơ cô đọng. Chất sâu lắng của tứ là do cảm xúc tâm trạng của tác giả được miêu tả bằng hình tượng chứ không phải là sự kể lại bằng lời của ngôn ngữ. Sự liên tưởng độc đáo ở hai câu cuối bài thơ tưởng như khép tứ thơ lại:

Nằm ngửa nhớ trăng nằm nghiêng nhớ bến Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo (Nhớ)

Có thể khẳng định thơ Phạm Tiến Duật mạnh về tứ. Cấu tứ là yếu tố quan trọng tạo nên thơ ông. Phạm Tiến Duật đã phát hiện ra những tứ thơ mới lạ, mang dấu ấn riêng của mình. Ông có những phát hiện mới từ những chi tiết rất đổi bình thường, thậm chí xa lạ với chất thơ, để từ đó phát lộ những khái quát đầy ý nghĩa. Ông thường tìm ra những khái quát từ sự vật, dựa vào liên tưởng sức gợi để truyền cảm ý thơ. Thơ Phạm Tiến Duật là sản phẩm của trí tuệ sắc sảo và một tâm hồn nhạy cảm, tài hoa vào sức liên tưởng. Tất cả đã chi phối cách cấu tứ trong thơ ông.

Phạm Tiến Duật có được phát hiện mới, độc đáo về hiện thực chính nhờ tư chất thông minh vốn có của ông. Trong thơ ông, sự vật chi tiết không chỉ đơn nhất mà thường bao gồm nhiều mặt khác nhau. Ông đã tìm thấy sự mâu thuẫn đối lập hay sự tương đồng giữa các mặt ấy và vận dụng nó vào quá trình xây dựng tứ thơ. Qua một số bài thơ Công việc hôm nay, Tiếng bom ở Seng Phan, Vầng trăng và những quầng lửa….ta thấy tác giả xuất phát từ những sự vật, sự việc những hình ảnh cụ thể, từ đó tìm ra điểm cốt lõi mang tính triết lí khái quát sâu sắc. Trong bài Công việc hôm nay Phạm Tiến Duật gần như là thuật lại, liệt kê như một bản tin cuối ngày về số máy bay rơi, số tàu chiến cháy, về thời tiết, về tình hình sản xuất… Chẳng có chuyện gì đáng để thành thơ nhưng việc khéo léo chọn cấu tứ của nhà thơ đã dệt những điều bình thường ấy trở thành những vần thơ độc đáo. Tác giả đã đặt các sự kiện, chi tiết trong một mối dây liên tưởng, nối liền quá khứ - hiện tại - tương lai. Nhà thơ đã chọn một chi tiết sự việc cuối cùng rất đắt trong bài thơ:

Trong những tờ trình thủ tướng đọc trong đêm Còn có việc hoàn thành bộ thông sử đầu tiên

(Công việc hôm nay)

Giữa bao công việc bộn bề cập nhật đời thường trong chiến tranh, con người vẫn khẩn trương chuẩn bị cho tương lai. Phạm Tiến Duật muốn truyền tải chất thơ của mình bằng chính những sự việc, sự kiện hằng ngày diễn ra trên đất nước. Làm được điều đó là nhờ cấu tứ. Bài thơ Tiếng bom ở Seng Phan cũng nhờ một kiểu tứ như vậy. Nó thật sự thể hiện được nét riêng mang phong cách thơ Phạm Tiến Duật. Ông đã xây dựng cấu tứ cho bài thơ từ việc tạo ra điều bất ngờ trong tư duy thông thường của mỗi người khi viết về chiến trường. Nói đến chiến trường, nói tới tiếng bom ai cũng nghĩ đó là thứ âm thanh khủng khiếp. Nhưng với Phạm Tiến Duật thì:

Thế đấy giữa chiến trường Nghe tiếng bom rất nhỏ

(Tiếng bom ở Seng Phan)

Cũng có khi ông đem sự sống và cái chết, chiến tranh và hòa bình để tạo ra tứ thơ độc đáo, khiến cho người đọc có thể hình dung được một cách cụ thể những phạm trù vốn rất trừu tượng ấy. Trong Vầng trăng và những quầng lửa, là vầng trăng của đất nước, của sự sống, vầng trăng của sự thanh bình đã vượt qua những quầng lửa, vượt lên trên sự hủy diệt của chiến tranh.

Thành công lớn của Phạm Tiến Duật là đã xây dựng được hệ thống hình

ảnh, với cây trái quen thuộc của quê hương:

Cây thẳng cây trò cây ngang cây bứa Cây nhựa trắng là cây si sữa Nhựa vàng cây nọc, nhựa đỏ cây nò Cây nứa mọc đứng cây giang mọc bò Cây tầm gửi mọc ngồi đỏng đảnh Cây lim uy nghi sa nhân mỏng mảnh Dạ hương của đêm mắc cở của ngày

(Đi trong rừng)

Đọc thơ ông người đọc sẽ thấy được sự phong phú của cây cối trong rừng. Rừng trong thơ Phạm Tiến Duật mang ý nghĩa biểu tượng cho sức sống, tinh thần bất khuất, kiên cường của dân tộc. Rừng là nơi bom Mỹ dội vào hằng bữa, nhưng cũng là nơi gặp gỡ, chia tay, của những chàng trai cô gái yêu nước. Rừng là nơi dữ dội cũng là nơi thanh bình. Trải qua những trận bom đạn tàn khốc của kẻ thù thế mà rùng vẫn xanh tươi, vẫn kiên cường, là ngôi nhà chung cho các chiến sỹ trong cuộc chiến.

Ngoài ra, ông còn xây dựng thành công những hình ảnh mang tính biểu tượng, mang tầm khái quát lớn như: Lửa đèn, vầng trăng – quầng lửa, người mẹ, người lính, cô thanh niên xung phong… Trong bài thơ Lửa đèn, đó chính là hình

ảnh của ngọn lửa không bao giờ tắt, ngọn lửa của sự bất diệt, ngọn lửa có mọi lúc mọi nơi, chẳng có kẻ thù nào dập tắt được.

Những ngọn đèn cứ thắp lên Ngọn đèn chui vào ống nứa Cho em đi học ban đêm Chiếc đèn chui vào lòng trái núi Cho xưởng máy thay ca vời vợi Chiếc đèn chui vào chiếu chăn Cho những lớp trai làng đọc lá thư thăm

(Lửa đèn)

Đến hình ảnh vầng trăng trong vầng trăng – quầng lửa, một vầng trăng đã vượt lên trên quầng lửa, vầng trăng điềm nhiên tỏa sáng trong lành. Ấy chính là vầng trăng thanh bình, vầng trăng của sự sống, vầng trăng của những cái chân thiện, mỹ. Nó đã vượt lên cái xấu cái ác, cái khốc liệt, chết chóc tàn bạo của chiến tranh…

Và vầng trăng, vầng trăng đất nước Mọc qua quầng lửa mọc lên cao

(Vầng trăng và những quầng lửa)

Sự thành công trong việc lựa chọn và sử dụng những hình ảnh mang tầm vóc khái quát trong thơ của Phạm Tiến Duật đã được chiều sâu của cuộc sống và lí tưởng thẩm mĩ của thời đại.

Khi cầm bút mỗi nhà thơ đều trăn trở tìm cho mình một giọng thơ riêng để không bị lẫn với những giọng thơ khác. Đó là một việc làm không phải dễ nhưng Phạm Tiến Duật đã tìm được. Cái khí chất của một con người sôi nổi, trẻ trung cộng hưởng và âm hưởng của thời đại hòa điệu vào giọng thơ Phạm Tiến Duật. Ông thường không giấu diếm và ngần ngại khi bộc lộ cảm xúc. Có khi là cảm xúc nhớ nhà: “Nhớ cái tiếng mèo đến sôi lòng, sôi dạ” (Vô đề I), nhớ thương cô thanh niên xung phong: “Thương em thương em, thương em biết mấy” (Gửi em, cô thanh niên xung phong) hay là tình cảm với bà mẹ trong kháng chiến: “Bưng lưng cơm, điện trong phòng bật sáng, Nhớ bà mẹ Nam Hoàng nước mắt cứ trào ra” (Nhớ bà mẹ Nam Hoàng). Vì tánh người sôi nổi nên ông thường ăn nói thẳng, nói thật lòng mình, có lúc còn tham dự vào tình huống, trực tiếp phát ngôn, không sợ lộ ý:

Hà Nội đến tận cùng gốc rễ Đến tận cùng xưa cũ đã ra quân (Ông già thuốc bắc) Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước Chỉ cần trong xe có một trái tim

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Cách nói thẳng, nói thật cái ý trong lòng mình, cái ý của bài thơ được Phạm Tiến Duật đặt đúng lúc, đúng chổ nên nó không suồng sã mà lại tạo nên được giọng điệu hồ hởi, sôi nổi, táo bạo, mạnh dạn của tuổi trẻ.

Giọng điệu thơ Phạm Tiến Duật là một giọng điệu thơ trẻ. Sự trẻ trung hóm hỉnh ngang tàn, trở thành đặc điểm thơ nổi bật trong giọng điệu thơ ông. Ông rất hay dùng giọng điệu này để diễn tả cảm xúc của lòng mình, của đồng đội trước hiện thực cuộc sống. Giọng điệu ấy mang được hơi thở của cuộc sống người lính nơi chiến trường:

Có lẽ nào anh lại mê em Một cô gái chưa nhìn rõ mặt Đại đội thanh niên đi lấp hố bom Áo em hình như trắng nhất

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Cái giọng thơ nửa đùa, nửa thật, tếu táo trẻ trung đã đem lại chất thơ rất

riêng, rất lính làm nên sự thành công trong nghệ thuật thơ Phạm Tiến Duật.

Tóm lại, thơ của Phạm Tiến Duật đã có những thành tựu to lớn về cả nội dung và nghệ thuật góp phần đáng kể vào phong trào thơ chống Mỹ của dân tộc. Đồng thời, mở ra những trang thơ rất trữ tình và chính trị cổ vũ cho tinh thần yêu nước và dòng thơ hiện đại.

Chương 2

NHỮNG VẺ ĐẸP NỔI BẬT CỦA NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG TRONG THƠ

PHẠM TIẾN DUẬT

2.1. Vẻ đẹp lí tưởng

2.1.1. Nhận thức sâu sắc về lẽ sống của tuổi trẻ

Yêu nước và căm thù giặc là hai mặt luôn hòa quyện trong lòng người

chiến sỹ. Chính vì có lòng yêu nước và căm thù giặc sâu sắc bao lớp trẻ đã xếp bút

nghiên lên đường theo tiếng gọi non sông. Họ ý thức được mình phải làm gì khi đất

nước có giặc ngọai xâm. Thơ ca viết trong giai đoạn chống Mỹ thường ngợi ca

những con người tuổi trẻ có ý thức trách nhiệm, ý thức tự giác về bổn phận và nghĩa

vụ đối với quê hương. Bằng sự khâm phục, ngưỡng mộ những con người mang lí

tưởng cao đẹp ấy các nhà thơ đã đưa họ vào những trang thơ bất hủ của mình bằng

một thái độ trân trọng. Nếu như người lính thú ngày xưa ra đi trong nước mắt lã chã

và tâm trạng bi thương đến tội nghiệp, thì người lính trong giai đoạn này lên đường

chiến đấu với khí thế và tâm trạng khác hẳn. Họ không hề đợi ai đòi, ai bắt, cũng

không trốn ngược trốn xuôi. Họ ra đi bằng sự tự giác và hoàn toàn tự nguyện.

Những người có học thức cũng vội vàng gác bút vội đến chiến trường để rồi trở

thành nhà thơ chiến sĩ, trong đó Phạm Tiến Duật là một điển hình.

Người làm thơ ấy đang trai

Ra đi ve áo mang hai lá cờ

Ông đã thấu hiểu và thể hiện những điều ấy vào trong thơ như một đức tính

tốt đẹp của người cầm súng. Phạm Tiến Duật đã rất thành công ở mảng thơ nói về

đề tài chiến tranh, trong thơ ông ta sẽ bắt gặp những hình ảnh người lính và cô

thanh niên xung phong với vẻ đẹp về lí tưởng của những con người cao cả. Họ là

những người đứng mũi chịu sào, trực tiếp đối diện với quân thù. Hình ảnh ấy đã trở

thành quầng sáng rực rỡ trong thơ của Phạm Tiến Duật. Ông viết về họ bằng sự trải

nghiệm của người trong cuộc. Do đó, những cảm nhận của ông về người lính vừa

gần gũi, vừa chân thực vừa sâu sắc. Ông viết về người chiến sỹ như viết về bản thân

mình. Chiến đấu để bảo vệ đất nước, giành độc lập tự do cho dân tộc người ra đi với

tâm thế vui vẻ, không buồn, không chán, không ngán, không nấn ná, không lẫn

tránh trách nhiệm. Người lên đường bảo vệ non sông với ý chí sắt đá, với quyết tâm

cao độ, chỉ khi nào quê hương sạch bóng quân thù thì họ mới trở về. Phan Thị

Thanh Nhàn viết:

Đâu chỉ chiến trường lên tiếng gọi

Lớp trẻ lên đường vì chính xóm đê

(Xóm đê)

còn nói về sự tự ý thức của người trai trẻ, Tố Hữu có câu:

Ta hiểu vì sao ta chiến đấu

Ta hiểu vì ai ta hiến máu

Ta vì ta ba chục triệu người

Cũng vì ba ngàn triệu ở trên đời

Trong thơ Phạm Tiến Duật ta thấy người lính ở đây là con người mang lí

tưởng cao đẹp. Trong thơ Phạm Tiến Duật cái in sâu, in đậm nhất là vẻ đẹp trong

chiến tranh đó là vẻ đẹp về ý thức trách nhiệm của họ đối với quê hương đất nước.

Phần lớn những người lính này còn rất trẻ nhưng tuổi đời của họ không ngăn cản

nổi ý thức trách nhiệm với Tổ quốc. Họ đã cùng lên đường gánh vác nhiệm vụ

chung cả một thế hệ cầm súng, một thế hệ vươn mình “gánh đất nước trên vai”:

Ta đi hôm nay đã không là sớm

Đất nước hành quân mấy chục năm rồi

Ta đến hôm nay vẫn không là muộn

Đất nước còn đánh giặc chưa thôi

(Chào những đạo quân tuyên truyền,

chào những đội quân nghệ thuật)

Nhận thức sâu sắc về lẽ sống của tuổi trẻ, người lính từ chối những nơi

sung sướng để được ra chiến trường và đi chiến đấu. Chính vì vậy mà ta có thể hiểu

vì sao giữa những bộn bề của khó khăn, gian khổ, hiểm nguy, giữa cái chết đang đe

dọa sự sống, tính mạng con người có thể mất đi bất cứ lúc nào thế mà vẫn rộn rả

tiếng cười, tiếng nói:

Đồng chí coi kho cười ha hả

Chẳng có tiếng cười nào

Vang hơn tiếng cười trong hang đá

(Tiếng cười của đồng chí coi kho)

Tiếng cười reo vui rộn rả, vang động cả con đường Trường Sơn mọi người

ra trận lòng vui như mở hội:

Đường ra trận mùa này đẹp lắm

Trường Sơn đông nhớ Trường Sơn tây

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Chỉ khi có ý thức tự giác, lòng tự nguyện và xác định được trách nhiệm cao

cả thiêng liêng của mình đối với Tổ quốc người lính mới có lẽ sống như vậy. Trong

thơ Phạm Tiến Duật, người chiến sỹ thốt lên rằng:

Ra trận là dũng sĩ

Bên mẹ thành trẻ con

Bầu sữa quê ta đó

Rót vào chùm quả ngon

(Mùa cam trên đất nghệ)

Dường như không ai muốn mình ấm êm sống với tà áo của mẹ khi mà

bao nhiêu người đang chiến đấu ngày đêm với kẻ thù. Đến với chiến trường nơi

khốc liệt của chiến tranh, bom rơi đạn nổ, nhưng họ hiểu vì sao phải chiến đấu. Đất

nước này còn đến mai sau thì phụ thuộc vào thế hệ những người cầm súng ấy. Ý chí

và nhận thức của lớp người cầm súng trên tuyến đường Trường Sơn đã chuyển hóa

thành hành động cụ thể:

Bỗng nhiên bên rừng bom nổ

Chiếc xe bùng cháy bất ngờ

Chúng tôi lao vào dập lửa

Biết nơi cần đạn đang chờ

(Đồng chí lái chính, đồng chí lái phụ và tôi)

Hành động quyết liệt cứu xe, cứu hàng của những người chiến sỹ, của đồng

chí lái chính, đồng chí lái phụ xuất phát từ cội nguồn tiềm thức. Hành động ấy

không bị yếu tố cá nhân nào chi phối, cho dù trước đó họ vừa không đồng tình với

nhau về chuyện gặp một cô gái giữa đường. Trong thơ của Phạm Tiến Duật ta có

thể nhận thấy những người lính đối mặt với bao nhiêu nguy hiểm trên tuyến đường

Trường Sơn nhưng họ không sờn chí nản lòng. Trong bài thơ Ngãng thân yêu, hình

ảnh anh Ngãng được hiện lên bởi sự cao đẹp về sự nhận thức đại diện cho những

con người trẻ tuổi:

Anh vẫn đứng đấy

Gọi mà không thưa

Tay cầm cái xẻng

Đổ đất như mưa….

(Ngãng thân yêu)

Từng là người lính lái xe trên mặt trận Phạm Tiến Duật hiểu rất rõ lí tưởng

cao đẹp của lớp trẻ tham gia vào cuộc chiến. Những con người quyết tâm đấu tranh

để giành lại quyền sống còn cho dân tộc. Các sáng tác của ông đều có sự chắt lọc,

tinh luyện nhiều chiều về hiện thực đời sống chiến trường, và ở đó con người luôn

giữ vai trò trọng yếu. Nhiệm vụ đánh giặc là nhiệm vụ vô cùng thiêng liêng và cao

cả, nó như một lẽ tự nhiên vốn có trong mỗi con người. Ai cũng thế, lớn lên đi đánh

giặc nào có phân biệt là nam hay nữ:

Anh đi bộ đội mười năm trước

Em mới lon ton tóc buộc đuôi gà

Em lớn lúc nào anh chẳng biết

Bỗng thành cô văn công hát ca…

Hai anh em ta thành hai đồng chí

Náo nức hành quân đường dài vui nhỉ

Đất nước đứng lên giành lại cuộc đời

Thì lời ca cũng thành vũ khí

(Em gái văn công)

Tinh thần tự giác đó là sự tiếp nối truyền thống của cha ông, của lớp anh

chị quên mình đi trước. Thế hệ này tiếp nối thế hệ kia theo suốt chiều dài lịch sử.

Mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại trổi dậy:

Ngày Tết em còn đi công tác

Anh cũng không về, mẹ nóng lòng trông

Chắc lại mắng yêu hai con đi bộ đội

Có chiều nào em thấy nóng tai không

(Em gái văn công)

Người chiến sỹ dù nam hay nữ dù làm ở công việc nào thì họ chỉ vui khi

được cùng nhau hành quân đánh giặc. Những người chiến sỹ quan niệm hạnh phúc

là khi được cầm súng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, là giành lại độc lập tự do cho dân

tộc. Họ nhận thức được rằng dẹp tan quân thù là trách nhiệm của mỗi con người

sống trong thời cuộc ấy. Từ những cô em gái tuổi trẻ đôi mươi cũng ý thức được

điều này. Nó đã trở thành một lẽ tự nhiên đời thường, như một công việc hằng ngày:

Cạnh giếng nước có bom từ trường

Em không rửa ngủ ngày chân lấm

Ngày em phá nhiều bom nổ chậm

Đêm nằm mơ nói mớ vang nhà

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Có thể nói trong thơ Phạm Tiến Duật chân dung người lính và cô thanh

niên xung phong là hiện thân của những con người thời đại với những đức tính đáng

quý. Họ đại diện cho lớp người trẻ tuổi mang ý thức trách nhiệm với dân tộc. Họ

quyết tâm để lại bên đời tất cả để lên đường chiến đấu theo tiếng gọi thiêng liêng

của tổ quốc trong trái tim của mỗi người. Họ lên đường chiến đấu với ý chí quyết

tâm cao độ, với tinh thần tự nguyện. Sự nhận thức đúng đắn của mỗi con người là

nhân tố quan trọng quyết định sự thành bại trong cuộc chiến giành chủ quyền dân

tộc. Phạm Tiến Duật đã xây dựng thành công lớp người trẻ tuổi có lí tưởng cao đẹp,

dám hy sinh thân mình để đất nước được bình yên. Những hành động chiến đấu

quên mình của họ đã đem lại hạnh phúc cho muôn nhà. Bởi vì những hành động ấy

được soi sáng bằng những nhận thức đúng đắn và ý thức trách nhiệm của người yêu

nước.

2.1.2. Sẵn sàng dâng hiến cuộc đời mình cho Tổ quốc, cho dân tộc

Trong chiến tranh con người luôn sống và chiến đấu cho sự sống còn của

dân tộc. Họ mong muốn được cầm súng để chiến đấu bảo vệ quê hương, Tổ quốc.

Những con người ấy tạm quên những gian nguy, có khi cả tính mạng của mình để

làm tròn nghĩa vụ của người công dân. Với những hành động phi thường của người

lính trên trang thơ của Phạm Tiến Duật mãi là điểm sáng rực rỡ:

Bỗng nhiên bên rừng bom nổ

Chiếc xe bùng cháy bất ngờ

Chúng tôi lao vào dập lửa

(Đồng chí lái chính, đồng chí lái phụ và tôi)

Hành động quyết liệt quên mình, để cứu xe cứu hàng của những người

chiến sỹ, của những đồng chí lái chính, lái phụ là những hành động chiến đấu quên

mình, quên đi sự sống và cái chết. Họ chỉ có mục tiêu chung là chiến đấu và sẵn

sàng bất chấp mọi thứ để hoàn thành trách nhiệm bảo vệ được chuyến xe chở đạn

chi viện cho chiến trường. Có thể thấy rằng trong thơ Phạm Tiến Duật giàu tính tự

sự và chất liệu hiện thực. Ông đã đưa một mảng hiện thực của đời sống chiến

trường vào trong thơ với hình ảnh của người lính của cô thanh niên xung phong sẵn

sàng dâng hiến cuộc đời của mình để phục vụ non sông, để dẹp tan bóng giặc đòi lại

quyền tự do cho dân tộc.

Hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ của Phạm Tiến

Duật còn được hiện lên bởi sự hy sinh lớn lao cao cả. Người lính gạt bỏ những điều

mình yêu nhưng điều mình thích để lăn vào chiến trường, xem công việc chiến đấu

là niềm vui lẽ sống. Quyết định ra đi vì nghĩa lớn, nôn nao hào hứng vui vẻ với

những người đồng chí đồng đội thân yêu để rồi sau những hành quân mệt mỏi nhịp

đập của những trái tim như bồi hồi như bổi hổi bởi vì họ vẫn không quên là còn ai

đó những người thân yêu của họ đang mong nhớ họ từng ngày. Người lính trong thơ

Phạm Tiến Duật hiện lên với những nỗi nhớ như dao cắt lòng. Ta thấy mà thương,

mà yêu họ biết nhiêu bởi họ đã biết hy sinh tình cảm riêng tư của mình. Có thể

mượn câu thơ trong bài Cuộc chia ly màu đỏ của Nguyễn Mỹ để diễn tả đươc sự hy

sinh của người lính trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước “Khi tổ quốc cần họ biết

sống xa nhau”.

Người chiến sỹ quyết lòng bảo vệ đất nước, họ chấp nhận hy sinh mọi

thứ, chấp nhận mất tất cả, mất những thứ quý nhất của bản thân để nhân dân ta có

cuộc sống thanh bình không đau thương mất mát gì cả:

Để lại trong rừng những gì quý nhất

Mất mọi thứ để nhân dân không mất

(Đi trong rừng)

Bom đạn đã coi thường, có kể gì no đói

Chỉ mong các em mau lớn nên người

(Gửi các em bé ở trường

văn hóa tây nguyên ngày trước)

Trường Sơn “trùng trùng như rừng thẳm”, các anh lính vẫn ngày đêm đối

diện với kẻ thù. Các anh đã hăng say vào cuộc chiến, Phạm Tiến Duật như một nhà

nhiếp ảnh tài ba đã ghi lại chân dung của họ một cách hết sức sinh động. Ông không

chỉ có tài trong việc quan sát những biểu hiện bên ngoài, mà quan trọng hơn là

những diễn biến về tâm trạng. Đây là bức tranh về những người chiến sỹ trước lúc

vào trận đánh. Như một lẽ thường tình của bao người lính, tâm trạng của họ nôn

nóng, sốt ruột khi thấy những mảnh tàn lá do bom đạn gây ra:

Rơi từ mây những cánh bướm đen

Cậu chiến sỹ bên tôi ngồi xuống, đứng lên

Sốt ruột vì nghe nứa nổ

Người cán bộ già ngồi bên bãi cỏ

Đăm đắm nhìn tàn lá đang rơi

(Những mảnh tàn lá)

Giặc điên cuồng bắn phá, rừng cháy tàn lá rơi, những người lính chuẩn bị

trong tư thế sẵn sàng chờ vào trận, thế nhưng tâm hồn của họ đã chạy vào trong

vùng lửa đang cháy trước rồi, ai cũng nóng lòng ai cũng sốt ruột. Người lính trẻ nôn

nóng không còn bình tỉnh, người lính già ném cái nhìn vào những tàn rơi, tất cả xuất

phát từ lòng căm thù giặc sâu sắc, họ muốn lao nhanh vào vùng lửa khói ấy bằng cả

sức lực và chính con người mình.

Còn những đồng chí công binh thì cái bom rơi, bom dội có ý nghĩ gì khi họ

đã quyết tâm tiến thẳng vào miền Nam:

Những đồng chí công binh lầm lì

Mùi bộc phá trộn vào trong tiếng hát

Trên áo giáp lấm đầy đất cát

Lộp độp cơn mưa bi sắt đuối tầm

(Vầng trăng và những quầng lửa)

Cao cả hơn là cách thắp đèn chủ động gọi giặc:

Ta thắp đèn lên trên đỉnh núi

Gọi quân giặc đem bom đến giội

Cho đá lở đá lăn

Lấy đá kê cầu, lấy đá sửa đường tàu

(Lửa đèn)

Và cao cả nhất dũng cảm nhất là cách thắp đèn ngay giữa trận, thu hút địch

về phía mình. Những người đốt lên ngọn đèn ấy như đốt luôn cả sự sống của mình:

Ta bật đèn pha ô tô chớp lòe ánh đạn

Rồi tắt đèn quay xe

Đánh lạc hướng giặc rồi ta lái xe đi

(Lửa đèn)

Chiến tranh là thứ khốc liệt nhất để thử vàng của lòng con người. Khi phải

đối diện với sự mất còn, phải tính toán đến lợi ích cá nhân, tập thể, sự sống chết,

con người mới chứng tỏ hết nhân cách cao đẹp của mình. Ai đã từng đến với chiến

trường, đã từng thấy hết những gian khổ, mất mát, có lẽ mới hiểu sâu sắc về điều

đó. Trong thơ Phạm Tiến Duật, rất nhiều sự thật về chiến trường mà ông đã đề cập

đến, trong đó có một sự thật cao cả là ý chí kiên cường sẵn sàng dâng hiến cuộc đời

mình để cứu lấy dân tộc. Ý chí kiên cường, tình thần quyết tâm đánh giặc của

những anh lính những cô thanh niên xung phong được thể hiện rất rõ qua ngòi bút

tài hoa của Phạm Tiến Duật. Họ là những con người dám liều mình vì Tổ quốc, tinh

thần của họ là sắt là thép mà không có bất kì một loại vũ khí hay bom đạn nào có

thể dội được, đó chính là tinh thần quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh:

Xe vẫn chạy vì niềm Nam phía trước

Chỉ cần trong xe có một trái tim

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Đèo nhằm hướng nam, đường nhằm hướng nam

Xe đạn cũng nhằm hướng nam, vượt dốc

(Đèo ngang)

Cũng như những anh lính các cô gái trẻ trung, hồn nhiên, tinh nghịch, và

mang một tấm lòng yêu nước cũng được Phạm Tiến Duật đưa vào trong thơ một

cách độc đáo:

Vọng tiêu biên giới em từng đến

Đôi chân leo núi kém chi anh

Ngày đi đêm hát khuya không nghỉ

Giấc mơ còn mường tượng bước hành quân

(Em gái văn công)

Trong bài thơ Gửi em, cô thanh niên xung phong ta bắt gặp hình hình ảnh

thật cảm động. Rửa chân trước khi đi ngủ là quyền lợi của mỗi người sống trên mặt

đất, các cô gái vốn lại sạch sẽ, cẩn thận vậy mà ngủ phải để chân lấm. Phạm Tiến

Duật đã dùng một việc nhỏ để nói lên sự hy sinh lớn lao của những cô thanh niên

xung phong, những người con gái yêu nước sẵn sàng dâng hiến cuộc đời mình cho

Tổ quốc. Phạm Tiến Duật nói cô gái ấy nói mớ vang nhà, cách nói thoạt đầu như là

chê trách nhưng hàm ý của nhà thơ vô cùng sâu xa. Tác giả không những không chê

các cô gái mà còn khen ngợi và đề cao sự hy sinh cao cả của họ. Bởi công việc họ là

tháo bom, phá bom mở đường cho bộ đội ta hành quân chiến đấu. Họ phải làm công

việc mà cái chết gần kề, vốn là những người cô gái chân yếu tay mềm, mang cái bản

năng lo âu, sợ hãi, hồi hộp khi phải làm một công việc cực kì nguy hiểm. Nhưng họ

không lùi bước, không bỏ cuộc và đó trở thành công việc thường nhật của mình. Lý

tưởng, lẽ sống ý thức của những trái tim nồng nàn yêu nước đã dập tắt đi nỗi sợ hãi

của những người bình thường, họ quyết định hy sinh thân mình để hoàn thành

nhiệm vụ, nhưng sau đó trong những giấc ngủ mơ màng thì cái bản năng từ tiềm

thức kia được trổi dậy. Trong giấc ngủ họ trở về với chính con người mình, họ

mang tâm trạng của người con gái trẻ, sợ những hiểm nguy, đặc biệt là cái chết:

Cạnh giếng nước có bom từ trường

Em không rửa ngủ ngày chân lấm

Ngày em phá nhiều bom nổ chậm

Đêm nằm mơ nói mớ vang nhà

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Qua những dòng thơ của Phạm Tiến Duật ta càng thấy rõ và yêu hơn những

con người bình thường bé nhỏ lại mang trong người nhiều nghị lực và bản lĩnh trở

thành những người hùng thời đại. Họ không nghĩ đến thời gian đẹp đẽ nhất của

người con gái, tuổi xuân của họ gắn liền với tiếng súng, tiếng thét gào của bom đạn

dữ dội. Để rồi cái mùi khét, mùi bụi bặm, hay nói đúng hơn là mùi khốc liệt của

chiến tranh còn vươn đọng trên chiếc áo nhiều kỉ niệm:

Cái hôm con đường chiến dịch mới làm xong

Bộ đội với thanh niên xung phong nhìn nhau cười mặt lắm

Áo khét thuốc bom, áo nồng bụi bặm

(Áo của hôm nào người của hôm nay)

Em là cô bộ đội lái xe

Giặc nhằm bắn bốn bề lửa cháy

Cái buồng lái cũng là buồng con gái

Vẫn cành hoa mềm mại cài ngang

(Niềm tin có thật)

Các cô gái ấy sống và cống hiến hết mình cho đất nước, họ không cần nghĩ

suy cho bản thân. Đôi khi họ cũng không nhớ chính xác mốc thời gian mà mình bắt

đầu đi chiến đấu. Đối với người con gái chuyện chồng con là một điều hết sức quan

trọng với họ, thế nhưng những cô thanh niên xung phong trong trang thơ của Phạm

Tiến Duật dường như quên mất điều đó:

Đã sáu bảy năm em gái xa nhà

Ba lăm tuổi chuyện chồng con chưa nói

Cả một thời thanh xuân sôi nổi

Ở bên nhau bếp lửa giữa rừng xa

(Cô bộ đội ấy đã đi rồi)

Đôi khi họ lại đặt ra một điều kiện cho chính bản thân mình, niềm hạnh

phúc cá nhân gắn liền với niềm vui chung cả nước:

Thống nhất Bắc Nam em mới lấy chồng

(Em gái văn công)

Những người con gái ấy nào có ngại chi những khó khăn vất vả trong cuộc

sống cũng như trong chiến đấu. Đôi khi những trầy xước bên ngoài cũng là chuyện

tầm thường nhỏ nhặt chẳng đáng để quan tâm:

Em lội suối thế nào mà ống quần rách tướp

Em trèo suối thế nào mà sướt cả da tay

(Lá lạc tiên)

Đường Trường Sơn thì ít gì những khó khăn nguy hiểm, thế mà những anh

lính và những cô thanh niên xung phong trẻ tuổi đã vượt lên trên mọi khó khăn, mất

mát, hiểm nguy hăm hở lên đường ra trận. Tất cả vì niềm Nam phía trước họ không

hề nghĩ đến lợi ích cho bản thân cho riêng mình. Cuối cùng sức mạnh của những

trái tim yêu nước, của những tấm lòng biết yêu thương trở thành chủ nghĩa anh

hùng cách mạng, là ý chí đấu tranh thống nhất đất nước.

2.2. Niềm tin và sự lạc quan trong đời sống chiến đấu

2.2.1. Yêu đời, yêu cuộc sống

Là một người tri thức trẻ, Phạm Tiến Duật vào chiến trường Trường Sơn

làm nhiệm vụ thiêng liêng của người con yêu nước. Bước chân vào nơi lửa đạn cái

chết đang rình rập khắp nơi nhưng người lính ấy vẫn không hề sợ hãi. Những người

lính ra đi với tâm hồn trẻ trung, thái độ vui vẻ bằng lòng ra đi một cách tự nguyện

bởi vì họ luôn có tinh thần lạc quan trong chiến đấu và niềm tin mãnh liệt về ngày

mai thắng trận. Một nhà phê bình đã từng viết: “Tâm hồn lính biểu hiện ở niềm lạc

quan chiến thắng”. Và hình ảnh những người lính, những cô thanh niên xung phong

trong thơ Phạm Tiến Duật cũng vậy. Những khó khăn gian khổ, thiếu thốn ở chiến

trường không làm họ nản lòng. Cuộc sống của người lính của các cô thanh niên

xung trên con đường Trường Sơn không phải là chăn êm nệm ấm, hay nhà cao cửa

rộng mà là nhiều thiếu thốn, khó khăn và nguy hiểm thế mà họ vẫn vui, vẫn bằng

lòng với những khó khăn ấy:

Ngủ giường chỉ thấy giường thôi

Ngủ đất mới thật là nôi của rừng

Sẳn sàng khẩu súng bên lưng

Đất hầm đã lạnh, trông chừng sáng đây

(Ngủ rừng)

Trường Sơn tây anh đi, thương em

Bên ấy mưa nhiều, con đường gánh gạo

Muỗi bay rừng già cho dài tay áo

Hết rau rồi, em có lấy măng không?

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Bếp tập thể đậu kho và rau luộc

Em gắp cho tôi bằng đũa cao rừng

(Áo của hôm nào người cảu hôm nay)

Họ thiếu thốn về vật chất, phải đối mặt với những cơn sốt rét của rừng và

những bom đạn của kẻ thù đang tàn phá. Thế mà họ vẫn tươi cười:

Những chiến sỹ mặc áo hở vai

Muỗi đốt tím bầm, miệng vẫn cười tươi rói

(Gửi các em bé ở trường văn hóa

tây nguyên ngày trước)

Cuộc sống của những người lính là cuộc sống không biết đến ngày mai

nhưng họ vẫn vui cười, vẫn tin tưởng vào tương lai phía trước. Tiếng cười của

người lính sau trận đánh, trong những lúc thanh thản cũng làm nổi bật tinh thần lạc

quan của họ. Trong chiến đấu họ anh dũng bao nhiêu thì sau đó họ lại lạc quan bấy

nhiêu. Tiếng cười trong thơ Phạm Tiến Duật là tiếng cười của tinh thần lạc quan,

tiếng cười của anh lính lái xe như xua tan bao mệt mỏi, không cần quan tâm đến bên

ngoài ra sao:

Không có kính, ừ thì có bụi

Bụi phun tóc trắng như người già

Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc

Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha

(Bài thơ tiểu đội xe không kính)

Tiếng cười hồ hởi khi lên đường ra trận là sự khích lệ cổ vũ tinh thần cho

nhau để vượt lên mọi hiểm nguy mà quân thù đang tàn phá. Không chỉ không có

kính, không có mui,… tất cả đều thiếu hụt mất mát. Qua những dòng thơ giàu hiện

thực, ta thấy rằng tác giả không miêu tả sự dữ dội ác liệt của chiến tranh, nhưng sự

dữ dội và ác liệt ấy vẫn hiện lên trong mắt người đọc. Bởi chân dung của người lính

và các cô thanh niên xung phong những con người bình thường nhưng rất anh dũng.

Dù khó khăn khốc liệt là vậy nhưng họ vẫn điềm tĩnh, ung dung trên đường ra trận:

Ung dung buồng lái ta ngồi

Nhìn đất nhìn trời nhìn thẳng

(Bài thơ tiểu đội xe không kính)

Những người lái xe hoàn toàn chủ động trước hoàn cảnh, dù khó khăn đến

thế nào họ cũng có thể vượt qua. Chân dung người chiến sỹ lái xe ở chiến trường

Trường Sơn trở nên vừa lớn lao vừa gần gũi. Họ hiểu những khó khăn nơi chiến

trường là lẽ đương nhiên. Là người trong cuộc, nhà thơ viết về cái khổ không phải

để nói đến cái khổ mà nói về một lẽ thường tình. Với những chiếc xe không có kính

thì:

-Không có kính ừ thì có bụi…

-Không có kính ừ thì ước áo…

(Bài thơ tiểu đội xe không kính)

Vì có tinh thần lạc quan, bình tĩnh, tự tin, nêu cao tinh thần trách nhiệm

gan góc trên đường ra tiền tuyến là đặc điểm nổi bật của người lính. Tinh thần lạc

quan, yêu cuộc đời, yêu cuộc sống còn được thể hiện qua tình gắn bó đồng chí,

đồng đội sâu sắc. Những khoảng thời gian ngắn ngủi được tụ họp trên đường hành

quân của người lính:

Chiều lại gặp anh

Nghỉ trên võng bạt

Dưới vòm cây xanh

Đọc tiếp Hòn đất

Nhìn đà quen mặt

Mỉm cười nhìn nhau

Cùng nhìn lên cao

- Ta bay

(Ta bay)

Trên con đường nhiều bom đạn ấy thế mà người ra trận vẫn mang tâm hồn

lạc quan yêu đời yêu cuộc sống, con đường họ đi nào ngớt tiếng cười tiếng nói:

Đường ra trận mùa này mùa đẹp lắm

Trường Sơn đông nhớ Trường Sơn tây

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Con người vượt lên hoàn cảnh sống khó khăn, vượt lên những nguy hiểm

mà kẻ thù mang tới, những người lính họ sống hăng say, họ yêu cuộc đời và yêu

những công việc bộn bề trong cuộc sống chiến trường:

Cục tác chiến báo sang tin cuối cùng

Về số máy bay rơi và tàu chiến cháy

Nha khí tượng báo tin cơn bão tan

Bộ nông nghiệp báo tình hình vụ cấy…

(Công việc hôm nay)

Tình yêu đời, yêu cuộc sống của những người lính và những cô thanh niên

xung phong được thể hiện qua những đêm văn nghệ trong rừng, sau những giờ mệt

mỏi căng thẳng đối đầu với kẻ địch là tiếng cười nói vui tươi:

Nghe em hát mà anh buồn cười

Nhịp với phách xem chừng sai cả

Mồ hôi em ướt đầm trên má

Anh với mọi người nhìn nhau khen hay

(Nghe em hát trong rừng)

Trong những khó khăn của chiến trường nhiều bom đạn của kẻ thù ngày

đêm trút dội xuống mảnh đất Trường Sơn, người lính và cô thanh niên xung phong

là những người ngày đêm phá đá sửa đường, cầm súng chiến đấu với kẻ thù tàn bạo.

Thế nhưng, họ không hề sợ hãi, bi quan mà vẫn lạc quan, yêu đời yêu cuộc sống.

chính điều ấy đã làm mạnh thêm tinh thần trên những bước đường hành quân để

mang về chiến thắng cho dân tộc.

2.2.2. Niềm tin vào ngày mai tươi đẹp

Trong chiến tranh, trước sự sống và cái chết con người bao giờ cũng hướng

đến những điều tốt đẹp nhất. Niềm tin đóng vai trò rất quan trọng. Với người lính

đó là điểm tạo nên sức mạnh, nguồn động viên to lớn lấn át cả tiếng bom đạn đang

trút lên đầu từng giờ từng phút. Hình ảnh những con người dũng cảm ngày đêm

chiến đấu, không quản khó khăn, gian khổ, với trái tim nồng nàn yêu nước luôn là

đề tài nổi bật của người cầm bút. Từng đoàn quân nối tiếp nhau ra trận với khí thế

hăm hở, rạo rực, đó là tiêu điểm của văn học và chính họ đã tạo nên những bản tình

ca đẹp muôn đời. Ở mọi thời đại giá trị tinh thần là phần không thể thiếu đối với cá

nhân. Có người cho rằng thơ Phạm Tiến Duật có phần lí tưởng hóa về con người, vì

thế làm mất đi tính hiện thực của văn chương. Nói như thế thì có phần chưa thỏa

đáng. Bởi lẽ, trong những thời khắc quan trọng của lịch sử, nếu con người không có

niềm tin, hy vọng, không có sự lạc quan thì sẽ khó vượt qua sự khốc liệt của chiến

tranh. Phạm Tiến Duật đã phác họa bức chân dung đa diện về người lính trên các

chiến tuyến, từ cô công dân quân, cô thanh niên xung phong, đến những anh lái xe,

công binh, coi kho… đều được ông khắc họa bằng thơ. Họ sống và chiến đấu với

một niềm tin tuyệt đối vào sự thắng lợi của cuộc kháng chiến của dân tộc. Từ thơ

ông họ nhìn rõ hơn về mình. Điều này cũng góp phần làm cho thơ Phạm Tiến Duật

có sức lan rộng. Những người lính trẻ nằm nói về chuyện tương lai, chuyện của

ngày thống nhất:

Đêm tàn lửa bay đầy đom đóm

Chiến sĩ nằm nói chuyện tương lai

Chuyện chia bộ và lập thêm tổng cục

Chuyện các tỉnh thành sắp nhập nay mai

(Chia ra nhập lại)

Họ vững vàng với niềm tin vững chắc, quyết tâm ra đi là mang về chiến

thắng vinh quang cho dân tộc:

Đi chiến đấu đem về chiến thắng

Ta chẳng chỉ có rừng đâu mà có mênh mông

Những đồng bằng bát ngát triền sông

Những thành thị lửa nhen trong phố xá

(Đi trong rừng)

Lòng người chiến sỹ như bừng cháy, reo vui khi nghe tin quân mình chiến

thắng. Bởi họ có niềm tin cho những chiến thắng quân thù là rất lớn:

Buổi sáng bắn chìm tàu giặc

Chiều đã nghe em hát, sóng ngoài xa

Náo nức cả hạm tàu chiến thắng

Thủy thủ sáng bừng đôi mắt biển bao la…

(Em gái văn công)

Niềm tin ấy vô cùng mãnh liệt, họ xem chiến thắng như một điều tất yếu tự

nhiên của cuộc đấu tranh nhiều mất mát này:

Ngày mai, ngày mai hoàn toàn chiến thắng

Anh dắt tay em, trời chi chít sao giăng

“thắp đèn ta sẽ chơi trăng ngoài thềm”

Ta thắp đèn lồng thắp cả đèn năm cánh

(Lửa đèn)

Trong chiến tranh dẫu còn nhiều gian khổ, thiếu thốn:

Muỗi bay rừng già cho dài tay áo

Hết rau rồi em có lấy măng không?

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Thế nhưng họ vẫn tin vào sức mình làm nên chiến thắng, bởi thế mà họ

luôn có tinh thần lạc quan vui tươi. Với người lính, cô thanh niên xung phong

những ngày đánh giặc thì đẹp vô cùng:

Em đã qua và em đã sang

Đẹp lắm đấy những ngày đánh Mỹ

Đất nước mình nhiều điều giản dị

Ai chưa tin rồi cũng phải tin thôi

(Niềm tin có thật)

Những anh lính lái xe ngày đêm không ngủ, họ vượt hiểm nguy gian khó,

họ coi thường bom đạn bởi vì họ nghe lời trong trái tim mình:

Đêm nay trên xe anh không ngủ

Nghe câu hò đất nước sinh sôi

(Nghe hò đêm bốc vác)

Niềm tin còn được thể hiện ở những vần thơ khi người lính nghe tiếng bom

quân thù ngừng nổ, và bước chân người lính vẫn không ngừng hành quân:

Bom ngừng mà bước chân anh chẳng ngừng

Niềm vui như ngọn lửa bừng

Ấm từ mạch đất anh hùng ấm lên

Có nghe giục giã không em

Miền Nam nửa nước ngày đêm bên lòng

(Thay áo)

Ở chiến trường nhiều hiểm nguy nhưng đôi khi có những tiếng cười vang

lên. Tiếng cười ấy vượt lên tiếng của bom đạn, tiếng cười của sự lạc quan, của niềm

tin chiến thắng:

Đồng chí coi kho cười ha hả

Chẳng có tiếng cười nào

Vang hơn tiếng cười trong hang đá

(Tiếng cười của đồng chí coi kho)

Niềm tin của ngày chiến thắng luôn thường trực trong lòng người chiến sỹ.

Gặp nhau giữa chiến trường bề bộn thế mà họ vẫn hẹn nhau:

Anh cùng em sang bên kia cầu

Nơi có những miền quê yên ả

Nơi đêm ngày giặc điên cuồng bắn phá

Những ngọn đèn vẫn cứ thắp lên

(Lửa đèn)

Niềm tin về một ngày mai tươi đẹp còn được biểu hiện qua lòng tự hào của

những anh lính Trường Sơn:

Lúc ấy trong lòng anh rạo rực tự hào

Tự hào vì có em ở đây, tự hào về Đất Nước

Ở đây màu hồng biết bao thân thuộc

Xao xuyến lòng anh xao xuyến bạn bè

(Cô bộ đội ấy đã đi rồi)

Người lính ra trận chiến đấu mang theo niềm lạc quan tin tưởng vào sự

nghiệp cách mạng một cách sâu sắc. Chính điều đó đã góp phần tạo ra những chiến

thắng vẻ vang. Có thể nói niềm tin của những người lính, những cô thanh niên xung

phong là niềm tin vào chính sức mạnh của họ và họ đã chiến thắng.

2.3. Khát vọng về tình yêu và hạnh phúc

2.3.1. Tình yêu trong sáng lãng mạn

Trong những năm tháng hào hùng của những ngày chống Mỹ, tình đồng

đội, tình yêu đôi lứa song hành với tình yêu quê hương, đất nước. Con đường ra trận

cũng đẹp hơn với “Những đoàn quân trùng trùng ra trận”, khí thế hăm hở, sục sôi

đi bảo vệ Tổ quốc. Phạm Tiến Duật đã hòa trong dòng người ra trận. Ông đã nắm

bắt kịp thời từng âm thanh trong trẻo đó, khởi đầu cho dòng tư duy nhiều cảm xúc.

Tình yêu là một lẽ tất yếu luôn có ở mọi thời đại và nó đã trở thành đề tài rất phổ

biến với nhiều nhà văn nhà thơ. Với tình yêu, Phạm Tiến Duật đã khơi dậy những

thèm muốn rất người của anh lính trong thời chống Mỹ. Phạm Tiến Duật đã biến

tình yêu rất riêng tư của người lính thành tình yêu chung dành cho Tổ quốc. Trong

tình yêu dường như không còn sự đau thương mất mát của chiến tranh, khoảng cách

của dãy Trường Sơn cũng được rút gần. Đồi núi Trường Sơn nhiều bom đạn không

còn nữa mà chỉ còn là nỗi nhớ của hai người đang xa nhau:

Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn

Hai đứa ở hai đầu xa thẳm

Đường ra trận mùa này đẹp lắm

Trường Sơn đông nối Trường Sơn tây

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Trường Sơn mênh mông đã trở thành cái phông nền đặc biệt của những

mối tình thăm thẳm. Trải nghiệm được điều ấy nên thơ Phạm Tiến Duật da diết nỗi

riêng tư và khắc khoải nỗi nhớ mong làm cho thơ ông có nét riêng đi sâu vào lòng

người đọc. Phạm Tiến không chỉ nói về tình yêu quê hương đất nước, tình đồng đội,

đồng chí gắn bó yêu thương tạo nên bức thành đồng quyết thắng. Mà ông còn chạm

đến nỗi lòng thẳm sâu của những người trẻ một cách chân thực. Đó là những tình

cảm trong sáng, tất yếu vốn có ở con người. Những tình cảm ấy khiến người ta sống

tốt hơn và ý nghĩa hơn.

Nếu như tình yêu của người lính trong thơ Việt Nam trước đây chỉ thường

viết về hậu phương – tiền tuyến, thì nay trong thơ Phạm Tiến Duật là những con

người cùng trên một tuyến đường Trường Sơn chống Mỹ.

Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn

Hai đứa ở hai đầu xa thẳm

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Tình yêu trong sáng ấy được nảy sinh từ những giây phút hết sức ngắn

ngủi, từ những cái gặp cái quen biết tình cờ và thậm chí đôi khi họ chưa nhìn rõ mặt

Có lẽ nào anh lại mê em

Một cô gái chưa nhìn rõ mặt

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Tình yêu ấy cũng được chớm nở bởi một tiếng cười hay tiếng nói vừa mới

quen, cái tối của đêm không làm khung cảnh ảm đạm hay vắng lặng mà như đó là

cái nền để vang lên những tiếng cười giòn tô thêm cho bầu không khí thật lãng mạn:

Đêm ranh mãnh ngăn cái nhìn đưa đón

Em đóng cọc rào quanh hố bom

Cái miệng em ngoa cho bạn cười giòn

Tiếng Hà Tĩnh nghe buồn cười đáo để

Anh lặng người như trôi trong tiếng ru

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Dù đó là những giây phút vội vàng giữa cuộc sống bộn bề trong chiến đấu

nhưng đã in lại trong lòng họ những khoảnh khắc rất riêng tư, và đôi khi bất chợt:

Nhớ nhau cả buổi mưa dầm

Căn nhà dột tóc em ướt hết

Anh ngồi nghĩ gì em chẳng biết

Chỉ hát tràn những câu hát bâng quơ

Nhớ nhau ta đứng vẩn vơ

Nhìn mây trắng chân đèo ngở biển

Biển Đông thì xa biết ta nhìn chẳng đến

Nhưng em vui anh kể chuyện em nghe

(Cô bộ đội ấy đã đi rồi)

Trong tình yêu người lính cũng rất lém lỉnh, khen nón mà lại hóa ra khen

người, một cách nói rất có duyên. Đó là những khoảng lặng giữa đại ngàn, là giây

phút bình yên giữa cuộc sống chiến tranh. Không gian riêng tư của đôi trai gái yêu

nhau làm dịu đi cuộc chiến tranh tàn khốc, cho anh và em được trở lại đời thường

với những giây phút bình dị:

Khoảng râm là ánh sáng màu

Của tình yêu, ở trên đầu em đó

Hồng hồng khuôn mặt xinh quen

Nón bài thơ cái chao đèn của anh

(Cái chao đèn)

Tình yêu trong sáng mãnh liệt là thế, nó có thể vượt qua tất cả, thời gian

giằn vặt của cuộc chiến, không gian cách trở của Trường Sơn, những thử thách sống

chết rình rập:

Một dãy núi mà hai màu mây

Nơi nắng nơi mưa khí trời cũng khác

Như anh với em, như Nam với Bắc

Như đông với tây một dãy rừng liền

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Chiến tranh khiến cho tình cảm bị chia cách, những đôi lứa yêu nhau luôn

sống trong cảnh “hai đứa ở hai đầu xa thẳm”, nên rất trân trọng những giây phút mà

họ được ở bên nhau, như quyến luyến chẳng muốn xa rời và cũng có thể họ sợ rằng

trong cái tàn khốc của chiến tranh có biết đâu ngày mai không còn gặp lại:

Chẳng thể gặp nhau luôn

Hãy ngồi thêm lát nữa

Hai người hai cánh cửa

Khép mở hai vùng trời

(Nghe em hát trong rừng)

Tình yêu trong sáng ấy trở thành niềm động lực trong những bước đường

hành quân không mỏi, nung nấu sưởi ấm mãi trái tim con người để họ vẫn mãi đi

tìm nhau:

Anh đã đi rất nhiều rất nhiều

Những con đường tình yêu mới mẻ

Đất rất hồng và người rất trẻ

Nhưng chẳng thấy em cô gái ở Thạch Nhọn, Thạch Kim

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Chiến tranh đã đi qua cũng đã nhiều năm thế mà đôi khi anh lính cũ vô tình

gặp lại chiếc áo của cô thanh niên xung phong năm nào thì những kỉ niệm cũ làm

cho người ta xao xuyến cả cõi lòng, bao nhiêu kỉ niệm lại hiện về, trong lòng người

lính ấy những năm tháng gặp nhau, nhìn nhau, để ý thương nhau và cùng nhau trên

đường ra trận đó là những kỉ niệm đẹp nhất và không bao giờ phai nhạt:

Áo thanh niên xung phong phơi ở nông trường

Cái túi chéo làm sao mà lẫn được

Nhìn cái áo phơi thương thương như thưở trước

Trời sắp mưa rồi người áo bỏ đi đâu

(Áo của hôm nào người của hôm nay)

Những kỉ niệm man mác hiện về trong tâm hồn người lính hay nói đúng

hơn là chính nhà thơ. Phạm tiến Duật là người mang trái tim đa cảm, nên ông khắc

sâu, in đậm những kí ức của tháng năm nhiều kỉ niệm ấy. Nên ta có thể bắt gặp sự

ngỡ ngàng đến đau cả lòng của tác giả:

Muốn kéo áo hộ người mà thấy ngỡ ngàng sao

Dẫu người cũ đất vẫn là đất lạ

Không phải hoang vu cái thời toàn núi đá

Và con đường không ngớt tiếng bom rung

(Áo của hôm nào người của hôm nay)

Rồi nỗi đau ấy trở nên nhiều hơn, da diết hơn, cắt lòng hơn khi người lính

ấy biết rằng cô thanh niên xung phong ấy đã có chồng. Tình yêu trong anh lính ấy

vốn cũng chỉ là mối tình đơn phương, thầm lặng bởi thế nỗi đau cũng lặng lẽ âm

thầm. Nỗi đau rất đời thường, rất thật của một người khi mất đi người mình yêu đã

làm xao xuyến lòng người đọc. Với người thường thì có lẽ điều ấy cũng đau nhưng

với tác giả hay với một người lính đi ra từ trong khói lửa về với hòa bình để tìm lại

người mình đã từng trộm thương, trộm nhớ thì có lẽ là đau nhiều lắm:

Không phải thuở gặp nhau như chưa vợ chưa chồng

Áo ấy người này còn vô tư vô lự

Giờ áo người phơi đã có người lấy hộ

Nhà ở đây kê giường, sạp nứa ở miền Trung

(Áo của hôm nào, người của hôm nay)

Cái gặp gỡ tình cờ của những anh lính với cô thanh niên xung phong như

sự thoáng qua vậy mà nó lại trở thành cái để cả một đời người ta thương thương,

nhớ nhớ.

Áo có quen anh không áo có nhớ anh không

Dẫu có gặp rồi mà giờ nhìn chẳng biết

Cái đêm mưa bến phà cả đoàn người ướt hết

Bao dáng áo làm đường ở đó có em không?

Cái hôm con đường chiến dịch mới là xong

Bộ đội với thanh niên xung phong nhìn nhau cười mặt lấm

Áo khét thuốc bom áo nồng bụi bặm

Giờ áo giặt rồi hơi cũ khó tìm ra

(Áo của hôm nào người của hôm nay)

Hiện thực chiến tranh với con đường rừng đại ngàn giữa Trường Sơn là

những trái tim đầy yêu thương và nhiệt huyết. Tình yêu của những người lính là

tình yêu đơn sơ, giản dị nhưng đầy chất lãng mạn. Đó không những là tình yêu

trong sáng của trai gái yêu nhau mà nó còn là tình yêu cao cả. Họ để tình yêu ấy tiếp

thêm sức mạnh cho mình, biết nén lòng hẹn nhau ngày chiến thắng. Đó chính là nỗi

lòng chung của những người ra trận và cũng chính là của nhà thơ. Vào những ngày

cuối đời trên giường bệnh, o du kích “Thạch Kim, Thạch Nhọn” đã tìm đến thăm

Phạm Tiến Duật và nức nở khi biết mình sắp mất đi một người đồng đội làm xúc

động bao nhiêu người. Tình yêu của những người chiến sỹ luôn là tình yêu trong

sáng, thủy chung, lãng mạn, không có sự ghen hờn. Dù không thành thì họ vẫn xem

nhau, thương nhau như một người đồng đội tốt.

2.3.2. Khao khát về cuộc sống hạnh phúc

Đất nước có giặc cuộc sống không còn sự thanh bình như thuở trước. Lớp

lớp người ra đi bảo vệ non sông như bảo vệ chính sự hòa bình trong cuộc sống.

Nhưng cuộc kháng chiến diễn ra lâu dài, cũng không ít thế hệ cha ông ngã xuống

thế mà nối tiếp nhau lớp trẻ vẫn xôn xáo hành quân lên đường chống giặc. Chính gì

họ muốn có sự hòa bình, muốn có ấm no. Phạm Tiến Duật cũng là một trong những

người ấy, ông yêu mến hòa bình, ông có khát vọng sống bình yên hạnh phúc, bởi

thế mà trong thơ ông ta bắt gặp khát vọng ấy như một ngọn lửa rực sáng giữa lòng

người chiến sỹ. Bất kì một anh lính nào ra trận cũng mang trong lòng một khát vọng

về ngày mai tươi đẹp. Họ mơ mộng về những vùng quê yên ả, nơi có những trái cây

chín ngọt:

Anh cùng em sang bên kia cầu

Nơi có những vùng quê yên ả

Nơi có những ngọn đèn thắp trong khe lá

Quả cây chín đỏ hoe

Trái nhót như ngọn đèn tín hiệu

Trỏ lối sang mùa hè

Quả cà chua như cái đèn lồng nhỏ xíu

Thắp: mùa đông ấm những đêm thâu

Quả ớt như ngọn lửa đèn dầu

Chạm đầu lưỡi chạm vào sức nóng…

Mạch đất ta dồi dào sức sống

Nên nhành cây cũng thắp sáng quê hương

(Lửa đèn)

Niềm khao khát hạnh phúc lứa đôi được trọn vẹn, được sống trong cảnh ấm

no. Người lính ao ước và khát vọng về cuộc sống tươi đẹp:

Ta dẫn nhau đến ngôi nhà đèn hoa lấp lánh

Nơi ấy là phòng cưới chúng mình

Ta sẽ làm cây đèn kéo quân thật đẹp

Mang hình những người những cảnh hôm nay

Cho những cuộc hành quân còn trong bóng tối

Sẽ hiện muôn đời trên mặt ngọn đèn xoay

(Lửa đèn)

Niềm ao ước ấy vươn cao, vươn xa hơn nữa, nó vượt lên những cái tầm

thường trong cuộc sống, vượt lên những cái khốc liệt và dữ dội của chiến tranh. Đó

là ánh trăng dịu hiền êm ả của một vùng quê, vùng rừng không tiếng súng:

Hun hút đường khuya rì rầm, rì rầm

Tiếng mạch đất hai miền hòa thành một

Và vầng trăng, vầng trăng đất nước

Mọc qua quầng lửa mọc trên cao

(Vầng trăng quầng lửa)

Khát vọng hạnh phúc ấy còn được tác giả gởi gắm vào thế hệ mai sau. Đi

chiến đấu cho hôm nay cũng vì tương lai cho những đứa trẻ con. Những người cầm

súng chiến đấu là họ muốn bảo vệ hòa bình, để con họ cháu họ, và những đứa trẻ

được sống bình yên, để lớn lên và giúp ích cho đời. Với họ khi mang về cuộc sống

thanh bình ấy là niềm hạnh phúc và vinh quang

Đất nước công kênh trẻ con lên đầu

Trẻ con là hy vọng của cha, là an ủi của cha của mẹ

Gì hạnh phúc bằng trao cho đứa trẻ

Hai khuôn mặt người sát lại gần nhau

(Nhớ lũ trẻ)

Niềm khát vọng trong lòng người lính trẻ là niềm động lực lớn lao để họ

vững vàng trong cuộc chiến. Họ luôn nghĩ về tương lai với sự yên bình không chiến

tranh và chết chóc. Là những mơ ước bình thường giản dị nhưng trong chiến tranh

điều đó rất khó thành hiện thực. Bởi chiến tranh đã cướp đi sự bình yên của mỗi con

phải có. Cầm súng chiến đấu, hình ảnh một đất nước thanh bình với đôi trai gái yêu

nhau, với những nụ cười của những đứa trẻ luôn hiện lên trong tâm trí người lính

trẻ. Đó cũng là nguồn động lực lớn lao để họ làm nên những chiến thắng vẻ vang

cho dân tộc.

Chương 3

NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN HÌNH ẢNH

NGƯỜI LÍNH VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG

3.1. Sử dụng nhiều thể thơ khác nhau khi viết về chân dung người lính và cô thanh niên xung phong

3.1.1. Thể tự do

Thuộc thế hệ nhà thơ chống Mỹ, rất nhạy cảm với thời cuộc, Phạm Tiến

Duật đã vận dụng những triệt để ưu thế của thơ tự do vào trong sáng tác của mình.

Thơ tự do không theo một khuôn mẫu nhất định mà nó phóng túng trong cách biểu

đạt ý. Câu thơ tự nhiên linh hoạt, biến đổi tùy theo tâm trạng của người viết. Thơ tự

do thông thường phù hợp cho những đề tài lớn, sự đa dạng của cuộc sống, cùng với

những chuyển biến của thời đại. Hình thức thơ không được định sẵn mà được hình

thành từ tâm nhà thơ, khi họ tìm thấy ở đó sự diễn tả phù hợp nhất để giãi bày

những cảm xúc nội tâm về một vấn đề nào đó trong hiện thực. Và với cuộc sống

bộn bề của chiến trường Trường Sơn, với những cảm xúc của người lính trẻ giữa

hiện thực trên con đường Trường Sơn, Phạm Tiến Duật đã sử dụng thể thơ tự do

vào trong sáng tác của mình rất thành công. Dựa vào những quy tắc phân loại thơ,

chúng tôi khảo sát quyển Phạm Tiến Duật toàn tập và có kết quả sau:

Trường Thể thơ Tự do 7 chữ 5 chữ Lục bát 4 chữ Tổng số ca

Số lượng bài 100 19 9 8 3 142 2

Phạm Tiến Duật đã sử dụng thơ tự do để biểu lộ cảm xúc của người lính

về một thời “máu lửa”:

Đồng chí coi kho ơi

Đừng nói nữa bởi vì tôi

Ôm đồng chí đã không cầm nước mắt

Mười năm sống xa thành phố, xa làng

Tám năm ở trong núi trong hang

Tất cả riêng chung…

Dành cho niềm Nam tất cả….

(Tiếng cười của đồng chí coi kho)

Phạm Tiến Duật đã dùng thể thơ tự do để diễn tả nỗi nhớ thiết tha của

những người lính sau những giờ chiến đấu đầy nguy hiểm. Họ nhớ quê hương của

họ, nhớ mẹ, nhớ người vợ trẻ… Tất cả là nỗi nhớ khôn nguôi trong lòng người lính

trẻ. Với những câu thơ tự do như những lời tâm sự rất mộc mạc, rất chân tình của

anh lính xa quê:

Anh nằm nhớ thủ đô và nhớ em khôn xiết

Gió thổi đêm nay hun hút đại ngàn

Tiểu đoàn bộ binh nghỉ trên bãi khách

Như trên sông thuyền võng chòng chành,

Anh bạn nằm bên nghe tin vợ đẻ

Cũng bồi hồi trằn trọc như anh

(Chia ra nhập lại)

Hay khi dùng để khắc họa tính cách tinh nghịch của anh lính khi gặp các cô

thanh niên xung phong:

Người tinh nghịch là anh dễ thân

Bởi vì thế có em đứng gần

Em ở Thạch Kim

sao lại lừa anh nói là Thạch Nhọn

Đêm ranh mãnh ngăn cái nhìn đưa đón

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Tính cách của anh lính lái xe, ung dung, tự tại, lạc quan trong mọi hoàn

cảnh. Những câu nói gần như văn xuôi thế mà đã đi sâu vào lòng người đọc, bởi anh

lính lái xe ấy hiện lên một cách rõ nét:

Không có kính không phải vì xe không có kính

Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi

Ung dung buồng lái ta ngồi

Nhìn đất nhìn trời nhìn thẳng

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Hình ảnh của những đoàn quân thanh niên phá đá, sửa đường lại hiện lên

bởi cách viết tự do, phóng khoáng:

Nơi tắt lửa là nơi dài tiếng hát

Đoàn thanh niên xung phong phá đá, sửa đường

Dẫu hố bom kề bên còn bay mùi khét

Tóc lá sả đâu đó vẫn bay hương

Đêm tắt lửa trên đường

Khi nghe gần xa tiếng bước chân rậm rịch

Là tiếng những đoàn quân xung kích

Đi qua.

Từ trong hốc mắt quầng đen bóng tối tràn ra

Từ dưới đáy hố bom sâu hun hút

Bóng tối dâng đầy tỏa ngợp bao la,

Thành những màn đêm che

những bào thai chiến dịch

(Lửa đèn)

Những con người anh hùng làm nên lịch sử của thời đại được Phạm Tiến

Duật khắc họa bằng thể thơ tự do:

Trùng trùng quân đi

Từng chiến gậy chống mòn ngắn lại

chuổi ngày chia cắt

Những đoàn quân công nông

Mang bão bùng trái đất

(Chuyện lạ gặp trên đường hành quân)

Dù trong hoàn cảnh gian khổ, hiểm nguy thế mà vẫn len lỏi đâu đó trong

tâm hồn người lính tình yêu khi gặp cô thanh niên:

Trong ánh chớp nhoáng nhoàng cây cối ngã nghiêng

Một tổ công binh đứng ngồi bên trạm gác

Cái cậu trẻ măng cất lên tiếng hát

Khi biết trong hầm có cô gái đang nghe

Trong ánh sáng chớp nhoáng nhoàng là những đoàn xe

Buông bạt kín rú ga đi vội

Trên đỉnh đồi vẫn vầng trăng đỏ ối

Tưởng cháy trong quầng lửa bom bi

(Vầng trăng và những quầng lửa)

Chiến sĩ ngồi nghe hát say sưa

Ngày mai, ngày kia sẽ chuyện trò vô khối

Giữa câu chuyện không đầu không cuối

Bao nhiêu người lại nhắc đến em

(Nghe em hát trong rừng)

Tốp bộ binh đang chờ xung phong

Ngửa mặt nhìn trời:

Những mảnh tàn đen của lá nứa đang rơi

(Những mảnh tàn lá)

Bằng thể thơ tự do, Phạm Tiến Duật đã khắc họa hình ảnh người lính và cô

thanh niên vào trong trang viết của mình hết sức sinh động, từ chân dung, tính cách

lẫn tâm hồn. Người chiến sỹ được hiện trong thực tại khó khăn gian khổ, hiểm nguy

nhưng tràn đầy tình yêu lứa đôi, tình yêu cuộc sống và niềm tin thắng lợi.

Hình thức câu thơ thay đổi, không đồng đều và người viết có điều kiện thả

cho cảm xúc bay bổng tùy theo cảm hứng của nghệ sĩ. Và Phạm Tiến Duật đã rất

thành công ở thể loại này. Như chúng tôi đã khảo sát trong quyển Phạm Tiến Duật

toàn tập cho thấy rằng, chính thơ tự do đã mang lại sự thành công lớn trong sáng tác

của ông, đặc biệt là trong việc tập trung khắc họa hình ảnh người lính là cô thanh

niên xung phong.

3.1.2. Thể trường ca

Người ta dùng trường ca để gọi tên những tác phẩm thơ hiện đại dài, có

dung lượng lớn, sự kiện bao quát và quy mô cảm xúc, tư tưởng lớn. Bùi Văn

Nguyên và Hà Minh Đức đã xếp trường ca vào “hình thức thơ tự sự, hoặc ít nhiều

dựa trên phương thức tự sự… Trường ca là một hình thức truyện thơ, nhưng không

phải bất kỳ truyện thơ nào cũng là trường ca hoặc có màu sắc trường ca. Nội dung

của trường ca thường gắn liền với các phạm trù thẩm mỹ về cái đẹp, cái hùng, cái

cao cả...” [14; tr.311].

Vì trường ca là một tác phẩm được viết bằng thơ trên phương thức kết

hợp nhuần nhuyễn hai yếu tố tự sự và trữ tình, có tính hoành tráng về cả phương

diện nội dung, tư tưởng và cấu trúc nghệ thuật tác phẩm, được viết nên bằng một

dung lượng tình cảm mạnh mẽ, cảm xúc tuôn trào gắn liền với những dấu ấn khó

phai trong tâm hồn người viết vì thế mà hai trường ca Những vùng làng không dân

và Tiếng bom và tiếng chuông chùa của Phạm Tiến Duật đã ra đời và ông đã tự

bạch “đó thực là máu thịt của tôi…tôi viết về những năm tháng thật mãnh liệt, với

những kỉ niệm suốt đời tôi không bao giờ quên…tôi gửi gắm tất cả những gì thương

quý nhất đối với đồng đội của tôi ở Trường Sơn…”[7; tr.289]

Nếu như hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong hiện lên trong

thơ Phạm Tiến Duật là sự hóm hỉnh lạc quan, yêu đời yêu cuộc sống, không do dự

đắn đo khi lên đường chiến đấu, và sau khi chiến tranh kết thúc, hình ảnh thân thuộc

ấy lại trở về trên trang viết trường ca với sự mất mát, buồn thương của anh lính và

cô thanh niên xung phong ngày trước.

Với câu chuyện gặp lại cô thanh niên xung phong tên Nguyễn Thị Phương

nguyên là nữ chiến sĩ tiểu đoàn 25, binh trạm 14, bộ tư lệnh 559, đường Hồ Chí

Minh, Phạm Tiến Duật đã rất xúc động và rồi hình ảnh cô thanh niên ấy trong ngày

độc lập được hiện lên ở những vần thơ thật sâu lắng:

Có lẽ nào tiếng chuông chùa lại gợi lại tiếng bom

Có lẽ nào khói hương thơm

lại gợi khói súng một thuở

Nhưng sư thầy đang ngồi đó

Cô thanh niên xung phong tuổi trẻ ngày nào

Boong…

(Tiếng bom và tiếng chuông chùa)

Những dòng thơ nghèn nghẹn thể hiện sự xót xa cho một người con gái đã

quên đi thân mình mà sống cho những tháng năm ở Trường Sơn chiến đấu:

Em không còn khả năng làm mẹ

Em không còn khả năng làm vợ

Em đã thành một cây đu đủ đực

Dẫu ra hoa cũng chẳng ích gì cho ai

(Tiếng bom và tiếng chuông chùa)

Và rồi sự đánh đổi của sự mất mát ấy là mang về hạnh phúc cho dân tộc,

còn riêng cô thanh niên xung phong ngày trước thì:

Phương thành sư thành đàm phương là thế

Nửa đời trước hy sinh, nửa đời sau nữa lại hy sinh

(Tiếng bom và tiếng chuông chùa)

Và với câu chuyện ông cùng với nhà thơ Vũ Cao về Thái Bình gặp người

đồng đội cũ ông xúc đọng và viết chương Với tác giả “Núi đôi” về lại Thái Bình.

Khi hai người lính già họ gặp nhau sau ngày độc lập lại có một người khoác áo nâu

sồng:

Hai người lính của hai cuộc chiến tranh

Người đã già, người không còn trẻ nữa

Thời gian trôi trên tóc của hai ta

Thời gian trôi trên xanh rì xứ sở

Anh đã khóc thương chị du kích thuở nào

Áo anh dạo nào ba mươi sáu đường gian khổ

Tôi thường dùng mũ tai bèo gói mìn đá bao năm

Hai người lính của hai cuộc chiến tranh

Người đã già người không còn trẻ nữa

(Tiếng bom và tiếng chuông chùa)

Cũng những người lính năm xưa với tiếng cười ha hả, thế mà chiến tranh

đi qua họ còn lại niềm đau không thể tả. Những câu hỏi như dao cắt lòng đã làm rơi

bao nhiêu giọt nước mắt của lớp người sau. Câu hỏi ấy của ai? Người lính trên

chiến trường xưa hay chính là tiếng lòng tác giả?

Nhưng tại sao, tại sao họ lại đi tu

Những đồng đội của anh, của tôi, của tôi tại sao lại thế?

Chẳng nhẽ trong trái tim chúng ta, chẳng nhẽ

Không còn chổ nào cho đồng đội nữa hay sao?

Chẳng nhẽ trong xóm mạc kia không một hơi ấm nào

Đủ hơi ấm cho mấy người mấy chục năm ra trận?

Chẳng nhẽ cuộc đời này quá nhiều lận đận

Để những người anh hùng mệt mỏi nghỉ rồi sao?

(Tiếng bom và tiếng chuông chùa)

Với trường ca của Phạm Tiến Duật người đọc chẳng thể nào cười được

nữa, mà có chăng là những giọt nước mắt bởi sự cảm thông, xót thương cho những

con người hy sinh thân mình cho Tổ quốc. Họ trở về trên trang viết của ông bằng

mùi khói nhang nghi ngút, bằng sự hiện hình trong kí ức và tâm linh những người ở

lại:

Nén hương này tôi dâng tặng anh

Người suốt một đời yêu thơ yêu cái đẹp

Người suốt một đời chưa được tướng

Nhưng ngay từ thuở thiếu thời

không được làm dân…

Nào có thể ngờ anh đi ngày ấy

Đi mãi mãi như tan vào ngày hội

Anh đã trở thành vầng mây đỏ ối

Cứ chiều hôm lại sáng cuối trời xa

(Tiếng bom và tiếng chuông chùa)

Và xúc động hơn là những người vợ còn lại những đứa con sau ngày giải

phóng:

Anh đã đi xa hơn ba mươi năm

Chị ở vậy nuôi con ba mươi năm lầm lụi

Chị dành cho anh một thời con gái

Chị chỉ giữ riêng phần tóc bạc cho mình

(Tiếng bom và tiếng chuông chùa)

Ở thể trường ca, Phạm Tiến Duật đã khắc họa được hình ảnh của người

lính và cô thanh niên xung phong sau những ngày chiến đấu. Hòa bình lập lại, họ

trở về với cuộc sống yên bình như mong ước thế mà đâu đó vẫn mang những nỗi

đau, những mất mát, tổn thương do chiến tranh gây ra. Trong chiến tranh họ là

những anh lính, những cô thanh niên xung phong tươi trẻ phơi phới tuổi xuân, yêu

đời yêu cuộc sống thế mà nay họ đã trở thành những tăng ni tu hành, trước cầm

súng, cầm xẻn làm đường này họ cầm chuông gõ mõ, trước tai nghe tiếng bom,

tiếng súng giờ tai chỉ còn có tiếng kinh cầu với những tiếng chuông. Nay họ trở về

với màu áo nâu sồng chứ không còn màu áo xanh thuở trước. Tất cả đã làm nên nét

độc đáo trong thơ Phạm Tiến Duật với hình ảnh người lính và cô thanh niên xung

phong ghi sâu vào lòng người đọc.

3.1.3. Các thể thơ khác

Ngoài thể thơ tự do, trường ca, Phạm Tiến Duật sử dụng thơ lục bát với

giọng tâm tình ngọt ngào, nhẹ nhàng tình cảm để diễn tả tâm trạng của người lính:

Áo xanh đổi lấy áo xanh

Bom ngừng mà bước chân anh chẳng ngừng

Niềm vui như ngọn lửa bừng

Ấm từ mạch đất anh hùng ấm lên

Có nghe giục giả không em

Miền Nam nửa nước ngày đêm bên lòng

… Chung nhau một mảnh trời tròn

Áo em trắng cũng mang hồn nước mây

Anh đi buổi sáng hôm nay

Dẫu thay áo khác chẳng thay sắc lòng

Trước sau vẫn một màu hồng

Một lần ta đã nhuộm cùng nước non

(Thay lá)

Bài thơ mộc mạc giản dị với lời tâm tình chân thành của người lính trẻ của

chiếc áo xanh đang khoác trên mình. Tuy không trau chuốt về mặt ngôn từ lắm

nhưng lời thơ chắc gọn, mạnh mẽ, khẳng định ý chí kiên cường, sắt đá của người

lính về con đường đã chọn và niềm tin vào ngày đất nước thống nhất. Mặc dù phải

hy sinh về một thời trai trẻ và một phần thân thể gởi vào đất mẹ, thì lòng kiên trung

với nước, với dân của người lính vẫn không thay đổi. Vì mục đích cao cả của đời

người là phấn đấu cho cuộc sống tươi đẹp của dân tộc.

Nhịp điệu của câu thơ được chuyển biến theo dòng cảm xúc của tác giả.

Các câu thơ luân phiên nhau đổi nhịp: Ở câu lục 2/2/2, 2/4, 4/2 và câu bát nhịp

2/4/2, 4/4, 3/5 tạo âm hưởng sâu sắc cho người đọc.

Dù số lượng thơ lục bát ông sáng tác rất ít nhưng cũng để lại một số bài

khá hay. Với giọng điệu pha trò hóm hỉnh, những hành động ví von tinh nghịch,

ông đã thể hiện đời sống tinh thần phong phú của người lính trong chiến tranh:

Con trai đội nón bao giờ

Vì mưa nên phải đi nhờ nón em

Bấy lâu mũ sắt đội quen

Buồn cười cái nón toòng teng trên đầu

Khoảng râm là ánh sáng màu

Của tình yêu ở trên đầu đó em

Hồng hồng khuôn mặt xinh quen

Nón bài thơ cái chao đèn của anh

(Cái chao đèn)

Đối với người lính cái chao đèn là người bạn thân thiết không bao giờ

tách rời. Nét độc đáo ở đây là nhà thơ đã ví nó như chiếc nón bài thơ, duyên dáng

và xinh xắn trong rất đáng yêu. Phạm Tiến Duật luôn bộc lộ tâm sự qua những hình

ảnh bình dị như thế trong tác phẩm của mình. Với ông đó còn là niềm vui, niềm

hạnh phúc khi được gắn bó với núi rừng, với những gian khổ mà người lính Trường

Sơn đã trải qua.

Khi đọc những bài thơ lục bát của ông, chúng ta như được tắm mình

trong vùng trời của các chiến sỹ. Với kết cấu chặt chẽ, nhịp điệu êm ái, nhẹ nhàng,

từng câu thơ như thấm vào lòng người, dâng tràn cảm xúc về thời chiến:

Anh đi núi biếc trập trùng

Non xa mấy dải, một vùng quân đi

Thấy núi nổi lúc xuống khe

Thấy non sa xuống ấy khi lên đèo

Nghe từng bậc núi anh trèo

Cập kênh vẫn cập kênh theo đường dài

(Cái cập kênh)

Tóm lại, ở thể thơ lục bát Phạm Tiến Duật đã sử dụng để thể hiện thiên

nhiên, cuộc sống người lính. Qua cách tách âm tiết mà vẫn giữ nguyên ý, cùng việc

sử dụng thanh điệu và cách gieo vần đã tạo giá trị riêng cho thơ Phạm Tiến Duật.

Đây chính là nét sáng tạo trong việc lựa chọn và sử dụng thể thơ của Phạm Tiến

Duật.

Với một số bài thơ 7 tiếng đã tạo nguồn sáng tạo mới trong cách thể hiện

của ông về đề tài hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong. Với giọng điệu

sôi nổi trẻ trung và niềm tin mãnh liệt vào tương lai đất nước của những người cầm

súng ra trận, Phạm Tiến Duật đã khơi dậy tình yêu quê hương, đất nước qua những

vần thơ tràn đầy nhiệt huyết của mình. Không khí của những ngày kháng chiến

được tái hiện bằng những hình ảnh sống động:

Tai còn ù, ngực còn tức đây

Hơi đạn ép cỏ cây nằm rạp

Sau trận đánh ba trăm viên đại bác

Giờ ngồi nghe tiếng súng nổ bộ binh

Đạn cối nổ mau tiếng thập tiếng thình

Súng cá nhân nổ như nứa nổ

Lòng bồn chồn mấy anh pháo thủ

Kiễng chân nhìn có thấy gì đâu

(Buổi chiều ở trong hầm đại bác)

Những câu thơ sôi nổi, thiết tha như thế, chúng ta gặp rất nhiều trong thơ

Phạm Tiến Duật. Sự trang trọng của thể thơ 7 tiếng kết hợp với những câu thơ 8

tiếng được ông vận dụng thành công khi viết về đề tài chiến tranh. Ông đã tạo sắc

thái riêng cho thơ qua từng tiết tấu vần điệu, âm sắc, từ đó hình thành phong cách

sáng tác cho mình. Có thể nói những sáng tác của ông ở thể thơ này đã mang đến

giá trị thiết thực cho thơ ca.

Ngoài ra nhà thơ còn có sự vận dụng các thể thơ khác để khắc họa chân

dung của người lính và cô thanh niên xung phong rõ nét. Với thể thơ 5 chữ anh lính

đã thốt lên bằng giọng khẳng khái vui tươi:

Ra trận là dũng sĩ

Bên mẹ thành trẻ con

Bầu sữa quê ta đó

Rót vào chùm quả ngon

(Ra trận)

Hay là những khi diễn tả tâm trạng của người lính:

Những khuôn ngực nhịp nhàng

Người người chung nhịp thở

Giọng hát tựa vào nhau

Âm thanh càng rực rỡ

(Nhớ đồng ca, hát đồng ca)

Bao nhiêu người đã hát

Bây giờ đã đến em

Bao nhiêu người hồi hộp

Bây giờ lại đến anh

(Người ơi người ở đừng về)

Thể thơ 4 chữ cũng đươc ông vận dụng một cách hết sức tinh tế để khắc

họa hình ảnh người lính trong dáng vẻ ung dung:

Trên cao cùng bay

Nhớ chuyện lái xe

Mà nay hóa thật

Mà nên chớp giật

Mà thành bão rung

Mà hóa anh hùng

Nhớ dáng ung dung

(Ta bay)

Anh lính Ngãng còn được hiện lên trên trang viết của ông ở thể thơ 4 chữ:

Bom dập liên hồi

Lỗ tai máu chảy

Xông lên phá đường

Mặc cho áo cháy

(Ngãng thân yêu)

Dù trong sáng tác, Phạm Tiến Duật sáng tác chủ yếu là thơ tự do nhưng ở

các thể loại thơ khác ông cũng có những thành công đáng ghi nhận. Vì nó cũng đã

khắc họa rõ nét hình ảnh của người chiến sỹ trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước,

đặc biệt là hình ảnh của những anh lính và những cô thanh niên xung phong.

3.2. Sử dụng ngôn ngữ khắc họa chân dung

3.2.1. Sử dụng điệp từ, điệp ngữ

Phạm Tiến Duật đã tìm đến thủ pháp trùng điệp các đơn vị ngôn ngữ khi

sáng tạo thơ ca. Ông khai thác sức gợi, sức tả của ngôn từ qua việc tạo ra những

nhịp cộng hưởng từ sức kết hợp, trùng điệp về mặt âm thanh. Vì thế mà cảm xúc

trong thơ ca sâu đậm hơn. Đó có thể là tình cảm hồn nhiên nhưng cũng đậm đà chất

lính của người lính trẻ với cô thanh niên xung phong mà anh thoáng gặp trên đường

trong đêm tối hôm nào:

- Anh đã đi rất nhiều, rất nhiều

- Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu

- Khăn xanh, khăn xanh phơi đầy lán sớm

- Thương em, thương em thương biết mấy

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Thủ pháp điệp từ điệp ngữ lại phát huy rất hiệu quả, khi Phạm Tiến Duật

diễn tả khoảnh khắc chia tay đầy lưu luyến của anh lính và các cô bộ đội:

Nhớ nhau, nhớ nhau ở giữa rừng già

Ngón tay nóng cầm viên thuốc mát

(Cô bộ đội ấy đã đi rồi)

Hay là tiếng lòng xôn xao của anh lính cứ bay theo tiếng hát của cô văn

công giữa rừng già:

Đốt lòng nhau cứ gì phải lửa

Tiếng hát trong rừng bay xa, bay xa

(Nghe em hát trong rừng)

Có khi biện pháp ấy là diễn tả cảm xúc của anh lính khi tình cờ gặp lại

chiếc áo cô thanh niên xung phong:

Áo có quen anh không, áo có nhớ anh không?

(Áo của hôm nào, người của hôm nay)

Đôi khi là để nhấn mạnh những khó khăn nguy hiểm trong chiến tranh để

đề cao lòng dũng cảm yêu nước của người chiến sỹ:

-Không có kính không phải vì xe không có kính

-Không có kính ừ thì có bụi

-Không có kính ừ thì ướt áo

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Với nghệ thuật sử dụng điệp từ, điệp ngữ trong thơ một cách sáng tạo đã

mang lại thành công lớn trong thơ Phạm Tiến Duật. Hình ảnh của người lính của cô

thanh niên xung phong hiện lên thật sinh động với những chi tiết thật gần gũi từ tâm

tư đến cuộc sống chiến trường đầy vất vả đã in sâu vào lòng người đọc.

3.2.2. Sử dụng từ láy

Phạm Tiến Duật đã sử dụng từ láy khá nhiều vào trong sáng tác của mình.

Những từ láy âm, láy vần tạo thành những cung bậc cảm xúc thăng trầm góp phần

khắc họa nên tâm tư tình cảm của người lính. Đó là tâm trạng của anh lính khi vừa

đặt chân vào “vùng làng không dân”:

Gặp rừng chưa hết ngỡ ngàng

Lại ngơ ngác giữa vùng làng không dân

(Vùng làng)

Hay những cuộc chia tay đầy luyến lưu bịn rịn giữa anh lính và cô thanh

niên xung phong dẫu cho đó là cái gặp gỡ trong giây phút:

Sẽ ra về bao nhiêu cô gái

Một ngày mai đường sẽ đứng chơi vơi

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Để hun hút nhớ nhau biền biệt

(Cô bộ đội ấy đã đi rồi)

Những từ láy âm, láy vần ngỡ ngàng, xốn xang, thương thương đã làm

tăng thêm nỗi xót xa trong lòng người lính khi bao năm xa cách và khi gặp lại:

Nhìn cái áo thương thương như thuở trước

Muốn kéo áo hộ người mà thấy ngỡ ngàng sao…

Tôi nhìn em lòng xốn xang biết mấy

(Áo của hôm nào, người của hôm nay)

Tác giả còn sử dụng từ láy để nói về những cô gái trẻ, họ là những cô thanh

niên xung phong, cô bội đội lái xe:

Hoa như em để rạo rực bao người

(Những bông hoa không hỏi)

Những tiếng cười của những cô gái tuy nhỏ nhắn nhưng làm xua tan những

mệt mỏi, u phiền, làm cho tinh thần con người ta trở nên khỏe khoắn vui tươi:

Tiếng cười trêu khúc khích như câu hò

(Nghe hò đêm bốc vác)

Bên cạnh tiếng cười khúc khích trêu ghẹo nhẹ nhàng của cô thanh niên lại

vang lên tiếng cười của anh lính lái xe. Từ láy phì phèo làm tăng thêm nét dân dã,

chất phác cho người lính, họ vui nhộn trước hoàn cảnh đầy gian khó, và tiếng cười

ha ha như làm vỡ tan cái bầu không khí ảm đạm đầy khói bụi là tăng thêm nét đẹp

tâm hồn cho người lính:

Chưa cần rửa phì phèo châm điếu thuốc

Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Một trong những đặc điểm của ngôn ngữ thơ là sự cô đọng, hàm súc, đa

nghĩa. Ngôn ngữ thơ không chỉ có sức biểu cảm mà còn có sức gợi, đánh thức liên

tưởng của người đọc. Với sự thông minh khéo léo trong ngôn từ Phạm Tiến Duật đã

đưa người đọc đến với những cảm xúc mới lạ, chạm đến những trái tim và tâm hồn

của anh lính và cô thanh niên xung phong. Để đó trở thành một hình ảnh điển hình

bất diệt trên trang viết của ông.

3.2.3. Sử dụng ngôn ngữ mộc mạc, giản dị

Nói đến nhà thơ Phạm Tiến Duật là nói đến nhà thơ có ngôn ngữ mộc mạc

bình dị. Ta thấy trong thơ ông những ngôn ngữ mang phong cách sinh hoạt, rất đời

thường và gần gũi trong đời sống, bởi thế cuộc sống của những anh lính và cô thanh

niên xung phong trong thơ ông hiện lên giữa Trường Sơn một cách rất sinh động:

Bếp tập thể đậu kho và rau luộc

Em gắp cho tôi bằng đũa cau rừng

(Áo của hôm nào, người của hôm nay)

Vẫn ngỡ tiếng mưa, giật mình tỉnh dậy

Hóa ra là giọng hò êm đấy

(Nghe hò đêm bốc vác)

Cũng quần áo ướt phơi dây

Cũng gần múc nước, ô hay cũng làng.

(Vùng làng)

Thơ Phạm Tiến Duật là thơ của một người lính trận, thơ viết giữa chiến

trường, vì thế thơ ông không chỉ gần gũi với đời sống sinh hoạt mà còn mang đậm

chất lính. Sự khỏe khoắn xô bồ thô ráp tự nhiên cũng là đặc điểm khá nổi bật trong

ngôn ngữ thơ của ông. Ông đã đưa vào trong thơ mình mọi tên gọi thông thường

của vật liệu, kỹ thuật, công tác ngổn ngang ngoài mặt trận, những thứ gần gũi và

gắn liền với người lính, làm cho thơ ông bật ra tự nhiên, không mất công gọt giũa:

Quân ta bao vây đã dày như niêm

Cái ác không còn nơi lẫn trốn

(Những mảnh tàn lá)

Đạn một trăm mili mét xếp hàng ngang

Đạn cao xạ một trăm xếp dọc

Súng bắn tỉa để riêng một góc

(Nghe hò đêm bốc vác)

Chất dân dã, khỏe mạnh làm cho thơ ông có sức vóc riêng cho thơ của một

người lính. Ngôn ngữ thơ chắc nịch làm bật lên cái hồn nhiên, cương nghị của

người lính nơi chiến trường khốc liệt:

Điếc gì thì điếc

Với giặc phải tinh

(Ngãng thân yêu)

Đọc thơ Phạm Tiến Duật, ta thấy ngôn ngữ đời thường giản dị, tự nhiên

không chỉ được thể hiện qua lớp từ ngữ mang phong cách sinh hoạt mà còn thể hiện

trong sự gia tăng của chất văn xuôi trong ngôn ngữ thơ. Chất văn xuôi đưa thơ đến

gần với đời hơn và có những sắc thái mới. Những câu thơ đậm chất tự sự, thơ mấp

mé văn xuôi nhưng vẫn ở bên này ranh giới thơ, vẫn chan chứa ý tình, vẫn thiết tha

sâu lắng của anh lính trẻ dành cho cô gái:

Lá lạc tiên ơi một bát nước đầy

Uống vào ngỡ chừng ngủ được nào ngờ

lại thao thức mấy ngày lá ơi

(Lá lạc tiên)

Đôi khi chỉ là những câu chữ giản đơn như lời nói hằng ngày, mọi việc

như là một bản tin để ghi nhận những công việc của người lính lại đậm đà chất thơ:

Cậu Nông Văn Roóc lái xe

Cậu Nguyễn Đình Hà lái xe

Cậu Mai Văn Lấm lái xe

Cả ba chắc khỏe như cua đá

Thấy đập vào cửa kính một câu hò Thanh Hóa

Bật dậy như lo xo

(Đêm nghe hò bốc vác)

Với kiểu câu có cấu trúc đối thoại, lời đối thoại của người lính và cô thanh

niên xung phong là những lời lẽ, mộc mạc, bình dị, gần gũi với đời thường mang

nhiều sắc thái cảm xúc, có khi là tâm tình trìu mến, khi cất lên những câu hỏi thiết

tha, khi phủ định rõ ràng, dứt khoát. Có những câu thơ rất đỗi nhẹ nhàng gợi tình

cảm trìu mến với đối tượng trữ tình:

Hết rau rồi em có lấy măng không?

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Em ơi hãy nghe anh hỏi

Xong đoạn đường này các em làm ở đâu?

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Câu hỏi cất lên như lời đối thoại trực tiếp, giàu tính giao lưu trữ tình làm

cho thơ ông dễ đi vào lòng người đọc và mang dáng vẽ mềm mại. Trong thơ Phạm

Tiến Duật, anh lính hay xưng “anh” với người con gái. Cách xưng hô thân mật, gần

gũi, tự nhiên khiến cho tình cảm, cảm xúc được bộc lộ một cách tự nhiên, chân thật.

Có những câu hỏi hướng vào kỉ niệm thiết tha đằm thắm, là nỗi nhớ, tâm sự với

người yêu thương nơi quê nhà:

Cái nơi đông đúc trẻ con

Xa rồi. Vườn cũ em còn nhớ không?

(Cái cập kênh)

Cũng có khi là niềm nhớ thương khi gặp áo cô thanh niên xung phong phơi

giữa nông trường:

Áo có quen anh không, áo có nhớ anh không?

Dẫu có gặp rồi mà giờ nhìn chẳng biết.

Cái đêm mưa bến phà cả đoàn người ướt hết

Bao dáng áo làm đường, ở đó có em không?

(Áo của hôm nào, người của hôm nay)

Và có khi là giai điệu dân gian, biểu cảm với những cung bậc mới, vừa

giản dị, gần gũi, vừa truyền thống vừa hiện đại. Đôi khi là lời nhắc nhở của anh lính

với cô em gái văn công hát ca:

Rằng người đi, người nhớ

Rằng người ơi, người ở

Đừng về.

(Người ơi, người ở)

Đôi khi lại là lời thổ lộ tâm tình thật khẽ của cô thanh niên:

Yêu anh từ thuở lên ba

Mẹ bồng ra ngõ…

(Nghe hồ đêm bốc vác)

Ngôn ngữ trong những trò chơi, những câu hò, điệu hát được ông vận dụng

sáng tạo thành ngôn ngữ thơ ca giàu sức biểu cảm.

Tóm lại, đọc thơ Phạm Tiến Duật, ta thấy ngôn ngữ thơ ông mang đặc

điểm chung của ngôn ngữ thơ chống Mỹ, nhưng cũng thể hiện những đặc điểm rất

riêng của phong cách thơ Phạm Tiến Duật. Đó là sự thô ráp, bụi bặm đầy chất lính

thế nhưng vẫn không kém phần mượt mà giản dị và gần gũi của những anh lính,

những cô thanh niên xung phong nơi chiến trường đầy gian khổ. Nhờ thế mà thơ

ông đã chiếm lĩnh đươc tâm hồn của người đọc.

3.3. Giọng thơ

3.3.1. Giọng đằm thắm thiết tha

Nói đến thơ chống Mỹ của Phạm Tiến Duật, ta không chỉ bắt gặp được

giọng điệu trẻ trung hóm hỉnh, ngang tàng mà thơ ông còn đậm chất mặn mà, đằm

thắm chất trữ tình tha thiết với giọng điệu tâm tình, sâu lắng thiết tha. Giọng điệu ấy

phù hợp với cảm xúc chân thành của người lính trẻ, với nỗi nhớ niềm thương…

Chính nhờ giọng điệu này mà trong thơ Phạm Tiến Duật hình ảnh của những anh

lính, những cô thanh niên xung phong đã đi sâu vào lòng người đọc.

Phạm Tiến Duật viết về người lính cũng như viết về chính mình. Đó là sự

giãi bày lòng mình vào những trang thơ, bởi thế giữa cuộc sống bộn bề của những

ngày chiến đấu thế mà vẫn còn lắm niềm tin yêu trong lòng người lính trẻ:

Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu…

Anh đã đi rất nhiều, rất nhiều

Những con đường như tình yêu mới mẻ

Đất rất hồng và người rất trẻ

Nhưng chẳng thấy em cô gái Thạch Nhọn, Thạch Kim

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Giọng điệu ấy thật ngọt ngào lưu luyến trong những giờ khắc chia xa. Gặp

nhau giữa cánh rừng già những anh bộ đội và những cô thanh niên xung phong, đã

sống gắn bó, nay phải chia tay và không biết khi nào găp lại, giọng thơ càng trở nên

da diết và sâu lắng nhiều hơn:

Lũng thì thẳm mà rừng thì sâu

Để hun hút nhớ nhau biền biệt

Bao nhiêu bạn bè thân thiết

Xa nhau như xa hôm nay

(Cô bộ đội ấy đi rồi)

Giọng thơ trầm lắng ngập ngừng như gieo nỗi buồn vào lòng kẻ ở người đi.

Cũng có khi nó trở thành lời an ủi, vỗ về, động viên chân thành, cảm thông của

người anh trai với người em gái nhỏ:

Thôi em đừng bẻ đốt ngón tay

Nước mắt dễ lây mà rừng thì lặng quá

Anh biết rồi bao nhiêu vất vả

Tháng năm rồi cùng nhau đi qua

(Cô bộ đội ấy đi rồi)

Hiện thực của cuộc sống những tháng ngày chống Mỹ, gian khổ ác liệt bấy

nhiêu thì trong thơ phạm Tiến Duật lại có giọng điệu trữ tình tha thiết bấy nhiêu.

Trong thơ ông có khi là giọng hồ hởi, sôi nổi theo nhịp bước hành quân ra trận,

nhưng có khi lại mang giọng điệu ngọt ngào trong niềm thương, nỗi nhớ của người

chiến sỹ:

Nằm ngửa nhớ trăng, nằm nghiêng nhớ bến

Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo

(Nhớ)

Mỗi sắc thái khác nhau của giọng điệu lại mang một tín hiệu thẩm mỹ

riêng. Nếu giọng thơ trẻ trung ngang tàng, làm nổi bật chất sống của con người thời

đại, thì giọng điệu tâm tình ngọt ngào, đằm thắm thiết tha đã làm cho bức chân dung

người lính và cô thanh niên xung phong hiện lên trên trang thơ Phạm Tiến Duật thật

hơn và sinh động hơn.

3.3.2. Giọng sôi nổi hào hùng

Trong thơ Phạm Tiến Duật ta thấy sự sôi nổi, hào hùng, ngang tàng hóm

hỉnh là là chất giọng chủ yếu trong thơ ông, và đó đã tạo nên sự khác biệt giữa ông

với các nhà thơ trong thời kháng chiến chống Mỹ. Cùng đứng trong dàn đồng ca thơ

chống Mỹ, thơ Phạm Tiến Duật cũng mang âm hưởng chung của thời đại nên giọng

thơ vui tươi, rộng mở với cảm hứng anh hùng ca. Trong dàn đồng ca ấy, Phạm Tiến

Duật đã tìm cho mình một giọng điệu riêng, ông đã đem vào thơ một chất giọng rất

lạ, rất trẻ trung và rất sôi nổi, hào hùng pha chút bông đùa, tinh nghịch. Làm nên

chất giọng ấy là một cá tính sáng tạo, một tâm hồn sôi nổi đầy nhiệt huyết của tuổi

trẻ của người lính trẻ nơi chiến trường. Qua chất giọng sôi nổi hào hùng, đậm chất

anh hùng ca đã cho người đọc thấy được hình ảnh của những anh lính và những cô

thanh niên xung phong với tấm lòng dũng cảm, tinh thần lạc quan yêu đời, yêu cuộc

sống giữa chiến trường ác liệt.

Khi ông viết về chiến trường, trang thơ mang cái hối hả khẩn trương, hối

hả mà rắn gổi đến lạ thường. Giọng thơ ông đã phản ánh cái nhịp sống tất bật rộn rả

của chiến trường Trường Sơn. Để nói về những anh lính lái xe, ông đã có một giọng

thơ rất sôi nổi, rất ngang, rất hào hùng:

Không có kính không phải vì xe không có kính

Bom giật, bom rung, kính vỡ đi rồi

Ung dung buồng lái ta ngồi

Nhìn đất nhìn trời nhìn thẳng….

Không có kính, ừ thì có bụi…

Không có kính, ừ thì ướt áo…

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Giọng thơ này chứa đựng một tinh thần cao đẹp, đó là tinh thần vượt lên

trên hoàn cảnh thiếu thốn, hiểm nguy để chiến thắng, người chiến sỹ một lòng

hướng về miền Nam thân yêu và có những tiếng cười vang hơn cả tiếng ầm ì bom

đạn:

Tất cả riêng chung…

Dành cho miền Nam tất cả…

Đồng chí coi kho cười ha hả

Chẳng có tiếng cười nào

Vang hơn tiếng cười trong hang đá

(Tiếng cười của đồng chí coi kho)

Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc

Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Giọng thơ trẻ trung sôi nổi còn được thể hiện khi nhà thơ diễn tả niềm vui,

sự phấn khởi của tuổi trẻ trong những ngày ra trận. Vì thế mà những ngày ác liệt

của chiến tranh, ông nhận ra rằng, vẫn còn lắm những yêu thương trong lòng anh

lính và cô thanh niên trẻ:

Đường ra trận mùa này đẹp lắm

Trường Sơn đông nhớ Trường Sơn tây

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Những lúc như thế giọng thơ của ông trở nên phơi phới, hào hùng:

Từ nơi anh gởi đến nơi em

Những đoàn quân trùng trùng ra trận

Như tình yêu nối lời vô tận

Đông trường Sơn nối tây Trường Sơn

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Giọng thơ khỏe khoắn, rộng mở với những hình ảnh mang tính chất anh

hùng ca: Đoàn quân trùng trùng ra trận, nối lời vô tận….gợi lên cái không khí náo

nức, khao khát lên đường và niềm vui nối liền không gian của thế hệ trẻ thời kì

chống Mỹ cứu nước. Giọng thơ hóm hỉnh ngang tàng của anh lính đã xua tan bao

vất vả, làm nên nét riêng độc đáo trong thơ của Phạm Tiến Duật.

3.3.4. Giọng hài hước

Trên từng trang thơ của Phạm Tiến Duật, ta bắt gặp ông có nhiều giọng thơ

khác nhau để nói về người lính và cô thanh niên xung phong ở Trường Sơn trong

thời chống Mỹ cứu nước. Giọng thơ ấy, có khi là hào hùng, sôi nổi có khi là ngọt

ngào đằm thắm, nhưng để làm nên sự vui nhộn sức tự nhiên của những anh lính và

những cô thanh niên xung phong ông đã dùng giọng tiếu lâm. Chính giọng thơ này

đã làm nên phong cách riêng của Phạm Tiến Duật.

Câu hỏi trêu đùa của anh bộ đội thật vui tươi, hài hước:

Hết rau rồi em có lấy măng không

(Trường Sơn đông, Trường Sơn tây)

Một cách nói khác của anh lính lái xe cũng hết sức đời thường nhưng lại

tạo nên những tiếng cười thật vui nhộn, từ những thực tế đời thường, từ những chiếc

xe bị bom rơi kính vỡ người lái xe phải chịu cái bụi của con đường thế mà anh lính

lại thốt lên bằng cái giọng tiếu lâm làm cho người đọc cũng phải bật cười:

Không có kính ừ thì có bụi

Bụi phun tóc trắng nhưng người già

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Hay là:

Những chiếc xe từ trong bom rơi

Đã về đây họp thành tiểu đội

Gặp bạn bè suốt dọc đường đi tới

Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi

(Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Đó là cách nói tiếu lâm, đôi khi cái kính vỡ kia lại rất tiện dụng. Các anh

lính gặp đồng đội của mình dọc đường họ có thể đưa tay ra ngoài để bắt tay nhau,

không cần phải dừng lại mở cửa xe, mà họ vẫn có những bàn tay nắm lấy những

bàn tay truyền cho nhau những tình cảm thật ấm áp, thật chân tình mà không mất

nhiều thời gian.

Cách nói chuyện của cô thanh niên xung phong cũng rất lém lỉnh khi cô trả

lời câu hỏi thăm của anh lính hay nói khác hơn là của chính nhà thơ làm cho nhà

thơ phải nhớ mãi:

Người tinh nghịch là anh dễ thân

Bởi vì thế có êm đứng gần

Em ở Thạch Kim

sao lừa anh nói là Thạch Nhọn

(Gửi em, cô thanh niên xung phong)

Với nhiều thể thơ khác nhau, cách lựa chọn và sử dụng ngôn từ hết sức độc

đáo và tinh tế, giọng thơ thơ sôi nổi hào hùng, nhịp thơ hối hả, khẩn trương làm xôn

xao lòng người ra trận, Phạm Tiến Duật đã khắc họa được chân dung của người lính

và cô thanh niên xung phong trong tư thế hiên ngang, sẵn sàng vượt lên mọi khó

khăn hiểm nguy, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Và trong thực tế chính vì lẽ

hồn nhiên lạc quan yêu đời ấy đã làm nên chiến thắng vẻ vang cho dân tộc. Và là

đặc điểm nổi bật trong sáng tác làm nên phong cách riêng trong thơ Phạm Tiến Duật

KẾT LUẬN

Phạm Tiến Duật là một trong những cây bút tiêu biểu cho thơ ca chống Mỹ

và ông đã tự khẳng định chổ đứng cho mình trong nền thơ ca Việt Nam thế kỷ XX.

Sinh ra cùng cách mạng, lớn lên được nuôi dưỡng trên ghế nhà trường của xã hội

chủ nghĩa và trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc. Vốn là

con người luôn say mê với cái mới, cái lạ, ông đã từ bỏ giảng đường để đến với

chiến trường Trường Sơn nhiều khó khăn và nguy hiểm. Và cũng chính nơi ấy đã

làm nên hồn thơ cho Phạm Tiến Duật. Ông đã ghi nhận từng chi tiết trên chiến

trường, những gì ông đã nhìn thấy và trải qua và rồi khi chiến tranh đi qua ông mãi

băn khoăn với cuộc sống mới.

Hiện thực chiến trường trên con đường Trường Sơn huyền thoại đã giúp

Phạm Tiến Duật tìm ra hồn thơ của mình. Với chùm thơ đạt giải trên tuần báo Văn

nghệ năm 1969 – 1970 gồm 4 bài: Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Lửa đèn, Nhớ,

Gửi em cô thanh niên xung phong đều viết về cuộc sống chiến đấu và sinh hoạt

chiến trường của anh lính và cô thanh niên xung phong trên đường mòn Hồ Chí

Minh. Qua đó hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong đã trở thành đề tài

cho trang viết của ông.

Người lính và những cô thanh niên xung phong là những con người mang

lí tưởng sống cao đẹp của tuổi trẻ. Họ có những nhận thức đúng đắn, họ biết sống vì

trách nhiệm và nghĩa vụ của mình “Ta đi hôm nay đã không là sớm/ Đất nước hành

quân mấy chục năm rồi/ Ta đi đến hôm nay cũng không là muộn/ Đất nước còn

đánh giặc chưa thôi”. Phạm Tiến Duật đã khắc họa thành công bức chân dung sống

và chiến đấu của những con người ấy trên tuyến đường Trường Sơn. Họ anh dũng

hiên ngang, vượt lên bom đạn để tiến về miền Nam thân yêu, một lòng muốn thống

nhất nước nhà. Họ đẹp ở tâm hồn, ở cảm xúc chân thành của tình yêu đôi lứa. Họ là

những con người tự tin, lạc quan, yêu đời yêu cuộc sống và sẵn sàng hy sinh để

chiến đấu vì dân tộc. Chính những con người trẻ tuổi, những anh lính, những cô

thanh niên xung phong ấy đã làm nên những chiến thắng vẻ vang cho dân tộc, và rồi

sau chiến tranh họ trở về cuộc sống mới, họ như bị lạ lẫm, lạc lõng giữa cuộc sống

mới. Trong cuộc sống thanh bình họ đau đáo nỗi đau cho những người đồng đội cũ.

Những người anh lính nay chỉ còn trong tưởng niệm của bao người ở lại và có khi là

những cô thanh niên trước lại trở thanh các bậc thầy tu. Tất cả những điều ấy Phạm

Tiến Duật thấu hiểu hơn ai hết, Bởi chính ông cũng là những con người bước ra từ

trong cuộc chiến ấy.

Hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến

Duật không chỉ là một đề tài rộng về phương diện nghiên cứu mà còn mang ý nghĩa

bao quát. Đối với đề tài này ta đi sâu vào khai thác vẻ đẹp nổi bật của người lính và

cô thanh niên xung phong trong chiến đấu để đề cao sự hy sinh, mất mát lớn lao về

một thời tuổi trẻ của họ. Và chính những hình ảnh ấy cũng là hình ảnh chung cho

lớp người trẻ tuổi trong giai đoạn chống Mỹ hào hùng của cả dân tộc.

Để xây dựng thành công hình ảnh người lính và cô thanh niên xung

phong, Phạm Tiến Duật đã sử dụng nhiều thể thơ để khắc họa làm nổi bật chân

dung ấy. Bằng cách viết tự do, phóng khoáng Phạm Tiến Duật đã mang cả chiến

trường Trường Sơn vào trong trang viết của mình. Nơi ấy có tiếng bom rung, bom

giật, tiếng pháo, tiếng xe, tiếng cười nói của anh lính, của cô thanh niên xung phong

và có cả tiếng hát câu hò của cô văn công. Tất cả được hiện lên một cách rất tự

nhiên từ cuộc sống đời thường. Cách sử dụng những điệp từ, điệp ngữ để giãi bày

những tâm tư tình cả của anh lính và những cô thanh niên đã đem đến sự thành công

cho thơ Phạm Tiến Duật. Với những điệp từ, điệp ngữ ấy đã đưa người đọc đến với

tâm hồn, chạm đến những tâm tư tình cảm rất thật rất tự nhiên của những con người

trẻ tuổi. Họ đã từ bỏ cuộc sống ấm êm để đến với chiến trường Trường Sơn. Nói

đến thơ của Phạm Tiến Duật một điều chúng ta không thể không nhắc đến đó chính

là giọng thơ mà ông đã sử dụng. Thơ phạm tiến Duật có giọng thơ rất linh hoạt, có

khi là giọng đằm thắm thiết tha, có khi là sôi nổi hào hùng, có khi thì tiếu lâm. Để

nói về người lính và cô thanh niên xung phong, Phạm Tiến Duật đã sử dụng nhiều

giọng thơ khác nhau để nói về họ. Ngôn ngữ mộc mạc bình dị, gần gũi với lời ăn

tiếng nói hằng ngày của người chiến sỹ. Thơ của Phạm Tiến Duật mang cái bụi bặm

từ chiến trường đầy chất lính làm nên phong cách rất riêng cho ông. Chính vì những

nghệ thuật ấy đã xây dựng rất thanh công chân dung người lính và cô thanh niên

xong phong làm nên sự thành công rực rỡ trên trang viết của ông. Góp phần to lớn

vào phong trào thơ chống Mỹ và thơ hiện đại Việt Nam.

Tóm lại, bằng hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong, Phạm

Tiến Duật đã khắc họa thành những con người đại diện cho lớp trẻ có lẽ sống và lí

tưởng cao đẹp. Ở họ có những phẩm chất đáng quý của người chiến yêu nước, có ý

thức trách nhiệm và tinh thần lạc quan yêu đời.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nhị Ca (1970), “Giữa chiến trường nghe tiếng bom rất nhỏ”, in trong tạp chí Văn

nghệ, số 10.

2. Nhị Ca (1972), Từ cuộc đời đi vào tác phẩm, NXB Văn học, Hà Nội.

3. Nguyễn Minh Châu (1972), “Người viết trẻ giữa cánh rừng già”, tạp chí Văn

nghệ số 7.

4. Nguyễn Lâm Điền (2012), Giáo trình Văn học Việt Nam 1945 – 1975, NXB Đại

học Cần Thơ.

5. Hà Minh Đức (1974), Thơ và mấy vấn đề trong thơ Việt Nam hiện đại, NXB

Khoa học xã hội, Hà Nội, (NXB Giáo dục tái bản 1989)

6. Mai Hương (1981), “Nghĩ về đóng góp của đội ngũ thơ trẻ trong thơ chống Mỹ”,

in trong tạp chí Văn học, số 1.

7. Đỗ Trung Lai (Chủ biên) (2009), Toàn tập Phạm Tiến Duật, NXB Hội Nhà văn,

Hà Nội.

8. Nguyễn Đăng Mạnh (Chủ biên) (2002), Lịch sử văn học Việt Nam, tập III, NXB

Đại học Sư phạm, Hà Nội.

9. Bùi Văn Nguyên (1968), Các thể thơ ca và sự phát triển của hình thức thơ ca

trong văn học Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

10. Vũ Quần Phương (1984), “Phạm Tiến Duật” trong sách Nhà thơ Việt Nam hiện

đại, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

11. Nguyễn Bá Thành (1996), Tư duy thơ và tư duy thơ hiên đại Việt Nam, NXB

Văn học.

12. Nguyễn Thị Thanh Thảo (2010), Chiến tranh trong thơ Phạm Tiến Duật và Lưu

Quang Vũ (Một cái nhìn so sánh), (Luận văn thạc sĩ).

13. Nguyễn Ngọc Thiện (1974), “Chổ mạnh chổ yếu trong thơ Phạm Tiến Duật”,

Tạp chí Văn học số 4.

14. Hoàng Trung Thông (Chủ biên) (1979), Văn học Việt Nam chống Mỹ cứu nước,

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.

15. Vũ Duy Thông (1979), Cái đẹp trong thơ kháng chiến Việt Nam 1945 – 1975,

16. Trần Đăng Xuyền (1995), “Về một đặc điểm thơ Việt Nam từ 1955 đến 1975”,

NXB Giáo dục, Hà Nội.

in trong Tạp chí Văn học, số 9.

Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Hình ảnh người lính và cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật

KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

HÌNH ẢNH NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG

TRONG THƠ PHẠM TIẾN DUẬT

NGUYỄN CẨM THE

KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

HÌNH ẢNH NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG

TRONG THƠ PHẠM TIẾN DUẬT

MỤC LỤC

1

TÀI LIỆU THAM KHẢO

MỞ ĐẦU

Chương 1 NHỮNG NÉT CHÍNH VỀ CUỘC ĐỜI VÀ CON ĐƯỜNG THƠ CỦA PHẠM TIẾN DUẬT

Chương 2

NHỮNG VẺ ĐẸP NỔI BẬT CỦA NGƯỜI LÍNH

VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG TRONG THƠ

PHẠM TIẾN DUẬT

Chương 3

NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN HÌNH ẢNH

NGƯỜI LÍNH VÀ CÔ THANH NIÊN XUNG PHONG

KẾT LUẬN

Có thể bạn quan tâm

Khóa luận tốt nghiệp: Hành trình đi tìm bản ngã trong tiểu thuyết “Biên niên ký chim vặn dây cót” của Haruki Murakami

Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu sự vận chuyển phóng xạ từ đất lên thực vật

Tài liệu hướng dẫn Thực tập tại doanh nghiệp, viết báo cáo thực tập tốt nghiệp và khoá luận tốt nghiệp

Khóa luận tốt nghiệp: Kế toán xác định kết quả hoạt động kinh doanh tại Chi Nhánh Công Ty Cổ Phần Việt Nam Kỹ Nghệ Súc Sản– Trung Tâm Kinh Doanh Chuỗi Cửa Hàng Vissan

Khóa luận tốt nghiệp: Bài toán biên dirichlet cho phương trình elliptic cấp 2 dạng bảo toàn trong hình tròn đơn vị

Khóa luận tốt nghiệp: Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác văn phòng tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I

Khóa luận tốt nghiệp: Khảo sát điều kiện tách chiết và hoạt tính sinh học của cao chiết hoa đu đủ đực (Carica papaya L.) từ methanol và acetone

Khóa luận tốt nghiệp: Trích xuất thông tin từ hóa đơn bán hàng (Informationextraction extraction)

Khóa luận tốt nghiệp: Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua của khách hàng đối với sản phẩm mứt gừng của Công ty Mộc Truly Hue’s

Khóa luận tốt nghiệp: Thiết kế - chế tạo máy tách hạt mắc ca

Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu co giãn tài nguyên trong xử lý dữ liệu tài chính với nền tảng Apache Spark

Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu biện pháp nâng cao hiệu quả phân phối dịch vụ giao nhận tại Hải Phòng: Ứng dụng hệ thống gợi ý phát triển ứng dụng báo giá tự động

Khóa luận tốt nghiệp Công nghệ nhiệt - lạnh: Tính toán thiết kế kho lạnh sử dụng trữ thuốc viên năng suất 1,5 tấn

Khóa luận tốt nghiệp Công nghệ nhiệt - lạnh: Tính toán thiết kế kho lạnh sử dụng trữ thuốc năng suất 9 tấn với nhiệt độ 0°C đến 8°C cho Công ty TNHH Thương mại và Dược phẩm Anh Sang tại Long An

Khóa luận tốt nghiệp Kế toán: Kế toán bán hàng và xác định kết quả kinh doanh tại Công ty TNHH Thương mại và Xuất nhập khẩu Goly

Khóa luận tốt nghiệp Kế toán: Kế toán doanh thu, chi phí và xác định kết quả kinh doanh tại Công ty TNHH Giao nhận Vận tải Cargotrans Việt Nam

Đồ án tốt nghiệp Kỹ thuật Cơ điện tử: Thiết kế và thi công dây chuyền kiểm tra hoàn thiện sản phẩm dùng S7-200

Khóa luận tốt nghiệp Công nghệ kỹ thuật ô tô: Xây dựng quy trình chẩn đoán, bảo dưỡng và sửa chữa hệ thống treo trên xe Toyota Land Cruiser Overview

Khóa luận tốt nghiệp Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật: Hoàn thiện pháp luật về an ninh mạng

Khóa luận tốt nghiệp: Khảo sát thành phần hoá học phân đoạn Me40 từ cao chiết ethanol của thân cây Trà hoà (Camellia hoaana H. T. Khuong & S. X. Yang, Theaceae)

Tài liêu mới

Bài tiểu luận: Giới thiệu Trường Đại học Công Thương TP.HCM

Bài tập lớn: Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm

Bài tập lớn: Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức và sự vận dụng của Đảng ta ở Việt Nam hiện nay

Khóa luận tốt nghiệp: Hành trình đi tìm bản ngã trong tiểu thuyết “Biên niên ký chim vặn dây cót” của Haruki Murakami

Bài tập lớn: Thực hành và diễn xướng văn học dân gian Việt Nam

Bài tập lớn: Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và sự vận dụng của Đảng ta ở Việt Nam hiện nay

Bài tập lớn: Ảnh hưởng của môi trường học tập đạo đức đến hành vi công dân trong lớp học của sinh viên

Bài tiểu luận: Đánh giá tổ chức, quản lý công tác văn thư, lưu trữ tại Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam

Bài tiểu luận: Làm rõ bước đi, biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam theo quan điểm Hồ Chí Minh, vận dụng vào công cuộc đổi mới kinh tế ở nước ta hiện nay

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Xây dựng chuỗi cung ứng trong các doanh nghiệp Việt Nam

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Tình hình thất nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn 2010-2016, nguyên nhân và giải pháp

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn của nguyên tắc “tương hợp thị trường” trong quản lý nhà nước về kinh tế - Liên hệ Việt Nam

Niên luận Kinh tế chính trị: Mô hình kinh doanh ứng dụng dịch vụ công nghệ kết nối vận tải của Công ty Trách nhiệm hữu hạn GRAB

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Hàng hóa và liên hệ đến sự phát triển của điện thoại ở Việt Nam hiện nay

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Bản chất và vai trò của các công ty xuyên quốc gia

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ