LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên em xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo khoa Ngữ văn
trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện cho em được thực hiện khóa
luận tốt nghiệp này, đây là một cơ hội tốt để cho em bước đầu hình thành các kĩ
năng nghiên cứu khoa học.
Em cũng xin kính gửi lời cảm ơn chân thành đến giảng viên hướng dẫn
Dương Thị Thúy Hằng trong suốt thời gian vừa qua đã nhiệt tình chỉ dạy, giúp
đỡ để em hoàn thành tốt bài khóa luận tốt nghiệp này.
Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn và xin kính chúc quý thầy cô sức
khỏe, hạnh phúc.
LỜI CAM ĐOAN
Em xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân, xuất phát từ
những yêu cầu trong việc học tập để hình thành định hướng nghiên cứu khoa học
dưới sự hướng dẫn trực tiếp của giảng viên Dương Thị Thúy Hằng. Trong khóa
luận, các dẫn chứng đều có nguồn gốc rõ ràng, được trình bày tuân thủ đúng
nguyên tắc. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong khóa luận là trung thực
chưa từng được ai công bố trước đây. Em xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội
dung trình bày trong khóa luận này.
Hà Nội, ngày 26 tháng 04 năm 2014
Tác giả khóa luận
Tạ Thị Thanh Tân
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................. 1
2. Lịch sử vấn đề ...................................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu............................................................................. 4
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 4
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................... 4
6. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 4
7. Đóng góp của khóa luận ........................................................................ 4
8. Bố cục khóa luận .................................................................................. 5
Chương 1: GIỚI THUYẾT CHUNG ............................................................. 6
1.1.Vấn đề tính nữ trong văn học ............................................................... 6
1.2 Xuân Quỳnh – Cuộc đời – Duyên nợ thơ ca........................................... 8
1.2.1 Cuộc đời ...................................................................................... 8
1.2.2 Duyên nợ thơ ca – Quan niệm thơ ca ............................................ 10
1.2.3 Tuyển thơ Không bao giờ là cuối ................................................. 12
Chương 2: CÁI TÔI TRỮ TÌNH – HIỆN THÂN CỦA TÍNH NỮ TRONG TẬP
THƠ “KHÔNG BAO GIỜ LÀ CUỐI” ........................................................ 14
2.1 Cái tôi yêu thương, dâng hiến............................................................. 14
2.2 Cái tôi âu lo, ám ảnh ......................................................................... 18
2.3 Cái tôi chở che, gắn bó ...................................................................... 24
Chương 3: NGHỆ THUẬT BIỂU HIỆN TÍNH NỮ TRONG TẬP THƠ
“KHÔNG BAO GIỜ LÀ CUỐI” ................................................................. 27
3.1 Ngôn ngữ và giọng điệu thơ giàu tính nữ............................................. 27
3.1.1 Ngôn ngữ................................................................................... 27
3.1.2 Giọng điệu ................................................................................. 32
3.2 Biểu tượng ....................................................................................... 39
3.3 Không gian nghệ thuật – Thời gian nghệ thuật ..................................... 48
3.3.1 Không gian nghệ thuật ................................................................ 49
3.3.2 Thời gian nghệ thuật ................................................................... 52
KẾT LUẬN .............................................................................................. 55
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 57
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Xuân Quỳnh – cái tên không hề xa lạ trong làng thơ Việt Nam sau 1975, là
một nữ thi sĩ có vị trí xứng đáng trong dàn thơ trẻ kháng chiến chống Mỹ. Bà có
sự định hình phong cách với bản sắc riêng rất rõ nét. Trải qua những năm tháng
sống và viết, lao động nghệ thuật hết mình, bà đã để lại cho đời một di sản thơ ca
thật đáng quý. Thơ Xuân Quỳnh hấp dẫn bạn đọc không chỉ vì cái hay cái đẹp
của nghệ thuật mà còn là vì chất nữ tính đằm thắm in hằn trong mỗi câu thơ. Đó
là những rung cảm, khát khao yêu thương dâng hiến và còn là những lo âu trăn
trở của một người phụ nữ đã trải qua nhiều sóng gió trong cuộc đời. Tìm hiểu về
tính nữ trong thơ Xuân Quỳnh chính là tìm hiểu một đặc điểm quan trọng về nội
dung trong các sáng tác của thi sĩ.
Tuyển thơ Không bao giờ là cuối chọn lọc những sáng tác đặc sắc nhất
trong đời thơ nữ sĩ Xuân Quỳnh. Ở tuyển thơ này, chúng ta bắt gặp những bài
thơ cả quen và lạ của nữ sĩ. Từ những bài thơ tình yêu đạt tới đỉnh cao khiến bao
thế hệ bạn đọc đắm say như: Sóng, Tự hát, Chỉ có sóng và em…đến những vần
thơ mang nặng nỗi trăn trở ưu tư về cuộc đời giữa “Những năm tháng không
yên” của lòng người và của đất nước một thời “Tuổi trẻ đấy khói bom/ Tuổi trẻ
đấy bùn đất/ Trong chiến hào dằng dặc nắng miền Trung/ Tuổi trẻ sang bên kia
Trường Sơn” [11, tr137]. Trong tập thơ ta còn gặp những trang viết dành cho
thiếu nhi rất nồng hậu, tươi vui với Bầu trời trong quả trứng, Tuổi Ngựa, Bay
cao,… Tập thơ đã đi vào lòng người đọc, trở thành tiếng nói tâm tình về những
ngọt bùi cay đắng ở đời, tiếng nói của tình yêu và tình mẫu tử hồn hậu, dung dị
mà thiêng liêng. Những vần thơ ấy đã gieo vào lòng người đọc một tình yêu
cuộc sống, tình yêu con người thiết tha.
Với niềm yêu thích và mong muốn đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu về thơ Xuân
Quỳnh nói chung và về tuyển thơ Không bao giờ là cuối nói riêng, chúng tôi lựa
chọn vấn đề tính nữ trong tập thơ Không bao giờ là cuối của nữ sĩ Xuân Quỳnh
làm đề tài khóa luận cho mình. Chúng tôi hi vọng kết quả tìm hiểu của khóa luận
này sẽ góp phần hữu ích vào việc tìm hiểu về thơ của bà.
2
2. Lịch sử vấn đề
Khi người phụ nữ làm thơ, tác phẩm của họ thường được soi chiếu từ cái
nhìn đặc điểm giới. Vi mạch sáng tạo trong thế giới thơ của những cây bút nữ
bám rễ vào đặc điểm giới để đồng vọng và tự hóa giải những tâm hồn đa cảm. Ở
Xuân Quỳnh, cái thiên tính nữ ấy chiếm hữu cả tâm hồn, cuộc đời và thơ bà. Đời
và thơ Xuân Quỳnh chỉ là một.
Đã có một số bài nghiên cứu đề cập đến cái phần nữ tính thiêng liêng trong
thơ Xuân Quỳnh. Ngay từ tập thơ đầu tay in chung với Cẩm Lai Tơ tằm – Chồi
biếc, thơ Xuân Quỳnh đã gây được sự chú ý với giới nghiên cứu, phê bình văn
học. Lê Đình Kỵ trong bài Tơ tằm và chồi biếc đăng trên tạp chí Nghiên cứu
khoa học số 1/1964 cũng đánh giá thơ Xuân Quỳnh “nhẹ nhàng, trong sáng, xinh
xắn như một điệu múa dân tộc” [2, tr20].
Trong cuộc trao đổi về thơ Xuân Quỳnh năm 1984, Vương Trí Nhàn và
Phạm Tiến Duật cũng đã phát biểu rằng: Ngày từ những tập thơ đầu tay, Xuân
Quỳnh đã thể hiện: “Một sự chủ động mà chỉ người phụ nữ ngày nay mới có:
những ao ước nhức nhối về hạnh phúc lứa đôi và sẵn sàng “giương vây” gìn giữ
bằng được” [7, tr13].
Sau đó, bài viết Cánh chuồn trong giông bão của tác giả Chu Văn Sơn về
thơ Xuân Quỳnh hàm chứa một cái nhìn tinh tế về thiên tính nữ trong sáng tác
của nhà thơ này. Hình ảnh cánh chuồn bé bỏng, mỏng manh mang tin bão trong
thơ Xuân Quỳnh cho tác giả ấn tượng về một trái tim thơ “cứ chao đi chao về,
mệt nhoài giữa biển giông và yên định, bão tố và bình yên, chiến tranh và hòa
bình, thác lũ và êm trôi…” [12, tr21], luôn khắc khoải cái khao khát được chở
che và gắn bó. Đóng góp mới của Chu Văn Sơn khi tiếp cận thế giới nghệ thuật
thơ Xuân Quỳnh nằm ở khái niệm chất thơ từ tổ ấm. Cùng với nỗi phấp phỏng,
lo âu chiếm lĩnh điệu hồn Xuân Quỳnh, Chu Văn Sơn đã định danh cho con
người này là “người đàn bà của muôn thuở” [12, tr22].
Bước vào thi giới Xuân Quỳnh là bước vào tòa lâu đài tâm hồn của một
“Người đàn bà yêu và làm thơ” [3, tr228] – Đoàn Thị Đặng Hương. “Từ những
bài thơ của thủa ban đầu còn nhiều hồn nhiên, mộc mạc và cả sự non nớt trong
nghệ thuật đến những bài thơ đã già dặn, đã đi vào độ chín của một phong cách
thơ đều lắng sâu những nỗi đau thầm kín: những nỗi đau và trăn trở của một
cuộc đời và một số phận nghệ thuật của người đàn bà làm thơ” [3, tr228]. Tác