Khủng hoảng nợ công tại một số nền kinh tế trên thế giới: Nguyên nhân, diễn biến, hậu quả, biện pháp khắc phục và những hàm ý chính sách cho Việt Nam

BÀI NGHIÊN CỨU NC-28<br /> <br /> Khủng hoảng nợ công tại một số<br /> nền kinh tế trên thế giới<br /> Nguyên nhân, diễn biến, hậu quả, biện pháp khắc phục<br /> và những hàm ý chính sách cho Việt Nam<br /> <br /> Vũ Minh Long<br /> <br /> 1<br /> <br /> © 2013 Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách<br /> <br /> Bài Nghiên cứu NC-28<br /> <br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Khủng hoảng nợ công tại một số nền kinh tế trên thế giới<br /> nguyên nhân, diễn biến, hậu quả, biện pháp khắc phục<br /> và những hàm ý chính sách cho Việt Nam1<br /> <br /> Vũ Minh Long2<br /> <br /> Quan điểm được trình bày trong bài nghiên cứu này là của tác giả và không nhất thiết<br /> phản ánh quan điểm của VEPR<br /> <br /> 1<br /> <br /> Bài nghiên cứu thực hiện theo hợp đồng hợp tác nghiên cứu với Vụ Tổng hợp Kinh tế, Bộ Ngoại giao. Tác giả<br /> chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Đức Thành cùng các đồng nghiệp đã có những góp ý nhận xét trong Seminar<br /> Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách số 03 tháng 9/2012 nhằm hoàn thiện bài nghiên cứu này.<br /> 2<br /> Nghiên cứu viên, Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR). Email: vu.minhlong@vepr.org.vn<br /> <br /> 2<br /> <br /> Mục lục<br /> Danh mục hình ................................................................................................................................ 5<br /> Danh mục bảng ............................................................................................................................... 6<br /> Danh mục hộp ................................................................................................................................. 7<br /> Tóm tắt ............................................................................................................................................ 8<br /> Dẫn nhập ......................................................................................................................................... 9<br /> I.<br /> <br /> Nợ công và khủng hoảng nợ công ........................................................................................ 10<br /> 1.1.<br /> <br /> Khái niệm và phân loại nợ công ..................................................................................... 10<br /> <br /> 1.2.<br /> <br /> Bản chất kinh tế của nợ công ......................................................................................... 15<br /> <br /> 1.3.<br /> <br /> Rủi ro nợ công ................................................................................................................ 18<br /> <br /> 1.3.1.<br /> <br /> Rủi ro thanh toán ..................................................................................................... 18<br /> <br /> 1.3.2.<br /> <br /> Rủi ro thanh khoản .................................................................................................. 25<br /> <br /> 1.3.3.<br /> <br /> Rủi ro từ bất ổn vĩ mô ............................................................................................. 26<br /> <br /> II. Nguyên nhân, diễn biến và các phản ứng chính sách sau một số cuộc khủng hoảng nợ trong<br /> lịch sử ............................................................................................................................................ 29<br /> 2.1.<br /> <br /> Khủng hoảng nợ khu vực Mỹ Latinh những năm 1980s................................................ 29<br /> <br /> 2.1.1.<br /> <br /> Nguyên nhân và diễn biến....................................................................................... 29<br /> <br /> 2.1.2.<br /> <br /> Phản ứng của các các quốc gia Mỹ Latinh trong và sau thời gian khủng hoảng .... 32<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Khủng hoảng tài chính Đông Á những năm 1990s ........................................................ 34<br /> <br /> 2.2.1.<br /> <br /> Nguyên nhân và diễn biến....................................................................................... 34<br /> <br /> 2.2.2.<br /> <br /> Phản ứng chính sách ............................................................................................... 36<br /> <br /> 2.3.<br /> III.<br /> <br /> So sánh hai cuộc khủng hoảng thập niên 80 và 90......................................................... 37<br /> Khủng hoảng nợ công châu Âu.......................................................................................... 41<br /> <br /> 3.1.<br /> <br /> Thực trạng ...................................................................................................................... 41<br /> <br /> 3.2.<br /> <br /> Nguyên nhân .................................................................................................................. 42<br /> <br /> 3.3.<br /> <br /> Hậu quả .......................................................................................................................... 44<br /> <br /> 3.4.<br /> <br /> Phản ứng chính sách ....................................................................................................... 45<br /> Nợ công ở Việt Nam .......................................................................................................... 47<br /> <br /> IV.<br /> 4.1.<br /> <br /> Thực trạng nợ công Việt Nam ........................................................................................ 47<br /> <br /> 4.1.1.<br /> <br /> Thu và chi ngân sách nhà nước ............................................................................... 47<br /> <br /> 4.1.2.<br /> <br /> Thâm hụt ngân sách và nợ công.............................................................................. 52<br /> <br /> 4.1.3.<br /> <br /> Rủi ro nợ công Việt Nam ........................................................................................ 58<br /> <br /> 4.2.<br /> <br /> Gợi ý chính sách ............................................................................................................. 60<br /> <br /> 4.2.1.<br /> <br /> Công khai minh bạch thông tin về ngân sách nhà nước và nợ công. ...................... 61<br /> 3<br /> <br /> 4.2.2.<br /> <br /> Tăng nguồn thu ngân sách và cắt giảm chi tiêu công ............................................. 63<br /> <br /> 4.2.3.<br /> <br /> Nâng cao hiệu quả kinh tế....................................................................................... 64<br /> <br /> 4.2.4.<br /> <br /> Phát triển thị trường nợ trong nước ........................................................................ 66<br /> <br /> Tài liệu tham khảo ........................................................................................................................ 68<br /> <br /> 4<br /> <br /> Danh mục hình<br /> Hình 1: Các thành phần của khu vực công theo định nghĩa của IMF ........................................... 11<br /> Hình 2: Nợ chính phủ tại một số quốc gia trong khối OECD 1995-2010 (% GDP) .................... 22<br /> Hình 3: Tổng chi tiêu, nguồn thu từ thuế và trái phiếu chính phủ của Nhật Bản 1975-2010 (nghìn<br /> tỉ Yên) ........................................................................................................................................... 23<br /> Hình 4: Tỉ lệ nợ nước ngoài/tổng nợ công tại một số quốc gia phát triển năm 2010 (%) ............ 23<br /> Hình 5: Lãi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản và Hy Lạp 1998-2011 (%) ................................ 24<br /> Hình 6: Tăng trưởng và lạm phát Nhật Bản 1996-2011 (%) ........................................................ 24<br /> Hình 7: Tăng trưởng GDP và cán cân thương mại tại Mỹ Latinh 1961-2010 (%) ....................... 31<br /> Hình 8: Nợ nước ngoài tại các quốc gia Mỹ Latinh 1970-2010 (% GNI) .................................... 38<br /> Hình 9: Nợ nước ngoài tại các quốc gia Đông Á 1970-2010 (% GNI) ........................................ 38<br /> Hình 10: Các nguồn thu trong NSNN của Việt Nam 2003-2012 (% GDP) ................................. 47<br /> Hình 11: Doanh thu thuế tại Việt Nam và một số quốc gia châu Á 2001-2012 (% GDP) ........... 48<br /> Hình 12: Cơ cấu nguồn thu NSNN 2003-2012 phân theo từng khu vực (% tổng thu)................. 49<br /> Hình 13: Đóng góp vào GDP theo từng khu vực 2001-2010 (%) ................................................ 50<br /> Hình 14: Tỉ trọng thu từ dầu thô (% tổng thu) .............................................................................. 50<br /> Hình 15: Cơ cấu chi cân đối NSNN 2003-2012 (% GDP) ........................................................... 51<br /> Hình 16: Chi tiêu công tại Việt Nam và một số quốc gia châu Á 2001-2011 (% GDP) .............. 52<br /> Hình 17: Thâm hụt ngân sách tại Việt Nam và một số quốc gia châu Á 2009-2011 (% GDP) ... 53<br /> Hình 18: Cấu trúc nợ Việt Nam tính đến cuối năm 2011 (% GDP) ............................................. 55<br /> Hình 19: Tổng nợ công Việt Nam từ năm 2001 đến nay (% GDP) .............................................. 56<br /> Hình 20: Nợ công nước ngoài và tổng dư nợ nước ngoài Việt Nam 2004-2010 (% GDP).......... 57<br /> Hình 21: Cơ cấu nợ công nước ngoài của Việt Nam năm 2010 phân theo loại tiền..................... 57<br /> Hình 22: Tỉ trọng đầu tư toàn xã hội phân theo các khu vực kinh tế 2006-2011 (%) .................. 59<br /> Hình 23: Chỉ số ICOR Việt Nam phân theo từng khu vực ........................................................... 60<br /> <br /> 5<br /> <br />