YOMEDIA
ADSENSE
Kim loại tiền Nhật Bản và chuyển biến kinh tế - xã hội Đàng ngoài thế kỷ XVII (Tiếp theo và hết)
28
lượt xem 2
download
lượt xem 2
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
Tiếp nối phần trước, bài viết trình bày tác động của kim loại tiền Nhật Bản đến kinh tế và xã hội Đàng ngoài, tác động đến giá cả, tác động đến tỉ giá bạc, tiền đồng, tác động đến nhân lực.
AMBIENT/
Chủ đề:
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Kim loại tiền Nhật Bản và chuyển biến kinh tế - xã hội Đàng ngoài thế kỷ XVII (Tiếp theo và hết)
x^ ^'<br />
KIM LOAI TIEN NHAT BAN VA CHUYEN BIEN<br />
KINH TE XA HOI DANG NGOAI THE KY XVII<br />
(Tiep theo vd het) .<br />
<br />
<br />
HOANG ANH TUAN*<br />
I I I I I I I I I I I I I I I<br />
<br />
<br />
<br />
3. Tac dong cua kim loai tien Nhat Mdt lUdng Idn kim loai Dang Ngodi dung<br />
Ban den kinh te - xa hoi Dang Ngoai trao ddi tien ddng Trung Qudc Id bae n6n<br />
Nhdt Ban, b ca'p dp tha'p hdn Id loai bae<br />
a. Tdc ddng de'n tigid bgc/tien dong<br />
nen dUdc due tQ ddng bae rials Tay Ban<br />
NhQ da trinh bay cl cac p h i n trUdc, cac Nha, eae loai ddng bae Ha Lan va rupees<br />
trieu dai phong kien Viet Nam tQ the ky An Dp. Theo each phan loai cua thUdng<br />
XIII de'n the ky XVIII tim each giam tai sy nhan phUdng Tay, ve ed ban cd 4 loai bae<br />
thieu hut tien iQu hanh trong nQde bang chinh dUdc lUu hanh tren thi trUdng Dang<br />
each dung bae va vang de trao dd'i tien Ngodi. Loai td't nhd't dUde gpi Id lysee 100%<br />
ddng Trung Quo'c. Cudi thap nien 1680, bae nguyen chd't; ba loai cdn lai Id ddng bae<br />
mdt nhd du hanh va thUdng nhan chau Au rials Tdy Ban Nha (94%), rixdollars (85%)<br />
md ta boat ddng nay nhu sau: vd bae nen Nhdt Ban schuytzilver (82%)<br />
(44). Cdc boat dpng mau dich quy md ldn cd<br />
Mdt can trd khdc vdi boat dpng mau<br />
the dung bae n6n de thanh todn trong khi<br />
dich Id hp [trieu dinh Le-Trinh] cho phep<br />
budn bdn le vd tieu pha hdng ngdy can tien<br />
mdt lUdng ldn bae do thudng nhan nude<br />
ddng. Bdi bae Nhdt chiem ti trpng ldn trong<br />
ngodi dem vdo vUdng qud'e (thudng khoang<br />
tdng sd' vdn dau tU ciia ngUdi Hd Lan va<br />
mpt trieu dd la mdi ndm) dUde xud't sang<br />
ngUdi Hoa, nd dUde cei Id loai bae "chuin"<br />
Bowes vd Trung Qude n h i m dd'i Id'y tien<br />
trong giao dich. Vi the, eho den trUde ndm<br />
ddng - vd'n len hay xud'ng tuy theo viec<br />
1668, loai "bae" thUdng nhdn ngoai qudc de<br />
Chova [Chua] chi phdi theo ldi ich eiia Ong<br />
cap den trong "ti gid hdi doai bac/tien ddng"<br />
ta. Ngoai ra, be mat cac ddng tien ndy se bi<br />
nhieu kha nang la bae Nhdt Ban (45).<br />
bdo mdn trong mdt vdi ndm nen md't gia tri<br />
luu hanh, gay thiet hai Idn cho thUdng Sy thieu byt cdc ngudn tU lieu ngan trd<br />
nhan vd tao dinh kien trong cdng ludn. Va viec phuc dyng todn canh bQc tranh nhdp<br />
the la bae chay ra ngodi ma khdng de thu khau bae cua thQdng nhan ngoai qud'e vdo<br />
ddi lUdng thUc - day qua Id mdt chinh sdch Ddng Ngodi. Tuy nhien, kho tQ lieu VOC<br />
te hai (43). eho chung ta mdt cdi nhin bao qudt ve kim<br />
<br />
' TS. Khoa Lich sQ - TrQdng Dai hpc KHXH&NV- DHQGHN<br />
54 Rghien cuu Lich siir. so 1.2010<br />
<br />
ngach nhdp khau loai kim loai quy ndy tQ kho tQ lieu VOC gdi y r i n g , ve dai the, sd<br />
nam 1637 den nam 1668 - nam Mac Phii iQdng bae (cung chii yeu la bae Nhdt Ban<br />
DQc Xuyen nghiem ed'm xuat k h i u bae vd mdt sd' bae tQ My Latin qua kenh trao<br />
Nhat (46). Trong khoang thdi gian ndi tren, ddi Manila) md Hoa thQdng mang vao<br />
Qdc tinh khoang 2.527.000 lang ehu yeu la Dang Ngodi khdng k6m qua xa sd'lUdng bae<br />
bae Nhdt (tQdng dQdng 7.000.000.000 ngUdi Hd Lan dUa den. Ben canh dd, cho<br />
guilders Hd Lan) da dQdc VOC dQa vdo de'n nifa dau thdp nien 1630 mdt sd' lUdng<br />
Ddng Ngoai. Sau khi md't ngudn bae Nhdt dang ke bae Nhdt da chay vdo Dang Ngodi<br />
Ban tQ nam 1668, VOC thu mua eae loai theo thuyen budn eiia Hoa - Nhat thUdng<br />
ddng bae khde nhau nhu vd ngudi Bd Ddo Nha. Bd qua cac so' lieu<br />
provintiendaalder, kruisdaalder, Mexican cdn thieu byt tren va ehi tinh den kim<br />
rials va Surat rupees. TQ thdi diem nay, so' ngach khdp khau eiia ngUdi Ha Lan cung<br />
iQdng bae nhdp khau vdo Ddng Ngodi ciia dii de eho tha'y tam quan trpng ciia ngudn<br />
VOC cung sut giam dan do ldi nhuan thu bae tren ddi vdi he thd'ng tien te, vd rdng<br />
dQdc tQ nen mdu dich vdi vQdng qud'e hp hdn la nen kinh te hang hda tren dd md<br />
Trinh ngdy cdng kem di trong nifa cudl the rdng ciia Ddng Ngodi.<br />
kyXVn(47).<br />
Kim ngach nhdp khau bae hdng nam<br />
Mac du khdng ed ghi chep day dii ve sd' anh hudng ra't manh den ti gid quy ddi<br />
iQdng bae do cdc thQdng nhan ngdai qud'e bae/tien ddng cung nhu gia ca mua bdn b<br />
khde nhdp khau vdo Ddng Ngodi the ky Dang Ngodi. Mdt thudng nhan Anh tai Ke<br />
XVII, nhQng thdng tin trich iQde dQdc tQ Chd nam 1696 da md ta rd't sinh ddng hien<br />
<br />
Bieu do 1: Nhap k h a u bae va tien zeni Nhat cua VOC va sU dao dong ti gia bac/tien<br />
ddng tai Dang Ngoai, 1637-1697<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
nrr i i r'l i i i i i i i i i i T I I I I I I I I I I I I T I I I I I I I I I'I r I I I I I I I I I I I<br />
<br />
<br />
<br />
•Ti j^ia hacltien ddn^ 'Bae nhap khdu •Zeni nhdp khdu<br />
<br />
NguSn: Bdng 1 \l 2; thfing tin trfch luge tiJ Overgekomen Brieven en Papieren, G/12/I7-1 de'n G/I2/171010 \hDagh-regi.ster Baiavii<br />
1624-1682.<br />
Chii thich: TI1 j gidbac/iien d6ng: d6ng ti^n/l lang bae; Bae nhap kh^u; x 100 lang; Ze/i/nhflp khdu: x 1.000 d6ng.<br />
<br />
..-^<br />
Kim loai tien Rljat B^n va chuyen bien... 55<br />
<br />
<br />
tUdng ndy: •''' ''••! i*.i : .'•. i,. , . : cua bae, ddn den sy sut giam cua ti gid hdi<br />
Gia tien ddng [cassies] ra't cao, mdt nen dodi bac/tien ddng. Trong nam 1653, nhdn<br />
HO lang] bae ddi dUde 24.000-25.000 ddng. vien Hd Lan tai Thang Long nhan thd'y<br />
Ddi khi tieng dn cua mdt con tdu den [Ddng mpt xu the rat phd bien: ti gid bdi dodi<br />
Ngodi] vdi sd lUdng ldn bae vd'n lam [cho gid thudng suy giam t r i m trpng vdo thdi diem<br />
tri cua bae] tut den 30-40 phdn tram, ldm tdu budn ngoai qud'e den Dang Ngodi. Vi<br />
tang gid ca hdng hda. Viec nay kinh mong the, nhan vien thQdng diem VOC tai Ke<br />
cdc Ngdi [Ban Gidm dd'e Cdng ty Ddng An Chd lap ke hoach ddi bae trQdc hoac sau<br />
Anh tai Luan Ddn] xem xet vd, nhu da de mua mau dich de giam bdt sy thua thiet.<br />
trinh trQdc day, Cdng ty cua chung ta se ldi Day la mdt ke hoach thieu tinh kha thi bdi<br />
biet bao neu cd [...] ngudn vd'n dy trQ cho thUdng diem se rat thu dpng trong budn<br />
budn bdn, bdi tien [ddng] d day khdng phai ban (49). Nam 1660, Resimon - thUdng<br />
luc ndo cung cd the thu mua/ddi dQdc vdi ti nhan ngudi Nhdt - len tieng dd ldi viec ti<br />
gid hdi dodi xud'ng thd'p cho ngQdi Hd Lan,<br />
gid phai chdng (48).<br />
ket tdi viec VOC nhap khau qua nhieu bae<br />
Vdi ba nhdn to' dinh iQdng la bae nhdp vdo Dang Ngodi da ddn den tinh trang suy<br />
khdu, zeni nhap khau vd ti gid bac/tien thodi vd rdi ty do cua ti gid bac/tien ddng<br />
ddng, bieu dd 1 dUde xdy dyng n h i m the (50). Vd'n de ndy phu thupc vdo gdc nhin<br />
hien cdc xu the dao ddng trong vd'n de ti gid cua mdi cd nhan. Sy khan hiem tien ddng<br />
hdi dodi qua ede thdi ky khde nhau. Cdn cQ tai Dang Ngodi thdp nien 1650 tac ddng rat<br />
theo bieu dd 1, khi VOC thiet lap quan he ldn den sQ suy thodi ti gid hdi dodi, trong<br />
chinh thQc vdi Ddng Ngodi nam 1637, mdt khi khdi iQdng ldn bae Nhdt Ban, chu yeu<br />
lang bae tri gid khoang 2.000 ddng. Vdo do thQdng nhdn Hd Lan vd Trung Qud'e<br />
cudi thap nien 1640, ti gid bac/tien ddng dQa vao, da gdp p h i n ldm cho van de them<br />
b i t d i u suy thoai, dQng d ngQdng 1/1.500 t r i m trpng. Vi vay, ed the ndi ldi bude tdi<br />
vdo dau thdp nien 1650, gin nhQ rdi ty do cua Resimon danh eho ngUdi Ha Lan khdng<br />
xud'ng cdn 1/800 vao thdng 4 ndm 1654, va phai Id khdng cd can cQ, mac du khdng<br />
cd nguy cd xud'ng thd'p den 1/700-500 trong hodn todn chinh xdc.<br />
nhQng thang tiep theo. Tinh trang am dam<br />
cua ti gid hdi dodi edn k6o dai den diu thap Bieu dd-1 cung ddng thdi phan anh mdt<br />
nien 1660, trQdc khi ngQdi Ha Lan va Hoa hien tQdng thu vi khdc: trdi vdi xu the ti le<br />
thQdng bdt dau thay ddi thanh phin kim ngbich giQa san iQdng bae nhdp khdu vd ti<br />
loai nhdp khdu vdo Dang Ngoai. gia hdi doai, viec nhap khau tien zeni Nhat<br />
NhQ dQdc the hien sinh ddng trong bieu ti le thuan vdi - tham chi cdn kich thich -<br />
dd 1, ti gid bac/tien ddng suy thodi vao thdi chieu hQdng hdi phuc cua ti gid hdi dodi<br />
diem san iQdng bae nhdp khdu vdo Ddng bac/tien ddng. Sau khi thii nghiem tieu thu<br />
Ngodi dQng d mQc cao. Vd'n de dat ra la hai thanh cdng tien zeni nam 1661, ngQdi Ha<br />
xu hQdng trai chieu nay cd quan he tUdng Lan thQdng xuyen nhap khau tien zeni vdo<br />
hd tdi mQc ndo? Chieu hQdng thay ddi eiia Ddng Ngoai den tan nQa cudl thdp nien<br />
hai nhan to'bae vd ti gid hdi dodi trong bieu 1670. Khdng nghi ngd gi nQa, viec VOC<br />
dd 1 gdi y r i n g sd' iQdng bae VOC nhdp (cung nhQ Hoa thQdng) gidi thieu thdnh<br />
khau vdo Ddng Ngoai den trQdc thap nien cdng vd nhdp khau deu dan tien zeni trong<br />
1650 da tdc dpng rd't ldn den sy ma't gia hai thap nien 1660 vd 1670 da giup Ddng<br />
56 Rghien curu Lich siir. sg 1.2010<br />
<br />
Ngodi khic phue edn ban tinh trang khan gia ca cua cdc san pham khde cd chieu<br />
hiem t r i m trpng tien ddng, ddng thdi binh hQdng dao ddng xung quanh vipc tang hoac<br />
dn ti gia hdi doai vd'n da vd dang dao ddng giam ciia gia gao. Ndi tdm lai, gia mua vd<br />
manh tQ d i u thdp nien 1650. Bieu dd 1 cho bdn cdc san pham phu thupc chat che vao<br />
thd'y mdt thyc te rd rang: cung vdi sy tang sy hpi thu cua mua vu ndng nghiep, bao<br />
trudng ve sd' ludng zeni nhdp khau, ti gid gdm ca thu hoach (Jau t i m - vdn rd't can<br />
hdi doai bac/tien ddng tai Ddng Ngodi ddng cho ngdnh thu cdng nghiep td vd lua. Gid<br />
thdi hdi phuc. Vao nam 1672, ti gid hdi doai ca thQdng tdng trong nhQng nam md't mua<br />
ve cd ban da tang den 1/1.200; dat ngUdng ddn de'n khan hiem hdng hda va lUdng<br />
1/1.450 vdo ndm 1676. Vdo d i u thdp nien thyc, nhung sdm trd lai trang thai binh dn<br />
1680, ti gid hdi dodi bac/tien ddng da cd ban khi mua vu sau dUdc mua. Gia ca cung bi<br />
trd ve ngudng cua thdp nien 1630, dQng b anh budng nghiem trpng khi tien ddng<br />
miic trung binh 1/2.200 (51). Nhd ngudn khan hiem d Dang Ngoai.<br />
cung ed'p tien zeni ddi ddo, khdng chi sy<br />
khan hiem tram trpng tien ddng - vd'n da Cd hai nhdm gia ca chinh thu hut sy<br />
anh hQdng nghiem trpng nen kinh te Dang quan tam dac biet cua ngUdi Hd Lan cung<br />
Ngodi trong sud't thdp nien 1650 - dUde giai nhu cdc thUdng nhan ngoai qudc khdc budn<br />
quyet triet de, md ti gid bae hdi doai ban tai Dang Ngodi. Nhdm thQ nhd't - ddng<br />
bac/tien ddng cung hdi sinh manh me trong thdi Id nhdm dUdc quan tdm nhd't - bao<br />
cdc thdp nien cudl ciia the ky XVII. gdm ede thUdng pham dia phUdng ddnh cho<br />
xud't khau, dac biet la cdc san pham td lua.<br />
b. Tdc ddng de'n gid cd TQ nam 1637 de'n trUde khi Dang Ngodi<br />
gdnh chiu cuoc khiing hoang thieu tien<br />
Khao sdt xu the chung eiia gid ea b Viet<br />
ddng tram trpng dau thdp nien 1650, gia<br />
Nam the ky XVII va XVIII, nhd nghien cQu<br />
mua td sd'ng tai Ddng Ngodi dao dpng trong<br />
Nguyen Thdnh Nha da nhan xet rd't xac<br />
khoang 3,5 guilders/catty. Gia td tang<br />
dang ring trong khi mat b i n g gid ca cd xu<br />
manh trong hai thap nien 1650 va 1660,<br />
hudng dn dinh trong mdt thdi ky ddi, gid ca<br />
dQng d mQc trung binh 5 guilders/catty,<br />
mdt so' san p h i m eu the ed xu the tdng<br />
trQdc khi trd ve mQc gid cua nhQng nam<br />
giam trong nhQng thdi diem nhd't dinh (52).<br />
1630 vd 1640 trong cdc thdp nien tiep theo<br />
Ket ludn nay nhin chung phu hdp vdi<br />
(53). Td lua ra't re tai mien blc Viet Nam<br />
nhQng thdng tin dQdc phan dnh trong nhdt<br />
trong thap nien 1680 khi thi trQdng Nhdt<br />
ky budn bdn ciia thQdng diem Hd Lan (vd<br />
Ban khdng edn man md vdi san pham Ddng<br />
Anh) tai Dang Ngddi. Theo cac ngudn tQ<br />
Ngodi nQa. Vao nam 1687, gia td thu mua<br />
lieu phUdng Tdy, sd ludng bae nhdp kha'u<br />
tai Dang Ngoai tham chi da rdt xudng<br />
vdo Ddng Ngoai tdc dpng manh den ti gid<br />
tham hai, dQng cl mQc trung binh 2<br />
hdi doai bac/tien ddng vd, nhu mdt he qua,<br />
guilders/catty cl thi trQdng ty do (54). Gia<br />
dan den sy tang bode giam gid nhe ciia mpt<br />
ca ciia cac mat hang xua't khau khac ciing<br />
sd mat hdng dia phudng vao nhQng thdi<br />
dao ddng tQdng ty nhu gia td.<br />
diem cu the. Tuy nhien, sd lUdng kim loai<br />
tien te do ngUdi nudc ngodi nhap khau vdo Nhdm hang hda thQ hai chii yeu bao<br />
Ddng Ngoai ve cd ban khdng tdc ddng den gdm nhu yeu p h i m hang ngdy. TQdng ty<br />
chieu hQdng gid ca trong sud't the ky XVII. nhQ, bode tham chi cdn phy thupc chat che<br />
Vd bdi gao la san pham mang tinh ban le. hdn, cac thQdng pham xud't khau, gid ca cac<br />
Kim loai tien Rl^al B&n va chuyen biefn... 57<br />
<br />
Bang 3: Gia mot so san pham tor lua xua't •• LQdng ehi tieu tren Id qua cao so vdi<br />
khau tai Dang Ngoai nam 1642 mQc sd'ng cua dai da sd thQdng dan Ddng<br />
Ngodi, ndi mpt ngUdi thd mpc bode thd det<br />
Td sd'ng 152.380 dong/picul<br />
Sittouw (taddu?) 3.400 - dia phUdng khd ed the Idm ra 40 ddng mdi<br />
Que 11.000 - ngdy (57). Trong thap nien 1690, mdi chiee<br />
Sumongij 2.810 ddng/ta'm<br />
bat an edm cua Ddng Ngodi md ngUdi Anh<br />
Baa 3.200 -<br />
Hockiens (hoang 1.200 •~ -• • , « • / •<br />
thu mua de dUa sang An Dp ed gid trung<br />
quy in?) I'. 5 i : ' binh 3,7 ddng. NhU vay, mpt ngudi thd gd'm<br />
Pelings (linh ?) 3.600<br />
Zenuwasche [?] 1.400 _ ^ :M^ fi;. can phai ban khoang 30 san phim bat an<br />
hockiens • - . ^ . , • •<br />
edm de cd dii tien mua mdt con gd, hoac it<br />
Nhung 7.000 - nha't 5 chiee de mua mpt can gao (58).<br />
Chio 1.400 -<br />
Nsnidn: Tfnh to^n lil VOC 1146, Governor Paulus Traudenius<br />
Nhin chung, trong khi boat ddng mau<br />
10 Antonio van BrouckhorsI, Dec. 1642, fos. 708-711. dich xua't nhap k h i u ciia thUdng nhan<br />
Chii thich: 1 lang bae = 2 guilders 17 stuivers = khodng 2.000 ngoai qud'e ed the dd tdc ddng de'n tinh hinh<br />
dSng ti^n (500 dfing = 1 quan). gia ea eiia eae thUdng phim xud't khiu, viec<br />
loai thyc pham phy thupc rd't Idn vao tinh lUu t n i va sinh boat hdng ngdy cua hp<br />
hinh mua vy thu hoach hang ndm. NhQng dUdng nhu khdng anh huSng den xu the gid<br />
so lieu c h i t Ipc dQdc cho thd'y - ne'u khdng ea eae loai lUdng thyc thyc pham. Mdt<br />
ke den nhQng thdi diem khd khdn do thien trong nhQng ly do ed ban Id sd iQdng<br />
tai, md't mua vd chien tranh - gid ea eiia thQdng nhan ngoai qudc IQU tru tai Ddng<br />
cdc loai iQdng thyc va thyc pham hau nhQ Ngodi tQdng ddi nhd nen khd cd the tac<br />
khdng thay ddi trong sud't the ky XVII. Vao dpng den gia ca sinh boat vd dich vu tren<br />
d i u thdp nien 1640, mot can gao cd gid xd'p pham vi ldn.<br />
xi 20 ddng trong khi mpt eon gd thit ed gid<br />
c. Tdc ddng den nhdn liic<br />
khoang 110 ddng. Den thdp nien 1670, gid<br />
tien mpt con gd thit vdo khoang 80 ddng Trong nghien cQu cua minh ve tac dpng<br />
(55). ciia cdc cdng ty Ddng An chdu Au den kinh<br />
te Bengal sd ky cdn dai, nhd nghien cQu<br />
Theo phan dnh trong nhdt ky thQdng ngQdi An Dp Om Prakash ke't ludn: "hien<br />
diem Ha Lan vd Anh, nhan vien ciia eae thyc cua sy tdng trQdng ngoan mue trong<br />
thQdng diem chau Au an ud'ng vd chi tieu thu nhdp, d i u ra vd sQ dung nhan cdng<br />
khd xa hoa trong thdi gian iQu tni tai Dang xud't phdt tQ viec nen mdu dich giQa chdu<br />
Ngodi. Chi phi sinh hoat hdng ngdy rd't cao Au vd Bengal khdng phai la mdt nen mdu<br />
so vdi mQc song trung binh cua cQ dan dich 'Tainh thQdng" lien quan de'n boat ddng<br />
Dang Ngodi cung thdi diem. Vao nam 1642, trao ddi hdng hda Id'y hang hda, ma la mpt<br />
mdi ngay mpt nhan vien thQdng diem Ha nen mdu dich thien ve trao ddi kim loai quy<br />
Lan tai Ke Chd tieu trung binh 129 ddng; ld'y hdng hda, ham nghla ve thdng dQ xud't<br />
cac loai thyc p h i m thQdng dQdc mua la gd, khau cho Bengal" (59). Cin phai khdng<br />
ngdng, ca, gao, rau, trQng, eua, tdm, qua... dinh ngay tQ d i u rang tQ than nen ngoai<br />
Ba mQdi nam sau, khau p h i n an hdng thQdng vdi phUdng Tay ciia Ddng Ngodi<br />
ngdy cua moi nhan vien thQdng diem Anh khdng the so sanh vdi Bengal ea ve quy md<br />
Id 223 ddng (56). va thdi gian tdn tai. Tuy nhien, ban chat<br />
58 Rghien cihi Lich sit, s61.2010<br />
<br />
ngoai thUdng cua hai khu vyc cd nhieu n^t Trong giai doan 1637-1699, VOC d i u tU<br />
tUdng ddng neu ta dat va'n de phan tich khoang 13.524.028 guilders chu yeu vao<br />
ban chat eiia nen mdu dich kieu "kim loai san p h i m td lua Dang Ngodi, tUdng dUdng<br />
ddi hdng hda" - ey the la bae vd ddng ddi vdi 215.000 guilders mdi nam (62). Thdi ky<br />
lay td lua vd vai sdi - vd'n Id ddc trUng cd ndy cung chQng kien sy phdt trien manh<br />
ban eho ed'u true thUdng mai giQa cdc Cdng me ciia nen mau dich ciia Hoa thUdng vdi<br />
ty Ddng An chau Au vdi ca Bengal vd Ddng mien blc Viet Nam. Mac du chung ta<br />
Ngodi. Vi the, Bengal ed the dQdc sif dung khdng ed tu lieu ehi tiet ve d i u tU budn ban<br />
nhQ mdt thyc the so sdnh phu h(?p trong eua Hoa thUdng, nhQng thdng tin gidn tiep<br />
nghien cQu cdc khia canh npi tai cua ngoai tQ ngudn tu lieu VOC cho tha'y tdng d i u tU<br />
thQdng Ddng Ngoai, dac biet Id vd'n de eua ngUdi Hoa vdo budn bdn vdi Ddng<br />
nhdn cdng lao ddng, trong the ky XVII. Ngodi ude tinh dat 2/3 tdng vd'n d i u tU ciia<br />
De chi ra dQdc nhQng tac dpng cua ngoai VOC. Neu ude lUdng ndy Id chinh xdc,<br />
thUdng den tinh hinh sil dung nhan lyc, khoang 9.009.352 guilders da dUde Hoa<br />
nhd't Id nhan lyc trong ngdnh thu cdng thUdng d i u tQ chii yeu vao td lya Ddng<br />
nghiep td lua, thiet nghi cin khai qudt tinh Ngoai trong khoang 7 thdp nien cudi eiia<br />
hinh san xud't td lua vd vai vdc tai Ddng the ky XVII (63). NhQ vay, tdng d i u tU vdo<br />
Ngodi the ky XVII. NhQng ghi chep cua Dang Ngodi, ehu yeu vdo td lya, ciia rieng<br />
ngQdi phQdng Tay cho thd'y san iQdng td ngUdi Hd Lan vd ngQdi Hoa giai doan<br />
lua san xua't hang ndm tai Ddng Ngodi da 1637-1700 da len tdi 22.523.380 guilders,<br />
tdng len ddng ke trong nQa d i u the ky tQdng dQdng vdi 350.000 guilder mdi ndm -<br />
XVII. Mdt so' trung tam td lua phat trien chQa ke de'n cac khoan d i u tU ciia eae<br />
ngay trong hoac gan pham vi kinh thdnh thudng nhan ngoai qud'e khdc, ddng chu y<br />
Thang Long (60). Mae du vay, mot khdi Id ngUdi Nhdt vd ngUdi Bd Ddo Nha trong<br />
iQdng ldn td sd'ng vd lua tam vdn dQdc ndng giai doan trUde dd cung nhu ngUdi Anh va<br />
dan san xud't hdng nam d ndng thdn dQdi Phdp trong khoang 3 thdp nien cudi the ky<br />
dang san pham thii cdng truyen thd'ng. XVII (64).<br />
Khoang d i u thap nien 1640, Qdc tinh Dang<br />
Ngodi cd 953.810 hd gia dinh (khoang Vay khdi lUdng Idn vdn dau tU ndy da<br />
4.769.050 ngQdi); p h i n ldn tap trung tai tac dpng nhu the ndo den nganh thii cdng<br />
chau thd sdng Hdng vd eae vung phu can nghiep td lya Dang Ngodi, cu the hdn Id sd<br />
(61). Mac du p h i n da eae hp gia dinh tham lUdng nhan cdng lao dpng? Mae du khd cd<br />
gia hoac trye tiep hoac gian tiep vdo boat the dUa ra con so' chinh xac cho cau hdi<br />
ddng san xud't td lua dQdi cdc quy md ldn tren, hien thyc phat trien ngoan mue ciia<br />
nhd khac nhau, hp it khi ehu trQdng ngdnh td lua Dang Ngodi trong niia diu<br />
chuyen ddi hodn todn dd't canh tdc tQ lua the ky XVII gidn tiep cho thd'y nhu cau Idn<br />
sang dau. Td lua vi the v i n chi xep b hdng cung nhu ngudn vd'n d i u tU tQ ben ngodi dd<br />
thQ ye'u trong ke hoach canh tac thQdng vdo ngdnh thii cdng nghiep trpng ye'u ndy.<br />
nien ciia ndng dan Dang Ngoai. Tuy nhien, Vao giQa thdp nien 1630 khi san pham td<br />
san iQdng td lua san xud't hdng ndm vdn lya mien bae Viet Nam cdn dUde Ua chuong<br />
rd't ldn, dap Qng dii nhu cau thu mua ciia tai thi trudng Nhdt Ban va san lUdng td lua<br />
ngQdi nude ngodi do mpt sdlUdng ldn hd gia san xud't hdng ndm edn b mile tUdng ddi<br />
dinh tham gia san xud't. cao, ngUdi Hd Lan ude tinh hdng nam Ddng<br />
Kith loai H^n Tlftii B^n va chuyen biefn... 59<br />
<br />
Ngodi san xud't va xua't k h i u khoang 1.500 Phai IQU y mdt dieu Id ph6p tinh tren<br />
pieul (tUdng dudng 90 ta'n) td sd'ng vd ddn thuan mang tinh cd hpc gian ddn bdi<br />
khoang 6.000 td'm lya cdc loai nhu pelings, nd chQa xet den ede vd'n de lien quan nhQ<br />
baas, chio, sumongij, hockiens...(65). ndng ddn trong thyc te thQdng phai bdn<br />
mdt iQdng san pham nhd't dinh eho chinh<br />
Mpt dieu chac chin Id mpt sd' lUdng ldn<br />
quyen d mQc gia thd'p nhieu gid thi trQdng<br />
nhdn lyc da tham dy, du trye tiep hay gidn<br />
kem thee eae khoan thue vd chi phi. Tuy<br />
tie'p, vdo viec san xud't khdi lUdng ldn san<br />
nhien, nd dii sang td de cho thd'y ddng gdp<br />
phdm td lua ndi tren. Viec cdc ngudn tU<br />
quan trpng ciia ngdnh thii cdng nghiep td<br />
lieu khdng cung ed'p thdng tin chi tiet ve<br />
lua (vd gd'm sQ) trong viec thu hut nhan<br />
san lUdng td lya trung binh do mdi hp gia<br />
cdng lao ddng vdo san xud't hdng hda xud't<br />
dinh san xua't bupe chung ta phai suy ludn<br />
khau, tdc ddng trQc tiep den sy md rdng<br />
tren cd sd nhQng dQ lieu lien quan va mang<br />
eiia nen kinh te hang hda va ngoai thUdng<br />
tinh dai dien. Theo ket qua khao sat gin<br />
Dang Ngodi the ky XVII. Dieu ddng tide Id<br />
day tai mdt sd hd san xud't td lya truyen<br />
cdc san pham td lua vd gd'm sQ Ddng Ngodi<br />
thd'ng tai Vu ThQ (Thai Binh) thupc chau<br />
- nhQ da dQdc chi ra treng ede chuyen ludn<br />
thd sdng Hdng, mdt hp ndng dan - ben canh<br />
nghien cQu gan ddy - nhin chung chi Id cac<br />
canh tdc lua - thu hoach tdi da khoang 10<br />
san pham ddng the cho cdc mat hdng td lua<br />
can td mdi nam tQ viec trdng dau nudi t i m .<br />
vd gd'm sQ den tQ Trung Qud'e (vd d chQng<br />
Gia sQ moi hp gia dinh Ddng Ngodi the ky<br />
mye ndo dd Id td lua Bengal). Vi the, khi td<br />
XVII cung thu hoach trung binh 10 can td<br />
lua vd gd'm sQ Trung Qud'e xud't hien trd lai<br />
nhQ tren, it nhd't 9.000 hd hoac 45.000<br />
tren thi trQdng khu vyc vd qudc te thi san<br />
nhan cdng (tQdng dQdng 1% dan sd Ddng<br />
pham Ddng Ngodi lai nhanh chdng ddnh<br />
Ngodi luc dd) da tham gia vdo viec san xud't<br />
md't vi the eua minh (66).<br />
90 tan (1.500 pieul) td sd'ng hdng ndm. Dd<br />
Id chQa ke den mdt sd' lUdng ddng ke nhdn Theo ghi nhdn cua ngUdi Hd Lan, tQ<br />
cdng nhu thd det, nhudm, tay, theu... tham cudl thap nien 1660 ngQdi Dang Ngodi bat<br />
gia vdo qua trinh san xud't lua tdm. Neu ta d i u chuyen nhieu bai trdng dau sang canh<br />
thyc hien mdt phep tinh ddn gian r i n g mdi tdc lua vd boa mdu - he qua cua mdt nen<br />
hd gia dinh tham gia san xua't td lya (chua thu cdng nghiep td lya dang tren dd suy<br />
tinh den nhQng khoan d i u tQ vd chi phi thodi do md't thi trQdng tieu thy Nhdt Ban.<br />
trong san xud't) thu hoach khoang 10 can ThQdng diem Hd Lan cho biet nhQng ndm<br />
(166,5 catties) td sd'ng mdi mua, d mQc gid gan day thd det Ddng Ngodi thQdng khdng<br />
trung binh 3,5 guilders/catty, moi hp thu tien hdnh cdng viec mdt cdch ehu ddng md<br />
nhdp khoang 60 guilders tQ boat ddng san dpi den khi thQdng nhdn nQde ngoai dd den<br />
xud't td lya. (3 mot xQ sd t h u i n ndng nhQ giao tien dat hdng. Vdo cudl thdp nien<br />
Dang Ngodi - ndi gid ca ede mdt hdng xoay 1680, "thQdng nhdn thQdng phai iQu tru 3<br />
quanh gid gao - 60 guilders ed the mua hdac 4 thdng sau khi dat tien mdi cd the<br />
dQdc khoang 39 piculs (tQdng dQdng 2,3 nhdn dQdc hang bdi vi ddm thd ngheo chi<br />
tan) gao b mile gid 15 tien (khoang 1,5 thue dQdc khi tdu vdo ben vd tien cdng da<br />
guilders) moi pieul. Sd gao ndi tren nhin dQdc trao" (67). Sy suy thodi trong san xud't<br />
chung tQdng ddi dQ dat cho mpt hd gia dinh vd budn ban td lua tac dpng khdng chi den<br />
ndng ddn, thd thu cdng md ea ede giai tang<br />
vdi trung binh 5 nhan khau.<br />
60 Rghien curu Lich sJr. sg 1.2010<br />
<br />
khde nhu thUdng nhan, ngUdi mdi gidi... A. Gidi nghien cQu tQ lau cung da nhdn<br />
Viec ngUdi Anh vd Ha Lan rdi bo Ddng thQc ro tac dpng manh me ciia ngudn bae<br />
Ngoai l l n lUdt trong cac ndm 1697 vd 1700, tQ Tan The gidi (chu ye'u tQ Peru va<br />
ehUa ke den viec nhieu Hoa thudng da rdi Mexico) de'n eupe "each mang gia ca" (price<br />
bd Ddng Ngoai tQ cudl thdp nien 1680, da revolution) tai chau Au the ky XVI (68). Va<br />
gdp p h i n ldm suy giam ddng ke sd' iQdng g i n day Gunder Frank da khai quat hoa<br />
nhan cdng Dang Ngodi tham gia trye tiep mpt each thuyet phuc xu the va tac dpng<br />
bode gidn tiep vdo ngdnh san xua't td lua ciia cac ddng di chuyen kim loai quy den<br />
xud't khau. kinh te' va xa hpi chau A, tieu bieu la xa hpi<br />
Trung Qude, giai doan can dai sd ky (69).<br />
4. Ket l u a n<br />
Theo dd, xung lyc manh me vd tac dpng<br />
Do ban che ve thdi iQdng, bdi viet khdng hang xuyen cua cac ddng kim loai tien te<br />
the di vdo thao luan toan bp cdc khia canh (ke ca cac ddng chay cua kim loai Nhdt<br />
kinh te - xa hdi dudi tac dpng ciia khoi Ban) de'n cac nen kinh te chau A thdi ky<br />
lUdng Idn kim loai tien te Nhdt Ban do ndy la dieu khdng the phii nhan.<br />
ngUdi Hd Lan va cdc thUdng nhan ngoai<br />
Vdi Ddng Ngoai, ne'u nhU the ky XVI<br />
qude khdc nhdp khau vdo Dang Ngodi giai<br />
mien bae Viet Nam vdn hi cd lap tQ cac<br />
doan 1637-1700. Tuy nhien, viec phan tich<br />
ludng hai thUdng quo'c te qua khu vyc Bien<br />
ba vd'n de cd ban la ti gia hdi doai bae/tien<br />
Ddng (70), the ky XVII chQng kien sy tham<br />
ddng, gia ca hang hda vd ngudn nhan lyc<br />
tham gia vao mdt sd' ngdnh thii cdng dy, du edn thieu chii dpng, cua Ddng Ngoai<br />
nghiep mui nhpn (td lya, gd'm sQ) cung da vdo he thd'ng thQdng mai chau A cung nhu<br />
cho thd'y hien thyc ve tdc dpng manh me, cdc ludng hang hai A-Au. Ne'u nhu Surat<br />
trye tie'p vd hang xuyen cua bae, ddng vd (An Dp) tQ lau v i n dUdc coi la "canh tay<br />
tien ddng den sy md rpng cua ngoai trdi" (linkearm) trong mang lUdi budn ban<br />
thQdng, vd rpng hdn Id todn bd nen kinh te hUdng lieu cua VOC vdi khu vyc Moluccas<br />
hdng hda. Dang Ngodi the ky XVII. Thay vi (71), nhQng nghien cQu g i n day ve quan h?<br />
lap lai cac ket ludn vd'n da dQdc dQa ra day VOC-Ddng Ngodi eho tha'y Dang Ngoai<br />
dd trong bdi viet dan xen vdi viec phan tich cung Id "canh tay trai" cua nen mau dich<br />
dQ lieu, phan ket ludn xin khdi qudt ve ciia VOC vdi Nhat Ban (72). Trong bdi canh<br />
mang ludi trao ddi kim loai tien te qud'e te td lua Trung Quo'c khan hiem tren thi<br />
the ky XVII vd dinh vi Dang Ngodi trong trUdng khu vUc va quo'c te, td lua Dang<br />
cac ludng mdu dich kim loai ndi tren. Ngoai trd thanh chiee chia khda van nang<br />
de VOC mcl toang canh ciia thi trUdng kim<br />
TQ vdi thap ky qua khai niem "toan cau<br />
loai quy Nhat Ban n h i m thu mua bae,<br />
hda giai doan cdn dai sd ky" (early modern<br />
ddng, tien ddng, vang - loai vo'n dau tU<br />
globalization) da trd nen ngdy cdng thdng<br />
khdng the thieu cho nen thUdng mai "kim<br />
dyng trong gidi sit hpc qude te, nha't Id<br />
loai ddi hang hda" (bullion-for-goods trade)<br />
nhQng ngQdi nghien cQu lich sit todn elu<br />
ciia Cdng ty Ddng An Ha Lan tai phUdng<br />
(global history). Mot trong sd cdc nhan td<br />
Ddng. ThUe te tren da gdp phan dUa Dang<br />
then chd't gdp p h i n tao nen qua trinh toan<br />
Ngoai trd thanh mot m I t xich tUdng ddi<br />
cau hda sdm la sy hinh thanh eae nhip c i u<br />
quan trpng trong mang ludi buon ban kim<br />
thQdng mai va bang giao qudc te, ke't ndi<br />
loai tien te lien hodn cl khu vue Ddng A the<br />
khdng ehi chau Au md ca chau My vdi chau<br />
Kim loai Hen RI)a! B^n va chuyen bien.. 61<br />
<br />
ky XVII nhu da dUdc John K. Whitmore chi dUde phan tich b tren. Hi vpng nhQng<br />
ra rd't xac dang tQ nhieu nam qua (73). nghien cQu sau ndy ve sy md rdng eiia kinh<br />
TUdng ty nhu tai cdc qud'e gia phUdng te hang hda rieng, bien ddi kinh te xa hdi<br />
Ddng khdc the ky XVII, sy phdt trien ciia ndi chung, d Dang Ngodi the ky XVII se<br />
kinh te hang hda Ddng Ngodi mdt mat dudc hQdng nhieu hdn den viec tim hieu ye'u td<br />
kich thieh, mot mat hi tdc ddng manh, bdi ngoai sinh nay ben canh nhQng ye'u to' npi<br />
khdi lUdng ldn kim loai tien te do thUdng sinh vd'n da vd dang dQdc phan tich khd ky<br />
nhan ngoai qud'e dUa vdo de ddi ld'y td lua trong cdc cdng trinh nghien cQu tQ trQdc<br />
vd cdc san pham xua't khau khde, nhu da de'n nay.<br />
<br />
<br />
CHU THICH<br />
<br />
(43). Samuel Baron, "A Description of the G/12/17-6: fo. 272. Xem them hoat dong nhap<br />
Kingdom of Tonqueen", in John Pinkerton (ed.), A khiu tien zeni Nhat vao Dang Ngoai trong cac<br />
Collection of the Best and Most Interesting Voyages ph£n trudc cua bai viet.<br />
and Travels in AU Parts of the World, Vol. 9.<br />
(52). Nguyen Thanh Nha, Tableau economique<br />
(London, 1811), p. 664.<br />
du Vietnam, p. 200.<br />
(44). BL OIOC G/12/17-1, Tonkin Factory to<br />
(53). Xin xem cac thao ludn chi tiet vi hoat<br />
London, 7 Dec. 1672, fos. 41-55.<br />
ddng xua't kha'u td lua Dang Ngoai sang Nhat Ban<br />
(45). Nguyen Thanh Nha, Tableau economique thong qua Cdng ty Ddng An Ha Lan VOC cung<br />
du Vietnam aux XVIIe et XVIIIe Siecles (Paris: nhu gia mua vao (tai Dang Ngoai) va ban ra (tai<br />
Cujas, 1970), Tham khao ban dich tie'ng Viet cua Nhat Ban) tif: Hoang Anh Tua'n, Silk for Silver,<br />
Tu heu Khoa Lich sQ, TrUdng Dai hoc KHXH&NV, pp. 143-164.<br />
DHQGHN. , , .^, ,,, ,<br />
(54). Tinh toan til so' lieu trong Buch, "La<br />
(46). Xem so lieu chi tiet vi hoat dpng nh9p Compagnie" (1937), pp. 183-184.<br />
kha'u bae vao Dang Ngoai cua VOC tU Bang 1.<br />
(55). VOC 1140, Specificatie van de on- ende<br />
(47). Xem cac phan tich ve hoat ddng nhllp montcosten anno 1642 in Tonquin gevallen.<br />
kh^u bae vao Dang Ngoai ciia VOC d ph£n diiu cua<br />
(56). Tinh toan tU VOC 1140, Specificatie van<br />
bai viet.<br />
de on- ende montcosten anno 1642 in Tonquin<br />
(48). BL OIOC G/12/17-9, Tonkin factory to gevallen; BL OIOC G/12/17-1, Tonkin factory<br />
Fort St. George, 24 Nov. 1696, fo. 460. records, 20 Aug. 1672, fos. 29-30.<br />
(49). VOC 1197, Tonkin comptoir naar Batavia, (57). Ve va'n de nhan cdng va gia ca, cd the<br />
Nov. 1653, fos. 598-611; Generate Missiven II, pp. tham khao tit Nguyen Thua Hy, Economic History<br />
697-702. of Hanoi in the 17"', 18"' and 19"' Centuries (Hanoi:<br />
(50). Generate Missiven III, pp. 346-347. ST PubUshing House, 2002), pp. 221-270; Nguyen<br />
Thanh Nha, Tableau economique du Vietnam.<br />
(51). Sd lieu trich lUdc tQ nhat ky va tai lieu<br />
kinh doanh ciia thudng diem Anh tai Dang Ngoai: (58). BL OIOC G/12/17-9, Tonkin factory<br />
BL OIOC G/12/17-1: fos. 41-55; G/12/17-3: fo. 169; records, 25 Dec. 1693, fo. 340.<br />
62 Rghien eiiru Lich siir. so 1.2010<br />
<br />
(59). Om Prakash, "Bulhon for Goods", pp. 159- chi VUdt qua sd vdn diu tU ciia ngUdi Ha Lan. Vi<br />
187; Om Prakash, The Dutch East India Company du, nam 1664 Hoa thUdng mang de'n Dang Ngoai<br />
and the Economy of Bengal 1630-1720 (Princeton: 200.000 lang bae (xa'p xi 570.000 guilders) dl thu<br />
Princeton University Press, 1985), pp. 234-248. mua td lua cho thi trUdng Nhat Ban, trong khi<br />
Xem them: Femme Gaastra, "Geld tegen ngUdi Ha Lan chi dUdc cung ca'p 347.989 guilders<br />
Goederen: Een Structurele Verandering in het eho mila budn ban nam do. VOC 1252, H. Verdonk<br />
Nederlands-Aziatisch Handelsverkeer", Bijdragen to Batavia, 23 Feb. 1665, fos. 209-248; Buch, "La<br />
en Mededelingen Betreffende de Geschiedenis der Compagnie" (1937), pp. 161-162.<br />
Nedertanden 91-2 (1976), pp. 249-272.<br />
(64). Iwao Seiichi Ude tinh rSng moi thuyen<br />
(60). Xin xem Nguyen Thua Hy, Economic Chau An Nhat ra budn ban d Ddng Nam A mang<br />
History of Hanoi, pp. 154-169. Hoang Anh Tua'n, theo trung binh 50.000 lang bae (hoac 155.000<br />
Silk for Silver (Chapter 2: An Economic guilders). Neu ta cha'p nhan con so Ude lUdng tren<br />
Background) de co them thong tin chi tiet ve tinh ciia Iwao, khoang 2.000.000 lang bae (hoac khoang<br />
hinh san xuS't td lua tai Dang Ngoai the'ky XVII. 6.200.000 guilders) da dUdc thuy§"n Chau a'n Nhat<br />
dUa den Dang Ngoai tii nam 1604 den nam 1635.<br />
(61). Theo ude tinh eua Li Tana, Nguyen<br />
Seiichi Iwao, Shuin-sen Boeki-Shi no Kenkyu<br />
Cochinchina, p. 171.<br />
[Nghien cQu hoat dong mSu dich Chau An thuyen]<br />
(62). Td'ng kim ngach dJiu tu eua VOC tai Xiem<br />
(Tokyo: Kobundo, 1958), pp. 49, 269.<br />
trong 62 nam (1633-1694) la 9.934.526 guilders,<br />
trung binh 160.234 moi nam (So'lieu tinh toan tii (65). Dagh-register Batavia 1636, 69-74. Xin<br />
Smith, The Dutch in Seventeenth-Century xem them tii Hoang Anh Tua'n, "Mau dich td lua<br />
Thailand, pp. 63, 70). Tuy nhien, c^n lUu y mot cua Cdng ty Dong An Ha Lan vdi Dang Ngoai,<br />
thue te la cfl'u true thUdng mai VOC-Xiem the ky 1637-1670", Tap chi Nghien ciu Lich si 3/2006, tr.<br />
XVII tUdng dd'i khac biet vdi cS'u tnic thUdng mai 10-20.<br />
VOC-Dang Ngoai cung thdi diem. Trong nhiing<br />
(66). Xin xem nhflng thao lucln ve va'n de ddng<br />
nam dau ciia quan he vdi Ayutthaya (tii nam<br />
the cua san phim Dang Ngoai tren thi trUdng qudc<br />
1604), VOC toan tinh sQ dung Xiem nhu cQa ngd<br />
te tii: Klein, "De Tonkinees-Japanse zijdehandel",<br />
de md quan he vdi Trung Quo'c va thu mua thUdng<br />
pp. 152-177; Hoang Anh Tua'n, Silk for Silver<br />
pha'm Trung Hoa. Sau dd Xiem trd thanh nguon<br />
(Chapter 6); Ho Chumei, "The Ceramic Trade in<br />
cung ca'p lUdng thuc (chu yeu la gao) eho Batavia<br />
Asia, 1602-1682", in, A. J. H. Latham and Heita<br />
va cac thudng pham xuS't kh£u sang Nhat,<br />
Kawakatsu (eds.), Japanese Industrialization and<br />
Formosa, Malacca, An Do, chau Au. Mae du vay,<br />
the Asian Economy (London and New York:<br />
vin ed the nhan tha'y rang kim ngach cua VOC<br />
Routledge, 1994), pp. 35-70; Bennet Bronson,<br />
trong buon ban vdi Dang Ngoai the ky XVII diing d<br />
"Export Porcelain in Economic Perspective: The<br />
miie tUdng dd'i cao so vdi Xiem, dac biet la vdi Lao<br />
Asian Ceramic Trade in the 17"' Century", in Ho<br />
va Campuehia (Ve budn ban ciia VOC tai Lao va<br />
Chumei (ed.). Ancient Ceramic Kiln Technology in<br />
Campuehia, ed the tham khao tii Buch, "La<br />
Asia (Hong Kong: University of Hong Kong, 1990),<br />
Compagnie" (1937), pp. 195-237.<br />
pp. 126-150; Hoang Anh TuS'n, "Gd'm sQ Dang<br />
(63). Theo nhiing thong tin trich lUdc dUdc tit tU Ngoai xua't kha'u ra Dong Nam A th6' ky XVII: TU<br />
lieu VOC, trong nhieu nam so' lUdng vdn dau tU lieu va nhan thiic", T^p chi Nghien ciu Lich si<br />
vao budn ban vdi Dang Ngoai ciia Hoa thUdng tham 11/2007, tr. 26-39. ,v^ i i =r;! . -i^l,' n<br />
Kim logi Hdn R I } ^ B i n va ehuyin bi6i... 63<br />
<br />
<br />
(67). William Dampier, Voyages and Discoveries (70). Xem lufln diim vk khdi qudt hda vl<br />
(London: The Argonaut Press, 1931), p. 49. , ,- _ Thang Long ciing nhU Dang Ngoai ndi chung trong<br />
(68). Earl J. Hamilton, American Treasure and bdi canh hai thudng khu vUc t h i ky XVI tQ:<br />
the Price Revolution in Spain (Cambridge, Mass., Anthony Reid, Southeast Asia in the Age of<br />
1934). Xem them c6c tham luftn chuyen dl vl vft'n Commerce 1450-1680 (Vol. II: Expansion and<br />
di kim loai tiln t$ trSn pham vi toin ciu vko Crisis) (New Haven: Yale University Press, 1993),<br />
trung dai m^t ky-cftn dai sd ky trong J. F. pp. 62, 63, 71 va cac trang tilp theo.<br />
Richards (ed.). Precious Metals in the Later<br />
(71). Femme Gaastra, De Geschiedenis van de<br />
Medieval and Early Modern Worlds (California:<br />
VOC (Walburg Pars, 2002).<br />
CaroUna Academic Press, 1983).<br />
(69). Xin xem nhiing luftn diim thu vi vl cac (72). Hoang Anh Tua'n, Silk for Silver, pp. 219-<br />
dong chay cua kim lo^i tiln t§ vio chflu A trong: 220.<br />
Frank, Reorient: Global Economy in the Asian Age, (73). Whitmore, "Vietnam and the Monetary<br />
pp. 131-164. Flow", pp. 363-396.<br />
<br />
<br />
NCHi TAM Td NAM KY THdl THU$C PHAP<br />
(Tiep theo trang 27)<br />
•tn^sii -;i.<br />
<br />
<br />
Mpt khi xu&'t k h ^ u dutjc td sdng, trien K^ Ua chupng chu ye'u Id p h y e vy s a n xua't<br />
vong n g a n h t ^ m td N a m K^ se ra't Idn. Theo cua cac gia dinh. Thdi giein tdi, p h a i tim each<br />
mpt thong bao chinh thQc ciia Bp ThUdng che tao nhQng co m a y I^p dSt theo h ? thdng<br />
mai P h a p , t r o n g n S m 1910 vi$c n h d p k h ^ u cd khi cua P h a p , nhUng p h a i re tien hdn va<br />
td sdng va cac p h e p h ^ m cua td t ^ m vao thich n g h i vdi eae phUdng p h a p b a n xQ, de<br />
nu6c P h a p se t a n g len 340 tri$u francs. CO t h e cung ca'p n h i i n g s a n phllm tdt hdn vd<br />
V l nhQng budc cai tie'n tie'p theo, P h a i cha't lucjng ciing nhU gia trj b i n g hda. Tuy<br />
dodn cho rling: cac d y n g cy Udm td d$t l y a nhien, nhiing be Udm vd k h u n g c i i eua cac<br />
dang dU
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
AANETWORK
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn