Kinh tế thủy lợi - Chương 3

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

138
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phân tích hiệu ích công trình i. khái niệm chung Hiệu ích công trình là hiệu ích kinh tế sau khi công trình đã xây dựng xong đi vào quản lý khai thác. 1. Khái niệm về hiệu ích kinh tế công trình thuỷ lợi: Hiệu ích kinh tế công trình thuỷ lợi bao gồm 2 phần: - Hiệu ích kinh tế Xã hội. - Hiệu ích kinh tế của ngành quản lý công trình còn gọi là hiệu ích quản lý kinh doanh. a. Hiệu ích kinh tế xã hội: Hiệu ích kinh tế xã hội là phần tăng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kinh tế thủy lợi - Chương 3

Ch−¬ng III Ph©n tÝch hiÖu Ých c«ng tr×nh i. kh¸i niÖm chung HiÖu Ých c«ng tr×nh lµ hiÖu Ých kinh tÕ sau khi c«ng tr×nh ®· x©y dùng xong ®i vµo qu¶n lý khai th¸c. 1. Kh¸i niÖm vÒ hiÖu Ých kinh tÕ c«ng tr×nh thuû lîi: HiÖu Ých kinh tÕ c«ng tr×nh thuû lîi bao gåm 2 phÇn: - HiÖu Ých kinh tÕ X· héi. - HiÖu Ých kinh tÕ cña ngµnh qu¶n lý c«ng tr×nh cßn gäi lµ hiÖu Ých qu¶n lý kinh doanh. a. HiÖu Ých kinh tÕ x· héi: HiÖu Ých kinh tÕ x· héi lµ phÇn t¨ng tr−ëng thu nhËp kinh tÕ quèc d©n trong toµn X· héi do ¶nh h−ëng cña c«ng tr×nh thuû lîig ®Õn toµn côc cña nÒn kinh tÕ. - Víi c«ng tr×nh t−íi: Sau khi x©y dùng sÏ lµm t¨ng s¶n l−îng NN trong toµn x· héi thóc ®Èy sù t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ trong n−íc. - Víi c«ng tr×nh phßng lò: Th× b¶o vÖ ®−îc thµnh phè n«ng th«n, ruéng ®ång, nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, t¹o ®−îc sù æn ®Þnh vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c ngµnh. - Víi c«ng tr×nh thuû ®iÖn: Cung cÊp ®iÖn cho CN vµ sinh ho¹t gãp phÇn lµm nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. - Víi c«ng tr×nh cung cÊp n−íc: Gãp phÇn cho s¶n xuÊt Cn vµ ®¶m b¶o n−íc sinh ho¹t cña d©n. 30
Nãi tãm l¹i hiÖu Ých nÒn kinh tÕ x· héi lµ xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm toµn côc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n nªn cã thÓ gäi nã lµ hiÖu Ých kinh tÕ vÜ m«. b. HiÖu Ých qu¶n lý kinh doanh: Sau khi c«ng tr×nh ®· ®i vµo qu¶n lý khai th¸c, b¶n th©n ®¬n vÞ qu¶n lý kinh doanh cã thÓ ph¸t huy nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña c«ng tr×nh mang l¹i hiÖu Ých cho c«ng ty qu¶n lý, cho ngµnh nh−: - Thuû lîi phÝ trong c«ng tr×nh t−íi. - TiÒn b¸n ®iÖn trong c«ng tr×nh thuû ®iÖn. - TiÒn ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n ë hå chøa. - TiÒn du lÞch ë khu th¾ng c¶nh do hå chøa c«ng tr×nh mang l¹i. PhÇn hiÖu Ých kinh tÕ nµy do C«ng ty qu¶n lý khai th¸c, do ngµnh thuû lîi qu¶n lý nªn cã thÓ gäi nã lµ: HiÖu Ých kinh tÕ vi m«. Hai mÆt hiÖu Ých kinh tÕ nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, vµ lµm c¬ së cho nhau ph¸t triÓn. ë n−íc ta vµ mét sè n−íc trªn thÕ giíi khi x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi phôc vô th−êng chØ chó träng ®Õn hiÖu Ých kinh tÕ x· héi mµ coi nhÑ hiÖu Ých qu¶n lý kinh doanh. Tõ n¨m 1984 Nhµ n−íc ®· cã b¾t ®Çy chó ý ®Õn hiÖu Ých qu¶n lý kinh doanh, nh−ng còng kh«ng gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh do chÝnh ngµnh thuû lîi ®Ò ra. 2. Ph©n lo¹i hiÖu Ých kinh tÕ: Nh− trªn ®· nãi hiÖu Ých kinh tÕ gåm 2 phÇn: - HiÖu Ých kinh tÕ x· héi. - HiÖu Ých kinh tÕ kinh doanh. Ng−êi ta dïng c¸c h×nh thøc ph©n lo¹i sau ®Ó biÓu thÞ sù ¶nh h−ëng cña c«ng tr×nh thuû lîi ®Õn nÒn kinh tÕ. a. Ph©n lo¹i theo sù t¸c ®éng: Theo sù t¸c ®éng cña c«ng tr×nh, cã thÓ ph©n lµm 2 lo¹i sau: 31
- HiÖu Ých kinh tÕ trùc tiÕp. - HiÖu Ých kinh tÕ gi¸n tiÕp. ViÖc lý gi¶i cña 2 lo¹i nµy ®Õn nay vÉn ch−a ®−îc nhÊt trÝ. Cã ng−êi cho r»ng: HiÖu Ých trùc tiÕp chÝnh lµ hiÖu Ých qu¶n lý kinh doanh, cßn hiÖu Ých gi¸n tiÕp lµ hiÖu Ých kinh tÕ x· héi. Nh−ng cã lo¹i quan ®iÓm kh¸c l¹i cho r»ng: HiÖu Ých trùc tiÕp lµ s¶n phÈm ( m3 n−íc, kwh ®iÖn) do c«ng tr×nh thuû lîi s¶n sinh ra. Cßn hiÖu Ých gi¸n tiÕp lµ sù ph¸t triÓn t¨ng n¨ng suÊt cña c¸c ngµnh CN, NN Víi quan ®iÓm nµy th× còng khã tÝnh ra hiÖu Ých kinh tÕ. b. Ph©n lo¹i theo sù thÓ hiÖn cña hiÖu qu¶: Víi c¸ch ph©n lo¹i nµy th× cã: - HiÖu Ých h÷u h×nh. - HiÖu Ých v« h×nh. HiÖu Ých h÷u h×nh ®−îc biÓu hiÖn qua s¶n phÈm hoÆc tiÒn tÖ nh− hiÖu qu¶ cña n−íc t−íi, cña thuû ®iÖn HiÖu Ých v« h×nh kh«ng thÓ hiÖn qua vËt chÊt hoÆc tiÒn tÖ. VÝ dô: Sau khi x©y dùng hå chøa lµm cho phong c¶nh ®Ñp h¬n, c¶i thiÖn ®−îc khÝ hËu trong lµnh lµm cho tinh thÇn vµ cuéc sèng cña d©n tèt ®Ñp h¬n. c. Ph©n lo¹i theo sù lîi h¹i: Khi x©y dùng c«ng tr×nh víi môc ®Ých lµ ®em c¸i lîi l¹i cho con ng−êi, nh−ng còng do c«ng tr×nh ®ã t¸c ®éng ®−a mét phÇn c¸i bÊt lîi cã h¹i cho con ng−êi. Nªn theo c¸ch ph©n lo¹i nµy th× cã: - HiÖu Ých thuËn. - HiÖu Ých nghÞch. VÒ phÇn hiÖu Ých thuËn th× kh«ng cã g× bµn c·i. HiÖu Ých nghÞch lµ khi x©y dùng c«ng tr×nh ®Ó mang l¹i hiÖu Ých kinh tÕ, do ®Æc ®iÓm riªng cña nã 32
dÉn ®Õn nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu mµ kh«ng kh¾c phôc ®−îc hoÆc kh¾c phôc kh«ng hoµn toµn. VÝ dô: X©y dùng hå chøa víi khèi l−îng lín cã thÓ dÉn tíi sù kÝch thÝch cho ®Þa chÊn. X©y dùng hå chøa dÉn ®Õn mét sè bÖnh ( mµ tr−íc ®ã kh«ng cã) do muçi v»n, trïng hót m¸u g©y ra (®· xÈy ra ë Nam Phi, §an M¹ch, Trung Quèc). X©y dùng ®Ëp ®· lµm ng¨n ®−êng mét sè loµi c¸ v−ît vÒ th−îng nguån sinh s¶n C«ng tr×nh thuû lîi cã nhiÒu lo¹i phôc vô víi môc ®Ých kh¸c nhau. §Ó tÝnh to¸n hiÖu Ých kinh tÕ, ng−êi ta dùa theo môc ®Ých cña c«ng tr×nh th−êng lµ: - HiÖu Ých kinh tÕ cña c«ng tr×nh t−íi. - HiÖu Ých kinh tÕ cña c«ng tr×nh phßng lò. - HiÖu Ých kinh tÕ cña tr¹m thuû ®iÖn. - HiÖu Ých kinh tÕ cña c«ng tr×nh cÊp n−íc. - HiÖu Ých kinh tÕ vËn t¶i thuû - HiÖu Ých kinh tÕ c«ng tr×nh b¶o vÖ m«i tt−êng vµ du lÞch II. hiÖu Ých c«ng tr×nh t−íi 1. VÞ trÝ cña c«ng tr×nh t−íi trong viÖc t¨ng s¶n n«ng nghiÖp: TÝnh to¸n hiÖu Ých c«ng tr×nh t−íi chñ yÕu lµ tÝnh hiÖu Ých t¨ng s¶n l−îng n«ng nghiÖp do c«ng tr×nh thuû lîi mang l¹i. §©y lµ vÊn ®Ò kh¸ phøc t¹p ®−îc nhiÒu ng−êi nghiªn cøu: - §Ó t¨ng n¨ng suÊt c©y trång bao gåm nhiÒu yÕu tè: N−íc, ®Êt trång, ph©n bãn, gièng, kü thuËt canh t¸c Nh− vËy n−íc chØ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè trong t¨ng n¨ng suÊt, tuy nã lµ yÕu tè quan träng, nh−ng kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶, do ®ã kh«ng thÓ víi viÖc t¨ng n¨ng suÊt chØ lµ yÕu tè t−íi. HiÖu Ých cña t−íi chØ chiÕm mét phÇn trong viÖc t¨ng n¨ng suÊt, phÇn cßn l¹i lµ do c¸c yÕu tè n«ng nghiÖp. Ng−êi ta 33
dïng hÖ sè ε ®Ó biÓu thÞ hiÖu Ých cña ngµnh Thuû l¬i. HÖ sè ε th−êng ph¶i qua thÝ nghiÖm thùc nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh. ë n−íc ta ch−a ®i s©u nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. ε = 0,4 (Do Gi¸o s− Du-dic ®Ò xuÊt). - ë Liªn X« - ë Trung Quèc ε = 0,5 ÷ 0,6 ( vïng h¹n h¸n trång lóa). ε = 0,2 ÷ 0,3 (víi vïng m−a nhiÒu). - §iÒu kiÖn khÝ hËu ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn hiÖu Ých t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. §èi víi vïng cã l−îng m−a ®iÒu hoµ mµ trång c¸c lo¹i c©y trång c¹n, th× hiÖu Ých do t¸c ®éng cña Thuû lîi kh«ng ®−îc thÊy râ, mµ ε rÊt bÐ. Tr¸i l¹i ®èi víi vïng h¹n h¸n mµ trång lóa th× t¸c ®éng cña yÕu tè thuû lîi lµ rÊt râ rµng (ε t−¬ng ®èi lín). HÖ sè ε cßn ®−îc thay ®æi theo n¨m m−a nhiÒu, m−a Ýt. Do ®ã ®Ó tÝnh to¸n ε ta nªn dïng tµi liÖu b×nh qu©n cña nhiÒu n¨m ®Ó lµm c¨n cø. §Ó x¸c ®Þnh hÖ sè hiÖu Ých thuû lîi ε ng−êi ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p th× nghiÖm vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra. a. Ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh ε Trªn khu thÝ nghiÖm cã ®iÒu kiÖn thæ nh−ìng, ®Þa chÊt thuû v¨n mang tÝnh ®Æc tr−ng cho khu t−íi. Ta chia khu t−íi thÝ nghiÖm ra nhiÒu khu nhá vµ tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®èi chiÕu so s¸nh. Khu §iÒu kiÖn thuû lîi Kü thuËt NN N¨ng suÊt 1 Kh«ng t−íi B×nh th−êng N1 2 T−íi b×nh th−êng B×nh th−êng N2 3 T−íi b×nh th−êng Víi tr×nh ®é cao N3 4 T−íi víi tr×nh ®é cao B×nh th−êng N4 5 T−íi víi tr×nh ®é cao Víi tr×nh ®é cao N5 34
- Kü thuËt NN b×nh th−êng lµ kü thuËt dïng chung toµn bé hÖ thèng, vÒ gièng, vÒ ph©n, thuèc trõ cá, trõ s©u. - Kü thuËt t−íi b×nh th−êng lµ kü thuËt t−íi dïng chung cho c¶ hÖ thèng t−íi. - Kü thuËt NN cao lµ theo dâi ®iÒu chØnh c«ng thøc tuæi mét c¸ch nghiªm tóc, c«ng thøc t−íi t¨ng s¶n ViÖc ph©n tÝch kÕt qu¶: LÊy n¨ng suÊt c©y trång lµm chØ tiªu ph©n tÝch. - So s¸nh n¨ng suÊt gi÷a N1 vµ N2 ta sÏ t×m ra n¨ng suÊt chªnh lÖch do thuû lîi mang l¹i. ∆ NTL = N2 - N1 - So s¸nh gi÷a N2 vµ N3 sÏ t×m ®−îc sù t¸c ®éng kü thuËt NN lµ chñ yÕu ®Ó lµm cho n¨ng suÊt c©y trång t¨ng lªn. ∆ NNN = N3 – N2. - So s¸nh gi÷a N3 vµ N5 sÏ t×m ®−îc ra t¸c ®éng cña ngµnh Thuû lîi lµ chñ yÕu ®Ó lµm cho n¨ng suÊt c©y trång t¨ng lªn. ∆ NTL = N5 – N3. - So s¸nh gi÷a N5 vµ N4 sÏ cã t¸c ®éng cña NN. ∆ NNN = N5 – N4. Nh− cËy do thuû lîi t¸c ®éng lµm t¨ng n¨ng suÊt lµ: ( N 2 − N1 ) + ( N 5 − N 3 ) ∆ N TL = 2 Vµ do kü thuËt NN t¸c ®éng lµ: (N 3 − N 2 ) + (N 5 − N 4 ) ∆ N NN = 2 35
VËy hÖ sè ε lµ: ∆ N TL ε= ∆ N TL + ∆ N NN Thay vµo ta cã: N 2 + N 5 − N1 − N 3 ε= 2 N 5 − N1 − N 4 ThÝ nghiÖm ph¶i ®−îc tiÕn hµnh nhiÒu n¨m cuèi cïng sÏ t×m ra ε cho tõng vïng. b. Dïng ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Ó x¸c ®Þnh ε: ë vïng cã ®iÒu kiÖn thÝ nghiÖm, th× cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra thu thËp sè liÖu. Sè liÖu vÒ n¨ng suÊt c©y trång cña vïng nµo ®ã cã thÓ thu thËp t¹i c¸c c¬ quan thèng kª, sè liÖu cµng nhiÒu cµng tèt. - Th−êng ë mét sè vïng tr−íc khi x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi, ë vïng ®ã còng ch−a ¸p dông kü thuËt NN tiªn tiÕn ®−îc, thu thËp nhiÒu n¨m sÏ ®−îc n¨ng suÊt trung b×nh lµ Na. - Sau khi x©y dùng c«ng tr×nh, kü thuËt NN ch−a n©ng cao ®−îc, nh−ng do yÕu tè thuû lîi nªn n¨ng suÊt trung b×nh ®¹t ®−îc lµ Nb. Nh− vËy n¨ng suÊt t¨ng thªm do t¸c ®éng cña thuû lîi lµ: ∆NTL = Nb – Na. - Sau mét thêi gian kü thuËt NN ®· c¶i tiÕn vÒ gièng, ph©n nªn n¨ng suÊt t¨ng nªn Nc. PhÇn n¨ng suÊt t¸c ®éng cña 2 yÕu tè NN vµ Tl lµ: ∆NTL+NN = Nc – Na. Theo tµi liÖu ®iÒu tra cña Së Thuû lîi LiÔu Ninh (TQ) ë mét khu t−íi trong tØnh nh− sau: 36
• Giai ®o¹n I (tõ 1949 ÷ 1962): Lóc nµy ch−a x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi, nªn cã Na – 1776 kg/ha. • Giai ®o¹n II (tõ 1962 ÷ 1977): Thu thËp ®−îc n¨ng suÊt TB lµ Nb = 3522 kg/ha. (thêi gian nµy c¸c biÖn ph¸p NN ch−a ®−îc thay ®æi m¹nh, chñ yÕu chØ dùa vµo thuû lîi ®Ó t¨ng n¨ng suÊt). • Giai ®o¹n III (tõ 1977 ÷ 1984) : C¸c biÖn ph¸p NN ë nh÷ng b−íc ph¸t triÓn lín vÒ gièng, ph©n thuèc b¶o vÖ thùc vËt, kü thuËt canh t¸c, nªn n¨ng suÊt b×nh qu©n trong giai ®o¹n nµy cã nh÷ng thay ®æi lín Nc = 5300 kgg/ha (N¨ng suÊt Nc lµ cã sù t¸c ®éng cña c¶ thuû lîi vµ kü thuËt NN). Tõ c¸c sè liÖu trªn ta x¸c ®inh ®ù¬c hÖ sè ε Nb − Na 3522 − 1776 ε= = = 0,48 Cc − Na 3500 − 1776 Nh− vËy t¸c ®éng cña thuû lîi vµo t¨ng n¨ng suÊt lµ ε = 0,48 = 48%. Theo tµi liÖu thÝ nghiÖm vµ ®iÒu tra ë Trung Quèc vÒ hÖ sè ε nh− sau: ε= 0,41. Vïng trång lóa n−íc trong tØnh Hå B¾c ε = 0,48. LiÔu Ninh ε = 0,52. Hå Nam ε = 0,33 ÷ 0,45. Vïng trång tiÓu m¹ch ë Hµ B¾c ε = 0,39. Hå B¾c Vïng trång b«ng tØnh Hµ B¾c ε = 0,66 ÷ 0,71. 2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n hiÖu Ých kinh tÕ c«ng tr×nh TL phôc vô t−íi HiÖu Ých kinh tÕ c«ng tr×nh thuû lîi trong viÖc t¨ng s¶n l−îng NN trong 1 n¨m cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc sau: 37
B = ε [ ∑A(y-y0)G + ∑A(y’-y0’)G ] B: gi¸ trÞ hiÖu Ých kinh tÕ c«ng tr×nh phôc vô t−íi trong viÖc t¨ng s¶n l−îng trong n¨m (®ång). ε: hÖ sè hiÖu Ých cña thuû lîi trong viÖc t¨ng s¶n. A: diÖn tÝch c©y trång trong khu t−íi (ha) y: n¨ng suÊt sau khi cã c«ng tr×nh t−íi (t¹/ha) yo: n¨ng suÊt tr−íc khi cã c«ng tr×nh t−íi (t¹/ha) G: gi¸ l−¬ng thùc (thãc) (®ång/ha) y’, yo’: n¨ng suÊt s¶n phÈm phu trong khu t−íi tr−íc vµ sau khi cã c«ng tr×nh thuû lîi (t¹/ha) G’: gi¸ s¶n phÈm phô (®ång/ha) C¸c sè liÖu trªn ph¶i qua ®iÒu tra, thùc nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh vµ lÊy gi¸ trÞ b×nh qu©n. ë trªn lµ hiÖu Ých kinh tÕ cã tÝnh ®Õn chi phÝ vËn hµnh, cßn hiÖu Ých thøc lµ hiÖu Ých khÊu trõ phÇn tr¨m chi phÝ vËn hµnh trong n¨m. B0 = B – C(®ång /n¨m) Trong ®ã: B0: hiÖu Ých kinh tÕ thùc (netto) B: hiÖu Ých kinh tÕ cã kÓ chi phÝ vËn hµnh (brutto) C: chi phÝ vËn hµnh. III. hiÖu Ých kinh tÕ thuû ®iÖn nhá vµ võa ë n−íc ta quy ®Þnh tr¹m thuû ®iÖn võa vµ nhá cã c«ng suÊt tr¹m N≤ 5000KW. §Æc ®iÓm cña tr¹m thuû ®iÖn nhá lµ phôc vô cho n«ng th«n miÒn nói. §Þa ph−¬ng cã thÓ x©y dùng ®−îc. 38
1. HiÖu Ých kinh tÕ tram thuû ®iÖn nhá: HiÖu Ých cña thuû ®iÖn nhá còng cã hai lo¹i: HiÖu Ých trùc tiÕp vµ hiÖu Ých gi¸n tiÕp. a. HiÖu Ých trùc tiÕp: HiÖu Ých trùc tiÕp B ®−îc tÝnh to¸n tõ ®iÖn l−îng h÷u Ých (®· trõ ®i tæn thÊt) Eh nh©n víi gi¸ ®iÖn hiÖn hµnh V. B = Eh . V(®ång/n¨m) B: hiÖu Ých trùc tiÕp (®/n¨m) Eh: ®iÖn l−îng h÷u Ých (KWh/n¨m) V: gi¸ ®iÖn (®/KWh). §iÖn l−îng h÷u Ých ®−îc tÝnh nh− sau: Eh = [ E(1 - β® - βm) ] (KWh/n¨m) Trong ®ã: E: l−îng ®iÖn ph¸t trong 1 n¨m (KWh/n¨m) βd: hÖ sè tæn thÊt ®iÖn trªn ®−êng d©y (%E) βm: hÖ sè tæn thÊt ®iÖn trong nhµ m¸y (%E) α: hÖ sè h÷u Ých ( α = 0,80 ÷ 0,85) L−îng ®iÖn ph¸t ra trong n¨m tÝnh theo c«ng thøc sau: E=A.Q.H.t Trong ®ã: Q: l−u l−îng tr¹m thuû ®iÖn (m3/s) H: cét n−íc ph¸t ®iÖn (m) t: thêi gian (sè giê) ph¸t trong n¨m. §èi víi tr¹m thuû ®iÖn , th−êng t = 5000 giê/n¨m. 39
A = 9,81 η (th−êng A = 6 ÷ 7) η: hiÖu Ých cña tæ m¸y η = ηm¸y x ηtuèc bin x ηtruyÒn ®éng b. HiÖu Ých gi¸n tiÕp: HiÖu Ých gi¶n tiÕp cña thuû ®iÖn lµ nh÷ng ¶nh h−ëng cã lîi ®Õn viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, sinh ho¹t v¨n ho¸, tuyªn truyÒn gi¸o dôc cña ®Þa ph−¬ng. HiÖu Ých gi¸n tiÕp kh«ng thÓ ®Þnh l−îng ®−îc. 2. Nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ thuû ®iÖn nhá: Th−êng dïng c¸c chØ tiªu sau ®Ó ®¸nh gi¸ thuû ®iÖn nhá. a. Sè giê ph¸t ®iÖn trong n¨m: Qua nhiÒu n¨n sö dông sÏ rót ra ®−îc sè giê b×nh qu©n ph¸t ®iÖn trong n¨m. ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh c«ng tr×nh sö dông vµ t×nh tr¹ng thiÖt h¹i cña tr¹m thuû ®iÖn. En tn¨m = (giê) N lm Trong ®ã: En: ®iÖn l−îng ph¸t b×nh qu©n n¨m (KWh/n¨m) Nlm: c«ng suÊt l¾p m¸y cña tr¹m thuû ®iÖn (KW) Thêi gian ph¸t ®iÖn cña tr¹m thuû ®iÖn cã phô thuéc vµo vÞ trÝ cña tr¹m trong hÖ thèng vµ n¨ng lùc ®iÒu tiÕt cña hå chøa. VÝ dô: Víi tr¹m thuû ®iÖn t¹i hå chøa, mµ phôc vô t−íi tiªu lµ chÝnh cßn viÖc ph¸t ®iÖn chØ lµ kÕt hîp th×: - Hå chøa kh«ng ®iÒu tiÕt th× t = 5000 giê - Hå chøa ®iÒu tiÕt ngµy t = 4500 giê - Hå chøa ®iÒu tiÕt n¨m t = 3500 giê. 40
HoÆc nÕu tr¹m thuû ®iÖn ®−îc hoµ vµo l−íi ®iÖn chung th×: - NÕu kh«ng ®iÒu tiÕt t = 4500 – 5500 giê - §iÒu tiÕt ngµy t = 3500 – 4500 giê. - §iÒu tiÕt n¨m t = 3000 – 4000 giê. (Trong 1 n¨m cã: 365 x 24 = 8760 giê) b. Gi¸ thµnh ®Çu t− ®¬n vÞ: ∑K tong KKW = (®/KW) N ln KKW: chi phÝ ®Çu t− ®¬n vÞ (®/KW) ∑Ktæng: tæng chi phÝ ®Çu t− x©y dùng (®) Nlm: c«ng suÊt l¾p m¸y cña tr¹m thuû ®iÖn (KW) Tæng chÝ phÝ ®Çu t− bao gåm x©y dùng c«ng tr×nh, m¸y mãc trang thiÕt bÞ ë nhµ m¸y vµ ®−êng d©y c. Gi¸ thµnh ®iÖn n¨ng: Gi¸ thµnh ®iÖn n¨ng bao gåm chi phÝ khÊu hao c¬ b¶n, chi phÝ söa ch÷a lín vµ vËn hµnh. d c + d s + C0 CKW = (®/KWh) E CKW: gi¸ thµnh ®iÖn n¨ng (®/KWh) dc: chi phÝ khÊu hao c¬ b¶n (®/n¨m) dc: chi phÝ söa ch÷a lín (®/n¨m) C0: chÝ phÝ vËn hµnh (®/n¨m) d. Lîi nhuËn Lîi nhuËn cña thuû ®iÖn lµ sè tiÒn chªnh lÖch cña gi¸ b¸n ®iÖn víi gi¸ thµnh s¶n xuÊt vµ thuÕ. 41
L = GB – (G + T) L: lîi nhuËn (®/n¨m) Gsx: gi¸ thµnh s¶n xuÊt (®/n¨m) T: ®iÒn thuÕ (®/n¨m) GB: gi¸ b¸n ra. e. Thêi gian hoµn vèn: K Thoµn = B−C K: tæng vèn ®Çu t− c«ng tr×nh (®) B: gi¸ trÞ thu vÒ trong n¨m (®/n¨m) C: chi phÝ vËn hµnh trong n¨m (®/n¨m) Thêi gian hoµn vèn cña c«ng tr×nh ph¶i nhá h¬n thêi gian hoµn vèn cho phÐp cña quy ®Þnh x©y dùng. IV. hiÖu Ých c«ng tr×nh phßng lò 1. §Æc ®iÓm cña hiÖu Ých c«ng tr×nh phßng lò: VÒ mÆt hiÖu Ých kinh tÕ th× c«ng tr×nh phßng lò so víi c¸c lo¹i c«ng tr×nh kh¸c cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau, chñ yÕu qua c¸c mÆt sau: 1. C«ng tr×nh phßng lò kh«ng trùc tiÕp s¶n sinh ra c¸c s¶n phÈm vËt chÊt mµ chñ yÕu cña nã lµ gi¶m nhá sù tæn h¹i do lò lôt mang l¹i. Nªn hiÖu Ých cña c«ng tr×nh phßng lò ®−îc xem xÐt ë khÝa c¹nh nµy. 2. HiÖu Ých gi÷a c«ng tr×nh phßng lò gi÷a c¸c n¨m cã nh÷ng biÕn ho¸ lín. Nãi chung lµ lò lín kh«ng ph¶i n¨m nµo còng cã, mµ hµng mÊy n¨m míi xuÊt hiÖn mét lÇn, lóc nµy c«ng tr×nh phßng lò míi ph¸t huy t¸c dông cho nªn hiÖu Ých cña c«ng tr×nh phßng lò mang tÝnh chÊt “tiÒm Èn”. 3. Tæn thÊt cña lò cã hai mÆt: 42
- Tæn thÊt trùc tiÕp: Do lò nªn h− hao cña c¶i vËt chÊt – Cã thÓ dïng tiÒn ®Ó ®Þnh l−îng. - Tæn thÊt gi¸n tiÕp: Nh− thiÖt h¹i vÒ ng−êi, bÖnh ho¹n, ®au khæ cña ng−êi d©n. Nh÷ng thiÖt h¹i nµy kh«ng thÓ ®o b»ng tiÒn ®−îc. 4. Ngoµi ra tæn thÊt cña lò cã t¸c h¹i ngay trong n¨m, nh−ng còng cã lo¹i ¶nh h−ëng sau hµng mÊy n¨m. ViÖc tÝnh to¸n møc ®é thiÖt h¹i còng kh¸ phøc t¹p. 5. Møc ®é thiÖt h¹i do lò g©y ra nã còng phô thuéc vµo sô ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. VÝ dô còng Thµnh phè ®ã nh−ng bÞ lò lôt 10 n¨m vÒ tr−íc so víi n¨m nay, th× møc ®é thiÖt h¹i cña n¨m nay ph¶i nhiÒu h¬n. 6. C«ng tr×nh phßng lò ngoµi hiÖu Ých thuËn, vÉn cã hiÖu Ých nghÞch. Nh− x©y dùng nh÷ng hå chøa lín ®Ó ®iÒu tiÕt lò th× sÏ lµm ngËp nhiÒu ruéng ®Êt lµng m¹c. 7. C«ng tr×nh phßng lò chØ cã hiÖu Ých x· héi lµ chÝnh, do ®ã ®¬n vÞ qu¶n lý c«ng tr×nh nãi chung lµ kh«ng cã thu nhËp tõ viÖc khai th¸c c«ng tr×nh. 2. Thu thËp vµ ph©n tÝch tµi liÖu §Ó tÝnh to¸n hiÖu Ých c«ng tr×nh phßng lò cÇn thu thËp c¸c tµi liÖu sau: a. DiÖn tÝch gi¶m thiÖt h¹i do trËn lò ®ã g©y ra. Tõ tµi liÖu ®iÒu tra lò chän mét trËn lò lÞch sö ®Ó t×m hiÓu thiÖt h¹i do trËn lò ®ã g©y ra, bao gåm: Ph¹m vi ngËp lôt; qu¸ tr×nh ngËp lôt; ®é s©u ngËp lôt; t×nh h×nh ngËp lôt ë khu d©n c− vµ ruéng ®Êt canh t¸c. Dïng tµi liÖu thuû v¨n, ®Þa h×nh ë khu vùc ®Ó t×m ra c¸c quan hÖ sau: - Quan hÖ gi÷a diÖn tÝch ngËp lôt vµ cao tr×nh ngËp lôt. - Quan hÖ gi÷a diÖn tÝch ngËp lôt vµ thêi gian ngËp lôt. - Quan hÖ gi÷a cao tr×nh ngËp lôt vµ diÖn tÝch canh t¸c bÞ ngËp. 43
C¸c sè liÖu trªn lµ ®èi víi tr−êng hîp ch−a x©y dùng c«ng tr×nh phßng lò. Trong quy ho¹ch thiÕt kÕ c«ng tr×nh phßng lò cÇn ®−a ra c¸c lo¹i ph−¬ng ¸n víi c¸c tÇn suÊt kh¸c nhau. TiÕn hµnh so s¸nh ph−¬ng ¸n ®Ó chän ph−¬ng ¸n phßng lò tèt nhÊt. Víi ph−¬ng ¸n phßng lò cã diÖn tÝch g©y thiÖt h¹i lµ A, vµ ®èi víi trËn lò lÞch sö cã diÖn tÝch g©y thiÖt h¹i lµ Amax. VËy diÖn tÝch g©y thiÖt h¹i cña ph−¬ng ¸n ®ã so víi trËn lò lÞch sö lµ : ∆A = Amax – A. b. DiÖn tÝch gi¶m thiÖt h¹i b×nh qu©n nhiÒu n¨m: DiÖn tÝch gi¶m thiÖt h¹i b×nh qu©n nhiÒu n¨m lµ phÇn chªnh lÖch diÖn tÝch bÞ h¹i tr−íc vµ sau khi x©y dùng c«ng tr×nh phßng lò. §Ó cã ®−îc tµi liÖu nµy th−êng dïng c¸c ph−¬ng ph¸p sau: • Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra: TiÕn hµnh ®iÒu tra ë c¸c trËn lò vÒ c¸c sè liÖu sau: DiÖn tÝch ngËp h¹i, møc ®é ngËp h¹i. So s¸nh diÖn tÝch ngËp h¹i sau khi x©y dùng c«ng tr×nh víi c¸c sè liÖu tr−íc khi x©y dùng c«ng tr×nh ta sÏ cã ®−îc diÖn tÝch gi¶m thiÖt h¹i b×nh qu©n nhiÒu n¨m. • Ph−¬ng ph¸p n¨m ®iÓn h×nh: C¨n cø vµo c¸c tµi liÖu diÖn tÝch ngËp h¹i cña c¸c n¨m ®iÓn h×nh víi tÇn suÊt P < PTK ®Ó t×m ra diÖn tÝch thiÖt h¹i b×nh qu©n gi÷a c¸c n¨m thiÕt kÕ tr−íc vµ sau khi x©y dùng c«ng tr×nh phßng lò. DiÖn tÝch ngËp h¹i b×nh qu©n nhiÒu n¨m tr−íc (hoÆc sau) khi x©y dùng c«ng tr×nh phßng lò ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Ai + Ai +1 n ∑ (P − Pi )( A= ) i +1 2 P = PTK A: diÖn tÝch ngËp h¹i b×nh qu©n. Pi, Pi+1: tÇn suÊt lò ë 2 lÇn gÇn nhau. Ai, Ai+1: diÖn tÝch ngËp h¹i øng víi tÇn suÊt Pi, Pi+1. 44
C¨n cø vµo tµi liÖu vµ tÝnh to¸n theo c«ng thøc trªn, ta sÏ vÏ ®−îc ®−êng tÇn suÊt diÖn tÝch ngËp h¹i tr−íc vµ sau khi x©y dùng c«ng tr×nh tõ P = 0 ®Õn P = PTK. A (Km2) Ai+1 ∆A A0 Ai 0 Pi+1 Pi PTK P% H×nh 3.1 §−êng quan hÖ tÇn suÊt víi diÖn tÝch ngËp lò Nh− vËy theo h×nh trªn th× diÖn tÝch gi¶m ngËp ∆A ë mét tÇn suÊt P nµo ®ã lµ hiÖu sè gi÷a 2 ®−êng (1) vµ (2). c. TrÞ sè tæn thÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch: Trong khu ngËp lôt cã nhiÒu lo¹i bÞ tæn thÊt nh− ®Êt ®ai n«ng nghiÖp, ®Êt rõng l©m nghiÖp, thuû s¶n, khu d©n c−, khu c«ng nghiÖp ®−êng giao th«ng §Ó tÝnh to¸n thuËn tiÖn th× c¸c lo¹i tæn thÊt ®Òu quy ra tiÒn. §èi víi mçi lo¹i th× trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch Km2 cã gi¸ trÞ tæn thÊt kh¸c nhau. Tæng gi¸ trÞ tæn thÊt tÝnh nh− sau: n ∑ F .S S= (®ång) i i 1 S: tæng gi¸ trÞ tæn thÊt ë khu bÞ lò lµm ngËp. Fi: diÖn tÝch lo¹i ®Êt thø i bÞ ngËp lôt (Km2) Si: tæn thÊt ®¬n vÞ cña lo¹i ®Êt ®ai thø i (®ång/ Km2) Tæng tæn thÊt ®¬n vÞ trªn 1 Km2 ®−îc tÝnh nh− sau: 45
S (®ång/ Km2) S0 = F S0: tæng tæn thÊt ®¬n vÞ (®ång/ Km2) S: tæng tån thÊt ®¬n vÞ vïng ngËp (®ång) F: tæng diÖn tÝch ngËp (Km2) F = ∑Fi. d. HÖ sè t¨ng tr−ëng cña tæn thÊt do lò vµ hiÖu Ých phßng lò: Tæn thÊt do lò vµ hiÖu Ých phßng lò cã tèc ®é t¨ng cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, tuy nhiªn ë mçi lo¹i ngµnh cã sù t¨ng tr−ëng kh¸c nhau. Nãi chung tèc ®é t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt cña ngµnh trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp vµ c«ng th−¬ng nghiÖp lµ phï hîp víi tèc ®é g©y tæn h¹i cña c¸c ngµnh ®ã. Cßn tæn thÊt ë khu d©n c−, khu c«ng nghiÖp tËp trung, c¸c c¬ quan sù nghiÖp th× møc ®é t¨ng cña nã kh«ng ®ång bé víi tèc ®é t¨ng tr−ëng cña c¸c ngµnh ®ã. HÖ sè t¨ng tæn thÊt tæng hîp cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc: n ∑α F0 = fi i i =1 f0: hÖ sè t¨ng tæn thÊt tæng hîp. fi: hÖ sè t¨ng tæn thÊt ngµnh thø i αi: tû träng diÖn tÝch bÞ ngËp lôt cña ngµnh thø i trªn toµn bé diÖn tÝch bÞ ngËp. 3. TÝnh to¸n hiÖu Ých phßng lò a. HiÖu Ých phßng lò øng víi tÇn suÊt xuÊt hiÖn lò kh¸c nhau: TrÞ sè tæn thÊt ®−îc gi¶m nhá sau khi x©y dùng xong c«ng tr×nh phßng lò ch×nh lµ hiÖu Ých phßng lò. Sau khi x©y dùng c«ng tr×nh, sÏ cã c¸c trËn lò xuÊt hiÖn øng víi c¸c tÇn suÊt kh¸c nhau th× cã gi¸ trÞ hiÖu Ých phßng lò kh¸c nhau. 46
VÝ dô: Tr−íc khi x©y dùng c«ng tr×nh, víi tr©n lò cã tÇn suÊt P = 0,01% cã tæn thÊt lµ 17.000 triÖu ®ång, nh−ng sau khi x©y dùng c«ng tr×nh phßng lò th× tæn thÊt chØ cßn 4.000 triÖu ®ång. VËy hiÖu Ých phßng lò lµ: 17.000Tr – 4.000Tr = 13.000 triÖu ®ång. Nh−ng còng víi c«ng tr×nh ®ã mµ tr©n lò xuÊt hiÖn víi P = 0,05%. Tr−íc khi x©y dùng c«ng tr×nh th× tæn thÊt sÏ lµ 12.000 triÖu ®ång, sau khi x©y dùng c«ng tr×nh tæn thÊt cßn 3.000 triÖu ®ång. VËy hiÖu Ých c«ng tr×nh phßng lò sÏ lµ: 12.000tr – 3.00tr = 9.000 triÖu ®ång. Nh− vËy víi tÇn suÊt lò kh¸c nhau sÏ cho hiÖu Ých phßng lò kh¸c nhau. VÝ dô: Víi P = 0,1% th× hiÖu Ých lµ 8.200 triÖu ®ång P = 0,05% th× hiÖu Ých lµ 9.000 triÖu ®ång P = 0,01% th× hiÖu Ých lµ 12.000 triÖu ®ång HiÖu Ých phßng lò tÝnh theo c«ng thøc sau: B = S 0A B: hiÖu Ých phßng lò víi tÇn suÊt P (®ång) S0: trÞ sè tæn thÊt trªn 1 Km2 ®−îc gi¶m ngËp (®/Km2) A: diÖn tÝch ®−êng gi¶m ngËp (Km2) b. HiÖu ich phßng lò b×nh qu©n nhiÒu n¨m theo sù t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n: Ta biÕt r»ng nÒn kinh tÕ quèc d©n ë mçi n−íc ®Òu cã sù t¨ng tr−ëng hµng n¨m. VÝ dô ë n−íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng tr−ëng kinh tÕ hµnh n¨m t− 7 ®Õn 9%, ®ã lµ tËp hîp sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña c¸c ngµnh kh¸c nhau vÒ NN, CN, GTVT Nh− vËy trªn diÖn tÝch bÞ lò uy hiÕp còng t¨ng theo sù t¨ng tr−ëng cña kinh tÕ. Do ®ã nÕu c«ng tr×nh phßng lò mµ b¶o vÖ ®−îc vïng nµo ®ã, tøc lµ hiÖu Ých phßng lò còng ®−îc t¨ng lªn mçi n¨m. 47
Dùa vµo tµi liÖu ®iÒu tra ®Ó t×m ra hiÖu Ých phßng lò b×nh qu©n nhiÒu n¨m B0 : B0 = S 0 A B0 : hiÖu Ých phßng lò b×nh qu©n nhiÒu n¨m. S 0 : trÞ sè tæn thÊt b×nh qu©n nhiÒu n¨m trªn 1 Km2 A : diÖn tÝch ®−îc gi¶m ngËp b×nh qu©n nhiÒu n¨m. §Ó tÝnh to¸n cho s¸t ®óng h¬n, ng−êi ta chia c¸c nhãm tÇn su©t nhá h¬n (mçi tÇn suÊt xuÊt hiÖn víi mét cao tr×nh ngËp lò nµo ®ã), nªn B0 còng cã thÓ x¸c ®Þnh nh− sau: n ∑S B0 = Ai oi i =1 VÝ dô: ë 1 c«ng tr×nh phßng lò víi tÇn suÊt thiÕt kÕ P = 0,1%, dïng møc ph¸t triÓn kinh tÕ n¨m 1980 ®Ó tÝnh to¸n gi¸ trÞ tæn thÊt tr−íc vµ sau khi x©y dùng c«ng tr×nh phßng lò víi c¸c tÇn suÊt P kh¸c nhau, gi¸ trÞ tÝnh theo triÖu ®ång nh− ë b¶ng sau: TÇn suÊt P% 0,34 0,20 0,10 0,05 0,01 0,001 0,0001 Tæn thÊt tr−íc khi xd 0 4700 8200 12000 17000 19500 24000 Tæn thÊt sau khi xd 0 2000 5000 14500 22500 48
LËp b¶ng ®Ó tÝnh hiÖu Ých b×nh qu©n nhiÒu n¨m Tr−íc khi xd (triÖu ®ång) Tæn thÊt sau khi xd (triÖu ®ång) ∆P P B×nh qu©n Tæn thÊt S cïng ∆P. S ∆P.S S øng víi P S víi tÇn suÊt P tæn thÊt S 0,34 0 0,14 2350 329 0,20 4700 0,10 6450 645 0,10 8200 0 0,05 10.100 505 1000 50 0,05 12000 2000 0,04 14500 580 3500 140 0,01 17000 5000 0,009 18250 164 9750 88 0,001 19500 14500 0,0009 21750 20 18500 17 0,0001 24000 22500 ∑ ∑ 2243 295 Ph©n tÝch tæn thÊt chªnh lÖch tr−íc vµ sau khi x©y dùng c«ng tr×nh phßng lò chÝnh lµ hiÖu Ých b×nh qu©n nhiÒu n¨m. B0 = 2243 – 295 = 1984 triÖu ®ång. HiÖu Ých b×nh qu©n cã tÝnh ®Õn sù t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Bt = B0(1 + f0)t Bt: hiÖu Ých b×nh qu©n cña n¨m thø t. 49