Lễ hội miền Bắc 13

Chia sẻ: Nguyenthu Ha | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

85
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hội thả diều ở Bá Giang Hội thả diều làng Bá Giang ở xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây diễn ra vào ngày rằm tháng ba âm lịch. Hội thả diều này gắn với "tiệc" ông Nguyễn Cả, một danh nhân của làng, nguyên là tướng giỏi của Đinh Tiên Hoàng. Sau khi giúp vua Đinh thu giang sơn về một mối, dựng nền độc lập, ông Nguyễn Cả từ quan, về quê dạy dân trồng trọt, mở mang cơ nghiệp. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lễ hội miền Bắc 13

Hội thả diều ở Bá Giang Hội thả diều làng Bá Giang ở xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây diễn ra vào ngày rằm tháng ba âm lịch. Hội thả diều này gắn với "tiệc" ông Nguyễn Cả, một danh nhân của làng, nguyên là tướng giỏi của Đinh Tiên Hoàng. Sau khi giúp vua Đinh thu giang sơn về một mối, dựng nền độc lập, ông Nguyễn Cả từ quan, về quê dạy dân trồng trọt, mở mang cơ nghiệp. Có truyền thuyết cho rằng, ông Nguyễn Cả vốn là con của một Hầu Công (ông khỉ). Về cuối đời, ông sống cảnh điền viên và bày những trò vui thanh cao, trong đó có chơi diều cùng đám trẻ mục đồng. Một hôm, trên gò đất ông hay cùng mọi người chơi diều, bỗng Hầu Công xuất hiện. Ông cúi đầu làm lễ kính cẩn. Khi đó, hiện ra mây trắng sà xuống nâng hòn đá bay lên. Mây trắng bọc hòn đá thoắt biến thành mây ngũ sắc. Và văng vẳng có giọng đọc thơ: "Giáng sinh trần thế tại gò này Nay lại về trời tựa áng mây..." Tiếng thơ vừa dứt thì sấm chớp, mưa gió. Ông Nguyễn Cả cũng hóa lúc đó. Nhân dân tiếc thương lập miếu thờ ông Nguyễn Cả n_ ở gò đất này. Hiện nay, miếu ông Cả còn đôi câu đối: "Sinh tiền tích trứ Đinh triều soái Hóa hậu linh chiêu Bá ấp thần" (Khi sống triều đình lừng tướng giỏi Hóa rồi ấp Bá rạng thần thiêng) Ngày nay, miếu Bá Giang đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa. Cửa miếu nhìn ra cánh đồng rộng và con đê sông Hồng. Đây cũng là địa điểm hằng năm mở hội thả diều. Tháng ba mới là hội thi, nhưng từ tháng tám năm trước, trong làng đã rục rịch làm diều. Người ta chọn tre, mua giấy, khoét sáo, chuốt dây... rất tỷ mỉ, công phu. Xưa kia, dây diều làm bằng
tre bánh tẻ vót chuốt đều, nối dài, rồi cuộn lại ngâm vào nước quả cây chuối hột và muối, rồi ninh sôi trong nồi ba mươi cả một ngày, thành dây vừa dai vừa mềm. Làm sáo diều bằng cách dùng nan tre đan thành ống, dùng sơn ta đun mà gắn với miệng sáo khoét bằng gỗ vàng tâm. Chiếc sáo vừa nhẹ, lại có tiếng vừa thanh, vừa ấm. Giấy dán diều bồi bằng giấy bản. Thời nay, dây diều là dây ni-lông, diều càng nhẹ càng dễ bay cao. Mở màn hội thi thả diều là lễ rước bánh dày tưởng nhớ thần nhân. Sau đó, cuộc thi diều bắt đầu. Một người khéo tay nhất làng được cử làm chiếc diều tượng trưng to nhất, dài 5m, rộng 1,5m dán giấy hồng điều, trên cánh diều có đề bài thơ: Gió hát trăng thanh hồn non nước Sải cánh diều bay nhạc sáo ngân Khi thiêng tướng Cả lưu truyền thống Anh hùng rạng rỡ sáng lòng dân. Mở đầu cuộc thi là lễ trình diều. Mọi người dự thi đều mang diều đến trình trước cửa Miếu. Mỗi năm có dăm, sáu chục người dự thi, ngoài người Bá Giang, còn có người Hạ Mỗ, Tân Hội, Liên Trung... Diều dự thi có thể dài đến 3 m, nhỏ thì cũng dài tới 1 m. Trong gió nồm nam của buổi chiều quê, mấy chục cánh diều cùng bay lên. Dưới đồng, lúa đang thì con gái rì rào. Trên trời, tiếng sáo vi vút bay xa. Người ở trên bờ đê, ở trước sân đình, ở trong làng đều có thể ngắm diều bay và nghe tiếng sáo hòa âm nhiều giọng rất đa cảm. Thỉnh thoảng, có con diều đứt dây, bay về phía sông Hồng. Người xem hội hò reo huyên náo và cười vang rất sảng khoái. Trẻ nhỏ trong làng đua nhau thả lên trời hàng trăm diều nhỏ có đuôi bay phấp phới. Như vậy, trên không gian có mấy tầng diều cao thấp bay chấp chới nhiều vẻ. Tiếng sáo càng cao lại càng vang xa, làng diều trông thật ngoạn mục. Hội diều diễn ra chừng hai tiếng đồng hồ thì một số diều bị đứt dây, tự loại khỏi cuộc thi. Số diều đạt đến tầng cao và bay đậu giữa trời đã giảm dần. Vào giai đoạn chung kết chỉ còn mươi chiếc diều. Ban tổ chức hội thi tập trung ở đền Châu Trần, n_ cạnh miếu Bá Giang. Những người ứng thí lùa dây diều vào buộc ở hàng cột trước cửa đền Châu Trần. Các giải nhất, nhì, ba trao cho những người có diều bay cao, không chao đảo và có tiếng sáo hay nhất. Sau khi người trúng giải đem phần thưởng vào lễ
tạ nhân thần, hội thi kết thúc. Vậy nhưng, những con diều vẫn còn bay đến tận đêm khuya. Làng Bá Giang trong đêm trăng với tiếng sáo diều thật thanh bình, thật thương mến... Hội thi gói bánh thờ làng Gượm Lễ hội mùa xuân của làng Gượm (tức làng Phú Đa, xã Cần Kiệm, Thạch Thất, Hà Tây) được mở vào ngày 11, 12 và 13 tháng Giêng hàng năm. Ngày hội mở ra rất nhiều cuộc thi và các trò vui đầy chất thượng võ như: Thi gà thờ, thi bánh chưng thờ, thi đấu vật, thi têm trầu cánh phượng... Riêng cuộc thi bánh chưng thờ khá phức tạp. Theo sự tích thành hoàng thờ ở đình làng Phú Đa thì Nguyễn Kính là tướng của nhà Mạc, ông có tài thao lược đã được vua Mạc phong tước Quận công, thái úy Tây Kỳ Vương thượng Trụ Quốc; khi về hưu, ông được phong ấp ở làng Phú Đa. Khi Trịnh Tùng đem quân đánh nhà Mạc, trận chiến ác liệt ở Bún Thượng, tuy đã về hưu nhưng Nguyễn Kính đã chiêu mộ quân sỹ để kéo lên giúp nhà Mạc chống lại Trịnh Tùng. Trước khi ra quân, ông triệu tập nhân dân ở 2 làng Phú Đa và Phú Lễ và tuyên bố rằng, nếu “đánh thắng thì cho dân nhờ, còn nếu bại thì nhờ dân”. Ông gửi lại bà mẹ nhờ dân nuôi dưỡng. Hàng ngày, dân 2 làng thường gói bánh chưng và làm món rau cần nộm bún để biếu bà. Trận đánh ở Bún Thượng quân Mạc thua to, Nguyễn Kính bị chém, thi thể của ông trôi theo sông Tích về đến đoạn sông giữa 2 làng Phú Đa và Phú Lễ thì dạt vào bờ, sóng đánh đưa vào đến chân núi Miễu. Nhân dân làng Phú Đa vớt lên núi để hôm sau chôn cất. Nhưng sáng hôm sau ra xem thì mối đã đùn đắp lên thi thể của ông thành một chiếc gò đất lớn. Nhân dân giữ nguyên đất mối, sau đó có một khu rộng lớn đã mọc lên thành rừng cây ô rô, trâu bò không thể chui vào được. Nhớ lời nguyền trước khi ra trận, dân 2 làng đã tôn ông Nguyễn Kính làm thành hoàng thờ ở điện ngang cùng bà mẹ ông.
Sau đó, vua Triều Nguyễn đã sắc phong ông là Thượng đẳng phúc thần và bà mẹ là Quốc thái phu nhân. Cứ đến 11, 12 tháng Giêng hàng năm lại mở hội để tưởng nhớ vị thành hoàng và tổ chức các nghi tế dâng lên cụ Kính và bà Quốc thái phu nhân những chiếc bánh chưng, món rau cần nộm bún và những đĩa trầu têm cánh phượng để nhớ lại một thời nhân dân đã nuôi dưỡng bà mẹ của cụ Kính. Lệ thi gói bánh thờ cũng bắt nguồn từ sự tích đó. Hàng năm, các vị chức sắc trong làng dành hẳn 1 sào ruộng tốt giao cho các giáp được phân công gói bánh thờ. Giống nếp cấy để gói bánh phải là nếp cái hoa vàng vừa thơm vừa dẻo. Theo hương ước của làng, mỗi giáp được giao gói 2 chiếc bánh. Bánh gói theo kiểu bánh tày, có chiều dài 50cm, đường kính bánh đã bóc bỏ lá phải đạt 20cm. Mỗi chiếc bánh nặng 2,5kg (trừ bỏ lá). Ở làng tôi chỉ có 3 nhà có nồi đồng có đường kính 60cm, đó là những nhà giàu, sắm chỉ để luộc bánh thờ mỗi năm 1 lần. Người được chọn gói bánh thờ phải là người có đạo đức tốt, vợ chồng song toàn, không can án, không có tang. Sau khi thu hoạch lúa nếp cấy ở ruộng của làng, người được gói bánh thờ phải sàng sảy kỹ lấy hai yến thóc nếp để riêng vào một chiếc chum để thóc không bị ẩm hoặc mối mọt. Tết đến mang thóc ra phơi khô, sàng sảy lần nữa để khi xay giã gạo không bị gãy nát. Lá dong để gói bánh thờ phải chọn lá to và dài đủ vừa với kích thước của bánh thờ. Ruộng để cấy lúa gói bánh thờ chỉ làm 1 vụ lúa mùa (gặt vào tháng 10), vụ chiêm không cấy lúa mà chỉ để trồng đậu. Thu hoạch đậu vào tháng 4 xong cũng phải chọn lấy 2kg đậu ngon, loại bỏ hát lép. Vào 27, 28 tháng chạp, người được giao gói bánh thờ phải xay giã gạo, khi xay gạo xong đem giã phải cho ít lá dứa, lá mây trộn vào gạo để giã cho hạt gạo có màu xanh biếc. Còn đậu cũng phải xay trước và loại bỏ những hạt bị nát. Bánh thờ to như vậy nên không thể đem gạo gói n_ mà phải đồ gạo cho chín như đồ xôi; đậu sau khi đãi sạch vỏ, cũng phải đem nấu chín. Xôi dỡ ra để nguội, lá dong được xếp can nhau 3-4 lá, để xôi vào dạt ra cho đều, vê đậu thành khúc to bằng chiếc vỏ chai, rồi đặt vào giữa, sau đó vén xôi hai bên lại cho kín nhân đậu. Vén lá 2 bên để tạo thành chiếc bánh tày dài khoảng 60cm, sau đó quấn lạt giang cho chiếc bánh tròn đều.
Sau khi gói xong phải cho bánh vào nồi đồng đổ nước nóng vào luộc. Muốn cho bánh dẻo, khi sôi đều, nước trồi lên trên bánh, phải tắt bếp khoảng 2-3 giờ để cho nồi bánh nguội hẳn rồi mới đun lại, khi nước sôi lần 2 được 15 phút mới vớt bánh ra lăn cho bánh tròn đều là được. Cái khó của việc gói bánh tày là khi cắt bánh ra nhân phải ở chính giữa, bánh phải mềm và đủ kích thước, có màu xanh lá cây mới đạt. Ngày hội bắt đầu từ 11 tháng Giêng, từ sáng sớm, thanh niên trai tráng của các giáp mặc áo dài thắt lưng đỏ, quần trắng đội mâm bánh có 2 chiếc phủ vuông vải điều cùng bà con kéo nhau ra đình. Tại sân đình, các cụ đã để sẵn 4 chiếc bàn, bánh được xếp lên bàn để các cụ từ đưa vào cung thờ thánh, sau đó cuộc tế thần bắt đầu. Sau khi tế xong, Ban giám khảo có đủ các cụ chức sắc của 4 giáp cùng chấm giải. Tất cả bánh của 4 giáp được bóc bỏ lá để cân từng chiếc, sau đó chấm màu bánh, nhân bánh phải tròn đều ở chính giữa. Nếu bánh thiếu cân, bánh có màu vàng hoặc nhân bị lệch sẽ bị phạt. Nếu bánh dẻo, mềm, có màu xanh, nhân ở chính giữa, khuôn bánh tròn đều sẽ được giải 3 quả cau và 3 tiền (mỗi tiền bằng 60 đồng). Giáp nào được giải sẽ được tổ chức rước bánh và giải về để chia cho các hộ trong giáp. Giải thưởng không lớn, nhưng có tác dụng động viên bà con tích cực cấy giống lúa nếp cái và trồng đậu để có nguyên liệu gói bánh vào dịp tết. Người gói bánh được giải sẽ được may mắn cả năm, ăn nên làm ra và được mọi người kính nể. Do có tục gói bánh thờ nên ở quê làng Phú Đa vẫn gói bánh ăn tết theo kiểu bánh tày (miền Nam gọi là bánh tét). Hội thổi cơm thi làng Phù Đổng Mạnh Hà Trong các lễ hội cổ truyền còn được bảo tồn đến nay, hội thổi cơm thi ở thôn Lương Quy, xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, cách nhau khoảng 25km về phía Bắc có thể nói là độc đáo và hấp dẫn. Cụ Nguyễn Thế Thỉ 86 tuổi, người cao tuổi nhất thôn Lương Quy kể lại: vào đời
Hùng Vương thứ sáu, khi Thánh Gióng trên đường đuổi giặc Ân đi qua thông Lương Quy thì rất đông trai làng theo ông đánh giặc. Để kịp cho các hàng trai của quê hương được ăn uống no nê trước lúc ra trận, các bô lão trong làng đã họp bàn khẩn cấp, chỉ huy mọi người tích cực chuẩn bị nấu cơm để khao quân. Được quê hương cổ vũ, 50 chàng trai hăng hái lên đường cùng Phù Đổng Thiên Vương đánh giặc. Sau khi chiến thắng trở về, ba trai làng giỏi nhất được triều đình phong tước "Tam vị Đức Đại Vương". Cũng từ đấy hội nấu cơm thi ra đời bảo tồn đến ngày nay. Vào ngày 6 tháng 2 âm lịch hàng năm, nhân dân Xuân Nộn và khách thập phương tổ chức lễ hội cúng tế "Tam vị Đại Vương". Trước năm 1945, khi đời sống của nhân dân "phong đăng hoa cốc", tức là được mùa, khoảng từ 3 đến 5 năm nhân dân mới tổ chức hội thổi cơm thi. Đến đầu những năm 1990, đời sống nhân dân nơi đây đã có những khởi sắc, hội thổi cơm thi lại được tổ chức trong khoảng thời gian từ 3-5 năm một lần vào ngày 6 tháng 2 âm lịch. Cuộc thi được tổ chức tại sân đình, có 4 giáp trong làng: Đông, Tây, Nam, Bắc tham dự. Mỗi giáp cử năm chàng trai khoẻ mạnh, xưa thì mặc áo dài đen, đầu đội khăn nhiễu, lưng thắt khăn xanh; ba cô gái mặc áo mớ ba, quần lĩnh, yếm đào, lưng thắt khăn điều. Ngày nay trang phục có đơn giản hơn: nam mặc áo đỏ, đầu quấn khắn đỏ, nữ mặc áo dài trắng, cuộc thi chủ yếu dành cho nam, còn nữ dự thi têm trầu cánh phượng. Một hồi trổng nổi lên, trên sân đình các chàng trai, cô gái đại diện cho các giáp ra mắt dân làng. Khi có ba hồi trống điểm, những lá cờ hội được các trai làng phất lên, chia làm ba cánh tượng trưng cho ba đạo quân của của ba Đức Đại Vương khi phất cờ đánh giặc Ân. Cờ tung bay phấp phới khi ba vị vinh quy bái tổ. Tiếp đến là biểu diễn múa kiếm thể hiện uy lực của các đạo quân. Khi ba hồi trổng tiếp nổi lên, cuộc thi chính thức bắt đầu: đại diện các giáp chạy lên lấy thẻ. Các thiếu nữ của các giáp lên nhận trầu cau để thi têm trầu cánh phượng, cuộc thi đòi hỏi mỗi người phải có bàn tay khéo léo, kỹ thuật thuần thục để tạo nên những miếng trầu như đôi cánh phượng đang bay. Khi các thiếu nữ thể hiện tài năng của mình trong cuộc thi bổ cau, têm trầu, thì trai làng các giáp bắt đầu thi chạy lấy nước được dựng trong các nồi đất nhỏ, địa điểm lấy nước cách xa trên 1 km. Khi về đến sân đình, các giáp nhận thóc để giã gạo bằng cối đá. Tiếp đến các chàng trai chuẩn bị thanh giang hoặc thanh nứa cọ xát vào những thanh xoan ngâm nước được phơi khô đè lên rơm (hoặc rác) để tạo ra lửa. Đây là nét độc đáo của hội thổi cơm thi: bằng kỹ thuật điêu luyện, bằng kinh nghiệm để tạo ra lửa nhanh trong thời gian ngắn nhất. Khi đã có lửa, các hàng trai thi bắt gà được ban tổ chức thả ra để làm thịt lễ thánh. Đồng thời các chàng trai lại phải nhanh chóng vo gạo nấu cơm. Nồi nấu cơm được kẹp chặt bằng những thanh
tre già, trong tiếng trống rộn ràng, tiếng cổ vũ của người xem, từng giáp một vừa đi vừa thổi cơm vòng quanh sân đình, người cầm bó đuốc, người cầm nồi cơm, người canh chừng cơm sôi, cứ như thế cho đến khi hết thời gian và phần đóm qui định. Sau đó, dùng khăn ướt nắm cơm thành từng nắm. Cơm yêu cầu phải chín, dẻo, thơm .... Mỗi công đoạn của cuộc thi đều được điểm, giáp nào giành thắng lợi chung cuộc sẽ được làng ban thưởng, phần lớn là các phần thưởng tượng trưng.