Lê Văn Huân và đóng góp của ông trong phong trào yêu nước 30 năm đầu thế kỷ XX

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 30 (55) - Thaùng 7/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Lê Văn Huân và đóng góp của ông trong<br /> phong trào yêu nước 30 năm đầu thế kỷ XX<br /> Le Van Huan and his contributions in the patriotic in 30<br /> early years of the twentieth century<br /> <br /> TS. Nguyễn Tất Thắng,<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> <br /> Nguyen Tat Thang, Ph.D.,<br /> Hue University of Education<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Bài viết nhằm cung cấp cho người đọc những tư liệu về thân thế và sự nghiệp của nhà yêu nước Lê Văn<br /> Huân, đặc biệt là những đóng góp của ông đối với phong trào Duy Tân, Đông Du, Phong trào chống<br /> thuế đầu thế kỷ XX ở Hà Tĩnh nói riêng và cả nước nói chung. Gần 10 năm bị thực dân Pháp lưu đày ở<br /> địa ngục trần gian Côn Đảo (1908 - 1917) với bao sự bạo tàn vẫn không thể làm nhụt ý chí đấu tranh<br /> trong con người Lê Văn Huân. Sau khi được trả tự do, Lê Văn Huân tiếp tục hoạt động, tích cực liên lạc<br /> với một số trí thức yêu nước để thành lập Hội Phục Việt (tiền thân của Tân Việt Cách mạng Đảng). Bị<br /> kẻ thù bắt giam lần thứ 2 (1929), Lê Văn Huân đã mổ bụng tuẫn tiết để giữ tròn khí tiết.<br /> Từ khóa: Lê Văn Huân, Duy Tân, Đông Du, chống thuế, Hội Phục Việt, Tân Việt cách mạng Đảng,<br /> Hà Tĩnh.<br /> Abstract<br /> The article provides readers with materials on the identity and career of the patriotic Le Van Huan,<br /> especially his contributions to the Duy Tan, Dong Du, anti-tax movement of the early twentieth century<br /> in Ha Tinh in particular and the whole country in general. 10 years of exile in the “hell world” Con Dao<br /> (1908-1917) by the French colonialists with brutality could not diminish the will to fight in Le Van<br /> Huan’s mind. After being released, Le Van Huan continued to work, actively contact with some<br /> patriotic intellectuals to establish the Phuc Viet Association (predecessor of Tan Viet Revolution Party).<br /> Arrested by the enemy for the second time (1929), Le Van Huan slit his abdomen as a deed of keeping<br /> his uprightness.<br /> Keywords: Le Van Huan, Duy Tan, Dong Du, anti-tax, Phuc Viet Association, Tan Viet revolution<br /> Party, Ha Tinh.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu Phong trào chống thuế (1908); những năm<br /> Với truyền thống đấu tranh kiên cường đầu thế kỷ XX, Hà Tĩnh còn là địa bàn<br /> bất khuất, từ cuối thế kỷ XIX đến năm chiến lược cho xu hướng bạo động của<br /> 1930, nhân dân Hà Tĩnh đã tạo dựng nên Phan Bội Châu và cũng là địa bàn chiến<br /> những điểm nhấn trong lịch sử dân tộc lược của Tân Việt Cách mạng Đảng...<br /> như: Phong trào Duy Tân và Đông Du, Đóng góp vào những sự kiện lịch sử sôi<br /> <br /> 62<br />  NGUYỄN TẤT THẮNG<br /> <br /> <br /> nổi đó không thể không nhắc tới Cụ Lê (1906) ở trường thi Nghệ An nên từ đó ông<br /> Văn Huân - Một sĩ phu nổi tiếng đầu thế kỷ còn được gọi là Giải Huân [3-78].<br /> XX, người đã tham gia tích cực trong cuộc Năm 1907, Giải Huân vào Huế thi Hội<br /> vận động Duy Tân đầu thế kỷ XX, bị thực nhưng không đổ. Sau kỳ thi, Lê Văn Huân ở<br /> dân Pháp lưu đày ra Côn Đảo trong gần 10 lại Huế một thời gian, làm quen với một số<br /> năm, là yếu nhân quan trọng của Tân Việt nhân vật yêu nước có tiếng ở miền Trung<br /> Cách mạng đảng, có nhiều ảnh hưởng tới như Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng.<br /> tinh thần yêu của nhiều thế hệ trên quê Từ Huế về, Lê Văn Huân tích cực hoạt<br /> hương Hà Tĩnh. động cùng các bạn đồng chí lập ra những<br /> 2. Những nét chính về hoạt động của hiệu buôn như Triều Dương Thương điếm<br /> Lê Văn Huân ở Vinh, và mở riêng hiệu buôn Mộng Hanh<br /> Cụ Lê Văn Huân tức Giải Huân, biệt (chợ Trổ - Đức Nhân - Đức Thọ) vừa buôn<br /> hiệu là Ngu Lâm. Khi còn nhỏ gọi là cậu bán, cổ động cho hàng nội hóa, vừa gây<br /> Tư, sinh ngày 21 tháng 2 năm 1876 tại làng quỹ và làm nơi liên lạc của hội Duy Tân,<br /> Trung Lễ, xã Cố Ngu, tổng Văn Lâm, các phong trào yêu nước.<br /> huyện La Sơn, phủ Đức Thọ nay là xã Năm 1908, phong trào “xin sưu” nổ ra<br /> Trung Lễ - huyện Đức Thọ. ở Nam - Ngãi và nhanh chóng lan ra ở<br /> Cha ông là Lê Văn Thống đậu cử nhân Nghệ Tĩnh. Ở Hà Tĩnh, phong trào dấy lên<br /> làm bang biện huyện Tương Dương tỉnh khắp tỉnh, mạnh đến nổi nhà cầm quyền<br /> Nghệ An, ông đã “vì việc quân vất vả nơi Pháp phải lo sợ, đàn áp quyết liệt. Hai nhà<br /> biên giới xông pha vào hang ổ của bọn thổ nho Trịnh Khắc Lập (Nghi Xuân) và<br /> phỉ nên bị bệnh mất, được phong là Thị Nguyễn Hàng Chi (Can Lộc) là những<br /> giảng” [3-55]. Mẹ là Phan Thị Đại, chị người cầm đầu xuất sắc, đều bị bắt và bị<br /> ruột Đình nguyên Phan Đình Phùng. Anh giết hại. “Nhân dịp này Pháp ra lệnh bắt<br /> trai là Lê Văn Nhiệu, cử nhân khoa Canh tý hàng loạt nhà yêu nước, yếu nhân của hội<br /> (1900). Duy tân, trong đó có Ngô Đức Kế, Đặng<br /> Mồ côi cha lúc 2 tuổi, Lê Văn Huân Nguyên Cẩn và Lê Văn Huân, đày ra Côn<br /> được mẹ đem về nuôi ở quê ngoại là Đông Đảo” [1-65].<br /> Thái, xã Việt Yên Hạ, nay là Tùng Ảnh Đến tháng 9 năm 1917 Lê Văn Huân<br /> (Đức Thọ - Hà Tĩnh). Lên 6 tuổi cậu đã bắt được tha và bị quản thúc ở quê nhà. Cụ làm<br /> đầu học chữ với Phan Đình Phùng, sau đó nghề bốc thuốc, dạy học, nhưng ngấm<br /> cậu còn được học với Thám hoa Võ Phạm ngầm tuyên truyền tinh thần yêu nước bằng<br /> Hàm và cụ Đông Khê Nguyễn Thức Tự, thơ ca, và bí mật bắt mối với một số người<br /> người làng Đông Chữ, huyện Nghi Lộc. cùng chí hướng. Khoảng năm 1924 - 1925,<br /> Tuy là có tiếng học trò giỏi nhưng ông vẫn ông ra Vinh bắt liên lạc với một số thanh<br /> không màng thi cử. Về sau qua kinh niên trí thức yêu nước, rồi sau đó ra Hà Nội<br /> nghiệm thực tế, Lê Văn Huân nhận thấy bắt liên lạc với Tôn Quang Phiệt bàn việc<br /> nếu không lấy danh nghĩa ông Nghè (tiến thành lập một tổ chức cách mạng mới.<br /> sỹ), ông Cống (cử nhân) để đề xuất đại Năm 1925, nhân ngày Quốc khánh<br /> nghĩa thì khó lòng thu hút tập hợp các tầng Pháp (14-7), Lê Văn Huân, Tôn Quang<br /> lớp sĩ phu, đến năm 30 tuổi, ông mới đi thi Phiệt, Trần Đình Thanh, Ngô Đức Diễn<br /> Hương và đậu giải Nguyên khoá Bính Ngọ cùng một số người khác nhóm họp ở Núi<br /> <br /> 63<br /> LÊ VĂN HUÂN VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ÔNG TRONG PHONG TRÀO YÊU NƯỚC…<br /> <br /> <br /> Quyết (Bến Thuỷ) thành lập hội Phục Việt tuỵ, có uy tín, có ảnh hưởng lớn tại địa<br /> sau đổi là Hưng Nam. Hội còn nhiều lần phương. Nhờ ảnh hưởng của dòng họ Lê,<br /> đổi tên Việt Nam cách mạng Đảng, Việt của gia đình đối với nhân dân địa phương;<br /> Nam Cách mạng đồng chí hội, Tân Việt uy tín bản thân và từ thửa bé Lê Văn Huân<br /> cách mạng Đảng và Lê Văn Huân là một đã tận mắt mình chứng kiến bao cảnh đau<br /> yếu nhân của tổ chức Đảng này. thương, tang tóc của quê hương, đất nước,<br /> Ngày 13 tháng 9 năm 1929, Lê Văn nhất là ở quê cha làng Trung Lễ và quê mẹ<br /> Huân bị bắt giam ở Hà Tĩnh và đưa ra nhà làng Đông Thái2 [7-45]. Chứng kiến sự thất<br /> lao Vinh. Tại đây, khi bị tra tấn cực hình bại của các bậc tiền bối họ Lê trong phong<br /> Cụ đã tuyệt thực chống chế độ hà khắc của trào và đặc biệt là từ sự thất bại của cụ<br /> nhà tù thực dân rồi tự mổ bụng và hy sinh Phan Đình Phùng, thù nhà, nợ nước thôi<br /> vào ngày 20 tháng 9 năm 1929 khi 53 tuổi. thúc người thanh niên đầy bầu nhiệt huyết<br /> Sự hy sinh anh dũng của Lê Văn Huân đã hành động.<br /> khiến nhiều người khâm phục và hết lời ca Tư tưởng yêu nước của cụ Huân có<br /> ngợi, cụ Huỳnh Thúc Kháng có câu phần tiếp thu ở những người có cùng chí<br /> điếu ông: hướng như cụ Đặng Nguyên Cẩn (Thanh<br /> “Chữ danh đeo đuổi, đầu bạc vẫn chưa Chương - Nghệ An); Đặng Thái Thân<br /> thôi, công chã thành mà tội có ai tha, tòa án (Nam Đàn - Nghệ An); Ngô Đức Kế (Can<br /> đất kêu, đậy nắp quan tài là rãnh chuyện Lộc - Nghệ An); Phạm Văn Ngôn (Đông<br /> Hồn nước bơ vơ, tuổi xanh thương Thái - Nghệ An); Nguyễn Đình Kiên<br /> những kẻ đã chết đã thiệt mà sống làm sao (Hương Khê - Nghệ An), có phần chịu ảnh<br /> đặng, học trường trời dạy, treo gương hưởng của thầy, đó là cụ Đông Khê<br /> nhân cách để cùng soi” [13 - 391]. Nguyễn Thực Tư, người làng Đông Chữ<br /> 3. Ảnh hưởng của Lê Văn Huân huyện Nghi Lộc - nỗi tiếng về tài học và<br /> đối với phong trào chống Pháp xâm lược nhân cách.<br /> những năm đầu thế kỷ XX Thời gian đi học, đi thi Hương trường<br /> 3.1. Là một biểu tượng sống động về Nghệ, thi Hội ở Huế rất quan trọng đối với<br /> tấm lòng yêu nước cho người đương thời Cụ Huân vì đây là giai đoạn Cụ có điều<br /> Kế tục truyền thống đấu tranh kiên kiện mở rộng tầm mắt tìm bạn đồng tâm,<br /> cường, bất khuất của phong trào Cần đồng chí hướng cứu nước, giải phóng<br /> Vương cuối thế kỷ XIX, các chiến sĩ yêu dân tộc.<br /> nước của làng Trung Lễ (Đức Thọ - Hà Khi phong trào chống thuế Trung Kỳ<br /> Tĩnh) trong khoảng thời gian từ 1896 đến diễn ra năm 1908, chính quyền thực dân<br /> 1930 tiếp tục phát huy khí tiết cách mạng Pháp đã khủng bố tàn khốc đối với thân sĩ<br /> của cha anh, xây dựng cơ sở, tổ chức thực Nghệ Tĩnh. Châu bản triều Duy Tân ghi rõ:<br /> hiện, mưu toan khởi nghĩa đánh đuổi thực “- Vi thủ là Ngô Đức Kế, Đặng Nguyên<br /> dân Pháp, giành độc lập dân tộc. Cẩn, xin lượng giảm xử giảo giam hậu.<br /> Dòng họ Lê ở Trung Lễ1 trong giai - Vi tùng là Đặng Văn bá, Lê Văn<br /> đoạn này có các ông Lê Văn Huân, Lê Võ, Huân đều xử trượng 100, đày 3.000 dặm,<br /> Lê Cần, Lê Nghệ… kế tiếp nhau hoạt cải hạn khổ sai 9 năm<br /> động. Nỗi bật nhất trọng số đó là sĩ phu Lê - Đều tước khử nguyên tịch tiến sĩ<br /> Văn Huân - một trong những chiễn sĩ tận (Ngô Đức Kế), phó bảng (Đặng Nguyên<br /> <br /> 64<br />  NGUYỄN TẤT THẮNG<br /> <br /> <br /> Cẩn), cử nhân (Đặng Văn Bá, Lê Văn “nghị trường” giả dối đó, năm 1928, Lê<br /> Huân), các hạng cờ, biển, áo mão thủ tiêu, Văn Huân từ chức một lần cùng với Huỳnh<br /> đều phát đi Lao Bảo giam phối, để răn bọn Thúc Kháng, Hoàng Văn Khải, Trần Đình<br /> thông đồng với nhau phản nghịch”3 Diệm, Lương Quí Gi... dù Cụ biết trước<br /> [1-159,160]. việc này sẽ gặp nhiều khó khăn từ chính<br /> Trên đường lưu đày, Lê Văn Huân và quyền thuộc địa.<br /> các đồng chí của ông đã phải trải qua sự Sự hy sinh của Lê Văn Huân trong nhà<br /> đọa đày tàn bạo của kẻ thù. Điều này được lao Vinh (Nghệ An) năm 1929 càng làm<br /> Phan Chu Trinh kể lại: “Lúc dẫn đi đày, cho hình ảnh của Cụ trở nên nổi bật, nó<br /> duy thân sĩ Quảng Nam được thong thả không chỉ là biểu tượng sáng ngời về lòng<br /> hơn cả. Các tỉnh khác tuy có ngược đãi, dũng cảm, ý chí giám xả thân vì sự tồn<br /> nhưng không thái quá. Chỉ có thân sĩ hai vong của quốc gia dân tộc cho những<br /> tỉnh Hà Tĩnh lấy tránh khiêng, xuống tàu người đương thời noi theo mà còn cả đối<br /> thủy rồi cũng không mở dây, sắp hàng trên với các thế hệ nối tiếp trên quê hương<br /> boong tàu, khát không cho uống, mưa to xứ Nghệ.<br /> gió lớn ướt lạnh không dời đi nơi khác, có 3.2. Là người có công lớn trong việc<br /> người kêu đau, kêu khổ, rất thảm thương” thành lập chính đảng dân chủ đầu tiên ở<br /> [12-111]. nước ta: Hội Phục Việt<br /> Tại Côn Đảo, nơi được xem là địa Ở Côn Đảo cụ Huân đã bàn bạc với<br /> ngục trần gian, chính quyền thực dân sử một số đồng chí tâm huyết chuẩn bị một tổ<br /> dụng sự tàn ác của cai ngục và chế độ hà chức Đảng cách mạng, lấy tên là Phục Việt.<br /> khắc của nhà tù để tiêu diệt cả về thể xác Cụ thường ra Vinh, ở trọ nhà người<br /> lẫn tinh thần của những người yêu nước cháu gọi cụ bằng cậu ruột, làm đốc học ở<br /> trong đó có Lê Văn Huân. Tuy nhiên, trong trường Pháp - Việt Vinh rồi từ những cuộc<br /> gần 10 năm kẻ thù vẫn không thể nào dập gặp gỡ nói chuyện xã giao với các bạn bè<br /> tắt được nghị lực và ý chí chiến đấu của Lê của ông đốc học, cụ thu hút một số thanh<br /> Văn Huân. Không chỉ vậy, thời gian ở Côn niên tân học thiết tha yêu nước mà đa số là<br /> Đảo đối với cụ Huân đây là “Hào kiệt tụ các thầy giáo và dần dần biến những cuộc<br /> lâm” (Một rừng tụ các anh hào). Trong bài luận đàm văn thơ thành những buổi trao<br /> thơ “Ký mẫu thân” gửi mẹ, cụ Huân viết: đổi về thời sự, về chính kiến cổ vũ tinh<br /> “Con thảo với cha mẹ thần cách mạng. Do đó, ngày 14 - 7 - 1925<br /> Lòng cha mẹ thế nào? cụ Lê Huân đã cùng một số trí thức yêu<br /> Lo con không tự lập, nước khác như: Trần Phú, Trần Đình<br /> Trọn đời chìm dưới ao. Thanh, Ngô Đức Diễn, Tôn Quang Phiệt<br /> Đông Nam có hòn đảo, sáng lập ra một tổ chức cách mạng gọi là<br /> Một rừng tụ anh hào” hội Phục Việt và vạch ra chương trình hành<br /> [11-361]. động gồm 3 điểm:<br /> Năm 1927, Cụ Huân trúng cử dân biểu - Nghiên cứu thấu đáo hoàn cảnh<br /> Trung Kỳ (đơn vị Hà Tĩnh). Từ đây Cụ có chính trị nước nhà để tìm một hướng hành<br /> cơ hội tốt để vào Nam ra Bắc nhằm liên kết động thuận lợi nhất.<br /> đồng chí, mở rộng cơ sở cách mạng - Đặt quan hệ với các phần tử xuất<br /> [8-89]. Tuy nhiên, chỉ hơn một năm ở dương ở hải ngoại.<br /> <br /> 65<br /> LÊ VĂN HUÂN VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ÔNG TRONG PHONG TRÀO YÊU NƯỚC…<br /> <br /> <br /> - Kết nạp Đảng viên. Lạng, Vĩnh Đại… gồm hơn 30 đảng viên<br /> Cuối năm 1925, Phục Việt rải truyền kết thành Đại tổ Tân Việt Đức Thọ lấy bí<br /> đơn đòi ân xá cho Phan Bội Châu bị lộ. Để danh là Đại tổ đầu.<br /> tránh sự đàn áp của thực dân Pháp, Phục Tiểu tổ Lạc Thiện vẫn thay phiên nhau<br /> Việt đổi tên thành Hưng Nam và đến ngày tiếp tục ngược xuôi buôn bán như trước<br /> 14 – 7 – 1928, tại Huế, hội Hưng Nam đổi vừa để kinh doanh buôn bán làm ăn vừa để<br /> tên thành Tân Việt cách mạng Đảng. gây thêm quỹ cho Đảng. Lập một hiệu<br /> Phỏng theo chương trình, điều lệ của buôn ở Đồng Trưa, bên đường số 8 (Trung<br /> thanh niên, tôn chỉ, mục đích của Tân Việt Lễ). Bên cạnh hiệu buôn có xưởng cưa,<br /> được ghi trong Đảng chương là: liên hợp xưởng mộc và lò nấu gạch ngói. Địa điểm<br /> các đồng chí trong ngoài, trong thì dẫn đạo này vô cùng thuận lợi cho cách mạng trong<br /> công nông binh, quần chúng, ngoài thì liên thời kỳ bí mật, trở thành nơi liên lạc trực<br /> lạc với các dân tộc bị áp bức bóc lột để tiếp của Đảng bộ; tiếp phát thư từ, tài liệu,<br /> đánh đổ đế quốc, chủ nghĩa đang kiến thiết đưa đón tiếp xúc đồng chí, hội ý thường kỳ<br /> một xã hội bình đẳng bác ái mới. vv…<br /> “Hệ thống tổ chức của Tân Việt gồm 6 Trong những năm 1928 – 1929 Cụ<br /> cấp: Tổng bộ, Kỳ bộ, Liên tĩnh bộ, Tĩnh bộ, Huân đã giành nhiều thời gian tập trung<br /> Đại tổ và Tiều tổ. Các Kỳ bộ được gọi theo vào dịch sách từ Trung văn sang Việt văn<br /> quy ước riêng: Bắc Kỳ là Nhân Kỳ, Trung để làm tài liệu giáo dục, huấn luyện đảng<br /> Kỳ - Trí Kỳ, Nam Kỳ - Dũng Kỳ [10 - 264]. viên: “Tư bản luận”; “Mã Khắc Tư chủ<br /> Địa bàn hoạt động chủ yếu của Tân Việt là nghĩa”; “Ý Đại Lợi tam kiệt”; “Lê nin<br /> ở các tỉnh miền Trung, mạnh nhất là vùng toàn tập”…<br /> Nghệ Tĩnh. “Tại những nơi ấy, hệ thông tổ Như vậy, chúng ta có thể khẳng định,<br /> chức của Tân Việt có đầy đủ từ liên tỉnh Cụ Lê Văn Huân là một trong những yếu<br /> bộ, tỉnh bộ xuống đến đại tổ ở hầu khắp nhân đầu tiên của Hội Phục Việt. “Lê Văn<br /> các huyện, và tiểu tổ ở rất nhiều xã” Huân không những là một nhà nho yêu<br /> [15 - 227, 228]. nước, một thi sĩ có tài… mà ông còn là một<br /> “Các cơ sở của đảng Tân Việt đã phát lí thuyết gia, người có công đầu thành lập<br /> triển và hoạt động mạnh ở nhiều nơi trên chính đảng dân chủ đầu tiên ở nước ta hồi<br /> đất Hà Tĩnh, góp phần giác ngộ và động đầu thế kỷ XX- Hội Phục Việt” [13-592].<br /> viên tinh thần cách mạng của nhân dân, 3.3. Là người có công giác ngộ,<br /> tạo ra những tiền đề cần thiết để thành lập giáo dục và có nhiều ảnh hưởng đến<br /> Đảng bộ Đảng cộng sản sau này” [5-26]. thế hệ trẻ cả trong và ngoài dòng họ<br /> Mặc dù trụ sở Đảng Tân Việt ở Vinh Tháng 9 - 1917, cụ Huân được tha sau<br /> nhưng Cụ vẫn ở Lạc Thiện (tên cũ của gần 10 năm lưu đày tại Côn Đảo và bị quản<br /> Trung lễ) và sinh hoạt trong tiểu tổ Lạc thúc ở quê nhà. Cụ bắt đầu tìm hiểu tình<br /> Thiện. Các thành viên của Tiểu tổ Lạc hình trong và ngoài nước. Cụ nhận ra rằng<br /> thiện là những hội buôn Nam tiến gồm các muốn làm cách mạng thành công phải có<br /> ông Lê Mưu, Lê Sâm (tức là Lê Văn nhiều người tham gia và giúp đỡ Cụ trong<br /> Luân), Lê Mão, Lê Giai, Hồ Ngũ Niệm, Võ công tác. Vì vậy, Cụ bắt đầu chú ý đến việc<br /> Trinh (Can Lộc); tiểu tổ Tân Việt khác ở tìm hiểu tư cách, khả năng của một số<br /> Đức Thọ như Đông Thái, Bùi Xá, Thanh thanh niên trong địa phương. Cụ gần gũi,<br /> <br /> 66<br />  NGUYỄN TẤT THẮNG<br /> <br /> <br /> giáo dục và giác ngộ họ dần đi vào con tâm huyết của Cụ đối với quê hương đất<br /> đường hoạt động cách mạng. nước, nó tạo ra động lực và niềm tin ở thế<br /> Đối với xóm làng Cụ là người cố vấn hệ trẻ. “Có thể nói một số đông lớp trí thức<br /> cho cụ Cử Nhiệu (anh cả làm nghề dạy học thanh niên ở vùng Nghệ Tĩnh sau này tham<br /> ở quê nhà) thực hiện một số cải cách gia cách mạng đều chịu ảnh hưởng và tiếp<br /> hương thôn, xóa bỏ hủ tục phong kiến thu hoặc ít nhiều tinh thần yêu nước của cụ<br /> trong làng. Huân ngay từ hồi đó” [2-66].<br /> Để liên lạc móc nối với các tổ chức, cụ “Đối với nhân dân Trung Lễ (Đức Thọ<br /> lập hội những người ở Hà Tĩnh vì chống - Hà Tĩnh) Cụ Huân là người tiên phong<br /> Pháp mà phải vượt biên giới chạy sang Lào bắc nhịp cho cây cầu lớn nối liền hai<br /> và Xiêm gọi là tổ “Nam tiến”, ngoài phần phong trào cách mạng của quê hương.<br /> kiếm kế sinh nhai còn có nhiệm vụ là liên Phong trào nhân dân Trung Lễ - Đức Thọ<br /> lạc với các hoạt động cách mạng ở Lào và chống Pháp dưới ngọn cờ cách mạng và<br /> Xiêm. Một số thanh niên có học ở làng phong trào Xô Viết Trung Lễ những năm<br /> Trung Lễ và cũng là con cháu của họ Lê 1930 – 1931 của thế kỷ XX” [6-250].<br /> chi 6 như ông Lê Ban, Lê Tán, Lê Văn Đối với dòng họ Lê, Cụ Huân là người<br /> Thực, Lê Văn Tập, Lê Văn Chiêu vv… kế tục truyền thống hiếu học – khoa cử của<br /> theo con đường của hội đi Lào, đi Xiêm dòng họ; Cụ là người thầy, người đồng chí<br /> vừa để tránh sự truy lùng của giặc, vừa để hướng dẫn con cháu trong dòng họ con<br /> tìm đường cứu nước cứu dân. đường đi theo cách mạng. Cụ là người trực<br /> Cụ Huân là người tiếp thu cái mới tiếp bồi dưỡng tinh thần yêu nước cho họ<br /> nhanh, Cụ không những là người thiết tha và là người tổ chức, lãnh đạo, đưa họ vào<br /> yêu nước mà Cụ còn là người truyền nhiệt phong trào chung toàn huyện, toàn tỉnh và<br /> tình yêu nước cho các thế hệ con cháu. Khi khắp cả nước. Các ông Lê Sâm, Lê Mưu,<br /> trả lời câu hỏi của lớp trẻ, Cụ nói: “Chúng Lê Mão, Lê Giai, Lê Cẩn,… không những<br /> tôi là lớp người cũ, chỉ có nhiệt tình cách là con cháu của Cụ, mà họ đã trở thành lực<br /> mạng, chứ về đường lối phương châm, lượng nòng cốt, kế tục Cụ đi tiếp chặng<br /> phương pháp vận động cách mạng chúng đường đấu tranh giành độc lập cho dân tộc.<br /> tôi chẳng hiểu gì mấy. Các anh là người 4. Kết luận<br /> tân học, hiểu biết nhiều về thời sự, tình Sĩ phu Lê Văn Huân đã dành trọn cuộc<br /> hình trong nước và trên thế giới, phải xem đời mình cho sự nghiệp đấu tranh giành<br /> xét học hỏi cho đến nơi đến chốn, chủ độc lập dân tộc. Không chỉ là một chiến sĩ<br /> nghĩa gì hay, đường lối nào đảm bảo cách kiên trung trên mặt trận đấu tranh với kẻ<br /> mạng thành công thì đồng lòng, đồng sức thù xâm lược mà Cụ còn người có công<br /> mà làm, tôi tán thành tất cả. Tôi chỉ có đầu trong việc sáng lập tổ chức Tân Việt<br /> giúp anh em được hai điều: một là tiền, tôi Cách mạng đảng, là tấm gương về lòng yêu<br /> sẽ vận động người ta quyên góp. Hai là kẻ nước nồng nàn cho hậu thế noi theo.<br /> nào anh em không thuyết phục được, tôi sẽ Lịch sử đã lùi xa nhưng không phải vì<br /> cố gắng nói hộ, tôi là người chân thành, có vậy mà vết bụi quá khứ có thể xoá mờ tất<br /> đôi chút tiếng tăm, nói ra người ta hay cả. Những hoạt động yêu nước và đóng<br /> nghe” [3–80]. góp to lớn của chí sĩ Lê Văn Huân đối với<br /> Những lời tâm sự chân thành trên là lịch sử đấu tranh chống thực dân Pháp xâm<br /> <br /> 67<br /> LÊ VĂN HUÂN VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ÔNG TRONG PHONG TRÀO YÊU NƯỚC…<br /> <br /> <br /> lược những năm đầu thế kỷ XX vẫn luôn là Nam tỉnh Hà Tĩnh (1993), Lịch sử Đảng bộ Hà<br /> nguồn động lực to lớn góp phần tạo dựng Tĩnh, tập 1 (1930 – 1954), Nxb CTQG, Hà Nội.<br /> nên sự vững chắc của truyền thống yêu 5. Ban chấp hành Đảng bộ Đảng cộng sản<br /> nước trên quê hương Hà Tĩnh hôm nay và huyện Đức Thọ (1998), Lịch sử Đảng bộ<br /> mãi về sau. huyện Đức Thọ, tập 1 (1930 -1975), Nxb<br /> CTQG, Hà Nội.<br /> Chú thích: 6. Đặng Duy Báu (chủ biên) (2000), Lịch sử Hà<br /> 1<br /> Một dòng họ nổi tiếng ở Đức Thọ - Hà Tĩnh vì có Tĩnh, tập 1, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.<br /> nhiều người đổ đạt và giàu lòng yêu nước.<br /> 2 7. Phan Đình Bưởi (1998), Lịch sử Hà Tĩnh, Sở<br /> Trung Lễ và Đông Thái là nơi hai chí sĩ Lê Ninh<br /> Giáo dục - Đào tạo Hà Tĩnh xuất bản, Hà Tĩnh<br /> và Phan Đình Phùng gây dựng căn cứ chống Pháp<br /> đầu tiên trong phong trào Cần Vương trên đất Hà 8. Đinh Trần Dương (2002), Nghệ Tĩnh với<br /> Tĩnh. Nhân dân ở đây đã tham gia đắc lực và ủng phong trào cách mạng giải phóng dân tộc<br /> hộ hết mình cho lực lượng khởi nghĩa, do đó sau trong 30 năm đầu thế kỷ XX, Nxb Chính trị<br /> khi đàn áp xong phong trào Cần Vương Hà Tĩnh,<br /> Quốc gia, Hà Nội.<br /> Thực dân Pháp đã triệt hạ 2 làng này.<br /> 3<br /> Có thể hiểu bản án được ghi trong Châu bản Duy 9. Hải Ngọc Thái Nhân Hòa (2005), Xu hướng<br /> Tân như sau: - Người đứng đầu là Ngô Đức Kế, canh tân - phong trào Duy tân - sự nghiệp đổi<br /> Đặng Nguyên Cẩn, xin giảm thành xử thắt cổ và chờ mới (từ giữa thế kỷ XIX đến cuối thế kỷ XX),<br /> - Tòng phạm là Đặng Nguyên Bá, Lê Văn Huân đều Nxb Đà Nẵng.<br /> xử đánh 100 trượng, đày 3000 dặm, đổi thành hạn 10. Nguyễn Quang Ngọc (cb) (2003), Tiến trình<br /> khổ sai 9 năm.<br /> lịch sử Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội.<br /> - Đều tước bỏ học vị trước đây như tiến sĩ (Ngô<br /> Đức Kế), phó bảng (Đặng Nguyên Cẩn), cử nhân 11. Nhiều tác giả (1985), Hợp tuyển thơ văn Việt<br /> (Đặng Văn Bá, Lê Văn Huân), thủ tiêu các hạng Nam (1858 – 1920), quyển 2, Nxb Văn học,<br /> cờ, biển, áo mão lúc vinh qui, đều đày đi giam ở Hà Nội.<br /> Lao Bảo, để răn bọn thông đồng với nhau<br /> phản ngịch. 12. Phan Chu Trinh (2015), Hồi ký phong trào<br /> dân biến ở Trung Kỳ (đầu thế kỷ XX), Nxb<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO Hồng Đức, Hà Nội.<br /> 1. Nguyễn Thế Anh (1973), Phong trào kháng thuế 13. Nguyễn Q. Thắng (2006), Phong trào Duy<br /> miền Trung năm 190 qua các châu bản triều Tân – Các khuôn mặt tiêu biểu, Nxb Văn hóa<br /> Duy tân, Bộ Văn hóa và Thanh niên, Sài Gòn. Thông tin, Hà Nội.<br /> 2. Thái Bạch (1968), Thi văn quốc cấm, Nxb 14. Nguyễn Q. Thắng, Nguyễn Bá Thế (1997), Từ<br /> Khai Trí, Sài Gòn. điển nhân vật lịch sử Việt Nam, Nxb Văn<br /> 3. Ban Nghiên cứu Lịch sử Nghệ Tĩnh (1980), Hóa, TP. Hồ Chí Minh.<br /> Danh nhân Nghệ Tĩnh, tập 1, Nxb Nghệ Tĩnh. 15. UB KHXH VN (1989), Lịch sử Việt Nam, tập<br /> 4. Ban chấp hành Đảng bộ Đảng cộng sản Việt 2 (in lần thứ 2), Nxb KHXH, Hà Nội.<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 28/6/2017 Biên tập xong: 15/7/2017 Duyệt đăng: 20/7/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 68<br />