Lí thuyết giá trị và mô hình biến đổi giá trị trong nghiên cứu xã hội học

 LY THUYET GIA TRI vA MO HiNH BIEN DOl GIA TRI<br /> TRONG NGHIEN cuu xA HQI HQC<br /> <br /> vi) HAO QUANG'<br /> <br /> <br /> Tom ttit: Khai niern gia tri duoc nhieu nganh khoa hoc xii hoi nghien ciru<br /> nhir Van hca hoc, Tam 1y hoc, Tri€t hoc, Nhan chung hoc, Xa hQi hoc. Bai viet<br /> phan tich khai niem gia tri trong xii hoi hoc; theo do khai niem gia tri la mot<br /> trong nhirng khai niem co ban duoc sir dung d~ mo ta m6i quan M giira cac ca<br /> nhan, cac nhom, cac cong d6ng xii hQi trong mot khung canh van hoa xii hoi cu<br /> th~. Gia tri xa hoi mang tinh khach quan d6i voi hanh dong cua ca nhan va gay<br /> ap hrc len ca nhan. M6i hanh dQng cua ca nhan, theo E. Durkheim, d~u Ia k€t<br /> qua cua ap lire do cac sir kien xii hoi mang lai, Gia tri co th~ bien d6i duoi tac<br /> dong cua cac nhan t6 xii hQi nhtr t6 chirc xii hQi, du true xii hoi, kinh t€, chinh<br /> tri xii hoi, V.v ..<br /> Tic kluia: Gia tri, bi€n d6i gia tri, dinh huang gia tri, nrong tac xii hoi, hanh<br /> dong xii hoi,<br /> <br /> 1. Ly thuy~t gia tr] trong nghien Cac hanh vi co y thirc cua ca nhan voi tu<br /> ciru xii hQi hoc each la chu th~ hanh dong (chi co gia tri<br /> Gia tri la nhtrng nguyen t~c dao dire ca nhan) chua chac da la gia tri xa hQi<br /> va danh gia v~ SlJ V?t hien nrong co y neu no khong co lien quan gi d~n nhtrng<br /> nghia d6i voi chu th~ hanh dong dircc nguoi xung quanh hay noi cu th~ khong<br /> cong dong xa hoi chap nhan, Con ngiroi nam trong quan h~ tuong tac voi ngiroi<br /> hanh dong d~ dat rnuc dich da d~ ra khac (M. Weber)(l). Nhfrng hanh vi co<br /> nham thoa man nhu cftu cua ban than va lien quan d~n gia tri xa hQi la nhtrng<br /> xa hoi. Co nhtrng hanh vi co th~ co y hanh vi bi chi ph6i boi cac nguyen t~c<br /> nghia d6i voi ca nhan nhu phan irng nr dao dire (nguyen t~c v~ cai dung cai<br /> v~ ban nang cua co th~. Vi du: sa tay saii2) hay nhtrng danh gia v~ cai co gia<br /> vao v~t nong thi rut tay lai. Loai hanh vi<br /> nay chi don thuan la mQt quan h~ "kich<br /> (0) Ph6 giao SU, tiSn SI, Vien Nghien ciru Du<br /> thich- phan irng" no it lien quan d~n<br /> luan, Ban Tuyen giao TW.<br /> khai niem gia tri ma chung tci ban 6 (I) M.Weber (1990), Tuyin tdp, Nxb TiSn bo,<br /> day, tuy nhien cftn neu ra d~ ph an biet Matxcova, tr. 625-633 (tieng Nga).<br /> (2) Xem: The Cambridge Dictionary of Sociology,<br /> nhirng hanh vi co gia tri va nhfrng hanh p.649 (Tir di~n xii hC)i hoc cua Nxb Cambridge,<br /> vi khong (hoac it) lien quan d~n gia trio tr. 649).<br /> <br /> <br /> 63<br /> Tap chi Khoa h9C xd h(Ji Viet Nam, s6 3(76) - 2014<br /> <br /> <br /> tri (cai dep - xc1u, cai quy gia - re tien, cua con nguoi duoc thuc dAy boi mot<br /> cai quan trong- binh thuong, v.v.). Khai gia tri nhan van cao ca (dong co). Vi du:<br /> niem gia tri duoc neu ra 6 day thuoc viec lam tir thien, ciru ngiroi khi g?P<br /> pham tru xa hQi hoc, no lien quan tnrc hoan nan la nhtrng hanh dong hop ly v~<br /> ti~p toi hanh dQng xa hQi va tuong tac mat gia trio Loai hanh dong hop ly v~<br /> xa hQi trong mQt cc1u true xa hQi tai mot mat gia tri la hanh dong quan trong vi<br /> giai doan lich su cu the. no vira dap irng nhfrng doi hoi tir ben<br /> Co reit nhieu dinh nghia khac nhau v~ trong (dong co) vira dap irng nhtrng doi<br /> khai niem "gia tri". Tuy nhien, cac dinh hoi nr phia nhtrng ngiroi khac 6 ben<br /> nghia d~u neu len nhtrng d?c tinh quan ngoai (xa hoi}. Khai niem "gia tri" duoc<br /> trong nhat v~ m6i quan h~ gifra chu th~ ca nhan c~t nghia cho chinh minh, khi<br /> cua hoat dong xa hQi va d6i nrong cua thc1y hat nhan cua SlJ hop ly v~ mat gia<br /> no. Qua thuc, chi co trong moi quan h~ tri thi con nguoi hanh dong. Con ngiroi<br /> bien clnrng gitra hoat dong co y thirc xa luon d?t ra cau hoi minh lam viec do d~<br /> hQi va cac khach th~ cua no, khai niem lam gi va d6i tac se phan irng ra sao?<br /> gia tri xa hQi moi tro nen co y nghia Cau hoi nay da ducc Iy giai trong b6n<br /> thirc SlJ. "Gia tri" se tr6 nen tnru nrong di~n loai hanh dong xa hQi (M.<br /> 4<br /> kho hieu va tham chi "vo gia tri" khi Weberi ). Chu th~ hanh dong thau hieu<br /> tach roi no khoi heat dong thuc ti~n cua duoc muc dich cua hanh dong tire la c~t<br /> con nguei, cua xa hQi. Khai niem gia tri nghia duoc dQng co hanh dong trong<br /> duoc su dung trong cac tnrong phai tri~t nrong quan voi kha nang phan irng dap<br /> hoc, kinh t~ hoc, dao dire hoc, xa hQi lai cua d6i taco Trong qua trinh dinh<br /> hoc. Trong triet hoc, ngiroi ta ban toi gia huang hanh dong, gia tri giu vai tro dfin<br /> tri nhu la cai chan, thien, my. Trong dao dirong, nho do chu th~ hanh dong<br /> dire hoc, ngiroi ta ban toi gia tri nhu la (actor) co th~ lira chon quyet dinh thuc<br /> cai dung, sai. Trong kinh t~ hoc, nguoi hien hanh dong hoac dung hanh dQng(5).<br /> ta ban toi gia tri nhu la gia tri trao d6i, Theo quan niem cua Weber, bc1t ky hanh<br /> gia tri su d\lng(3). Trong xa hQi hoc, khai dQng nao cua ca nhan co y thirc thi d~u<br /> niem gia tri duoc xem nhu la cac quy kern then mQt gia trio Tuy nhien, hanh<br /> t~c cua hanh vi irng xu. Di~u nay duoc<br /> th~ hien ro trong thuyet nrong tac nrong (3) William Outhwaite (2006), The Blackwell<br /> dictionary of modern social thought, Blackwell<br /> trung, thuyet hanh dong xa hoi, thuyet<br /> Publishing Ltd, pp 718-721.<br /> trao d6i va hra chon hop lY. Trong (4) M.Weber, sad.<br /> <br /> thuyet hanh dQng xa hQi cua M. Weber, (5) Sam Whimster "Max Weber: Work and<br /> Interpretation", trong Handbook of Social<br /> ong coi gia tri nhu la dQng co va d6ng<br /> theory, George Ritzer and Barry Smart, SAGE<br /> thai cling la muc dich. MQt hanh dQng Publications Ltd, 2003, pp.54-60.<br /> <br /> <br /> 64<br />  Ly thuyet gia tri va mo hinh bien tl6i gia tri ...<br /> <br /> dong c6 y thirc cua ca nhan cling chua loai la lich su phat trien bien d6i cua<br /> du di~u kien d~ tro thanh hanh dong xa hai loai doan k~t xa hoi; d6 la doan k~t<br /> hQi diroc neu nhu chu th~ hanh dong co gioi va dean k~t hfru co. Cac loai<br /> khong co dinh hirong, khong can nhac doan k~t nay, theo each nhin thuc<br /> toi phan irng dap lai cua nhirng ngiroi chirng cua E. Durkheim, la k~t qua cua<br /> xung quanh (xa hoi), khi d6 ta d~ c~p toi viec phan cong lao dong xa hQi. Theo E.<br /> gia tri ca nhan. Khi con ngiroi gia nhap Durkheim", trong cac xa hQi c6 xua va<br /> van cac hoat dong t~p th~ thi n6 phai nhirng xa hoi c6 trinh dQ san xu~t th~p<br /> tuan thu ky luat, quy t~c cua t~p the, d6 kern, chua co SlJ phirc tap trong phan<br /> chinh la nhirng chuan rmrc di~u chinh cong lac dong xa hci, loai xa hQi nay chi<br /> hanh vi xa hoi cua ca nhan cling nlnr cua co kieu doan k~t co gioi, Ki~u doan k~t<br /> nh6m xa hoi. Cho d~n thai diem hien htru co thuoc v~ nhirng xa hQi cong<br /> tai, chua c6 nha xa hQi h9C nao d~t v~n nghiep hien dai, khi co SlJ phan cong lao<br /> d~ ph an biet rach roi gitra ranh gioi cua dong phirc tap hon nhieu. Tuy nhien,<br /> gia tri n6i chung voi tu each la gia tri xa tinh tap do an duoc hinh thanh trong SlJ<br /> hQi va gia tri ca nhan. HO"n ntra, n~u hQ'P tac va doan k~t xa hoi, Theo ong, y<br /> khong phan biet c~p dQ cua hanh dong thirc t~p doan la cai quyet dinh doi song<br /> xa hQi thi kh6 co th~ hieu diroc ranh gioi xa hoi, n6 co tinh cuong ch~ so voi Y<br /> cua gia tri ca nhan va gia tri xa hQi(6).f)~ thirc ca nhan. H~ thong gia tri co ban<br /> lam r5 hon khai niem va gioi han pharn trong xa hQi luon luon khang dinh IQ'i<br /> vi cua khai niem gia tri, chung ta cftn ich cua nh6m xa hQi hay t~p th~ va c6<br /> phan tich them quan diem cua E. xu huang gay ap IlJC len IQ'i ich ca th~<br /> Durkheim v~ gia tri. Trong khi Weber di trong tnrong hQ'P d6i l~p(8). Theo E.<br /> tim nguon g6c cua gia tri trong quan h~ Durkheim, gia tri c6 d~c tinh b~ ngoai<br /> cua ca nhan voi tu each la chu th~ hoat d6i voi t~t ca cac thanh vien cua xa hQi,<br /> dong xa hQi voi nhtrng ca nhan khac vira gia tri xa hQi c6 thuoc tinh ep buoc v~<br /> la khach th~ vira la chu th~ trong nrong mat dao dire vi ban than gia tri phan anh<br /> tac xa hoi, thi E.Durkheim coi gia tri xa hien tlurc khach quan, d6ng thai la mot<br /> hQi chinh la y thirc t~p th~ duoc hinh phan cua chinh hien thuc khach quan<br /> thanh trong SlJ hQ'P tac va doan k~t xa<br /> hoi. Y thirc t~p th~ hinh thanh nho van (6) V fj Hao Quang (1997), "V ~ hanh dQng xii hQi<br /> co ch~ dieu ti~t cua cac gia tri xa hQi co cua M. Weber", Tap chi Xii hQi h9C, s6 1.<br /> (7) E. Durkheim (1996), V~phdn ding lao t16ng<br /> ban. Trong d6, hoat dQng la co so cua SlJ xa hQi, Nxb Canon, Matxcova, tr. 238-360,<br /> doan k~t xa hoi, ma n6 c6 cQi nguon tir (tieng Nga).<br /> (8) John Gillin (1954), "D6i voi Khoa hoc v~<br /> su phan cong lac dQng xa hoi va t6 chirc<br /> Chu nhia xii hoi/For a science of Socialism",<br /> xa hoi, Theo E. Durkheim, lich su nhan New York, tr. 110 -113.<br /> <br /> 65<br /> Tap chi Khoa h9C xii hQi Viet Nam, s6 3(76) - 2014<br /> <br /> <br /> d6. Viec nghien ciru hien tUQ11gtv tu dii nrong nr nhu nhtrng chuan rmrc trong<br /> cho phep E. Durkheim c6 nhirng nhan khi phan tich hanh vi xii hoi. Vi cac<br /> xet quan trong v~ viec xem xet ap hrc chuan mire xii h(>i va gia tri xii h(>i d~u<br /> cua gia tri xii hQi len y thirc, niem tin ca c6 chirc nang dieu chinh xa h(>i d6i voi<br /> nhan voi nr each la thanh vien cua t~p hanh vi ca nhan hoac nh6m. Ngoai ra,<br /> do an xa hoi. Ong cho rang, y thirc t~p Thomas va Znaniecki con xem no nhu la<br /> do an c6 d~c tinh b~ ngoai; n6 chi thirc cac tam th~ chuAn d~ chu th~ tv dinh<br /> SlJ c6 sire manh khi duoc tham nhuan huang vao minh, d6ng thai danh gia<br /> trong y thirc cac ca th~. Khi d6 cac chu hanh dong cua nguoi khac hoac trong<br /> th~ hanh dong buoc phai phuc tung cho hanh dong nrong irng phu hop voi<br /> chuan mire xii h(>i voi thai d(> ton trong nhtmg ngiroi khac so voi gia tri xii h(>i<br /> va tinh thfin trach nhiern. Khi ca th~ dii dii quen thuoc hay cac th6i quen, t~p tuc<br /> th~m nhuan nhirng gia tri xii h(>i thi n6 trong irng xu xii hoi. Ben canh tiep c~n<br /> khong nhtrng chi phuc tung "rnenh lenh" cua T. Parsons tir thuyet c~u true chirc<br /> cua xii h(>i ma n6 con mong doi d~ diroc nang, c6 mot vai nha xii h(>i hoc- tam Iy<br /> thuc hien chuan mire xii h(>i ntra, Trong hoc xii h(>i nhu E. Feris va H.Mead coi<br /> tnrong hop nay, y thirc t~p th~ hay gia gia tri nhir la tam th~ xii hoi, Theo<br /> tri xa h(>i tro thanh chuan mire xii hoi, E.Feris va H.Mead, gia tri nhir la tam<br /> Mire d(> tuan thu cac chuan mire xii h(>i th~ xii hoi; la SlJ phan anh chu quan, C\lC<br /> phan anh SlJ d6ng thuan xii hoi. Ngiroi ta b(> v~ cac quy t~c xa hoi. Tam the nh6m<br /> c6 th~ do d(> lien k~t gfra cac thanh vien la loai hien nrong t~p th~ voi ttr each la<br /> trong nh6m d~ danh gia mire d(> do an tong hoa cua cac tam th~ ca th~. Tam the<br /> k~t xii h(>iva tr~t nr xii hoi. nh6m c6 tinh chinh th~ va n6 duoc ph an<br /> Cac tac gia Thomas va Znaniecki dii anh met each chon IQc vao tam th~ ca<br /> phat trien khai niem gia tri tir quan niem th~, do do du luan xii h(>i diroc phan anh<br /> v~ hanh vi xii hoi. HQ cho rang "tdt ca trong du luan ca nhan chinh la m~t chu<br /> nhiing gi mang lai n(ji dung va<br /> y nghia quan cua nen van hoa(IO). Nghien ciru<br /> cho cae thanh vien cua nhom xii hoi t1Ju tam th~ nh6m nhir la mot loai gia tri<br /> ta gid tri xii h(ji"(9). Gia tri chinh la cac khach quan d6i voi ca nhan voi ttr each<br /> quy t~c hanh vi nho d6 ma ca nh6m xii la thanh vien nh6m. Viec phat hien thai<br /> h(>i I~n ca nhan d~u thuc hien viec di~u d(> cua cac ca nhan trong nh6m v~ m(>t<br /> chinh, ph6 bien nhirng hanh dong cho v~n d~ xii h(>i nao d6 ma ho quan tam se<br /> tung thanh vi en cua minh. Cac quy t~c<br /> hanh vi chinh la gia tri, loai gia tri nay (9) W.1. Thomas and f. Znaniecki, the Polish peasant<br /> in Europe and America, Boston 1918- 1920.<br /> moi dang quan tam nghien ciru trong xii (10) "The nature of Human nature", New York<br /> <br /> h(>i hoc. Cac gia tri cling diroc xem 1937, pp 135-143.<br /> <br /> 66<br />  Lf! thuyet gid tri va mo hinh biin d6i gid tri ...<br /> <br /> <br /> dt hfru ich cho qua trinh truyen thong benh. Chirc nang chfra benh la cai chung,<br /> va hoach dinh chinh sach, cai ph6 bien, Tuy nhien, ben canh cai<br /> Trong ly thuyet xa h