Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất vùng đồng bằng Sông Hồng trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn

Chia sẻ: Nguyen Manh Tien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:226

Thêm vào BST

Báo xấu

237
lượt xem 76
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất vùng đồng bằng Sông Hồng trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn trình bày cơ sở khoa học của chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn; thực trạng Chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất vùng đồng bằng Sông Hồng trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn vùng đồng bằng Sông Hồng trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn; phương hướng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn ở đồng bằng Sông Hồng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất vùng đồng bằng Sông Hồng trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n ------ ------ Ph¹m lan h−¬ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu Sö DôNG §ÊT vïng ®ång b»ng s«ng hång trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp, n«ng th«n chuyªn ngµnh: kinh tÕ n«ng nghiÖp m sè: 62.31.10.01 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. Pgs.ts. hoµng v¨n c−êng 2. Pgs.Ts. vò thÞ minh hµ néi - N¡M 2012
i L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan b n Lu n án "Chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t vùng ð ng b ng sông H ng trong quá trình Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn" là công trình nghiên c u ñ c l p c a riêng tôi. Các tư li u tham kh o và trích d n ñư c s d ng trong Lu n án này ñ u nêu rõ xu t x tác gi và ñư c ghi chú trong danh m c các tài li u tham kh o. K t qu nghiên c u c a Lu n án chưa t ng ñư c công b b t kỳ tài li u nào khác. Tôi xin ch u trách nhi m trư c pháp lu t v l i cam ñoan trên. Ngày tháng năm 2012 Tác gi Ph m Lan Hương
ii M CL C M C L C................................................................................................................. ii DANH M C CÔNG TH C ...................................................................................vi DANH M C B NG BI U ................................................................................... viii L IM ð U............................................................................................................1 CHƯƠNG 1. CƠ S KHOA H C C A CHUY N D CH CƠ C U S D NG ð T TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHI P HÓA - HI N ð I HÓA NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN ........................................................................................13 1.1 Các khái ni m Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn và chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t cho Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn ....................................................................................13 1.1.1 Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn ....................13 1.1.2 Cơ c u s d ng ñ t và chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t .......................19 1.2 M i quan h gi a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn .............................................................25 1.2.1 Cơ c u s d ng ñ t và chuy n d ch cơ c u kinh t ...............................26 1.2.2 Chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t phi nông nghi p và phát tri n k t c u h t ng ............................................................................................................36 1.2.3 Chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và ñô th hóa .....................................41 1.3. Kinh nghi m chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong quá trình Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa c a m t s qu c gia và vùng lãnh th ................43 1.3.1 Kinh nghi m chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t c a m t s qu c gia và vùng lãnh th ..................................................................................................43 1.3.2 Bài h c kinh nghi m rút ra ñ i v i Vi t Nam.......................................47 CHƯƠNG 2. TH C TR NG CHUY N D CH CƠ C U S D NG ð T TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHI P HÓA - HI N ð I HÓA NÔNG NGHI P, NÔNG THÔN VÙNG ð NG B NG SÔNG H NG ........................49 2.1 ði u ki n t nhiên, kinh t , xã h i vùng ð ng b ng sông H ng ............49 2.1.1 ði u ki n ñ a hình .................................................................................49
iii 2.1.2 ði u ki n khí h u ..................................................................................50 2.1.3 ði u ki n th y văn ................................................................................50 2.1.4 Tài nguyên thiên nhiên..........................................................................51 2.1.5 Môi trư ng ............................................................................................56 2.1.6 ði u ki n kinh t ...................................................................................58 2.1.7 Dân s , lao ñ ng, vi c làm....................................................................59 2.1.8 K t c u h t ng......................................................................................61 2.1.9 Nh ng k t lu n rút ra t ñi u ki n t nhiên, kinh t , xã h i có tác ñ ng ñ n chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t vùng ð ng b ng sông H ng trong quá trình Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn.....................62 2.2 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong quá trình công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn vùng ð ng b ng sông H ng trong nh ng năm qua ............................................................................67 2.2.1 Cơ c u s d ng ñ t và chuy n d ch cơ c u kinh t vùng ð ng b ng sông H ng ......................................................................................................67 2.2.2 M t s k t lu n rút ra qua nghiên c u m i quan h gi a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và cơ c u các ngành kinh t c a vùng ðBSH......................81 2.2.3 Chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và cơ c u các ngành kinh t theo các t nh vùng ð ng b ng sông H ng ...................................................................84 2.2.4 Chuy n d ch cơ c u trong n i b ngành nông nghi p và chuy n d ch cơ c u ñ t nông nghi p .....................................................................................103 2.3 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n k t c u h t ng nông thôn ...........................................................................................115 2.3.1 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n h th ng h t ng bưu chính vi n thông, ñi n và năng lư ng ......................................115 2.3.2 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n h th ng h t ng th y l i.............................................................................................119 2.3.3 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n h th ng h t ng giao thông ........................................................................................121
iv 2.3.4 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n h th ng h t ng giáo d c ...........................................................................................126 2.3.5 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n h th ng h t ng y t ...................................................................................................128 2.3.6 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n h th ng h t ng văn hóa ............................................................................................130 2.3.7 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v phát tri n h th ng h t ng th d c th thao................................................................................131 2.3.8 ðánh giá chung v m i quan h gi a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t v i phát tri n cơ s h t ng nông thôn.........................................................133 2.4 Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t theo m c ñ ñô th hóa..134 2.5 ðánh giá quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong quá trình Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn vùng ðBSH .....138 2.5.1 Nh ng k t qu ñ t ñư c ......................................................................138 2.5.2 Nh ng t n t i.......................................................................................143 2.5.3 Nguyên nhân c a nh ng t n t i ..........................................................145 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG HƯ NG VÀ GI I PHÁP CHUY N D CH CƠ C U S D NG ð T PH C V S NGHI P CÔNG NGHI P HÓA – HI N ð I HÓA VÙNG ð NG B NG SÔNG H NG........................................................149 3.1. Phương hư ng, m c tiêu Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa vùng ð ng b ng sông H ng...............................................................................................149 3.1.1. Phương hư ng th c hi n Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa vùng ð ng b ng sông H ng ...........................................................................................149 3.1.2. M c tiêu th c hi n Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa vùng ð ng b ng sông H ng ñ n năm 2020.............................................................................151 3.2 Phương hư ng và m c tiêu chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v yêu c u Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa vùng ð ng b ng sông H ng ñ n 2020 ..................................................................................................................157
v 3.2.1 Phương hư ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v yêu c u c a s nghi p Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa vùng ð ng b ng sông H ng ........157 3.2.2 M c tiêu chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v yêu c u c a s nghi p Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa vùng ð ng b ng sông H ng ñ n năm 2020..............................................................................................................159 3.3. Gi i pháp thúc ñ y chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v yêu c u Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa vùng ð ng b ng sông H ng ñ n 2020....170 3.3.1 Hoàn thi n quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i c a vùng và các ñ a phương .............................................................................................170 3.3.2 Hoàn thi n quy ho ch s d ng ñ t theo yêu c u c a Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn ..........................................................174 3.3.3 Hoàn thi n các chính sách, lu t pháp ñ i v i quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t nh m ñáp ng yêu c u c a Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa ......................................................................................................................177 3.3.4 Hoàn thi n b máy t ch c qu n lý ñ t ñai.........................................182 3.3.5 Gi i pháp th c hi n cho m t s lo i ñ t trên ñ a bàn c a vùng ð ng b ng sông H ng ...........................................................................................184 3.3.6 Phát tri n th trư ng b t ñ ng s n .......................................................185 3.3.7 Các gi i pháp khác ..............................................................................188 K T LU N ............................................................................................................190 DANH M C CÔNG TRÌNH ðÃ CÔNG B C A TÁC GI DANH M C TÀI LI U THAM KH O PH L C
vi DANH M C CÔNG TH C S TÊN CÔNG TH C TRANG T tr ng ñ t nông nghi p .........................................................................................29 T tr ng ñ t công nghi p ..........................................................................................29 T tr ng ñ t TMDV ..................................................................................................29 T tr ng GTSX nông nghi p ....................................................................................29 T tr ng GTSX công nghi p.....................................................................................29 T tr ng GTSX TMDV.............................................................................................30 T l tăng (gi m) DT ñ t nông nghi p .....................................................................30 T l tăng (gi m) DT ñ t công nghi p .....................................................................30 T l tăng (gi m) DT ñ t TMDV .............................................................................30 T l tăng GTSX ngành nông nghi p ......................................................................31 T l tăng GTSX ngành công nghi p .......................................................................31 T l tăng GTSX ngành TMDV ..............................................................................31 T tr ng ñ t tr ng tr t ..............................................................................................34 T tr ng ñ t chăn nuôi .............................................................................................34 T tr ng ñ t nuôi tr ng th y s n ...............................................................................34 T tr ng DT ñ t lâm nghi p .....................................................................................34 T tr ng DT ñ t làm mu i .......................................................................................35 T tr ng GTSX tr ng tr t .........................................................................................35 T tr ng GTSX chăn nuôi ........................................................................................35 T tr ng GTSX th y s n ..........................................................................................35 T tr ng GTSX lâm nghi p .......................................................................................35 T tr ng GTSX ngành mu i........................................................................................35 T tr ng DT ñ t dành cho truy n d n năng lư ng và truy n thông..........................37 T l tăng DT cho truy n d n năng lư ng và truy n thông ......................................37 Bình quân DT ñ t truy n d n năng lư ng và truy n thông/ngư i ............................37
vii T tr ng DT ñ t dành cho th y l i............................................................................37 T l bình quân DT ñ t tr ng tr t có h th ng th y l i ...........................................38 T tr ng DT ñ t dành cho giao thông .......................................................................38 T l tăng DT ñ t giao thông ...................................................................................38 Bình quân DT ñ t giao thông/ngư i .........................................................................38 T tr ng DT ñ t dành cho giáo d c ..........................................................................39 T l tăng DT ñ t giáo d c .......................................................................................39 Bình quân DT ñ t giáo d c/ngư i.............................................................................39 T tr ng DT ñ t dành cho y t .................................................................................39 T l tăng DT ñ t y t ..............................................................................................39 Bình quân DT ñ t y t /ngư i.....................................................................................39 T tr ng DT ñ t dành cho văn hóa ..........................................................................40 T l tăng DT ñ t văn hóa ........................................................................................40 Bình quân DT ñ t văn hóa/ngư i .............................................................................40 T tr ng DT ñ t dành cho th d c th thao...............................................................40 T l tăng DT ñ t th d c th thao ...........................................................................40 Bình quân DT ñ t th d c th thao/ngư i.................................................................40 T tr ng dân s ñô th (m c ñ ñô th hóa v dân s ) ..............................................41 T l tăng dân s ñô th .............................................................................................42 T tr ng DT ñ t ñô th .............................................................................................42 T l tăng DT ñ t ñô th ........................................................................................42 T tr ng DT ñ t công c ng t i ñô th ........................................................................42 T l tăng DT ñ t công c ng t i ñô th ....................................................................42
viii DANH M C B NG BI U B ng 2.1: Giá tr , cơ c u kinh t vùng ð ng b ng sông H ng .................................58 B ng 2.2: M t ñ dân s năm 2010 phân theo ñ a phương ......................................60 B ng 2.3: T tr ng giá tr s n xu t và di n tích ñ t ñai c a vùng ð ng b ng sông H ng so v i các vùng khác trong c nư c năm 2010 ...............................................67 B ng 2.4: Cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t c a các vùng trên c nư c năm 2010...........................................................................................................................70 B ng 2.5: Cơ c u và tăng trư ng giá tr s n xu t và di n tích s d ng ñ t các ngành kinh t vùng ð ng b ng sông H ng..........................................................................74 B ng 2.6: Hi n tr ng s d ng và bi n ñ ng ñ t s n xu t, kinh doanh phi nông nghi p th i kỳ 2004 - 2010 vùng ð ng b ng sông H ng........................................80 B ng 2.7: T tr ng giá tr s n xu t và t tr ng di n tích ñ t nông nghi p trong cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t c a các t nh .........................................................85 B ng 2.8: T tr ng GTSX và t tr ng di n tích ñ t công nghi p trong cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t các t nh vùng ð ng b ng sông H ng ....................................90 B ng 2.9: T tr ng giá tr s n xu t và t tr ng di n tích ñ t thương m i d ch v trong cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t các t nh vùng ð ng b ng sông H ng ...96 B ng 2.10: Xu hư ng chuy n d ch cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t các t nh vùng ð ng b ng sông H ng....................................................................................101 B ng 2.11: Cơ c u giá tr s n xu t ngành tr ng tr t và cơ c u di n tích ñ t tr ng tr t các t nh vùng ð ng b ng sông H ng ......................................................................105 B ng 2.12: Cơ c u GTSX ngành chăn nuôi và cơ c u di n tích ñ t chăn nuôi các t nh vùng ð ng b ng sông H ng ............................................................................109 B ng 2.13: Cơ c u giá tr s n xu t và di n tích m t nư c nuôi tr ng th y s n c a vùng ð ng b ng sông H ng....................................................................................112 B ng 2.14: Dân s và di n tích ñ t truy n d n năng lư ng và truy n thông..........116 B ng 2.15: DT ñ t tr ng tr t và di n tích ñ t th y l i vùng ðBSH .......................120
ix B ng 2.16: T ng h p các xã chưa có ñư ng ô tô toàn qu c năm 2010..................123 B ng 2.17: M t ñ ñư ng giao thông nông thôn vùng ð ng b ng sông H ng năm 2010.........................................................................................................................123 B ng 2.18: Di n tích ñ t giao thông ð ng b ng sông H ng ..................................125 B ng 2.19: DT ñ t dành cho cơ s giáo d c ñào t o ..............................................127 B ng 2.20: Di n tích ñ t cơ s y t vùng ð ng b ng sông H ng...........................129 B ng 2.21: Di n tích ñ t cơ s văn hóa vùng ð ng b ng sông h ng .....................130 B ng 2.22: Di n tích ñ t th d c th thao vùng ð ng b ng sông H ng.................132 B ng 2.23: ð t dành cho cơ s h t ng vùng ð ng b ng sông H ng ....................133 B ng 2.24: T tr ng dân s , ñ t và ñ t công c ng khu v c ñô th vùng ð ng b ng sông H ng ...............................................................................................................135 B ng 2.25: T tr ng dân s , ñ t và ñ t công c ng khu v c ñô th vùng ð ng b ng sông H ng năm 2010 so v i năm 2004...................................................................137 B ng 3.1: M c tiêu phát tri n kinh t c a các t nh vùng ð ng b ng sông H ng ñ n năm 2020 .................................................................................................................153 B ng 3.2: M c tiêu chuy n d ch cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t ..................163 ñ n năm 2015 ..........................................................................................................163 B ng 3.3: Xu hư ng d ch chuy n GTSX ngành tr ng tr t và di n tích ñ t tr ng tr t vùng ð ng b ng sông H ng giai ño n 2011 – 2015...............................................164 B ng 3.4: Xu hư ng d ch chuy n GTSX ngành chăn nuôi và di n tích ñ t chăn nuôi vùng ð ng b ng sông H ng giai ño n 2011 – 2015...............................................165 B ng 3.5: Xu hư ng d ch chuy n GTSX ngành th y s n và di n tích ñ t th y s n vùng ð ng b ng sông H ng giai ño n 2011 – 2015...............................................166 B ng 3.6: Phát tri n m ng lư i ñư ng giao thông nông thôn ñ n năm 2020 .........168 B ng 3.7: D tính nhu c u s d ng ñ t dành cho cơ s h t ng vùng ð ng b ng sông H ng ñ n năm 2020........................................................................................169 B ng 3.8: D báo t l ñ t và ñ t công c ng ñô th .............................................170
1 L IM ð U 1. Lý do ch n ñ tài ð t ñai là m t trong ba ngu n l c cơ b n c a các ho t ñ ng kinh t , là tư li u s n xu t ch y u và ñ c bi t trong s n xu t nông nghi p. Trong quá trình Công nghi p hoá - Hi n ñ i hoá, cơ c u kinh t nông thôn ñang d ch chuy n theo hư ng gi m t tr ng các ngành s n xu t nông nghi p, tăng t tr ng ngành s n xu t công nghi p và thương m i d ch v . Trong n i b ngành nông nghi p, cơ c u s n xu t cũng chuy n d ch theo hư ng gi m t tr ng các ngành s n xu t tr ng tr t, tăng giá tr s n xu t các ngành chăn nuôi và th y s n, chuy n d ch t phương th c s n xu t phân tán sang s n xu t t p trung và s n xu t hàng hóa. V i vai trò quan tr ng là y u t ñ u vào không th thi u ñư c ñ i v i t t c các ngành s n xu t trong ñ i s ng xã h i c a ñ t nư c, cơ c u s d ng ñ t m t m t chuy n d ch ñ ñáp ng nhu c u d ng ñ t cho phát tri n các ngành kinh t , m t khác, chính cơ c u s d ng ñ t l i ñóng vai trò là tác nhân thúc ñ y chuy n d ch cơ c u kinh t ñ t n d ng l i th c a ngu n tài nguyên vô cùng quý giá và ñ c bi t quan tr ng này. Do ñó, chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t v a là tác nhân, v a là k t qu c a chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p, nông thôn trong quá trình Công nghi p hoá - Hi n ñ i hoá nông nghi p, nông thôn (CNH - HðH NN NT). Chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ñang có nh ng bi n ñ i r t l n dư i s tác ñ ng c a quá trình CNH – HðH NN NT. S c nh tranh ngày càng m nh m gi a ñ t ñai s d ng vào m c ñích NN và phi NN, xu hư ng bi n ñ ng cơ c u s d ng ñ t ph c v cho nhu c u c a các ngành kinh t , c a phát tri n h t ng và ñô th hóa ngày càng có chi u hư ng ph c t p. Vi t Nam là m t nư c NN v i trên 70% dân s s ng nông thôn, trên 60% s lao ñ ng làm vi c trong lĩnh v c NN. ð ng b ng sông H ng (ðBSH) là m t trong nh ng vùng kinh t tr ng ñi m c a nư c ta, nơi có n n văn hoá lúa nư c khá lâu ñ i, là vùng có kinh t phát tri n m c khá so v i các vùng kinh t khác trên toàn qu c. Quá trình CNH - HðH c a vùng ñang thúc ñ y nhanh quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t ñòi h i s thay ñ i v m c ñích s d ng, kéo theo s chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t cho các ngành kinh t cũng như cho h th ng cơ s h t ng và phát tri n ñô th . Trong nh ng năm qua, vùng này ñã ti n hành CNH – HðH NN NT và ñang có nh ng thay ñ i và phát tri n v ñ i s ng xã h i, v cơ c u kinh t và t t nhiên là c v
2 cơ c u s d ng ñ t. Nh ng thành t u phát tri n kinh t trong nh ng năm v a qua cho th y, vùng này có th phát tri n nhanh hơn n u như xác ñ nh ñư c m t cơ c u s d ng ñ t h p lý và nhanh chóng chuy n d ch cơ c u hi n t i ñ t o ra cơ c u h p lý ñó. ðây là v n ñ h t s c b c thi t trong giai ño n hi n nay. Tuy nhiên, ti m năng ñ t ñai c a vùng v n n ng v ñ t NN v i t tr ng ñ t NN khá cao trong cơ c u s d ng ñ t. Trong ñ t NN, chi m DT ch y u là ñ t s n xu t NN, ñ c bi t là ñ t lúa. Vi c xây d ng các KCN trên ñ t lúa ñã và ñang di n ra m t cách r m r gây nhi u h u qu kinh t xã h i v i vi c nông dân m t ñ t s n xu t, ñ i s ng g p khó khăn mà các KCN l i b b hoang nhi u, hi u qu s d ng và hi u qu kinh t ñ u th p. H th ng cơ s h t ng c a vùng v n còn thi u và chưa ñ ng b , DT các ñô th tuy ngày càng ñư c m r ng nhưng v n chưa ñáp ng ñư c nhu c u c a ñô th hóa. ðây cũng là nh ng nguyên nhân cơ b n cho v n ñ phát tri n kinh t chưa x ng t m v i ti m năng c a vùng, chưa khai thác ñư c m t cách hi u qu nh t ngu n l c ñ t ñai cho phát tri n kinh t ; ñ i s ng v t ch t, văn hóa c a nhân dân trong vùng còn th p, s h nghèo ñói có gi m nhưng t c ñ gi m r t ch m. V i nh n th c r ng y u t ch ch t nh t ñ chuy n d ch cơ c u các ngành kinh t và ñô th hóa, ñ kh c ph c tình tr ng y u kém trong phát tri n h th ng cơ s h t ng là chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t. Vi c tìm ra m t cơ c u s d ng ñ t phù h p là v n ñ r t c t lõi trong quá trình CNH – HðH NN NT. ð tìm ra ñư c cơ c u s d ng ñ t phù h p thì ph i n m ñư c m i quan h gi a quá trình CNH – HðH NN NT v i chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t, tìm ra các ñ c ñi m cơ b n c a quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và thúc ñ y, ñ nh hư ng cho cơ c u s d ng ñ t d ch chuy n t i m t cơ c u m i phù h p hơn v i xu hư ng CNH – HðH NN NT. Vì v y, ñ tài nghiên c u “Chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t vùng ð ng b ng sông H ng trong quá trình Công nghi p hoá - Hi n ñ i hoá nông nghi p, nông thôn” mang ý nghĩa th c ti n nh m ñánh giá s phù h p gi a cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t, t ñó nghiên c u quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t hi n ñang di n ra ðBSH nh m khai thác có hi u qu hơn ngu n l c quan tr ng này ñ phát tri n kinh t nông thôn, tác ñ ng cũng như ph c v nhu c u c a quá trình CNH – HDDH NN NT. 2. M c ñích và ý nghĩa nghiên c u c a Lu n án V i tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u, m c ñích nghiên c u c a Lu n án là nghiên c u xu hư ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ñang di n ra ðBSH trong
3 quá trình CNH - HðH NN NT ñ ñánh giá s phù h p, h tr c a cơ c u s d ng ñ t cho vi c phát tri n các ngành kinh t , phát tri n k t c u h t ng cũng như quá trình ñô th hóa ñang di n ra ñây, t ñó d báo xu hư ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và ñ xu t m t cơ c u s d ng ñ t phù h p v i vùng ðBSH trong th i gian t i. Câu h i nghiên c u chính c a ñ tài Lu n án là: M i quan h gi a quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và CNH - HðH NN NT ñư c th hi n như th nào? ð tr l i ñư c câu h i ñó, ñ tài ñã ñ t ra các m c ñích nghiên c u c th như sau: - H th ng cơ s lý lu n v cơ c u s d ng ñ t, CNH - HðH NN NT. - Làm rõ m i quan h gi a quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và CNH - HðH NN NT trên ba n i dung và l p h th ng ch tiêu lư ng hóa ñư c m i quan h ñó: + Quan h gi a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và cơ c u các ngành kinh t và cơ c u các ti u ngành trong ngành NN. + Quan h gi a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và quá trình phát tri n cơ s h t ng. + Quan h gi a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và quá trình ñô th hóa. - Nghiên c u các kinh nghi m c a m t s qu c gia và vùng lãnh th v chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong quá trình CNH - HðH ñ rút ra bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. - Phân tích, ñánh giá th c tr ng m i quan h gi a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và CNH - HðH NN NT ñang di n ra trên ñ a bàn toàn vùng ðBSH cũng như c a t ng t nh, thành ph theo các n i dung và ch tiêu ñã ñư c h th ng trong ph n cơ s lý lu n. T ñó, rút ra nh ng k t qu ñ t ñư c cũng như nh ng t n t i h n ch và nguyên nhân kém hi u qu c a cơ c u s d ng ñ t ñáp ng nhu c u CNH - HðH NN NT. - D báo xu hư ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t theo các n i dung CNH - HðH NN NT và ñ xu t m t cơ c u s d ng ñ t phù h p v i vùng ðBSH trong giai ño n 2011 - 2020
4 - ð xu t các gi i pháp, ki n ngh ñ thúc ñ y quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t c a vùng m t cách hi u qu hơn. 3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a Lu n án: 3.1 ð i tư ng nghiên c u Lu n án t p trung vào nghiên c u s chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t và m i quan h gi a quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t v i chuy n d ch cơ c u các ngành kinh t , v i yêu c u phát tri n cơ s h t ng, v i yêu c u c a quá trình ñô th hoá … trong quá trình CNH – HðH NN NT. Trên ñ a bàn nghiên c u là vùng ðBSH, Lu n án t p trung nghiên c u cơ c u s d ng ñ t c a vùng trong m i quan h v i các n i dung c a quá trình CNH – HðH NN NT ñ tìm ra ñư c cơ c u s d ng ñ t phù h p hơn cho vùng. 3.2 Ph m vi nghiên c u V m t th i gian, Lu n án ch gi i h n nghiên c u xu hư ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong quá trình CNH – HðH NN NT vùng ðBSH t năm 2004 tr l i ñây. Lý do ch n m c th i gian năm 2004 là vì ñây là năm ñ u tiên Lu t ð t ñai 2003 có hi u l c, các n i dung qu n lý nhà nư c v ñ t ñai ñã ñư c b sung và hoàn ch nh so v i giai ño n trư c ñó. Vì v y, ñ th y ñư c s ti n b , k t qu ñ t ñư c cũng như nh ng h n ch còn t n t i thì c n ph i so sánh trong cùng m t giai ño n, dư i tác ñ ng ñi u ch nh c a cùng m t b lu t. Ph m vi nghiên c u c a Lu n án v m t không gian là các khu v c c a các t nh thu c ð ng b ng sông H ng bao g m 10 t nh và thành ph Hà N i. Riêng v trư ng h p c a Hà N i và Hà Tây, do ñ n ngày 31/8/2008, 2 ñ a phương này ñư c sáp nh p vào nhau thành hình thành Hà N i m i nên v m t s th ng kê, sau 31/8/2008, ch có m t con s th ng kê duy nh t cho c 2 ñ a phương. Vì v y, các s li u t ngày 31/8/2008 tr v trư c s ñư c c ng l i hai ñ a phương này ñ có cơ s so sánh ñ ng nh t 2 giai ño n trư c và sau 31/8/2008. T nh Qu ng Ninh là t nh thu c vùng ðông B c, v i ñ a hình ph n l n là ñ i núi, ch kho ng 1/5 DT c a t nh n m phía ñông nam là ñ t ñ ng b ng nên cơ c u s d ng ñ t cũng như quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t c a t nh có nh ng ñi m khác bi t so v i các t nh khác thu c vùng ðBSH. Vì v y, Lu n án cũng không nghiên c u s li u c a Qu ng
5 Ninh ñ ñ m b o tính tương ñương, ñ ng nh t c a các t nh trên ñ a bàn t ñó, vi c ñánh giá xu hư ng chuy n d ch s rõ ràng hơn, chính xác hơn. V m t n i dung, Lu n án ch nghiên c u quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t v m t s lư ng DT theo các m c ñích s d ng khác nhau cho các ngành kinh t , ñó là quá trình chuy n d ch t ñ t NN sang ñ t CN và ñ t TMDV và quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong n i b ngành NN bao g m ngành tr ng tr t, chăn nuôi và th y s n; quá trình phát tri n cơ s h t ng và chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t cho m c ñích này; quá trình ñô th hóa và chuy n d ch cơ c u ñ t ñô th - nông thôn. ð i v i quá trình ñô th hóa, ñ ñ m b o tính t p trung và th y rõ ñư c n i dung nghiên c u, Lu n án ch ñi sâu nghiên c u s chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong hai lo i ñ t là ñ t và ñ t công c ng ñô th v i xu hư ng ñô th hóa ñang di n ra nhanh chóng các t nh vùng ðBSH. Riêng cơ c u s d ng ñ t v m t ch t lư ng, do không có ñ ñi u ki n v m t th i gian cũng như vi c thu th p s li u các t nh ðBSH chưa ñư c ñ y ñ , chính xác, chưa ph n ánh chính xác xu hư ng d ch chuy n cơ c u s d ng ñ t trong tương quan v m t ch t lư ng c a ñ t ñai nên trong ph m vi nghiên c u, Lu n án không ñi sâu nghiên c u khía c nh này c a cơ c u s d ng ñ t và xin phép ñư c m r ng ph m vi nghiên c u này trong các ñ tài nghiên c u sau. 4. T ng quan tình hình nghiên c u ð t ñai là tài nguyên vô cùng quý giá c a loài ngư i, là tư li u s n xu t ñ c bi t không th thay th ñư c trong các ngành s n xu t NN vì v y t trư c ñ n nay có r t nhi u ñ tài nghiên c u v ñ t ñai, ñ c bi t là các ñ tài nghiên c u v công tác qu n lý ñ t ñai, ñánh giá ñ t ñai ñ nâng cao hi u qu s d ng ñ t và ph c v công tác quy ho ch s d ng ñ t và phát tri n b n v ng. Tuy nhiên, cho ñ n nay các công trình nghiên c u v cơ c u s d ng ñ t ch mang tính ch t các công trình nghiên c u nh l , n m t n m n trong các ñ tài nghiên c u có liên quan khác và h u như chưa có công trình nào nghiên c u th c s chi ti t, c th v cơ c u s d ng ñ t. Ch có m t s ít công trình nghiên c u v cơ c u s d ng ñ t như Lu n án phó ti n sĩ kinh t c a tác gi Lê Văn N p, năm 1994 nghiên c u ñ tài "Áp d ng phương pháp mô ph ng ñ l a ch n cơ c u s d ng ñ t t i ưu vùng trung du, l y 2 t nh Vĩnh Phúc và Hà B c làm ví d ". Tuy nhiên, công trình nghiên c u này l i thiên v vi c s d ng m t phương pháp mô ph ng, d tính, tư ng tư ng m t phương án v cơ c u s d ng ñ t c th ñ ñánh giá hi u qu s d ng ñ t và ph m
6 vi nghiên c u m i d ng l i vi c ñánh giá năng su t và s n lư ng c a vi c s d ng ñ t trong ngành s n xu t NN mà thôi, chưa ñ c p ñ n nh ng hi u qu kinh t xã h i khác c a vi c s d ng ñ t cũng như vi c áp d ng cơ c u s d ng ñ t này. Có nhi u công trình nghiên c u vi c ñánh giá tài nguyên ñ t ph c v phát tri n kinh t xã h i như cu n sách "ðánh giá hi n tr ng s d ng ñ t nư c ta theo quan ñi m sinh thái và phát tri n lâu b n" c a tác gi Tr n An Phong – Nhà xu t b n Nông nghi p 1995. Trong cu n này, tác gi nghiên c u ñ t ñai trong 3 năm 1992 - 1994, ñánh giá hi n tr ng s d ng ñ t theo quan ñi m sinh thái và phát tri n lâu b n trên khía c nh ñ c trưng chi ph i ñ phì nhiêu c a ñ t, hi n tr ng s d ng ñ t, căn c phân chia vùng sinh thái NN ñ s d ng ñ t m t cách h p lý. Ho c trong Lu n án phó ti n sĩ nông nghi p "ðánh giá ñ t ñai ph c v ñ nh hư ng quy ho ch nâng cao hi u qu s d ng ñ t nông nghi p t i huy n ð i T , t nh Thái Nguyên" c a tác gi ðoàn Công Quỳ năm 2001, hư ng nghiên c u l i thiên v vi c ng d ng quy trình hư ng d n ñánh giá ñ t ñai do FAO - UNESCO ñ xu t ñ th c hi n ñánh giá ñ t ñai c a m t huy n làm căn c khoa h c ñ quy ho ch và s d ng ñ t c a huy n ñó, t o ñi u ki n phát tri n kinh t xã h i m t cách toàn di n và hi u qu . Lu n án PTS KHNN "ðánh giá ñ t ñai ph c v ñ nh hư ng quy ho ch nâng cao hi u qu s d ng ñ t nông nghi p huy n Gia Lâm vùng ñ ng b ng sông H ng" c a tác gi Vũ Th Bình năm 1995 cũng có hư ng nghiên c u gi ng như c a các tác gi trên là ñánh giá kh năng s d ng ñ t trong s n xu t NN vùng. Vì v y, có th nói cho ñ n nay, các công trình nghiên c u v ñánh giá ñ t ñai và cơ c u s d ng ñ t m i ch d ng l i vi c ñánh giá kh năng s d ng ñ t trong ngành NN, h u như chưa có công trình nghiên c u m t cách toàn di n nào v hi u qu s d ng ñ t trong t t c các ngành c a n n kinh t . V quá trình CNH - HðH NN NT và tác ñ ng c a quá trình này ñ i v i xã h i, cho ñ n nay ñã có nhi u công trình nghiên c u như Lu n án ti n sĩ kinh t c a tác gi Ph m Hùng "Chuy n m nh cơ c u kinh t nông thôn theo hư ng công nghi p hóa, hi n ñ i hóa mi n ðông Nam b hi n nay" - H c vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh năm 2001, Lu n án ti n sĩ kinh t c a tác gi Ph m An Ninh năm 1999 v "Xu hư ng chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p trong quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ð ng Nai", Lu n án ti n sĩ kinh t c a tác gi Nguy n Văn Phát năm 2004 v "Chuy n d ch cơ c u kinh t ngành Th a Thiên Hu theo
7 hư ng công nghi p hóa, hi n ñ i hóa". T t c các Lu n án nói trên m i ch d ng l i vi c nghiên c u n i dung ch y u c a CNH - HðH NN NT là chuy n d ch cơ c u kinh t . V nghiên c u tác ñ ng c a CNH - HðH NN NT, cho ñ n nay, h u như ch có các công trình nghiên c u v xu hư ng d ch chuy n cơ c u các ngành kinh t , cơ c u lao ñ ng, vi c làm, cơ c u v n, xu hư ng ñô th hóa như Lu n án ti n sĩ xã h i h c "M i quan h gi a dân s và vi c làm nông thôn ñ ng b ng sông H ng trong quá trình công nghi p hóa - hi n ñ i hóa" c a tác gi ð ng Xuân Thao năm 2000, Lu n án phó ti n sĩ khoa h c tri t h c c a tác gi Tr nh ð c H ng "Xu hư ng bi n ñ ng cơ c u giai c p công nhân trong s nghi p công nghi p hóa - hi n ñ i hóa ñ t nư c hi n nay" năm 1996, Lu n án ti n sĩ tri t h c c a tác gi Nguy n Ng c Sơn "Ngu n nhân l c nông thôn trong quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nư c ta - ñ c ñi m và xu hư ng phát tri n", cu n "Vi c làm c a nông dân vùng ð ng b ng sông H ng trong quá trình công nghi p hoá, hi n ñ i hoá" do tác gi Bùi Th Ng c Lan làm ch biên - nhà xu t b n Lý lu n chính tr năm 2007. Cho ñ n nay chưa có công trình nghiên c u nào v xu hư ng d ch chuy n cơ c u s d ng ñ t dư i tác ñ ng c a quá trình CNH - HðH NN NT. Vì v y, vi c l a ch n v n ñ nghiên c u c a Lu n án là m t hư ng ñi m i trong quá trình nghiên c u c a mình, vi c l a ch n hư ng nghiên c u này xu t phát th c s t nhu c u th c ti n. V i ñánh giá r ng CNH - HðH NN NT t t y u s có tác ñ ng, nh hư ng ñ n quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t thông qua vi c thay ñ i nhu c u s d ng ñ t trong các ngành kinh t cũng như trong vi c xây d ng cơ s h t ng, ñô th hóa..., Lu n án ñi sâu vào nghiên c u m t khía c nh c a quá trình chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t dư i tác ñ ng c a quá trình CNH - HðH NN NT ñ t ñó ñánh giá th c tr ng cơ c u s d ng ñ t hi n nay trên ph m vi nghiên c u là các t nh ðBSH. 5. Các phương pháp nghiên c u 5.1 Phương pháp thu th p tài li u, thông tin Các tài li u, thông tin s d ng trong Lu n án ñư c thu th p t Niên giám th ng kê các năm, các tài li u t các thư vi n như Thư vi n Qu c gia, Thư vi n ð i h c Kinh t qu c dân, thư vi n c a các t ch c FAO, UNDP,WB..., các trang web c a B Tài nguyên và Môi trư ng, B Giao thông v n t i, B Thông tin và Truy n
8 thông, B Giáo d c - ðào t o, B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, ... Các ch tiêu kinh t theo ñ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i c a ñ a phương trong tương lai ñư c thu th p t các báo cáo chính tr và ngh quy t ð i h i v k ho ch phát tri n kinh t - xã h i và môi trư ng các t nh - thành ph , qu n, huy n giai ño n 2011-2020. ð ng th i Lu n án s k th a các k t qu nghiên c u trư c ñây ñã ñ c p trong t ng quan nghiên c u c a ñ tài. Rêng ph n s li u, thông tin v ñ t ñai, Lu n án s d ng tr c ti p các s li u th ng kê, ki m kê ñ t ñai hàng năm ñư c th c hi n t t c các ñ a phương trên c nư c do T ng c c Qu n lý ñ t ñai - B Tài nguyên - Môi trư ng tr c ti p ch ñ o th c hi n và công b . Ngu n d li u ñư c s d ng là t s li u th ng kê ñ t ñai các năm 2004, 2006, 2007, 2008, 2009, 2011 và s li u ki m kê ñ t ñai 2005 và 2010 do nh ng năm th c hi n ki m kê s không th c hi n th ng kê ñ t ñai. Ngoài ra ñ ph n d báo xu hư ng d ch chuy n và ñ xu t cơ c u s d ng ñ t có tính th c t và thuy t ph c cao, Lu n án cũng tham kh o các báo cáo quy ho ch, k ho ch s d ng ñ t c a các ñ a phương trư c khi ñưa ra các s li u d báo và ñ xu t. Các phương pháp thu th p thông tin trên ñã ñư c v n d ng m t cách linh ho t và ñan xen nhau, tùy thu c vào ñ a bàn và các n i dung nghiên c u chi ti t c a ñ tài. 5.2 Phương pháp t ng h p, x lý thông tin Tài li u, s li u sau khi thu th p ñư c s p x p theo t ng n i dung nghiên c u và ñư c phân thành 3 nhóm chính: tài li u v lý lu n, tài li u t ng quan v th c ti n, các s li u th c ti n c a c vùng và c a các ñ a phương, các s li u d báo c a c vùng và c a các ñ a phương. Sau khi t ng h p và phân lo i, các s li u và tài li u ñư c phân tích s d ng b ng các phương pháp phân tích sau:
9 TT Phương pháp phân tích N i dung nghiên c u tương ng thông tin 1 Phương pháp phân tích Phương pháp này ñư c s d ng ñ ñánh giá các t ng h p nghiên c u hi n có v cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t, m i quan h gi a chuy n d ch cơ c u kinh t và cơ c u s d ng ñ t ñ hình thành nên khung lý thuy t cho Lu n án. 1 Phương pháp th ng kê, T ng h p, phân tích k t qu các s li u hi n thu th p thông tin ñ nh tr ng phát tri n kinh t , xã h i, cơ s h t ng, dân lư ng s và các s li u v DT ñ t ñai theo các m c ñích s d ng và cơ c u DT ñ t ñai. S li u ñi u tra thu th p trên th c t s ñư c x lý b ng các ph n m m chuyên dùng ñ phân tích rõ xu hư ng bi n ñ ng, chuy n d ch c a cơ c u s d ng ñ t cũng như cơ c u kinh t trên ñ a bàn nghiên c u 2 Phân tích so sánh ñ i So sánh xu hư ng chuy n d ch cơ c u s d ng ch ng ñ t v i xu hư ng chuy n d ch cơ c u kinh t , xu hư ng phát tri n cơ s h t ng và xu hư ng ñô th hóa c a t ng ñ a phương cũng như c a toàn b vùng ðBSH ñ ñánh giá nh hư ng c a các y u t này lên cơ c u s d ng ñ t và ngư c l i 3 Phương pháp ñánh giá Phân tích nguyên nhân, tìm ra nguyên nhân sâu th c tr ng tìm nguyên xa c a nh ng h n ch trong quá trình chuy n nhân d ch cơ c u s d ng ñ t; phân tích ñi m m nh, y u và tìm ra cơ h i ñ phát huy hi u qu c a cơ c u s d ng ñ t hi n t i và phương hư ng d ch chuy n ñ n m t cơ c u s d ng ñ t h p lý hơn, phù h p hơn ñ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i c a vùng và c a t ng ñ a phương.
10 4 Phương pháp d báo ð d báo xu hư ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ñáp ng nhu c u phát tri n kinh t xã h i c a c vùng cũng như c a t ng ñ a phương. 5 Phương pháp phân tích Vi c nghiên c u cơ c u s d ng ñ t trên ñ a bàn h th ng vùng ðBSH ñư c th c hi n m t cách ñ ng b , v i vi c phân tích xã h i hư ng chuy n d ch trên 3 lo i ñ t s d ng cho ngành kinh t nông nghi p, công nghi p và TMDV, và trên ñ a bàn 11 t nh vùng ðBSH, g n v i giai ño n c th là sau khi có Lu t ñ t ñai 2003 ra ñ i. 6 Phương pháp quy n p, Trên cơ s phân tích nh ng n i dung cơ b n c a di n d ch cơ c u s d ng ñ t và chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t s d ng trong các ngành kinh t , xây d ng cơ s h t ng và s d ng trong ñô th , Lu n án s d ng phương pháp quy n p ñ ñưa ra nh ng ñánh giá chung mang tính khái quát v th c tr ng cơ c u s d ng ñ t và chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t các t nh vùng ðBSH. Th c tr ng này ñư c ñ t trong b i c nh chung c a c nư c, dư i tác ñ ng c a quá trình CNH - HðH NN NT. 6. Gi i thi u b c c c a Lu n án Ngoài ph n m ñ u và k t lu n, Lu n án g m 3 chương: Chương 1: Cơ s khoa h c c a chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong quá trình Công nghi p hóa – Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn Chương 2: Th c tr ng chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t trong quá trình Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn vùng ð ng b ng sông H ng Chương 3: Phương hư ng và gi i pháp chuy n d ch cơ c u s d ng ñ t ph c v s nghi p Công nghi p hóa - Hi n ñ i hóa nông nghi p, nông thôn vùng ð ng b ng sông H ng