--------------------------
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
NGÔ VĂN HỒNG
VAI TRÒ CỦA VỐN XÃ HỘI VÀ THỂ CHẾ
ĐỊA PHƯƠNG TRONG QUẢN LÝ RỪNG CỘNG ĐỒNG
KHU VỰC BẮC TRUNG BỘ
NGÀNH: QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG
MÃ SỐ: 9620211
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. ĐỖ ANH TUÂN
2. PGS.TS. TRẦN NGỌC HẢI
Hà Nội, 2022
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án “Vai trò của vốn xã hội và thể chế địa phương trong
quản lý rừng cộng đồng khu vực Bắc Trung Bộ”, chuyên ngành: Quản lý tài nguyên
rừng, mã ngành: 9620211 là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu
trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào
khác. Các tài liệu, số liệu mà luận án tham khảo đã được trích dẫn đầy đủ theo quy
định.
Hà Nội, ngày 18 tháng 6 năm 2022
Tác giả
NCS. Ngô Văn Hồng
ii
LỜI CẢM ƠN
Luận án này được thực hiện và hoàn thành theo Chương trình đào tạo Tiến sĩ của
Trường Đại học Lâm nghiệp, Xuân Mai, Hà Nội. Nhân dịp hoàn thành Luận án, tác giả
bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Anh Tuân, PGS.TS. Trần Ngọc Hải là những
người thầy hướng dẫn khoa học đã nhiệt tình chỉ dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình tổ
chức thực hiện và hoàn thành luận án.
Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án, tác giả đã được
Ban Giám hiệu, Khoa Quản lý Tài nguyên rừng và Môi trường, Phòng Đào tạo sau
đại học Trường Đại học Lâm nghiệp, Trung tâm Nghiên cứu Kiến thức Bản địa và
Phát triển (CIRD) và Trung tâm Nghiên cứu Quản trị Tài nguyên Vùng cao
(CEGORN) quan tâm giúp đỡ, chỉ đạo và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả hoàn
thành luận án. Nhân dịp này tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến sự giúp đỡ quý báu
đó.
Cũng nhân dịp này, xin được cảm ơn các lãnh đạo, cán bộ thuộc Hạt Kiểm
lâm, các cán bộ và người dân ở các cộng đồng nghiên cứu tại các huyện Tương Dương
- tỉnh Nghệ An, Tuyên Hoá - tỉnh Quảng Bình và Nam Đông - tỉnh Thừa Thiên Huế
đã giúp đỡ, tạo điều kiện hỗ trợ trong quá trình thu thập dữ liệu. Cuối cùng và rất
quan trọng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tất cả những người thân trong
gia đình và các bạn hữu gần xa đã tận tình giúp đỡ cả tinh thần và vật chất để vượt
qua những khó khăn trong cuộc sống và công việc trong suốt quá trình học tập và
thực hiện luận án.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do điều kiện và năng lực nghiên cứu có
hạn, nên luận án không tránh khỏi những khiếm khuyết nhất định, tác giả rất mong
nhận được ý kiến đóng góp của các nhà khoa học để hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 18 tháng 6 năm 2022
Tác giả
NCS. Ngô Văn Hồng
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ........................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................. vii
DANH MỤC HÌNH......................................................................................... ix
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................... 6
1.1. Tài nguyên chung/cộng đồng, chế độ quyền sở hữu và hành động tập thể.... 6
1.1.1. Tài nguyên chung (Common-pool resources) ................................ 6
1.1.2. Chế độ quyền sở hữu tài nguyên cộng đồng................................... 9
1.1.3. Hành động tập thể và quản lý tài nguyên chung .......................... 12
1.2. Quản lý rừng cộng đồng ....................................................................... 14
1.2.1. Khái niệm ..................................................................................... 14
1.2.2. Quản lý RCĐ trên thế giới và ở Việt Nam .................................... 17
1.2.3. Đánh giá hiệu quả quản lý rừng cộng đồng ................................. 21
1.3. Vai trò của vốn xã hội và thể chế địa phương và trong QLRCĐ ......... 24
1.3.1. Các khái niệm về vốn xã hội và thể chế địa phương .................... 24
1.3.2. Sắp xếp thể chế (institutional arrangements) ……………………………..31
1.3.3. Đo lường vốn xã hội………………………………………………………… 32
1.3.4. Vai trò của vốn xã hội và thể chế địa phương trong quản lý rừng cộng đồng..36
1.4. Khoảng trống lý luận và định hướng nghiên cứu……………………………39
Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................. 41
2.1. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 41
2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 41
2.2.1. Phương pháp tiếp cận của nghiên cứu ......................................... 41
2.2.2. Tiến trình nghiên cứu và phương pháp thu thập số liệu .............. 44
iv
2.2.3. Lựa chọn các điểm nghiên cứu ..................................................... 46
2.2.4. Xác định dung lượng mẫu và đối tượng phỏng vấn ..................... 48
2.2.5. Phương pháp phân tích số liệu ..................................................... 51
2.3. Sơ lược về đặc điểm khu vực nghiên cứu ............................................. 57
2.3.1. Đặc điểm tự nhiên và kinh tế xã hội và khu vực nghiên cứu ........ 57
2.3.2. Tình hình giao đất và giao rừng cho cộng đồng quản lý ............. 59
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 62
3.1.Đặc điểm kinh tế, xã hội và mô hình tổ chức QLRCĐ ......................... 62
3.1.1. Đặc điểm kinh tế xã hội và tài nguyên rừng cộng đồng ................ 62
3.1.2. Lịch sử hình thành rừng cộng đồng tại các điểm nghiên cứu ....... 64
3.1.3. Cấu trúc tổ chức quản lý rừng cộng đồng ở các điểm nghiên cứu 70
3.2.Đặc điểm vốn xã hội trong quản lý rừng cộng đồng ............................. 72
3.2.1. Mạng lưới (Social network) ....................................................... 72
3.2.2. Sự tin tưởng (trust) ..................................................................... 76
3.2.3. Sự tương hỗ trong cộng đồng (Reciprocity) ............................... 86
3.2.4. Sự chia sẻ nhận thức về giá trị rừng cộng đồng và mục tiêu QL
RCĐ .................................................................................................... 92
3.2.5. Chỉ số vốn xã hội (social capital index) ở các điểm nghiên cứu
100
3.3.Đặc điểm thể chế địa phương trong quản lý rừng cộng đồng ................ 103
3.3.1. Các quy định hoạt động quản lý rừng cộng đồng ....................... 107
3.3.2. Các quy định tập thể................................................................. 111
3.4. Thực hiện các hoạt động tập thể quản lý rừng cộng đồng .................. 112
3.4.1. Tổ chức thực hiện các hành động tập thể trong QLRCĐ............ 112
3.4.2. Sự tham gia trong quản lý rừng cộng đồng.............................. 115
3.4.3. Thực thi quy định QLRCĐ ......................................................... 117
3.5. Đánh giá hiệu quả quản lý rừng cộng đồng ........................................ 118
3.5.1. Sự toàn vẹn của tài nguyên rừng cộng đồng ............................ 118