LUẬN VĂN đề tài:"Thực trạng thu nộp quỹ BHXH và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ BHXH Việt Nam hiện nay"

Chia sẻ: Nguyễn Xuân Hải | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

172
lượt xem 53
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn đề tài:"thực trạng thu nộp quỹ bhxh và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ bhxh việt nam hiện nay"', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN đề tài:"Thực trạng thu nộp quỹ BHXH và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ BHXH Việt Nam hiện nay"

LU N VĂN T T NGHI P TÀI: “Th c tr ng thu n p qu BHXH và m t s bi n pháp nh m nâng cao hi u qu thu n p qu BHXH Vi t Nam hi n nay” GVHD: TS Nguy n Văn nh SVTH: N ông H u T ùng 0
M CL C 2 L im u I. Khái quát chung v BHXH và qu BHXH. ......................................... 4 1.1. S c n thi t khách quan c a BHXH. ................................................ 4 1.2. Quá trình phát tri n c a BHXH. ...................................................... 6 1.3. B n ch t c a BHXH ...................................................................... 17 1.4. Ch c năng và tính ch t c a BHXH .. Error! Bookmark not defined. 1.5. Qu BHXH .................................................................................... 17 II. Th c tr ng công tac thu n p qu BHXH Vi t Nam trong th i gian qua. .................................................................................................. 35 2.1. Quy nh v thu n p qu BHXH Vi t Nam ................................... 52 2.2. Tình hình thu n p qu BHXH Vi t Nam hi n nay. ........................ 61 2.3. Bài h c kinh nghi m rút ra t ho t ng BHXH trong và ngoài nư c. .................................................................................................... 73 III. M t s bi n pháp nh m nâng cao hi u qu thu n p qu BHXH .. 73 3.1. Tăng cư ng công tác qu n lý thu n p BHXH. ............................... 77 3.2. Hoàn thi n h th ng pháp lu t v b o hi m xã h i. ........................ 78 3.3. Công tác thông tin tuyên truy n v BHXH. ................................... 79 3.4. ào t o ngu n nhân l c ph c v hi n i hoá ho t ng ngành BHXH. ................................................................................................. 80 3.5. M r ng i tư ng tham gia và ph m vi BHXH. ........................... 81 3.6. Nâng cao hi u qu u tư ngu n qu nhàn r i. .............................. 82 3.7. ng d ng công ngh thông tin vào công tác qu n lý...................... 83 3.8. H p tác trong nư c và qu c t v BHXH ...................................... 84 86 K t lu n 35 T ài li u t ham kh o 1
L IM U N h ư m i q u c g ia trên th g i i , BHXH Vi t N am trong nh n g n ă m qua ư c x em là m t t rong nh n g chính sách r t l n c a N hà n ư c, luôn ư c s q uan tâm và ch o k p th i c a n g và Nhà n ư c; i u n ày có th d d àng lý gi i b i B HXH không ch l iên quan n h àng tri u l ao n g mà còn b i n ó có ý ngh ĩ a r t l n i vic n h n g ng ư i ph t hu c v ào các i t ư ng trên. BHXH ch n g nh n g có ý ngh ĩ a v m t k inh t - x ã h i m à còn có ý ngh ĩ a nhân o s âu s c , chính sách này th h i n t rình v ăn minh, ti m l c kinh t v à kh nă ng t ch c q u n l ý c a Nhà n ư c. Khi t n ư c chuy n t n n k inh t k h o c h hoá t p t rung sang n n k inh t h àng hoá nhi u t hành ph n v n n g theo c ơ c h t h t r ư ng có s q u n l ý c a N hà n ư c theo n h h ư ng XHCN thì vi c b ao c p t oàn b c ho ho t n g BHXH t r a không còn phù h p v i t ình hình m i . t ng bư c i m i c ông tác t ch c q u n l ý BHXH, chính ph ã r a Ngh n h 12/CP ngày 26/01/1995 v v i c b an hành iu l B HXH và Ngh n h 19/CP ngày 16/02/1995 v v i c t hành l p B HXH Vi t N am và các quy t nh khác kèm theo v v i c b an hành quy ch t c h c v à ho t ng c a B HXH Vi t N am. V i m c í ch th n g nh t v i c q u n l ý và th c h i n c ác ch B HXH nh m m b o t t h ơ n l i í ch c a n g ư i lao n g thì BHXH Vi t N am ã ư c t hành l p t rên c ơ s th ng nh t c ác t c h c B HXH t rung ư ơ ng và a p h ươ ng thu c h th ng B L ao n g - TB&XH và T n g Liên o àn lao n g Vi t N am nh m g iúp Th t ư ng chính ph ch o c ông tác qu n l ý qu B HXH và th c h i n c h c hính sách BHXH theo pháp lu t h i n h ành. Và g i i q uy t t t v n t rên m b o n gu n q u c hi tr c ác ch B HXH cho các i t ư ng ư c h ư ng tr cp B HXH thì vi c n âng cao hi u q u t hu qu n g th i d uy trì và phát tri n n gu n q u l à ò i h i b c b ách khi n e m i n l a ch n 2
nghiên c u t ài: "Th c t r n g thu n p q u B HXH và m t s b i n p háp nh m n âng cao hi u q u t hu n p q u B HXH Vi t N am hi n n ay" Nh n g n i d ung chính c a t ài: L im u P h n I . Khái quát chung v B HXH và qu B HXH P h n I I . Th c t r n g công tác thu n p q u B HXH Vi t N am trong th i g ian qua. P h n I II . M t s b i n p háp nh m n âng cao hi u q u t hu n p q u B HXH L ik t M c d ù em ãrtc g n g nghiên c u n h ư ng do trình và kinh nghi m c òn nhi u h n c h n ên không tránh kh i n h n g thi u s ót. Vì v y e m r t m ong nh n ư cs g óp ý, xây d n g c a c ác th y c ô giáo và các b n E m xin chân thành c m ơ n ./. H à N i , ngày 4 tháng 11 n ă m 2000 T ác gi N ông H u T ùng 3
PH N TH NH T KHÁI QUÁT CHUNG V BHXH VÀ QU BHXH I. TÍNH T T Y U KHÁCH QUAN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N BHXH 1. S t n t i khách quan c a BHXH C on ng ư i mu n t n t i v à phát tri n t r ư c h t p h i ă n, m c , v à i l i v .v... t ho m ãn nh n g nhu c u t i t hi u ó , ng ư i ta ph i l ao ng l àm ra nh n g s n p h m c n t hi t . Khi s n p h m ư c t o r a ngày càng nhi u t hì i s n g con ng ư i ngày càng y v à hoàn thi n , xã h i n gày càng v ă n minh h ơ n. Nh ư v y, vi c t ho m ãn nh n g nhu c u s inh s n g và phát tri n c a c on ng ư i ph t hu c v ào chính kh n ă ng lao n g c a h . N h ư ng trong th c t , k hông ph i l úc nào con ng ư i c ũ ng ch g p t hu n l i , có y t hu nh p v à m i i u k i n s inh s n g bình th ư ng. Trái l i , có r t n hi u t r ư ng h p k hó kh ă n b t l i , ít nhi u n g u n hiên phát sinh làm cho ng ư i ta b g i m h o c m t t hu nh p h o c c ác iu k i n s inh s n g khác. Ch n g h n , b t n g b m a u hay b t ai n n t rong lao n g, m t v i c l àm hay khi tu i g ià kh n ă ng lao ng và kh n ă ng t ph c v b s uy gi m v .v... Khi r ơ i vào nh n g tr ư ng h p n ày, các nhu c u c n t hi t t rong cu c s n g không vì th m à m t i , trái l i c ó cái còn t ă ng lên, th m c hí còn xu t h i n t hêm m t s n hu c u m i n h ư : c n ư c k hám ch a b n h và i u tr m a u; tai n n t h ươ ng t t n n g c n p h i c ó ng ư i ch ă m sóc nuôi d ư ng v.v... B i v y, mu n t n t i v à n n h cu c s n g, con ng ư i và xã h i l oài ng ư i ph i t ìm ra và th c t ã t ìm ra nhi u c ách gi i q uy t k hác nhau nh ư : san s , ù m b c l n n hau trong n i b c ông n g; i v ay, i x in ho c d a v ào s c u tr c a N hà n ư c v.v... Rõ ràng, nh n g cách ó l à hoàn toàn th n g và không ch c c h n . 4
Khi n n k inh t h àng hoá phát tri n , vi c t huê m ư n nhân công tr n ên ph b i n . Lúc u n g ư i ch c h c am k t t r c ông lao n g, nh ư ng v s au ã p h i c am k t c v i c b o m c ho ng ư i làm thuê có m t s t hu nh p n h t nh h t rang tr i n h n g nhu cu thi t y u k hi không may b m a u, t i n n , thai s n v .v... Trong th c t , n hi u k hi các tr ư ng h p t rên không x y r a và ng ư i ch k hông ph i c hi ra m t n g nào. Nh ư ng c ũ ng có khi x y r a d n d p , bu c h ph i b r a m t l úc nhi u k ho n t i n l n mà h k hông mu n . Vì th , m âu thu n c h - th p hát sinh, gi i th l iên k t u t ranh bu c g i i c h t h c h i n c am k t . Cu c u t ranh này di n r a ngày càng r n g l n v à có tác n g nhi u m t n i s n g kinh t x ã h i . Do v y , Nhà n ư c ã ph i n g ra can thi p v à i u h oà mâu thu n . S c an thi p n ày m t m t l àm t ă ng ư c v ai trò c a N hà n ư c, m t k hác bu c c gi i ch và gi i t h p h i ó ng góp m t k ho n t i n n h t n h hàng tháng ư c t ính toán ch t c h d a t rên c ơ s x ác su t r i r o x y r a ivi n g ư i làm thuê. S ti n ó ng góp c a c ch v à th h ình thành m t qu ti n t t p t rung trên ph m v i qu c g ia. Qu n ày còn ư c b s ung t n gân sách Nhà n ư c khi c n t hi t n h m mb o i s n g cho ng ư i lao n g khi g p p h i n h n g bi n c b t l i. Chính nh n h n g m i q uan h r àng bu c ó m à r i r o, b t l i c a n g ư i lao ng ư c d àn tr i , cu c s n g c a n g ư i lao n g và gia ì nh h n gày càng ư c mb o n n h. Gi i c h c ũ ng th y m ình có l i v à ư c b o v , s n x u t k inh doanh di n r a bình th ư ng, tránh ư c n h n g xáo tr n k hông c n t hi t . Vì v y, ngu n q u t i n t t p t rung ư c t hi t l p n gày càng l n v à nhanh chóng. Kh n ă ng gi i q uy t c ác phát sinh l n c a q u n gày càng m b o. Toàn b n h n g ho t n g v i n h n g m i q uan h r àng bu c c h t c h t rên ư c t h g i i q uan ni m l à BHXH i v i n g ư i lao n g. Nh ư v y B HXH ra i v à phát tri n l à m t t t y u k hách 5
quan và ngày càng phát tri n c ùng v i s p hát tri n c a m i q u c g ia, m i t hành viên trong xã h i u t h y c n t hi t t ham gia BHXH, nó tr t hành quy n l i v à nhu c u c a n g ư i lao n g và ư c t h a n h n l à nhu c u t t y u k hách quan. 2 . Quá trình phát tri n c a B HXH 2 .1. S ơ l ư c l c h s h ình thành và phát tri n c hính sách v B HXH trên th g i i B HXH ã c ó t l âu và th c s t r t hành ho t n g mang tính xã h i t u t h k 1 9. B l u t u t iên v c h b o hi m ư c h ình thành A nh vào n ă m 1819 v i t ên g i " Lu t n hà máy" và t p t rung vào b o h i m c ho ng ư i lao n g làm vi c t rong các x ư ng th . V ào n ă m 1883, lu t b o h i m m a u hình thành c . C ũ ng ti c , m t s c ác lu t k hác ư c h ình thành, sau ó c h n g h n l u t t ai n n l ao n g hình thành n ă m 1884; lu t b o h i m n g ư i già và tàn t t d o lao n g hình thành n ă m 1889. n n ay BHXH ư c t h c h i n t rên r t n hi u n ư c và tr t hành m t b p h n q uan tr n g trong ho t n g c a L iên h p q u c . M t t c h c q u c t l n n h t t h g i i h i n n ay. Trong tuyên ngôn c a L iên h p q u c t hông qua ngày 10 tháng 12 n ă m 1948 có ghi: "T t c m i n g ư i, v i t ư c ách là thành viên c a x ã h i , có quy n h ư ng BHXH. Quy n ó t c ơ s t rên s t ho m ãn các quy n v k inh t , x ã h i v à v ă n hoá c n c ho nhân cách và s t d o phát tri n c on ng ư i".. th ch h oá tinh th n ó , t c h c l ao n g qu c t I LO (m t t ch c cơ c u t rong liên h p q u c ) ã ư a ra Công ư c 1 02 quy n h v t iêu chu n t i t hi u c a B HXH và nh n g khuy n n gh c ác n ư c thành viên v v i c t h c h i n c ác tiêu chu n n ày. 2 .2. Khái quát v s h ình thành và phát tri n c hính sách BHXH V i t N am Như p h n t rên, BHXH phát tri n g n l i n v i s p hát tri n c a n n k inh t h àng hoá, V i t N am trong g n m t t h k c ai tr , b n t h c d ân Pháp h u n h ư k hông r a ư c n h n g gì bo v c ác quy n c ơ b n c a c on ng ư i. Không th c h i n ư c c h 6
chính sách v B HXH i v i n g ư i lao n g Vi t N am. Ngay sau cách m n g tháng 8 thành công trên c ơ s H i n p háp n ă m 1946 c a n ư c Vi t N am dân ch c n g hoà, Chính ph ã b an hành m t l o t c ác s c l n h quy n h v c ác ch tr c p m a u, tai n n , h ư u trí cho công nhân viên ch c N hà n ư c (có S c l n h 29/SL ngày 12/3/1947; S c l n h 76/SL ngày 20/5/1950 và S c l n h 77/SL ngày 22/5/1950). C ơ s p háp lý ti p t heo c a B HXH ư c th h i n t rong Hi n p háp n ă m 1959. Hi n p háp n ă m 1959 c a n ư c ta ã t h a n h n c ông nhân viên ch c c ó quy n ư c t r c p B HXH. Quy n n ày ư c c t h h oá trong i u l t m t h i v B HXH i v i c ông nhân viên ch c N hà n ư c, ban hành kèm theo Ngh nh 218/CP ngày 27/12/1961 và iul ã i ng q uân nhân ban hành kèm theo Ngh n h 161/CP ngày 30/10/1964 c a C hính ph . S u t t rong nh n g n ă m tháng kháng chi n c h n g xâm l ư c, chính sách BHXH n ư c ta ã g óp ph n n n h v m t t hu nh p , n n h cu c s n g cho công nhân viên ch c , quân nhân và gia ì nh h , g óp ph n r t l n t rong vi c n g viên s c n g ư i s c c a c ho th n g l i c a c u c k háng chi n c h n g xâm l ư c th n g nh t t n ư c. T n ă m 1986, Vi t N am ti n h ành c i c ách kinh t v à chuy n i n n k inh t t c ơ c h k h o c h hoá t p t rung sang c ơ c h t h t r ư ng. S t hay i v c ơ c h k inh t ò i h i c ó nh n g thay i t ươ ng n g v c hính sách xã h i n ói chung và chính sách BHXH nói riêng. Hi n p háp n ă m 1992 ã n êu rõ: "Nhà n ư c th c h i n ch B HXH i v i c ông ch c N hà n ư c và ng ư i làm công ă n l ươ ng, khuy n k hích phát tri n c ác hình th c B HXH khác iv i n g ư i lao n g". Trong v ă n ki n i h i V II c a ng c ng s n V i t N am c ũ ng ã c h r õ, c n i m i c hính sách BHXH theo h ư ng m i n g ư i lao n g và các ơ n v k inh t t hu c c ác thành ph n k inh t u c ó ngh ĩ a v ó ng góp BHXH, th n g nh t t ách qu B HXH ra kh i n gân sách. Ti p n V ă n ki n ihi ng l n th V III c ũ ng ã n êu lên "M r n g ch B HXH ivi n g ư i lao n g thu c c ác thành ph n k inh t " . Nh ư v y, các v ă n 7
b n t rên c a n g và Nhà n ư c là nh n g c ơ s p háp lý quan tr n g cho vi c i m i c hính sách BHXH n ư c ta theo c ơ c h th t r ư ng. Ngay sau khi B l u t l ao n g có hi u l c t n gày 1/1/1995, Chính ph ã b an hành Ngh n h 12/CP ngày 26/1/1995 v iul B HXH i v i n g ư i lao n g trong các thành ph n k inh t . N i d ung c a b n i u l n ày góp ph n t h c h i n m c t iêu c a n g và Nhà n ư c r a, góp ph n t h c h i n c ông b n g và s ti n b x ã h i , góp ph n l àm lành m n h hoá th t r ư ng lao n g và n g th i áp ng ưcs m ong m i c a ô ng o n g ư i lao n g trong các thành ph n k inh t cac n ư c. II. NH NG N I DUNG CH Y U C A BHXH 1. Khái ni m BHXH B o h i m x ã h i l à m t t rong nh n g chính sách xã h i q uan tr n g c a n g và Nhà n ư c. Chính sách BHXH ã ư c t h c h h oá và th c h i n t heo Lu t . BHXH là s c hia s r i r o và các ngu n q u nh m b o v n g ư i lao n g khi h k hông còn kh n ă ng làm vi c . "B o h i m x ã h i l à s bo m t hay th ho c bù pmt p h n t hu nh p c ho ng ư i lao n g khi h b m t h o c g i m k ho n t hu nh p t n gh n ghi p d o b m t h o c g i m k h n ă ng lao ng ho c m t v i c l àm do nh n g r i r o xã h i t hông qua vi c h ình thành, s d ng m t qu t ài chính do s ó ng góp c a c ác bên tham gia BHXH, nh m g óp ph n m b o a n toàn i s ng c a n g ư i lao n g và gia ì nh h , n g th i g óp ph n b o m an toàn xã h i ". Chính vì v y, i t ư ng c a B HXH chính là thu nh p c a n g ư i lao ng b bi n n g gi m h o c m t i do b g i m h o c m t k h n ă ng lao n g, m t v i c l àm c a n h n g ng ư i lao n g tham gia BHXH. i t ư ng tham gia BHXH là ng ư i lao n g và ng ư i s d n g lao n g. Tuy v y, tu ỳ t heo s p hát tri n k inh t – x ã h i 8
cu m i n ư c mà i t ư ng này có th l à t t c h o c m t b p h n n h n g ng ư i lao n g nào ó . D ư i giác p háp lý, BHXH là m t l o i c h p háp nh b o v n g ư i lao n g, s d n g ngu n t i n ó ng góp c a n g ư i lao n g, ng ư i s d n g lao n g và s t ài tr , b o h c a N hà n ư c, nh m t r c p v t c h t c ho ng ư i ư c b o h i m v à gia ì nh trong tr ư ng h p b g i m h o c m t t hu nh p b ình th ư ng do m a u, tai n n l ao n g, b n h ngh n ghi p , thai s n , th t n ghi p , h t t u i l ao n g theo quy n h c a p háp lu t , ho c c h t . Qu b o h i m x ã h i d ành chi tr c ác ch t r c p v à qu n l ý phí ư c h ình thành t ó ng góp c a n g ư i lao n g, ch s d n g lao n g và ngu n h t r c a N hà n ư c. Qu B HXH ư c N hà n ư c b o h t n t i v à phát tri n . M c í ch chính c a c ác ch B HXH là tr c p v t c h t c ho ng ư i b o h i m k hi g p r i r o ã ư c q uy n h trong lu t . 2. Nh ng nguyên t c c a BHXH 2 .1. BHXH là s b o m v m t x ã h i n g ư i lao n g có th d uy trì và n n h cu c s n g khi b m t s c l ao ng t m th i ( m a u, thai s n , tai n n l ao n g v.v... ). â y là nguyên t c m b o ý n gh ĩ a và tính ch t c a b o h i m . Nó v a m ang giá tr v t c h t , v a m ang tính xã h i . i m n ày ư c t h h i n t r ư c h t l à s b o m b n g v t c h t ( qua các ch B HXH). M c b o m v v t c h t c ũ ng là y u t q uan tr n g n h h ư ng t i y u t t ham gia vào BHXH và vì v y n h h ư ng n s p hát tri n c a s n ghi p n ày. V m t x ã h i , theo nguyên t c n ày, BHXH l y s ô ng bù s í t, l y q uãng i l ao n g th c t c ó thu nh p l à c ơ s b o m c ho quãng i k hông tham gia vào lao n g (m t s c l ao n g hay cao tu i ). 2.2. BHXH v a mang tính b t bu c, v a mang tính t nguy n T ính b t b u c t h h i n n gh ĩ a v t ham gia t i t hi u ( th i g ian m c ó ng b o h i m v .v...). Nh ư v y, Nhà n ư c ó ng vai trò t ch c, n h h ư ng n g ư i lao n g và ng ư i s d n g lao ng 9
hi u ư c n gh ĩ a v v à trách nhi m h p l ý tham gia vào các quan h v B HXH. i u n ày ư c t h c h h oá trong B l u t L ao ng và các v ă n b n p háp quy khác v B HXH. Tính t n guy n có ý ngh ĩ a khuy n k hích m c t ham gia, các lo I h ình và ch bo h i m , mà ng ư i lao n g có th t ham gia trên c ơ s s p hát tri n c a h t h n g BHXH c a m t s n ư c trong t n g giai o n n h t n h. Nguyên t c n ày cho phép BHXH có i u k i n p hát tri n v à m r n g h ơ n. 2 .3. Xác n h ú ng n m c t i t hi u c a c ác ch B HXH Vn n ày có quan h tr c ti p n c ác khía c n h có liên quan n v i c t hi t k c ác chính sách và n i d ung c t h c a t n g ch B HXH. M c t i t hi u c a c ác ch B HXH là m c ó ng n h k ỳ ( hàng tháng), m c t h i g ian t i t hi u t ham gia và ư c h ư ng các ch B HXH c t h . C ác m c t i t hi u n ày, khi thi t k t h ư ng d a v ào ti n l ươ ng t i t hi u , ti n l ươ ng bình quân, qu n g i l ao n g v.v... M t k hác, m c t i t hi u c òn ph i t ính n g iá tr c a c ác ch B HXH mà ng ư i tham gia ư c h ư ng. Nguyên t c n ày liên quan tr c t i p n v i c t o n gu n , xây d n g qu B HXH, và khuy n k hích ng ư i lao n g và các t n g l p x ã h i t ham gia. 2 .4. BHXH ph i mb os t h n g nh t v à liên t c c v m c t ham gia và th i g ian th c h i n , m b o q uy n l i c a n g ư i lao ng N guyên t c n ày mbos t hích h p c a B HXH trong c ơ c h t h t r ư ng, trong ós d i chuy n v à bi n n g lao n g có th x y r a, th m t rí mang tính th ư ng xuyên. S t hay i n ơ I làm vi c v à thay ih p n g lao n g c v n i d ung i , tác v.v… t o r a nh n g giai o n c ó th v t h i g ian và không gian c a q uá trình làm vi c . i u n ày có th x y r a trong c c ác quan h v B HXH. Vi c m b o c ho ng ư i tham gia BHXH có th d uy trì quan h m t c ách liên t c t heo th i g ian có tham gia và th n g nh t v c ác ch s t o ra s l inh ho t c n t hi t v à thu n t iên 10
cho ng ư i lao n g tham gia vào các quan h B HXH t t h ơ n, y v à tích c c h ơ n. Do v y, m c t ham gia và th i g ian th c t t ham gia là c ă n c c h y u n h t d uy trì quan h B HXH iv i n g ư i lao n g. 2 .5. Công b n g trong BHXH â y là nguyên t c r t q uan tr n g songc ũ ng r t p h c t p t rong chính sách BHXH. Quan h B HXH ư c t h c h iên trong m t t h i g ian dài, c t rong và ngoài quá trình lao n g. Trong quá trình ó c ó th c ó s t hay i d i n r a. M c v à th i g ian tham gia c a t n g ng ư i và m c h ư ng l ươ ng c a h c ũ ng có th k hông gi n g nhau. Vi c t heo rõi và ghi nh n c ác v n n ày không ơn gi n n h t l à trong i u ki n m t h t h n g BHXH a ng còn có nh n g khác bi t v i t ư ng thành ph n v à khu v c t ham gia n ư c ta hi n n ay. Do v y m b o c ông b n g trong BHXH là r t c n t hi t n h ư ng r t k hó m b o t ính tuy t i. S c ông b n g, tr ư c h t l à ph i t t rong trong quan h g i a ó ng góp và ư c h ư ng. i u n ày ư c t h h iên trong n i d ung và i u k iên tham gia trong t n g ch v B HXH. Xét trên góc k hác, công b n g còn t t rongcác quan h x ã h i g i a n h n g ng ư i tham gia BHXH trong t n g khu v c h ay gi a c ác vùng, a b àn, ngành ngh k hác nhau v.v… d a t rên nguyên t c t ính xã h i c a b o h i m. Trên â y là nh n g nguyên t c p h i t ính n k hi thi t k v à th c h i n c ác quan h v à các ch v B HXH. 3. B n ch t c a BHXH B n c h t c a B HXH ư c t h h i n n h n g n i d ung ch y u s au â y: - BHXH là nhu c u k hách quan, a d n g và ph c t p c a x ã h i , nh t l à trong xã h i m à s n x u t h àng hoá ho t n g theo c ơ ch t h t r ư ng, m i q uan h t huê m ư n lao n g phát tri n n mtmc n ào ó . Kinh t c àng phát tri n t hì BHXH càng a 11
d n g và hoàn thi n . Vì th c ó th n ói kinh t là n n t ng c a B HXH hay BHXH không v ư t quá tr n g thái kinh t cami n ư c. - M i q uan h g i a c ác bên trong BHXH phát sinh trên c ơ s q uan h l ao n g và di n r a gi a 3 b ên: Bên tham gia BHXH, bên BHXH và bên ư c B HXH. Bên tham gia BHXH có th ch là ng ư i lao n g ho c c n g ư i lao n g và ng ư i s d n g lao n g. Bên BHXH (Bên nh n n hi m v B HXH) thông th ư ng là c ơ q uan chuyên trách do Nhà n ư c l p r a và b o t r . B ên ưc B HXH là ng ư i lao n g và gia ì nh h k hi có c ác i u ki n r àng bu c c n t hi t . - Nh n g bi n c l àm gi m h o c m t k h n ă ng lao n g, m t v i c l àm trong BHXH có th l à nh n g r i r o ng u n hiên trái v i ý m u n c h q uan c a c on ng ư i nh ư : m a u, tai n n l ao n g, b n h ngh n ghi p ... Ho c c ũ ng có th l à nh n g tr ư ng h p x y r a không hoàn toàn ng u n hiên nh ư : Tu i g ià, thai s n v .v.... ng th i nh ng bi n c ó có th di n ra c trong và ngoài quá trình lao n g. - Ph n t hu nh p c a n g ư i lao ng b gi m ho c m t i k hi g p p h i n h n g bi n c , r i r o s ư c bù p h o c t hay th t m t n gu n q u t i n t t p t rung ư c t n t ích l i . Ngu n q u n ày do bên tham gia BHXH ó ng góp là ch y u , ngoài ra còn ư c s h t r t p hía Nhà n ư c. - M c t iêu c a B HXH là nh m t ho m ãn nh n g nhu c u t hi t y u c a n g ư i lao n g trong tr ư ng h p b g i m h o c m t t hu nh p , m t v i c l àm. M c t iêu này ã ư c t c h c l ao n g qu c t ( ILO) c t h h oá nh ư s au: + n b ù cho ng ư i lao n g nh n g kho n t hu nh p b m t m b o n hu c u s inh s n g thi t y u c a h . + C h ă m sóc s c k ho n v à ch n g b n h t t . + Xây d n g i u ki n s ng áp n g các nhu c u c a d ân c ư v à các nhu c u c b i t c a n g ư i già, ng ư i tàn t t v à tr e m. 12
V i n h n g m c t iêu trên, BHXH ã tr t hành m t t rong nh n g quy n c on ng ư i và ư c ih i n g Liên h p q u c t h a n h n v à ghi vào Tuyên ngôn Nhân quy n n gày 10/12/1948 r n g: "T t c m i n g ư i v i t ư c ách là thành viên c a x ã h i c ó quy n h ư ng b o h i m x ã h i , quy n ó ư c t c ơ s t rên s t ho m ãn các quy n v k inh t , x ã h i v à v ă n hoá nhu c u c ho nhân cách và s t d o phát tri n c on ng ư i". n ư c ta, BHXH là m t b p h n q uan tr n g trong chính sách bo m x ã h i . Ngoài BHXH, chính sách b o m x ã h i c òn có c u t r x ã h i v à ư u ã i xã h i . C u tr xã h i là s g iúp c a N hà n ư c và xã h i v t hu nh p v à các i u k i n s inh s n g khác i v i m i t hành viên trong xãh i , trong nh ư ng tr ư ng h p b b t h n h, r i r o, nghèo ó i, không k h n ă ng t l o cu c s n g t i t hi u c a b n t hânvà gia ì nh. S g iúp n ày d ư c th h i n b n g các ngu n q u d p hòng c a N hà n ư c, b n g ti n h o c h i n v t í ng góp c a c ác t ch c x ã h i v à nh n g ng ư i h o t âm. Ưu ã i xã h i l à s ã i ng c bi t v c v t c h t v à tinh th n c a N hà n ư c, c a x ã h i n h m n á p công lao ivi n h n g ng ư i hay m t b p h n x ã h i c ó nhi u c n g hi n c ho xã h i . Ch n g h n n h n g ng ư i có công v i n ư c, li t s v à thân nhân li t s , t h ươ ng binh,b n h binh v.v... u l à nh n g i t ư ng ư c h ư ng s ã i ng c a N hà n ư c, c a x ã h i , ư u ã i xã h i t uy t n hiên không ph i l à s b t hí, ban ơ n, mà nó là m t c hính sách xã h i c ó m c t iêu chính tr - k inh t - x ã h i , góp ph n c n g c t h c h c hính tr c a N hà n ư c tr ư c m t v à lâu dài, mb o s c ông b n g xã h i . M c d ù có nhi u i m k hác nhau v i t ư ng và ph m v i, song BHXH, c u t r xã h i và ưu ã i xã h i u l à nh n g chính sách xã h i k hông th t hi u ư c t rong m t q u c g ia. Nh n g 13
chính sách này luôn b s ung cho nhau, h tr n hau và t t c g óp ph n m b o a n toàn xã h i . 4. Ch c năng c a BHXH B HXH có nh n g ch c n ă ng ch y u s au â y: - Thay th h o c b ù p m t p h n t hu nh p c ho ng ư i lao ng tham gia b o h i m k hi h b g i m h o c m t t hu nh p d o m t k h n ă ng lao n g ho c m t v i c l àm. S bo m t hay th h o c b ù p n ày ch c c h n s x y r a vì suy cho cùng, m t k h n ă ng lao ng s n v i t t c m i n g ư i lao n g khi h t t u i l ao ng theo các i u k i n q uy n h c a B HXH. Còn m t v i c l àm và m t kh n ă ng lao n g c ũ ng s ư c h ư ng tr c p B HXH v i m c h ư ng ph t hu c v ào các i u k i n c n t hi t , th i i m v à th i hn ư c h ư ng ph i ú ng quy n h. â y là ch c n ă ng c ơ b n n h t c a B HXH, nó quy t n h nhi m v , t ính ch t v à c c ơ c h t ch c ho t n g c a B HXH. - Ti n h ành phân ph i v à phân ph i l i t hu nh p g i a n h n g ng ư i tham gia BHXH. Tham gia BHXH không ch c ó ng ư i lao n g mà c n h n g ng ư i s d n g lao n g. Các bên tham gia u p h i ó ng góp vào qu B HXH. Qu n ày dùng tr c p c ho m t s n g ư i lao n g tham gia khi h b g i m h o c m t t hu nh p . S l ư ng nh n g ng ư i này th ư ng chi m t t r n g nh t rong t n g s n h n g ng ư i tham gia ó ng góp. Nh ư v y, theo quy lu t s ô ng bù s í t, BHXH th c h i n p hân ph i l i t hu nh p t heo c c hi u d c v à chi u n gang. Phân ph i l i g i a n h n g ng ư i lao n g có thu nh p c ao và th p , gi a n h n g ng ư i kho m n h a ng làm vi c v i n h n g ng ư i m y u p h i n gh v i c v .v... Th c h i n c h c n ă ng này có ngh ĩ a là BHXH góp ph n t h c h i n c ông b n g xã h i . - Góp ph n k ích thích ng ư i lao n g h ă ng hái lao ng s n x u t n âng cao n ă ng su t l ao n g cá nhân và n ă ng su t l ao ng xã h i . Khi kho m n h tham gia lao n g s n x u t , ng ư i lao ng ư c c h s d n g lao n g tr l ươ ng ho c t i n c ông. Khi m a u, 14
thai s n , tai n n l ao n g, ho c k hi v g ià ã c ó BHXH tr cp t hay th n gu n t hu nh p b m t . Vì th c u c s n g c a h v à gia ì nh h l uôn ư c mb o n n h và có ch d a . Do ó , ng ư i lao n g luôn yên tâm, g n b ó t n t ình v i c ông vi c , v i n ơ i làm vi c . T ó , h r t t ích c c l ao n g s n x u t , nâng cao n ă ng su t l ao n g và hi u q u k inh t . C h c n ă ng này bi u h i n n h ư m t ò n b y k inh t k ích thích ng ư i lao n g nâng cao n ă ng su t l ao n g cá nhân và kéo theo là n ă ng su t l ao n g xã h i . - G n b ó l i í ch gi a n g ư i lao ng v i ngư i s d n g lao n g, gi a n g ư i lao n g v i x ã h i . Trong th c t l ao ng s n x u t , ng ư i lao n g và ng ư i s d n g lao n g v n c ó nh n g mâu thu n n i t i , khách quan v t i n l ươ ng, ti n c ông, th i g ian lao n g v.v... Thông qua BHXH, nh n g mâu thu n ós ưc i u h oà và gi i q uy t . c b i t , c h ai gi i n ày u th y nh có BHXH mà mình có l i v à ưcbov.T ó l àm cho h hi u n hau h ơ n và g n b ó l i í ch ư c v i n hau. i v i N hà n ư c và xã h i , chi cho BHXH là cách th c p h i c hi ít nh t v à có hi u q u n h t n h ư ng v n g i i q uy t ư c k hó kh ă n v i s n g cho ng ư i lao n g và gia ì nh h , g óp ph n l àm cho s n x u t n n h, kinh t , c hính tr v à xã h i ư c p hát tri n v à an toàn h ơ n. 5. Tính ch t c a BHXH B HXH g n l i n v i i s n g c a n g ư i lao n g, vì v y n ó có m t s t ính ch t c ơ b n s au: - Tính t t y u k hách quan trong i s n g xã h i Như p h n t rên ã t rình bày, trong quá trình lao ng s n x u t n g ư i lao n g có th g p n hi u b i n c , r i r o khi ó n g ư i s d n g lao n g c ũ ng r ơ i vào tình c n h khó kh ă n không c m n h ư : s n x u t k inh doanh b g ián o n, v n t uy n d n g lao n g và h p n g lao n g luôn ph i ư c t ra t hay th v .v... S n x u t c àng phát tri n , nh n g r i r o i v i n g ư i lao n g và nh n g khó kh ă n i v i n g ư i s d n g lao n g càng nhi u v à tr 15
nên ph c t p , d n n m i q uan h ch - th n gày càng c ă ng th n g. g i i q uy t v n n ày, Nhà n ư c ph i n g ra can thi p t hông qua BHXH. Và nh ư v y, BHXH ra i h oàn toàn mang tính khách quan trong i s n g kinh t x ã h i c a m i n ư c. - BHXH có tính ng u n hiên, phát sinh không ng u t heo th i g ian và không gian. Tính ch t n ày th h i n r t r õ nh ng n i d ung c ơ b n c a B HXH. T th i i m h ình thành và tri n k hai, n m c ó ng góp c a c ác bên tham gia h ình thành qu B HXH. T n h n g r i r o phát sinh ng u n hiên theo th i g ian và không gian n m c t r c p B HXH theo t n g ch c ho ng ư i lao n g v.v... - BHXH v a c ó tính kinh t , v a c ó tính xã h i , n g th i c òn có tính d c h v . T ính kinh t t h h i n r õ nh t l à c h , q u B HXH mu n ư c h ình thành, b o t oàn và t ă ng tr ư ng ph i c ó s ó ng góp c a c ác bên tham gia và ph i ư c q u n l ý ch t c h , s d ng ú ng m c í ch. M c ó ng góp c a c ác bên ph i ư c t ính toán r t c th d a t rên xác su t p hát sinh thi t h i c u t p h p n g ư i lao ng tham gia BHXH. Qu B HXH ch y u d ùng tr c p c ho ng ư i lao n g theo các i u k i n c a B HXH. Th c c h t , ph n ó ng góp c a m i n g ư i lao n g là không á ng k , n h ư ng quy n l i n h n ư c l à r t l n k hi g p r i r o. i v i ngư i s d n g lao ng vi c t ham gia ó ng góp vào qu B HXH là b o h i m c ho ng ư i lao n g mà mình s d n g. Xét d ư i góc k inh t , h c ũ ng có l i v ì không ph i b r a m t k ho n t i n l n t rang th i c ho nh n g ng ư i lao n g b m t h o c g i m k h n ă ng lao n g. V i N hà n ư c BHXH góp ph m l àm gi m g ánh n n g cho ngân sách n g th i qu BHXH còn là ngu n u tư áng k cho n n kinh t qu c d ân. BHXH là b ph n ch y u c a h th ng b o m x ã h i , vì v y t ính xã h i c a n ó th h i n r t r õ nét. Xét v l âu dài, m i n g ư i lao n g trong xã h i u c ó quy n t ham gia BHXH. Và 16
ng ư c l i , BHXH ph i c ó trách nhi m b o h i m c ho m i n g ư i lao n g và gia ì nh h , k c k hi h c òn a ng trong t u i l ao n g. Tính xã h i c a B HXH luôn g n c h t v i t ính d c h v c a n ó. Khi n n k inh t - x ã h i n gày càng phát tri n t hì tính d c h v v à tính ch t x ã h i h oá c a B HXH c ũ ng ngày càng cao. 6. Nh ng quan i m cơ b n v BHXH K hi th c h i n B HXH, Các n ư c u p h i l a c h n h ình th c , c ơ ch v à m c t ho m ãn các nhu c u B HXH phù h p v i t p q uán, kh n ă ng trang tr i v à ì nh h ư ng phát tri n k inh t - x ã h i c a n ư c mình. n g th i , ph i n h n t h c t h n g nh t c ác quan i m v B HXH sau â y: 6 .1. Chính sách BHXH là m t b p h n c u t hành và là b p h n q uan tr n g nh t t rong chính sách BHXH M c í ch ch y u c a c hính sách này nh m mb o i s ng cho ng ư i lao n g và gia ì nh h , k hi ng ư i lao ng b gi m h o c m t t hu nh p d o b g i m h o c m t k h n ă ng lao n g, m t v i c l àm. n ư c ta, BHXH n m t rong h t h n g các chính sách và xã h i c a n g và Nhà n ư c. Th c c h t , â y là m t t rong nh n g lo i c hính sách i v i n g ư i lao n g nh m áp n g m t t rong nh n g quy n v à nhu c u h i n n hiên c a c on ng ư i , nhu c u a n toàn v v i c l àm,an toàn lao n g,an toàn xã h i v .v... Chính sách BHXH còn th h i n t rình v ă n minh, ti m l c v à s c m n h kinh t , kh n ă ng t c h c v à qu n l ý c a m i q u c g ia. Trong m t ch ng m c nh t n h,nó còn th h i n t ính ư u vi t c a m t c h x ã h i . N u t c h c v à th c h i n t t c hính sách BHXH s l à ng l c t o l n p hát huy ti m n ă ng sáng t o c a n g ư i lao n g trong quá trình phát tri n k inh t - x ã h i c a t n ư c. 6 .2. Ng ư i s d n g lao n g ph i c ó ngh ĩ a v v à trách nhi m B HXH cho ng ư i lao ng Ngư i s d n g lao n g th c c h t l à các t c h c , các doanh nghi p v à các cá nhân có thuê m ư n lao n g. H p h i c ó ngh ĩ a 17
v ó ng góp vào qu B HXH và có trách nhi m t h c h i n c ác ch B HXH i v i n g ư i lao n g mà mình s d n g theo ú ng lu t p háp quy n h. Ng ư i s d n g lao n g mu n n nh s n xu t k inh doanh thì ngoài vi c p h i c h ă m lo u tư c ó thi t b h i n i , công ngh t iên ti n c òn ph i c h ă m lo tay ngh và i s ng cho ng ư i lao n g mà mình s d n g. Khi ng ư i lao n g làm vi c b ình th ư ng thì ph i t r l ươ ng tho á ng cho h . K hi h g p r i r o, b m a u, tai n n l ao n g, b n h ngh n ghi p v .v... trong ó c ó r t n hi u t r ư ng h p g n v i q uá trình lao ng v i nh ng i u k i n l ao ng c th c a d oanh nghi p t hì ph i c ó trách nhi m B HXH cho h . C h c ó nh ư v y, ng ư i lao n g m i yên tâm, tích c c l ao n g s n x u t , phát huy sáng ki n c i t i n k t hu t g óp ph n n âng cao n ă ng su t l ao n g và t ă ng hi u q u k inh t c ho doanh nghi p . 6 .3. Ng ư i lao n g ư c b ình n g v n gh ĩ a v v à quy n l i i v i B HXH, không phân bi t n am n , d ân t c , tôn giáo, ngh n ghi p v .v... iu ó c ó ngh ĩ a là m i n g ư i lao n g trong xã h i u ư c h ư ng BHXH nh ư t uyên ngôn dân quy n ã n êu, n g th i b ình ng v n gh ĩ a v ó ng góp và quy n l i t r c p B HXH. Ng ư i lao n g khi g p r i r o không mong mu n v à không ph i h oàn toàn hay tr c t i p d o l i c a n g ư i khác thì tr ư c h t ó l à r i r o c a b n t hân. Vì th , m u n ư c B HXH t c l à mu n n hi u n g ư i khác h t r c ho mìnhlà dàn tr i r i r o c a m ình cho nhi u n g ư i khác thì t m ình ph i g ánh ch u t r c t i p v à tr ư c h t . iu ó c ó ngh ĩ a là ng ư i lao n g ph i c ó trách nhi m t ham gia BHXH t b o h i m c ho mình. Tuy nhiên, ngh ĩ a v v à quy n l i c a n g ư i lao ng v B HXH còn tu ỳ t hu c v ào i u k i n k inh t - x ã h i , vào các m i q uan h k inh t , c hính tr , x ã h i n n h thì ng ư i lao n g tham gia và ư c h ư ng tr c p B HXH ngày càng ô ng. 18
6.4. M c t r c p B HXH ph t hu c v ào các y u t - T ình tr n g m t k h n ă ng lao ng - T i n l ươ ng lúc a ng i l àm - T u i t h b ình quan c a n g ư i lao ng - i u k i n k inh t - x ã h i c a t n ư c trong t n g th i k ỳ. Tuy nhiên, v n guyên t c t r c p B HXH ph i t h p h ơ n lúc a ng i l àm, nh ư ng th p h ơ n c ũ ng ph i m b o m c s ng t i t hi u . Quan i m n ày v a p h i p h n á nh tính c n g n g xã h i , v a p h n á nh nguyên t c p hân ph i l i q u B HXH cho nh n g ng ư i lao n g tham gia BHXH. Tr c p B HXH là lo i t r c p t hay th t i n l ươ ng. Mà ti n l ươ ng là kho n t i n m à ng ư i s d n g lao n g tr c ho ng ư i lao n g khi h th c hi n ư c n h n g công vi c h o c n h m c c ông vi c n ào ó . Ngh ĩ a là, ch n g ư i lao n g có s c k ho b ình th ư ng, có vi c l àm bình th ư ng và th c hi n ư c nh t n h m i c ó ti n l ươ ng. Khi ã b m a u, tai n n h ay tu i g ià không làm vi c ư c m à tr ư c ó c ó tham gia BHXH thì ch c ó tr c p B HXH và tr c p ó k hông th b n g ti n l ươ ng do lao n g tao ra ư c. M c tr c p b n g ho c c ao h ơ n ti n l ươ ng thì không m t n g ư i lao n g nào ph i c ó g n g tìm ki m v i c l àm và tích c c l àm vi c c ó l ươ ng, mà ng ư c l i s li d n g BHXH ư c nh n tr c p . H ơ n n a c ách l p q u B HXH theo ph ươ ng th c d àn tr i r i r o c ũ ng không cho phép tr t r cp B HXH b n g lúc a ng làm vi c . Và nh ư v y t hì ch n g khác gì ng ư i lao n g b r i r o và qua r i r o c a m ình dàn tr i h t c ho nh n g ng ư i khác. Nh ư v y, m c t r c p B HXH ph i t h p h ơ n m c t i n l ươ ng lúc a ng i l àm. Tuy nhiên, do m c í ch b n c h t v à ph ươ ng th c B HXH thì m c t r c p t h p h ơ n c ũ ng không th th p hơn m c s n g t i t hi u . 19