LUẬN VĂN: Giải pháp thúc đẩy hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Chia sẻ: Nguyenn Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việt Nam đang trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hoá đòi hỏi phải có một nền tảng tài chính ổn định, phát triển. Với tư cách là ngành dẫn dắt, hệ thống tài chính tiền tệ quốc gia đã và đang có những bước phát triển, cải cách và hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu và thúc đẩy quá trình đi lên của đất nước. Việc ra đời thị trường chứng khoán Việt Nam vào tháng 7 năm 2000 được coi như một mốc phát triển quan trọng và tất yếu của hệ thống tài...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN: Giải pháp thúc đẩy hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam

1.1.1 LUẬN VĂN: Giải pháp thúc đẩy hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Lời mở đầu 1. Lý do lựa chọn đề tài Việt Nam đang trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hoá đòi hỏi phải có một nền tảng tài chính ổn định, phát triển. Với tư cách là ngành dẫn dắt, hệ thống tài chính tiền tệ quốc gia đã và đang có những bước phát triển, cải cách và hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu và thúc đẩy quá trình đi lên của đất nước. Việc ra đời thị trường chứng khoán Việt Nam vào tháng 7 năm 2000 được coi như một mốc phát triển quan trọng và tất yếu của hệ thống tài chính hiện đại. Bên cạnh đó, hoà chung với quá trình hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, đẩy mạnh hợp tác kinh tế quốc tế, thị trường chứng khoán Việt Nam đang nhận được sự quan tâm của nhiều tổ chức, cá nhân trong và ngoài n ước. Mặc dù đã đạt một số kết quả đáng mừng sau hơn 3 năm hoạt động nhưng thực tế cho thấy TTCK Việt Nam vẫn còn nhỏ bé, manh mún và chưa có tính chuyên nghiệp. Nhằm phát triển thị trường thành một kênh dẫn vốn hiệu quả cho nền kinh tế, tận dụng nguồn lực quan trọng bên ngoài, việc thu hút các nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào thị trường chứng khoán đang trở thành một yêu cầu vừa mang tính cấp thiết, vừa mang tính chiến lược. 2. Mục đích nghiên cứu đề tài Đề tài “Giải pháp thúc đẩy hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam” được lựa chọn xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn khách quan. Nhận thức được vai trò to lớn của đầu tư nước ngoài đối với nền kinh tế nói chung và TTCK nói riêng, trên cơ sở nghiên cứu học tập kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới, đề tài sẽ xâu chuỗi thực trạng hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam thời gian qua, tổng kết, đánh giá các thành tựu đạt được, các hạn chế và bất cập cần tháo gỡ. Từ đó, tìm ra một số giải pháp có tính khả thi cao, phù hợp với thực tiễn thị trường và nền kinh tế. Một số kiến nghị nhằm hỗ trợ thực thi giải pháp cũng sẽ được đề cập trong phần nghiên cứu của đề tài. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu trong đề tài là các hoạt động ĐTNN thực hiện trên thị trường chứng khoán Việt Nam thời gian qua. Mặc dù thị trường chứng khoán tập trung mới đi vào vận hành trong hơn 3 năm, song thị trường chứng khoán sơ khai tự phát tại Việt Nam đã xuất hiện từ những năm đầu thập kỷ 90’ khi bắt đầu công cuộc cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước. Vì vậy, phạm vi nghiên cứu của đề tài ngoài tập trung chủ yếu vào hoạt động ĐTNN đang diễn ra khá mạnh mẽ trên TTGDCK TP HCM, còn đề cập tới mảng thị trường sơ cấp, nơi nhà ĐTNN mua cổ phiếu lần đầu của các DNNN cổ phần hoá. Do sự hạn chế về việc tiếp cận thông tin trên thị trường chứng khoán tự do thứ cấp đối với các công ty cổ phần, DNNN cổ phần hoá nên luận văn sẽ không nghiên cứu mảng thực trạng này. Lĩnh vực nghiên cứu còn khá mới mẻ với nhiều nội dung phức tạp, liên quan tới các lĩnh vực kinh tế – chính trị – xã hội khác nhau của đất nước. Trong khuôn khổ luận văn tốt nghiệp, đề tài chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu các lý luận chung, cơ sở pháp lý cho hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Từ đó đánh giá thực trạng và tìm một số giải pháp để tạo môi trường thông thoáng nhất, hấp dẫn nhất đối nhà đầu tư nước ngoài. Các vấn đề phân tích mang tính nghiệp vụ, đánh giá bằng chỉ số kinh tế sẽ không được bàn tới trong đề tài. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài đã sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khác nhau thường áp dụng cho khối ngành kinh tế: phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phương pháp phỏng vấn, thu thập, tổng hợp, phân tích dữ liệu trên cơ sở định lượng và định tính, phương pháp trích dẫn,… 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, phụ lục, danh mục từ ngữ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn tập trung vào một số nội dung chính sau: Chương 1: Lý luận chung về hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam Chương 2: Thực trạng hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay
Chương 3: Giải pháp thúc đẩy hoạt động đầu tư nước ngoài trên Thị trường chứng khoán Việt Nam
Danh mục các từ viết tắt Bộ KH&ĐT Bộ Kế hoạch và Đầu tư CK Chứng khoán CPH Cổ phần hoá CTCP Công ty cổ phần Công ty TNHH Công ty Trách nhiệm hữu hạn DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNV&N Doanh nghiệp vừa và nhỏ ĐTNN Đầu tư nước ngoài FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài KBNN Kho bạc Nhà nước LD Liên doanh NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NN Vốn nước ngoài ODA Hỗ trợ phát triển chính thức Phòng ĐK-TTBT-LKCK Phòng Đăng ký – Thanh toán bù trừ- Lưu ký chứng khoán TNDN Thu nhập doanh nghiệp TPCP Trái phiếu Chính phủ TTCK Thị trường chứng khoán TTGDCK Trung tâm Giao dịch Chứng khoán UBCKNN Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước XHCN Xã hội chủ nghĩa
Ch¬ng 2: Lý luận chung về hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam 2.1 Tính tất yếu của hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam 2.1.1 Định hướng của Đảng và Nhà nước Nhận thức rõ tầm quan trọng của hoạt động ĐTNN đối với sự phát triển của kinh tế Việt Nam, ngay từ những năm cuối thập kỷ 80, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI quan điểm mở cửa đã được đưa ra nhằm phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển kinh tế quốc dân trên cơ sở khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của đất nước. Trên cơ sở đó, Đảng và Nhà nước đã đề ra các chính sách, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể nhằm thu hút vốn ĐTNN, mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại trên mọi mặt của đời sống kinh tế. Gần đây nhất, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã chỉ rõ: “Chủ động và khẩn trương hơn trong hội nhập kinh tế quốc tế, …, tạo môi trường đầu tư, kinh doanh bình đẳng, minh bạch, ổn định, thông thoáng, có tính cạnh tranh cao so với khu vực; tăng nhanh xuất khẩu và thu hút mạnh ĐTNN…”1 “Thúc đẩy sự hình thành phát triển và từng bước hoàn thiện các loại thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đặc biệt quan tâm các thị trường quan trọng nhưng hiện chưa có hoặc còn sơ khai như: thị trường lao động, thị trường chứng khoán…”2. Trên tinh thần đó, Quốc hội đã ban hành Luật đầu tư nước ngoài năm 1987, Luật khuyến khích đầu tư nước ngoài cùng các văn bản hướng dẫn, văn bản dưới luật có liên quan nhằm tạo môi trường đầu tư hấp dẫn. Các văn bản pháp luật này luôn được quan tâm nghiên cứu về tính hiệu quả đối với các đối tượng được điều chỉnh, từ đó kịp thời sửa 1 Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín Ban chấp hành Trung Ương Đảng khoá IX 2 Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX
đổi, hoàn thiện nhằm đáp ứng nhu cầu và tình hình thực tế của nền kinh tế. Một lần nữa, quan điểm về hội nhập kinh tế, mở cửa thu hút ĐTNN được khẳng định qua nhiệm vụ, mục tiêu chủ yếu của giai đoạn 2001-2005: “Tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Nâng cao rõ rệt hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Mở rộng kinh tế đối ngoại…”3. Định hướng trên của Đảng và Nhà nước đã mở ra cho mọi lĩnh vực, mọi ngành nghề trong nền kinh tế con đường tiếp cận với các nguồn lực bên ngoài từ vốn, công nghệ kỹ thuật đến công nghệ quản lý. Lĩnh vực ngân hàng tài chính, thị trường chứng khoán cũng không nằm ngoài xu thế chung đó. Sự phát triển ngày càng sâu mạnh của hoạt động ĐTNN trên thị trường chứng khoán là một hệ quả tất yếu. 2.1.2 Thực trạng nguồn vốn nước ngoài chảy vào Việt Nam Thị trường chứng khoán Việt Nam được xây dựng và đưa vào hoạt động trong bối cảnh nền kinh tế đất nước đã đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ sau hơn 10 năm đổi mới. Tỷ lệ tăng trưởng GDP bình quân trong giai đoạn này là 7,4%. Lạm phát giảm từ mức độ 3 con số trong những năm 80’ xuống còn 1 con số trong gần hết các năm thập kỷ 90’. Cuộc sống của người dân được cải thiện đáng kể. Luật Đầu tư nước ngoài ban hành năm 1987 là đánh dấu bước ngoặt cho hoạt động kinh tế đối ngoại của Việt Nam. Tuy nhiên dòng vốn nước ngoài thực sự đổ mạnh vào Việt Nam chỉ từ đầu những năm 1990 nhưng với mức độ không ổn định. Đặc biệt sau cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu á, lượng vốn này đã giảm mạnh và hồi phục chậm chạp. Mặc dù vậy, không thể phủ nhận sự đóng góp vô cùng to lớn của ĐTNN đối với kinh tế Việt Nam, thể hiện ở tỷ trọng đóng góp của khu vực có vốn ĐTNN vào GDP tăng hàng năm như trong biểu đồ 1: Về cơ cầu luồng vốn vào BiÓ ®å 1: § ãng gãp cña ®Ç t n í c ngoµi vµo u u Việt Nam, hiện có bốn GDP giai ®o¹ n 19982003 14.07% 13.91% 13.75% 13.28% 25% nguồn chính: đầu tư trực 10.50% 9.00% 20% 15% tiếp nước ngoài (FDI), hỗ 7.24% 6.79% 6.89% 7.04% 5.80% 4.77% 10% trợ phát triển chính thức 5% 0% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 3 Nghị quyết của Quốc hội số 55/2001/QH10GDP T¨ ng tr ëng § ãng gãp § TNN/GDP Nguồn: Tổng cục Thống kê và World
(ODA), vay thương mại và dòng vốn vào dưới hình thức đầu tư danh mục chứng khoán (FPI). Đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI Đây là bộ phận quan trọng nhất và có ý nghĩa lớn nhất trong tổng luồng vốn vào tại Việt nam do tính chất dài hạn, không gây ra nghĩa vụ nợ nước ngoài đối với bên nhận vốn, đi trực tiếp đến khu vực sản xuất và thường đi kèm với chuyển giao công nghệ và kỹ năng quản lý. Tuy FDI cũng có một số ảnh hưởng bất lợi nhất định như chất lượng vốn đầu tư trực tiếp, cản trở dòng đầu tư trong nước, kiểm soát thị trường trong nước của người nước ngoài, gây ô nhiễm môi trường, khai thác cạn kiệt tài nguyên… nhưng trên thực tế các nguồn lợi do đầu tư trực tiếp nước ngoài mang lại vẫn được đánh giá cao hơn và có ảnh hưởng lớn hơn trong công tác hoạch định chính sách thu hút ĐTNN. Tính đến hết năm 2003, cả nước đã cấp giấy phép đầu tư cho 5.424 dự án ĐTNN với tổng vốn đăng ký 54,8 tỷ USD, trong đó có 4.376 dự án FDI còn hiệu lực với tổng vốn đầu tư đăng ký 41 tỷ USD. Lĩnh vực công nghiệp và xây dựng chiếm tỷ trọng lớn nhất 66,9% về số dự án và 57,2% tổng vốn đầu tư đăng ký. Tiếp theo là lĩnh vực dịch vụ và cuối cùng là lĩnh vực nông, lâm ngư nghiệp chiếm 13,6% tổng số dự án và 7% về vốn đầu tư đăng ký. Trong số 64 nước và BiÓ ® 2: § Çu t trùc tiÕ n í c ngoµi theo ngµnh uå p vùng lãnh thổ có dự án 19882003 67% 22,983 đầu tư tại Việt Nam, 25,000 80% 70% 20,000 Singapore là nước có số 60% 16,213 14,656 TriÖu VND 50% 15,000 lượng dự án và tổng vốn 40% 10,000 30% 6,274 đầu tư đăng ký lớn nhất, 14% 2,860 19% 20% 5,000 tiếp theo là Đài Loan, 10% 1,528 0 0% Nhật Bản, Hàn Quốc, C«ng nghiÖ N«ng, l© nghiÖ p m p DÞ vô ch Hồng Kông. § Ç t thùc hiÖ u n TV§ T Tû träng sè dù ¸ n Các thành phố lớn, có Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài – Bộ Kế điều kiện kinh tế xã hội
thuận lợi vẫn là những địa phương dẫn đầu thu hút ĐTNN như thành phố Hồ Chí Minh chiếm 26% tổng vốn đăng ký, Hà Nội chiếm 11,1% tổng vốn đăng ký. Bình Dương, Đồng Nai cũng được một lượng lớn vốn ĐTNN đổ vào. Về doanh thu đạt được, tính hết năm 2003, các dự án ĐTNN đã đạt tổng doanh thu gần 70 tỷ USD (không kể dầu khí). Trong đó, riêng ba năm 2001-2003 đạt khoảng 38,8 tỷ USD. Xuất khẩu của khu vực doanh nghiệp có vốn ĐTNN tăng nhanh, bình quân trên 20%/năm, đã làm cho tỷ trọng của khu vực kinh tế này trong tổng giá trị xuất khẩu của cả nước tăng liên tục qua các năm: năm 2001 là 24,4%, năm 2002 là 27,5 % và năm 2003 là 31,4%. Đạt được kết quả tích cực như trên cho thấy sự đúng đắn của đường lối đổi mới kinh tế, đa phương hoá, đa dạng hoá quan hệ kinh tế đối ngoại, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, tạo sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư. Đây là tiền đề tích cực cho các luồng vốn bên ngoài di chuyển vào Việt Nam trong thời gian tới, trong đó có luồng vốn nước ngoài qua kênh thị trường chứng khoán. Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) Cùng với việc mở cửa thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, các nước đang phát triển còn nhận được luồng vốn quan trọng hỗ trợ phát triển chính thức (ODA). Hình thức này luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của các quốc gia do tính chất cho không hoặc cho vay ưu đãi, thời gian ân hạn và đáo hạn dài. Thêm vào đó, các khoản vốn ODA thường đi kèm với chuyển giao công nghệ và kỹ năng quản lý. Tuy vậy, vốn ODA cũng tạo nhiều áp lực cho các quốc gia nhận vốn do các điều kiện ràng buộc từ phía nhà tài trợ; việc giải ngân phụ thuộc vào tính hiệu quả của dự án do bên nhận vốn thực hiện; có nhiều tiêu cực vận động hành lang tìm vốn và Chính phủ nước nhận vốn phải đảm bảo lượng vốn đối ứng. Đối với Việt Nam, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODA đã đóng vai trò quan trọng, góp phần giúp Việt Nam đạt được tăng trưởng kinh tế cao, xoá đói giảm nghèo và cải thiện đời sống nhân dân. Trong giai đoạn 1993 đến nay, Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ quan hệ hợp tác phát triển với 25 nhà tài trợ song phương, 19 đối tác đa phương và hơn 350 tổ chức phi Chính phủ nước ngoài. Việt Nam đã tổ chức thành công
9 Hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ và được cộng đồng tài trợ cam kết hỗ trợ nguồn vốn ODA trị giá 19,94 tỷ USD. Nhằm đưa lượng vốn cam kết này vào thực hiện, Việt Nam đã tiến hành ký kết các Điều ước quốc tế cụ thể với các nhà tài trợ. Tình hình thực hiện ODA được thể hiện trong bảng sau: Bảng 1: Tình hình thực hiện vốn ODA tại Việt Nam Năm Cam kết ODA (triệu USD) Thực hiện ODA (triệu USD) 1995 2.260 737 1996 2.430 900 1997 2.400 1.000 1998 2.200 1.242 1999 2.210 1.350 2000 2.400 1.650 2001 2.400 1.500 2002 2.470 1.600 2003 2.500 1.600 Tổng số 21.270 11.579 Nguồn: World Bank; Bộ Kế hoạch và Đầu tư Tình hình thực hiện ODA đã có bước tiến triển khá, năm sau cao hơn năm trước, và thực hiện tốt kế hoạch giải ngân hàng năm. Từ năm 1993 đến hết năm 2001, vốn ODA giải ngân khoảng 9,5 tỷ USD, tương đương 47,91% tổng nguồn vốn ODA đã cam kết. Nguồn vốn ODA đã được tập trung hỗ trợ cho các lĩnh vực phát triển kinh tế, xã hội, ưu tiên của Chính phủ bao gồm ngành giao thông (27,5%), năng lượng điện (24%), phát triển nông nghiệp, nông thôn (12,74%), các ngành y tế- xã hội, giáo dục và đào tạo, khoa học – công nghệ – môi trường (11,78%), ngành cấp thoát nước (7,8%). Qua kết quả thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA từ năm 1993 tới nay cho thấy những đóng góp không nhỏ của nguồn ngoại lực này đối với quá trình phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam. Đạt được thành quả này là nhờ sự phối kết hợp chặt chẽ giữa ban ngành
của Chính phủ Việt Nam trong việc tạo sự gắn kết và uy tín đối với các nhà tài trợ cũng như trong công tác chỉ đạo, giám sát và thực hiện ODA. Có thể nói những kinh nghiệm trong việc huy động, sử dụng và quản lý nguồn vốn ODA sẽ giúp ích trong công tác thu hút các nguồn vốn nước ngoài khác của Chính phủ, trong đó có nguồn vốn vào qua TTCK. Vay thương mại Khác với hai hình thức tài trợ quốc tế trên, vay thương mại là hình thức cung ứng vốn của cá nhân, tổ chức, chính phủ nước này với đối tác của mình trên thế giới trên nguyên tắc thương mại thuần tuý có trả cả gốc và lãi theo thời hạn xác định. Các nguyên tắc trong vay thương mại được thực hiện không ưu đãi theo thông lệ quốc tế về lãi vay thương mại LIBOR hoặc SIBOR, thời hạn, phương thức hoàn trả tiền vay hay cách thức xử lý nợ vay. Nhiều năm qua, hình thức tài trợ này đã tạo ra dòng vốn lớn chảy vào các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển và các quốc gia có nền kinh tế chuyển đổi. Tuy người đi vay theo phương thức này có thể toàn quyền quyết định việc sử dụng tiền vay, nhưng nhiều nguy cơ tiềm tàng có thể xảy ra như việc gia tăng nhanh chóng các khoản nợ lãi và gốc, tạo áp lực lạm phát,… ở Việt Nam, vay thương mại đã phát triển từ khá sớm song phát triển với tốc độ không cao. Các khoản vay thương mại thường phải chịu lãi suất thương mại và các điều kiện thuần thương mại nên phía Việt Nam khó đáp ứng đủ. Vay thương mại đã trở thành một bộ phận làm tăng tổng nợ nước ngoài hàng năm của Việt Nam từ 10,7 tỷ USD năm 1999 lên 12,6 tỷ USD năm 2001 và 15,1 tỷ USD năm 20034. Vốn đầu tư qua thị trường chứng khoán (FPI) Là bộ phận cuối cùng trong tổng thể các nguồn vốn vào của một quốc gia, vốn nước ngoài đầu tư vào thị trường chứng khoán đang đóng một vai trò ngày càng quan trọng đối với hầu khắp các nền kinh tế. Do tính lỏng khá cao nên khi điều kiện kinh tế trong nước thay đổi sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đối với các dòng vốn vào và ra thông qua kênh này. 4 Báo cáo Quốc gia tháng 1 năm 2004, Công ty The Economist Intelligence Unit Limited
Thị trường chứng khoán Việt Nam trong gần bốn năm đầu phát triển đã chứng kiến sự có mặt của nguồn vốn này. Tuy số lượng khiêm tốn, nhưng với các tiền đề về kinh tế xã hội ngày càng vững mạnh, các chính sách khuyến khích, ưu đãi của Chính phủ, FPI đang tăng dần và tiềm năng trở thành một cấu phần vốn vào quan trọng của quốc gia. Các phần tiếp theo sẽ trình bày cụ thể hơn về luồng vốn này trên các khía cạnh: các hình thức vốn đầu tư, thuận lợi nguồn vốn tạo ra cho nền kinh tế, các nguy cơ khi luồng vốn này biến động, thực trạng và giải pháp nhằm huy động và sử dụng nguồn vốn này có hiệu quả. Như vậy là, cùng với định hướng và sự khuyến khích của Đảng và Nhà nước, kết quả các luồng vốn nước ngoài chảy vào Việt Nam trong thời gian qua, đặc biệt trong giai đoạn mở cửa nền kinh tế và đưa thị trường chứng khoán vào hoạt động đã tạo một tiền đề cơ bản, mở ra triển vọng phát triển nhanh kênh thu hút vốn cho nền kinh tế qua ĐTNN trên thị trường chứng khoán. Có thể khẳng định đây là xu hướng tất yếu khi kinh tế Việt Nam tiến vào hội nhập khu vực và quốc tế, đẩy nhanh hiệu quả quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. 2.2 Đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán 2.2.1 Các hình thức tham gia của nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường chứng khoán 2.2.1.1 Tại thị trường chứng khoán các quốc gia trên thế giới Thị trường chứng khoán manh nha phát triển từ thế kỷ thứ 15. Sau nhiều thăng trầm biến động, tại nhiều quốc gia trên thế giới đã có các thị trường phát triển sôi động với nhiều hình thức tham gia của các đối tượng đầu tư khác nhau. Đối với đối tượng là nhà đầu tư nước ngoài, thông thường có các hình thức sau: Hình thức đầu tư trực tiếp Đây là hình thức đầu tư trong đó phía nước ngoài tham gia thành lập các công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ đầu tư, quỹ đầu tư chứng khoán, các tổ chức lưu ký, thanh toán bù trừ chứng khoán, tổ chức định mức tín nhiệm… Các tổ chức kinh tế này là pháp nhân tại quốc gia đó, mua bán chứng khoán cho mình – dịch vụ tự doanh, cung cấp các dịch vụ liên quan tới chứng khoán, công ty niêm yết, công ty cổ phần và nhà đầu tư.
Nhìn chung, hình thức đầu tư này mang tính tổ chức cao, thường được sự đầu tư từ các nhà đầu tư có tổ chức nước ngoài. Tiềm lực về tài chính, nhân lực, công nghệ kỹ thuật, trình độ quản trị của loại hình đầu tư này rất cao, dẫn đến khả năng ảnh hưởng tới thị trường chứng khoán trong nước khá mạnh. Vì thế cơ quan quản lý thị trường, đặc biệt tại các thị trường mới đi vào hoạt động luôn chú ý và có cơ chế giám sát chặt chẽ tới các nhà đầu tư theo hình thức này nhằm một mặt tạo điều kiện tận dụng các thế mạnh của họ, mặt khác hạn chế khả năng bị nước ngoài chi phối thị trường, kiểm soát được các biến động khó lường trước. Với hình thức đầu tư trực tiếp, nhà đầu tư có thể liên doanh với đối tác trong nước hoặc thành lập các tổ chức kinh doanh độc lập 100% vốn nước ngoài. Tuỳ chính sách từng quốc gia và mức độ phát triển của thị trường, các tổ chức kinh doanh chứng khoán có vốn ĐTNN có thể tham gia vào thị trường ở các cấp độ hạn chế, khuyến khích khác nhau. Thông thường, thị trường đã phát triển mạnh cho phép ĐTNN được bỏ 100% vốn vào thành lập tổ chức kinh doanh chứng khoán, trở thành thành viên Sở giao dịch. Ngược lại, thị trường mới phát triển với khả năng quản lý còn yếu thường hạn chế hình thức tham gia trực tiếp dưới dạng thành lập các tổ chức liên doanh và không được trở thành thành viên Sở giao dịch, không được tham gia cung cấp một số dịch vụ liên quan tới chứng khoán. Đầu tư gián tiếp Khác với hình thức đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp của người nước ngoài vào thị trường thường được nhắc đến dưới dạng các nhà đầu tư riêng lẻ hoặc nhà đầu tư có tổ chức của nước ngoài. Họ không có tư cách pháp nhân của nước sở tại và vì thế không được kinh doanh các dịch vụ liên quan đến chứng khoán. Hoạt động liên quan tới chứng khoán duy nhất sử dụng nguồn vốn của họ là mua cổ phần, cổ phiếu hoặc các loại chứng khoán khác của các công ty, tổ chức trong nước, có thể đã hoặc chưa được niêm yết. Khả năng chi phối thị trường của hình thức đầu tư này cũng không ít, nhưng việc quản lý lại khó khăn hơn do độ lớn rất chênh lệch của các khoản vốn đầu tư, tính lỏng cao, vốn nhạy cảm với các động thái trên thị trường. Tuy chịu sự điều chỉnh của các quy định pháp luật, song các nhà đầu tư này có thể bằng cách này hoặc cách khác lợi dụng
các kẽ hở của pháp luật để mua bán cổ phiếu, trái phiếu, gây xáo trộn thị trường. Hiện tượng này đã từng diễn ra khá phổ biến tại nhiều TTCK, đặc biệt là các thị trường mới nổi. Vì thế, nhiều quốc gia đã đưa ra các quy định nghiêm ngặt đối với đối tượng đầu tư này: Phát hành một loại cổ phiếu dành riêng cho nhà ĐTNN  Quy định tỷ lệ sở hữu cổ phần tối đa của nhà ĐTNN ở các công ty thuộc ngành nghề  khác nhau tuỳ vào tính trọng yếu và tầm ảnh hưởng của các ngành nghề ngày tới toàn thị trường, nền kinh tế và an ninh quốc gia. Tóm lại, hình thức đầu tư gián tiếp được xem là dễ dàng tiếp cận và thực hiện hơn, các quy định và thủ tục đơn giản hơn, do đó hấp dẫn hơn với các nhà ĐTNN. Niêm yết cổ phiếu của công ty có vốn nước ngoài trên Sở giao dịch Theo hình thức này, trên thị trường chứng khoán có sự xuất hiện của các công ty có vốn ĐTNN. Đó là các công ty liên doanh giữa đối tác trong nước với bên nước ngoài hoặc là công ty 100% vốn nước ngoài. Các công ty này có thể được thành lập và đặt trụ sở tại chính quốc gia niêm yết cổ phiếu, trở thành pháp nhân của quốc gia đó. Cũng có thể các công ty này thành lập ở nước ngoài, là pháp nhân nước ngoài, đưa cổ phiếu lên giao dịch tại thị trường trong nước. Hình thức này được các công ty lớn, các công ty đa quốc gia đặc biệt quan tâm bởi nhiều lý do khác nhau. Trước hết, đối với các công ty có vốn ĐTNN thành lập và hoạt động tại nước sở tại, được niêm yết và huy động vốn qua thị trường chứng khoán trong nước là nhu cầu tất yếu của mọi doanh nghiệp đang hoạt động trên thị trường đó. Đối với các công ty nước ngoài tìm kiếm nguồn vốn trên thị trường chứng khoán quốc tế, một lý do dễ nhận thấy nhất là thị trường chứng khoán trong nước không đủ khả năng cung cấp lượng vốn cần thiết cho sự mở rộng ngày càng lớn mạnh của các công ty. Hay nói cách khác, thị trường chứng khoán trong nước không thể tiêu thụ hết các cổ phiếu phát hành. Tiếp theo đó, việc niêm yết tại thị trường tiềm năng hay thị trường mục tiêu sẽ gây dựng được vị thế tại thị trường đó cũng như củng cố được hình ảnh của công ty trên thị trường thế giới. Cũng nhờ niêm yết trên thị trường nước ngoài, các giao dịch bằng đồng bản tệ tại thị trường đó sẽ không cần sự vay mượn hay mua bán ngoại tệ qua các ngân hàng thương mại địa phương. Mặt khác, khi một công ty chỉ phát hành cổ
phiếu ở thị trường nội địa, số lượng cổ đông sẽ bị giới hạn, một lượng nhỏ những nhà đầu tư lớn sẽ sở hữu hầu hết các cổ phần. Bằng việc phát hành cổ phiếu trên thị trường quốc tế, các công ty này có thể đa dạng hoá các cổ đông và tránh được biến động giá cổ phiếu khi các cổ đông lớn bán cổ phần. Nhìn chung, các công ty có vốn ĐTNN tham gia giao dịch, niêm yết có nhiều lợi thế nhưng cũng gặp không ít trở ngại. Do việc thu hút vốn của các công ty này có tính nhạy cảm lớn nên chịu sự kiểm soát rất chặt chẽ của cơ quan quản lý thị trường. Các công ty phải thoả mãn những luật lệ nghiêm ngặt về tính minh bạch tình hình tài chính của công ty, triển vọng phát triển và nhu cầu vốn trong t ương lai, cơ cấu cổ đông và các tiêu chuẩn khác do UBCK nước đó yêu cầu. Hơn nữa, chỉ một số quốc gia có thị trường khá phát triển, có tính thanh khoản cao mới thu hút được luồng vốn ra vào thị trường theo hình thức này do bản thân công ty phải thấy được khả năng lượng cổ phiếu phát hành ra có thể tiêu thụ hết và mang lại lợi ích như mong muốn. Như vậy, chúng ta đã thấy toàn cảnh các hình thức ĐTNN trên thị trường chứng khoán thế giới nói chung, các đặc điểm, điều kiện áp dụng, thế mạnh cũng như sự thiếu hấp dẫn của từng hình thức. Từ đó có thể thấy không phải thị trường nào cũng có thể duy trì và khuyến khích mọi hình thức phát triển. Thị trường chứng khoán Việt Nam cũng không nằm ngoài tính chất đó. 2.2.1.2 Tại thị trường chứng khoán Việt Nam Thị trường chứng khoán Việt Nam ngay từ buổi đầu xây dựng đã quan tâm tới hoạt động ĐTNN tất yếu diễn ra trên thị trường. Trong các văn bản pháp lý hướng dẫn thị trường đã có quy định các hình thức nhà ĐTNN được phép tham gia và sự giới hạn tham gia của họ trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Các quy định dù được trình bày tại các văn bản có cấp độ hiệu lực pháp lý khác nhau, nhưng tựu chung lại có một số hình thức nhà ĐTNN có thể tham gia trên thị trường chứng khoán Việt Nam như sau: Hình thức đầu tư trực tiếp Hình thức đầu tư trực tiếp ở Việt Nam được lần đầu tiên quy định tại Nghị định 48/1998/NĐ-CP. Sau đó, tiếp tục được nêu ra trong Nghị định 144/2003/NĐ-CP của Chính phủ với nội dung: “Tổ chức kinh doanh chứng khoán nước ngoài được tham gia góp vốn mua cổ phần, góp vốn liên doanh thành lập công ty chứng khoán hoặc công ty
quản lý Quỹ với đối tác Việt Nam…”5. Như vậy, thị trường chứng khoán Việt Nam không cho phép nhà ĐTNN được trực tiếp thành lập công ty chứng khoán hoặc công ty quản lý Quỹ 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam. Điều này cho thấy mức độ hạn chế một số loại hình đầu tư trực tiếp của Việt Nam so với thế giới. Hơn nữa, theo Nghị định 144, việc thành lập công ty liên doanh phải được Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước cấp giấy phép và phía nước ngoài phải chịu một mức giới hạn về tỷ lệ góp vốn của mình. Việc đối tác nước ngoài tham gia kinh doanh chứng khoán với hình thức liên doanh có nhiều tác dụng tốt đối với phía Việt Nam: Chúng ta tranh thủ được vốn, công nghệ kỹ thuật, học hỏi kỹ năng và kinh nghiệm quản trị kinh doanh của nước ngoài. Việc chỉ cho phép thành lập liên doanh với các quy định chặt chẽ khác của Chính phủ đảm bảo cho phía Việt Nam trong liên doanh nắm quyền quản lý, kiểm soát, tránh sự thao túng của đối tác nước ngoài khi chúng ta chưa có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Hình thức đầu tư gián tiếp Với hình thức đầu tư gián tiếp, nhà ĐTNN có thể tham gia trên cả hai loại thị trường: thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp Trên thị trường sơ cấp, nhà đầu tư phải tuân theo những quy định của luật pháp Việt Nam và công ty phát hành như đối với nhà đầu tư Việt Nam. Song hiện nay có một số quy định của Việt Nam hạn chế tỷ lệ tham gia của nhà ĐTNN trên thị trường sơ cấp: Theo Nghị định 01/2000/NĐ-CP ngày 13/1/2000 của Chính phủ quy định người ĐTNN không được mua TPCP khi phát hành trên thị trường sơ cấp. Theo tinh thần của Quyết định 145/1999/QĐ-Ttg của Thủ tướng Chính phủ, Quyết định 36/2003/QĐ-Ttg ngày 11/3/2003 của Thủ tướng chính phủ đã quy định “Mức góp vốn, mua cổ phần của các nhà đầu tư nước ngoài ở doanh nghiệp Việt Nam bằng 30% vốn 5 Điều 101, Chương X, Nghị định 144/2003/NĐ-CP ngày 28 tháng 11 năm 2003 của Chính phủ
điều lệ của doanh nghiệp Việt Nam”6. Theo quy định này, nhà ĐTNN có thể mua cổ phần phát hành lần đầu của các DNNN thực hiện cổ phần hoá. Trên thị trường thứ cấp, việc mua bán cổ phiếu, trái phiếu cũng được quy định cụ thể về loại hình và tỷ lệ được phép nắm giữ tương ứng với từng loại chứng khoán “ tổ chức, cá nhân nước ngoài mua, bán cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam được nắm giữ tối đa 30% tổng số cổ phiếu niêm yết của tổ chức phát hành”, “ tổ chức, cá nhân nước ngoài được nắm giữ không giới hạn tỷ lệ trái phiếu lưu hành trên thị trường chứng khoán Việt Nam” 7. Qua đây chúng ta thấy hầu hết các loại hình đầu tư gián tiếp đều được pháp luật cho phép với các tỷ lệ nắm giữ theo quy định khác nhau. Các quy chế này nhằm khuyến khích có mức độ các nhà ĐTNN góp vốn, mua cổ phần của doanh nghiệp Việt Nam nói chung và doanh nghiệp được niêm yết nói riêng nhằm huy động vốn, công nghệ, phương pháp quản lý doanh nghiệp của nước ngoài và mở rộng thị trường, tăng sức cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam. Niêm yết cổ phiếu của công ty có vốn nước ngoài trên TTGDCK Hồ Chí Minh Hình thức đầu tư này đang được Chính phủ và các cơ quan Nhà nước dành sự quan tâm đặc biệt. Để tạo điều kiện bước đầu cho các công ty có vốn ĐTNN được niêm yết, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 38/2003/NĐ-CP ngày 15/4/2003 về việc chuyển đổi một số doanh nghiệp có vốn ĐTNN sang hoạt động theo hình thức công ty cổ phần. Đây là bước chuyển biến quan trọng trong cơ cấu và hình thức sở hữu của các doanh nghiệp có vốn ĐTNN từ trước đến nay vốn chỉ tồn tại dưới hình thức công ty TNHH. Ngoài mục tiêu tạo thêm nguồn hàng cho thị trường chứng khoán Việt Nam, việc chuyển đổi một số doanh nghiệp có vốn ĐTNN sang hoạt động theo hình thức Công ty cổ phần còn nhằm: Nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.  Huy động vốn của các nhà đầu tư ngoài nước, trong nước để đầu tư đổi mới công  nghệ, tạo thêm việc làm, phát triển doanh nghiệp. 6 Quyết định số 36/2003/QĐ-Ttg ngày 11/3/2003 của Thủ tướng Chính phủ 7 Quyết định số 146/2003/QĐ-Ttg ngày 17/7/2003 của Thủ tướng Chính phủ
Đa dạng hoá hình thức đầu tư, cỉa hitẹn môi trường đầu tư, tạo sức hấp dẫn để thu  hút vốn đầu tư nước ngoài. 8 Qua tìm hiểu các hình thức ĐTNN vào TTCK hiện có ở Việt Nam và trên thế giới, Việt Nam về cơ bản đã tạo được cơ sở pháp lý cho phép hầu hết các hình thức ĐTNN phát triển. Mặc dù vậy, không phải mọi hình thức đều phát triển với trình độ giống nhau. Các ưu đãi của Chính phủ cũng như sự hấp dẫn của bản thân thị trường và nền kinh tế đang là động lực kích thích hay kìm hãm mức độ tham gia của các hình thức khác nhau. 2.2.2 Vai trò của hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam Như đã trình bày ở trên, sự tham gia của các nhà ĐTNN trên thị trường Việt Nam là một tất yếu khách quan, phù hợp với định hướng của Đảng, Nhà nước và xu thế thời đại. Song bất kỳ một vấn đề nào cũng có tính hai mặt. Đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ mang lại lợi ích cho thị trường nói riêng và nền kinh tế nói chung bên cạnh những thách thức thị trường phải đối mặt khi mở rộng đón nhận luồng vốn nước ngoài. 2.2.2.1 Những lợi ích mang lại từ hoạt động đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Qua kinh nghiệm các thị trường trên thế giới và căn cứ vào tình hình thực tế của Việt Nam, lợi ích của hoạt động ĐTNN trên TTCK được nhìn nhận trên cả bốn góc độ: Đối với nền kinh tế. Trước hết, với vai trò là kênh huy động vốn dài hạn, thị trường chứng khoán sẽ thu hút vốn và cung ứng cho nền kinh tế từ các nhà đầu tư, trong đó có các nhà ĐTNN. Đầu tư nước ngoài có tiềm lực mạnh về tài chính và tính chất trường vốn cao nên đây sẽ là nguồn ngoại tệ mạnh vô cùng tiềm năng góp phần giải quyết nhu cầu vốn dài hạn ngày càng lớn của nền kinh tế, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay khi nguồn vốn đầu tư trực tiếp đang có xu hướng giảm xuống, hỗ trợ phát triển chính thức khó có khả năng gia tăng. Việc nhà đầu tư đưa vốn ngoại tệ vào qua kênh thị trường chứng khoán sẽ làm giảm một phần đáng kể luồng vốn ngoại tệ chìm đang vào Việt Nam với khối lượng lớn. Qua đó, 8 Nghị định số 38/2003/NĐ-CP ngày 15/4/2003 của Chính phủ.
NHNN sẽ có thể thực hiện tốt hơn công tác quản lý ngoại hối, lường trước và đối phó kịp thời với những biến động mạnh, bất thường về ngoại hối. Hoạt động ĐTNN trên TTCK là nguồn thuế nộp hàng năm cho ngân sách Nhà nước. Tuy hiện nay với các chính sách ưu đãi cho hoạt động này, lượng thuế thu được không nhiều nhưng nếu suy rộng ra, nguồn thuế này sẽ lớn hơn rất nhiều khi hoạt động kinh doanh của các công ty niêm yết, các công ty cổ phần trở nên có hiệu quả hơn nhờ sự tham gia của các nhà ĐTNN. Một khi nguồn thu ngân sách tăng lên, hiệu quả kinh tế của một bộ phận không nhỏ các doanh nghiệp trong nước được cải thiện, Chính phủ có thể dành nhiều thời gian và kinh phí vào các vấn đề đáng quan tâm như mậu dịch, giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội, an ninh quốc phòng. Đối với thị trường. Thị trường chứng khoán Việt Nam hiện còn là một vấn đề khá mới mẻ với công chúng đầu tư trong nước. Do tính trừu tượng của hàng hoá trên thị trường nên việc tạo dựng lòng tin và sự hiểu biết đúng đắn của người dân về thị trường là việc không đơn giản. Sự tham gia của các nhà ĐTNN vào thị trường với kinh nghiệm dày dạn về đầu tư chứng khoán, quản lý danh mục đầu tư, khả năng phần tích dự báo, kỹ năng nghiệp vụ tài chính sẽ giúp gây dựng và củng cố lòng tin của các nhà đầu tư trong nước với thị trường. Bên cạnh đó, qua những hoạt động đầu tư thực tế của các nhà ĐTNN, các nhà đầu tư trong nước sẽ tự đúc kết và tìm cho mình một phương thức đầu tư hiệu quả nhất. Cùng với sự mở rộng các hình thức ĐTNN trên TTCK Việt Nam, việc cho phép các công ty có vốn ĐTNN được niêm yết giao dịch trên thị trường chứng khoán sẽ tạo một động lực lớn đối với thị trường. Một thực tế hiện nay là thị trường Việt Nam chưa có được các hàng hoá chất lượng cao được công chúng đầu tư chấp nhận. Các công ty có vốn ĐTNN đưa cổ phiếu lên niêm yết sẽ nâng cung thị trường cả về chất lượng và số lượng. Với trình độ quản lý, khoa học công nghệ, năng lực chuyên môn trong các ngành nghề, thị trường rộng lớn trong và ngoài nước của các công ty này, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ học hỏi được nhiều kinh nghiệm cho hoạt động sản xuất kinh doanh của bản thân doanh nghiệp mình. Đối với các tổ chức hỗ trợ, cung cấp dịch vụ tài chính trên thị trường, việc các công ty chứng khoán nước ngoài tham gia hoạt động kinh doanh dưới hình thức liên doanh sẽ
giúp cung cấp các dịch vụ chuyên nghiệp có chất lượng tốt và độ an toàn cao. Các tổ chức này sẽ góp phần bôi trơn mạch nối giữa người bán và người mua, giữa nhà đầu tư và doanh nghiệp trên thị trường. Đối với doanh nghiệp. Vai trò lớn nhất của ĐTNN thể hiện trên thị trường sơ cấp. Hiện nay Việt Nam chỉ cho phép nhà ĐTNN tham gia mua cổ phần phát hành lần đầu của các DNNN cổ phần hoá. Khi có hoạt động mua bán này, số tiền thu được từ quá trình cổ phần hoá có thể nhiều hơn do áp lực của việc đấu thầu hoàn toàn mang tính cạnh tranh giữa các bên liên quan, cả trong nước lẫn ngoài nước. Ngoài ra, cổ phần hoá DNNN với sự có mặt của các nhà ĐTNN sẽ kèm theo những lợi thế về công nghệ, kiến thức và kỹ năng quản lý quốc tế. Việc chuyển giao công nghệ và kiến thức cho nhân viên trong nước cũng có thể xảy ra nhiều hơn khi có sự tham gia của các nhà ĐTNN. Việc hợp doanh với người nước ngoài cũng giúp doanh nghiệp cổ phần hoá tiếp cận với nhiều loại sản phẩm tốt nhất trên thế giới có giá cả mang tính cạnh tranh, với các thị trường lớn trên thế giới, từ đó thúc đẩy hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Yếu tố nước ngoài trên thị trường thứ cấp cũng không kém phần quan trọng đối với các CTCP. Bằng các yêu cầu cao về tính minh bạch của tình hình tài chính, triển vọng phát triển trong tương lai, năng lực quản trị công ty, yếu tố ĐTNN sẽ kích thích các doanh nghiệp muốn tận dụng được nguồn ngoại lực này phải luôn hoàn thiện mình ở tất cả các giác độ trên. Đối với công chúng đầu tư, người tiêu dùng. Ngoài lợi ích nâng cao trình độ hiểu biết, khả năng đầu tư của công chúng đầu tư, điểm lợi của ĐTNN đối với nhóm đối tượng này được thể hiện khi các công ty, doanh nghiệp luôn nỗ lực gia tăng tính minh bạch trong mọi hoạt động sản xuất kinh doanh, dẫn đến sự phân phối lợi nhuận cho cổ đông hợp lý, đảm bảo lợi ích của cổ đông nhỏ và chủ nợ. Các công ty này khi hạn chế được sự mờ ám trong các hoạt động của mình sẽ đồng nghĩa với khả năng sản xuất ra các loại sản phẩm hàng hoá chất lượng cao, giá cả phù hợp, thoả mãn tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng. Qua phân tích trên, có thể thấy vai trò của ĐTNN trên TTCK không chỉ dừng lại ở việc mang lại lợi ích cho một hay một nhóm người, mà hơn thế còn mang lại lợi ích cho toàn nền kinh tế-xã hội.