luận văn: Góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Hình học 10 trên cơ sở phối hợp quan điểm dạy học giải quyết vấn đề và dạy học kiến tạo

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:88

Thêm vào BST

Báo xấu

150
lượt xem 38
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

. Nghị quyết Hội nghị lần thứ IV Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (Khóa IV, 1993) nêu rõ: "Mục tiêu giáo dục - đào tạo phải hướng vào việc đào tạo những con người lao động tự chủ, sáng tạo, có năng lực giải quyết những vấn đề thường gặp, qua đó mà góp phần tích cực thực hiện mục tiêu lớn của đất nước” (dẫn theo Tài liệu Bồi dưỡng giáo viên 2005, tr. 1)

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: luận văn: Góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Hình học 10 trên cơ sở phối hợp quan điểm dạy học giải quyết vấn đề và dạy học kiến tạo

LU N VĂN T T NGHI P TÀI: “Góp ph n nâng cao hi u qu d y h c Hình h c 10 trên cơ s ph i h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o.” 1
1. LÍ DO CH N TÀI 1.1. Ngh quy t H i ngh l n th IV Ban Ch p hành Trung ương ng C ng s n Vi t Nam (Khóa IV, 1993) nêu rõ: "M c tiêu giáo d c - ào t o ph i hư ng vào vi c ào t o nh ng con ngư i lao ng t ch , sáng t o, có năng l c gi i quy t nh ng v n thư ng g p, qua ó mà góp ph n tích c c th c hi n m c tiêu l n c a t nư c” (d n theo Tài li u B i dư ng giáo viên 2005, tr. 1) V phương pháp giáo d c ào t o, Ngh quy t H i ngh l n th II Ban Ch p hành Trung ương ng C ng s n Vi t Nam (Khóa VIII, 1997) ã ra: Ph i i m i phương pháp ào t o, kh c ph c l i truy n th m t chi u, rèn luy n thành n p tư duy sáng t o c a ngư i h c. T ng bư c áp d ng nh ng phương pháp tiên ti n và phương ti n hi n i vào quá trình d y h c, mb o i u ki n và th i gian t h c, t nghiên c u …”. i u 24, Lu t Giáo d c (1998) quy nh: “Phương pháp giáo d c ph thông ph i phát huy tính tích c c, t giác, ch ng, tư duy sáng t o c a h c sinh…; b i dư ng phương pháp t h c, rèn luy n k năng v n d ng ki n th c vào th c ti n, tác ng n tình c m, em l i ni m vui, h ng thú h c t p cho h c sinh”. Chương trình môn Toán thí i m trư ng THPT (2002) ch rõ: "Môn Toán ph i góp ph n quan tr ng vào vi c phát tri n năng l c trí tu , hình thành kh năng suy lu n c trưng c a Toán h c c n thi t cho cu c s ng, …; phát tri n kh năng suy lu n có lý, h p lôgic trong nh ng tình hu ng c th …". S phát tri n c a xã h i và công cu c im i t nư c òi h i m t cách c p bách ph i nâng cao ch t lư ng giáo d c và ào t o. N n kinh t nư c ta ang chuy n t cơ ch bao c p sang cơ ch th trư ng có s qu n lý c a Nhà nư c. Công cu c i m i này òi h i ph i có s i m i v h th ng 2
giáo d c, bên c nh s thay i v n i dung v n c n có nh ng i m i căn b n v phương pháp giáo d c. V th c tr ng này, năm 1997 nhà Toán h c Nguy n C nh Toàn ã nh n nh: “Cách d y ph bi n hi n nay là th y ưa ra ki n th c (khái ni m, nh lý) r i gi i thích, ch ng minh, trò c g ng ti p thu n i dung khái ni m, n i dung nh lý, hi u ch ng minh nh lý, c g ng t p v n d ng các công th c nh lý tính toán, ch ng minh …” [35, tr. 4]. GS. Hoàng T y phát bi u: “Ta còn chu ng cách d y nh i nhét, luy n trí nh , d y m o v t gi i các bài toán oái oăm, gi t o, ch ng giúp gì m y n vi c phát tri n trí tu mà làm cho h c sinh thêm xa r i th c t , m t m i và chán n n …" (d n theo [31, tr. 25]). 1.2. Trong cu c i m i giáo d c nư c ta hi n nay, vi c i m i phương pháp d y h c óng vai trò h t s c quan tr ng: “Quan i m chung c a i m i phương pháp d y h c ã ư c kh ng nh là t ch c cho h c sinh ư c h c trong ho t ng và b ng ho t ng t giác tích c c, ch ng và sáng t o mà c t lõi là làm cho h c sinh h c t p tích c c, ch ng, hay nói m t cách khác giáo viên ph i l y ngư i h c làm trung tâm nh m ch ng l i thói quen h c t p th ng. Khi nói v m i quan h gi a n i dung d y h c và ho t ng, tác gi Nguy n Bá Kim cho r ng: “M i m t n i dung d y h c u liên h m t thi t v i nh ng ho t ng nh t nh. ó là nh ng ho t ng ư c ti n hành trong quá trình hình thành và v n d ng n i dung ó, phát hi n ư c nh ng ho t ng ti m tàng trong m t n i dung là v ch ra ư c con ư ng ngư i h c chi m lĩnh n i dung ó và t ư c các m c ích khác và cũng ng th i là c th hóa ư c m c ích d y h c có t ư c hay không và td nm c nào?”.[13, tr 97] 1.3. Theo M. A. anilôp và M. N. Xcatkin: “Quá trình d y h c là m t t h p r t ph c t p và năng ng nh ng hành ng c a giáo viên và h c sinh. có kh năng t ch c úng n quá trình d y h c và i u khi n nó c n ph i hình dung rõ nét c u trúc và nh ng quy lu t bên trong c a quá trình 3
d y h c. c bi t quan tr ng là phát hi n ra m i liên h qua l i gi a vi c n m v ng ki n th c v i quá trình phát tri n nh ng năng l c nh n th c c a h c sinh" [3, tr. 6]. B n ch t c a quá trình h c là quá trình nh n th c c a h c sinh, ó chính là quá trình ph n ánh th gi i khách quan vào ý th c c a h c sinh. Quá trình nh n th c c a h c sinh v cơ b n cũng gi ng như quá trình nh n th c chung, di n ra theo quy lu t: “T tr c quan sinh ng n tư duy tr u tư ng và t tư duy tr u tư ng tr v th c ti n”. Tuy nhiên quá trình nh n th c c a h c sinh có tính c áo, ó là nó ư c ti n hành trong nh ng i u ki n sư ph m nh t nh. Theo tác gi Nguy n H u Châu thì: “Quá trình nh n th c c a h c sinh không ph i là quá trình tìm ra cái m i cho nhân lo i mà là nh n th c ư c cái m i cho b n thân, rút ra t kho tàng hi u bi t chung c a loài ngư i và là quá trình h c sinh xây d ng, ki n t o nên nh ng ki n th c cho b n thân thông qua các ho t ng thích ng v i môi trư ng h c t p m i" [21, tr. 205]. 1.4. Xu t phát t c i m c a tư duy toán h c, ó là s th ng nh t gi a suy oán và suy di n: N u trình bày l i nh ng k t qu toán h c ã t ư c thì nó là m t khoa h c suy di n và tính lôgic n i b t lên. Nhưng, n u nhìn Toán h c trong quá trình hình thành và phát tri n, thì trong phương pháp c a nó v n có tìm tòi, d oán, có th c nghi m và quy n p. Vì v y, trong d y h c Toán, ph i chú ý t i c hai phương di n, suy lu n ch ng minh và suy lu n có lý thì m i khai thác ư c y các ti m năng môn Toán th c hi n m c tiêu giáo d c toàn di n. G. Polia cho r ng: "N u vi c d y Toán ph n ánh m c nào ó vi c hình thành Toán h c như th nào thì trong vi c gi ng d y ó ph i dành ch cho d oán, suy lu n có lý" [21, tr. 6]. 1.5. Trong nh ng th p k qua, các nư c trên th gi i và Vi t Nam ã nghiên c u và v n d ng nhi u lý thuy t và phương pháp d y h c theo hư ng hi n i nh m phát huy tính tích c c h c t p c a h c sinh, trong ó có d y h c gi i quy t v n c a tác gi Nguy n Bá Kim và d y h c ki n t o nh n th c c a tác gi J. Piaget . 4
Trong d y h c gi i quy t v n , tác gi Nguy n Bá Kim cho r ng: “H c sinh tích c c tư duy do n y sinh nhu c u tư duy, do ng trư c khó khăn v nh n th c; h c sinh t ki n t o ho c tham gia vào vi c ki n t o tri th c cho mình d a vào chi th c ã có, b sung và làm cho các tri th c cũ ư c hoàn thi n hơn. H c sinh h c t p t giác, tích c c, v a ki n t o ư c tri th c, v a h c ư c cách th c gi i quy t v n , l i v a rèn luy n ư c nh ng c tính quý báu như kiên trì, vư t khó...." [13; tr .183]. Còn trong d y h c ki n t o, tác gi J.Piaget cho r ng: “Tri th c ư c ki n t o m t cách tích c c b i ch th nh n th c” và “Nh n th c là m t quá trình thích nghi và t ch c l i th gi i quan c a chính ngư i h c“. Như v y d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o u coi tr ng vai trò tích c c và ch ng c a h c sinh trong quá trình h c t p t o nên tri th c cho b n thân. Hơn n a, qua th c ti n d y h c cho th y: do trình c a h c sinh không ng u và th i lư ng quy nh cho t ng ti t h c không cho phép th c hi n ch m t phương pháp duy nh t trong d y h c toán mà ph i k t h p nhi u phương pháp khác nhau. Vì v y, thông qua nghiên c u và thông qua các ti t d y th c t chúng tôi nh n th y: vi c ph i h p gi a phương pháp d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o trong quá trình d y h c toán có tính kh thi cao, khai thác ư c vai trò trung tâm c a ngư i h c, nâng cao tính tích c c h c t p c a h c sinh, làm cho h tham gia tr c ti p, ch ng và sáng t o trong quá trình nh n th c. Y u t quy t nh thành công c a vi c d y h c ph i h p này là ph i m b o th hi n úng b n ch t cũng như phát huy l i th c a t ng phương pháp, ph i l a ch n các pha h p lý cho t ng n i dung, t ng ti t h c và t ng i tư ng h c sinh, m b o các cá nhân trong l p u tham gia vào vi c gi i quy t v n và ki n t o ki n th c m i. nh m phát huy t i a năng l c tư duy c a ngư i h c và nâng cao ch t lư ng d y h c. V n này t trư c n nay chưa ư c t ra nghiên c u m t cách sâu s c, vì v y chúng tôi ch n tài: “Góp ph n nâng cao hi u qu d y h c Hình h c 10 trên cơ s ph i h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o.” 5
2. M C ÍCH NGHIÊN C U M c ích nghiên c u c a lu n văn là nghiên c u vi c d y h c Hình h c 10 trên cơ s ph i h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o nh m nâng cao năng l c nh n th c cho h c sinh. Xem xét s phù h p gi a d y h c gi i quy t v n v i d y h c ki n t o: - Do trình c a h c sinh không ng u và th i lư ng quy nh cho t ng ti t h c không cho phép th c hi n ch m t phương pháp duy nh t trong d y h c toán mà ph i k t h p nhi u phương pháp khác nhau. Cho nên, n u ph i h p t t phương pháp d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o s phát huy ư c tính tích c c cao và ch ng sáng t o c a h c sinh trong quá trình h c t p - ph i h p hai phương pháp d y h c này có hi u qu giáo viên c n d tính l a ch n các pha thích h p cho t ng n i dung, t ng ti t h c và t ng i tư ng h c sinh. 3. NHI M V NGHIÊN C U Lu n văn có nhi m v làm rõ nh ng v n sau : 3.1. Nh ng quan i m lí lu n v d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o trong quá trình d y h c toán. 3.2. i u tra ánh giá m t vài nét v th c tr ng d y h c Hình h c 10 cho h c sinh trư ng THPT; xu t các phương pháp, k năng c n rèn luy n cho h c sinh. 3.3. Xây d ng m t s bi n pháp ph i h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o vào d y h c Hình h c 10 nh m nâng cao năng l c nh n th c cho h c sinh. 3.4.Ti n hành th c nghi m sư ph m ki m ch ng tính hi u qu c a các bi n pháp ư c xu t trong tài lu n văn. 4. GI THUY T KHOA H C Trên cơ s chương trình và sách giáo khoa hi n hành, n u giáo viên bi t quan tâm, khai thác và v n d ng các bi n pháp sư ph m theo hư ng ph i 6
h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o thì s nâng cao năng l c nh n th c cho h c sinh và t ó góp ph n nâng cao hi u qu d y h c toán trư ng THPT. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 5.1. Nghiên c u lí lu n: Tìm hi u, nghiên c u các tài li u v các v n liên quan n tài c a lu n văn. 5.2. Nghiên c u th c ti n: Quan sát th c tr ng d y và h c môn toán nói chung và d y h c Hình h c 10 nói riêng m ts a phương trong nư c. 5.3.Th c nghi m sư ph m: xem xét tính kh thi và hi u qu c a các bi n pháp sư ph m ã xu t. 6. ÓNG GÓP C A LU N VĂN. 6.1. V m t lí lu n: H th ng hoá các cơ sơ khoa h c và các quan i m ch o v s ph i h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o; xác nh rõ vai trò c a vi c tích c c hoá ho t ng nh n th c cho h c sinh. 6.2. V m t th c ti n: Nghiên c u cách ph i h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o vào d y h c Hình h c 10, nh m nâng cao hi u qu trong quá trình d y h c. 6.3. Lu n văn có th dùng làm tài li u tham kh o cho giáo viên toán THPT. 7. C U TRÚC C A LU N VĂN. Ngoài ph n m u, k t lu n, tài li u tham kh o, lu n văn có ba chương: Chương1: M T S V N V CƠ S LÍ LU N 1.1. Phương pháp d y h c 1.1.1 Khái ni m v phương pháp 1.1.2. Phương pháp d y h c 1.2. Nhu c u và nh hư ng i m i phương pháp d y h c. 1.2.1. Xác l p v trí ch th c a ngư i h c, b o m tính t giác, tích c c và sáng t o c a ho t ng h c t p. 7
1.2.2. D y h c d a trên s nghiên c u tác ng c a nh ng quan ni m v ki n th c s n có c a ngư i h c. 1.2.3. D y vi c h c, cách h c thông qua toàn b quá trình d y h c. 1.2.4. Xác nh vai trò m i c a ngư i th y v i tư cách ngư i thi t k , u thác, i u khi n và th ch hoá. 1.3. D y h c gi i quy t v n . 1.3.1. Cơ s khoa h c c a phương pháp d y h c gi i quy t v n . 1.3.2. Nh ng khái ni m cơ b n. 1.3.3. Các hình th c d y h c gi i quy t v n . 1.3.4. Th c hi n d y h c gi i quy t v n . 1.3.5. Nh ng bi n pháp th c hi n quy trình. 1.4. Lí thuy t ki n t o 1.4.1. Các quan i m ch o c a lý thuy t ki n t o c a J. Piaget 1.4.2. Mô hình d y h c theo lý thuy t ki n t o 1.4.3. M t s lu n i m cơ b n c a lý thuy t ki n t o trong d y h c. 1.4.4. Vai trò c a ngư i h c và ngư i d y trong quá trình d y h c ki n t o 1.5. Phân tích nh ng y u t phù h p gi a d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o. 1.6. Th c tr ng c a ho t ng d y Toán và d y h c Hình h c l p 10 cho h c sinh THPT. 1.7. K t lu n chương 1. Chương 2: D Y H C HÌNH H C 10 THEO HƯ NG PH I H P QUAN I M D Y H C GI I QUY T V N VÀ D Y H C KI N T O 2.1. c i m xây d ng chương trình Hình h c 10 THPT hi n hành 2.1.1. Sơ lư c v chương trình sách giáo khoa m i hi n nay. 2.1.2. c i m xây d ng chương trình Hình h c 10 THPT hi n hành 2.2. nh hư ng xây d ng và th c hi n các bi n pháp ph i h p d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o. 8
2.3. M t s bi n pháp ph i h p quan i m d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o. 2.3.1. Bi n pháp 1: Tuỳ theo t ng n i c a t ng t ng ti t h c mà ph i h p phương pháp d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o nh m khai thác các ki n th c và kinh nghi m ã có c a h c sinh, giúp h c sinh ki n t o và khám phá ki n th c m i. 2.3.2.Bi n pháp 2: Ph i h p phương pháp d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o i v i nh ng nhóm h c sinh có trình ki n th c và tư duy khác nhau, m i h c sinh ư c làm vi c v i s n l c v a s c. 2.3.3. Bi n pháp 3: Ph i h p phương pháp d y h c gi i quy t v n và d y h c ki n t o nh m rèn luy n cho h c sinh cách th c khai thác các bài toán dư i nhi u góc khác nhau. 2.4. K t lu n chương 2 Chương 3: TH C NGHI M SƯ PH M 3.1. M c ích th c nghi m. 3.2. T ch c và n i dung th c nghi m. 3.2.1. T ch c th c nghi m 3.2.2.N i dung th c nghi m 3.3. ánh giá các k t qu th c nghi m. 3.3.1. ánh giá nh tính 3.3.2. ánh giá nh lư ng 3.4. K t lu n chung v th c nghi m. K t lu n Tài li u tham kh o 9
10
CHƯƠNG 1: M T S V N V CƠ S LÝ LU N Ngh quy t H i ngh l n th IV Ban Ch p hành Trung ương ng C ng s n Vi t Nam khóa VIII (1993) ã nêu rõ: "M c tiêu giáo d c - ào t o ph i hư ng vào ào t o nh ng con ngư i lao ng t ch , sáng t o, có năng l c gi i quy t v n thư ng g p, qua ó góp ph n tích c c th c hi n m c tiêu l n c a t nư c là dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch văn minh". Chúng ta ang s ng trong th i kỳ công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c, th i i mà lư ng thông tin phát tri n m nh như vũ bão. T nh ng năm 70 c a th k XX, ã xu t hi n nh ng l i nh n xét: "Kh i lư ng tri th c khoa h c tăng lên nhanh chóng m t cách l thư ng, theo các nhà bác h c, c 8 năm nó l i tăng lên g p ôi" [2, tr. 112]. Dòng thông tin khoa h c phát tri n m nh làm cho kho ng cách gi a tri th c khoa h c nhân lo i và b ph n tri th c ư c lĩnh h i trong nhà trư ng ngày m t tăng thêm. Do ó, tham v ng giáo d c s truy n th cho h c sinh t t c tri th c m b o cu c s ng sau này c a h c sinh là không tư ng. V. A. Cruchetxki cũng t ng nói: "Không m t trư ng h c nào cung c p cho con ngư i m t ph n tri th c dù ít i c n thi t" [2, tr. 113]. Lư ng tri th c ó ph i là k t qu c a quá trình h c t p lâu dài, “H c n a, h c mãi”, h c su t i ch không ph i ch khi còn ng i trên gh nhà trư ng. Vì v y, giáo d c không ch d y tri th c mà còn ph i truy n th cho h c sinh phư- ơng pháp t h c tích c c, c l p, sáng t o, kh năng thích ng t t trong cu c s ng. áp ng ư c “ ơn t hàng c a xã h i”, nhà trư ng c n ph i i m i phương pháp d y h c: "Ph i i m i phương pháp giáo d c - ào t o, kh c ph c l i truy n th m t chi u, rèn luy n n p tư duy sáng t o c a ngư i h c, t ng bư c áp d ng phương pháp tiên ti n và phương ti n hi n i vào quá trình d y h c" (Ngh quy t H i ngh l n th II Ban Ch p hành Trung ương ng C ng s n Vi t Nam Khóa VIII năm 1997). 11
V cách d y, phương pháp m i quan tâm nhi u n vi c t o ra ni m vui, h ng thú h c t p cho h c sinh. Xem ó như là ng l c phát huy tính t giác, tích c c, ch ng trong quá trình h c t p c a h c sinh, c bi t là ni m vui, h ng thú c a m t ngư i t mình tìm ra chân lý. "N u h c sinh ư c c l p quan sát, so sánh, phân tích, khái quát hóa các s ki n, hi n tư ng thì các em s hi u sâu s c và h ng thú b c l rõ r t". Do ó, trong phương pháp gi ng d y, giáo viên c n ph i “bi t d n d t h c sinh luôn tìm th y cái m i, có th t tìm l y ki n th c, ph i làm cho h c sinh th y mình m i ngày m t trư ng thành” (Tài li u B i dư ng giáo viên 2005, tr. 2). Hơn n a, th c hi n nh hư ng "ho t ng hóa ngư i h c", "h c sinh c n ư c cu n hút vào các ho t ng h c t p do giáo viên t ch c và ch o, thông qua ó t l c khám phá nh ng i u mình chưa bi t, ch không ph i là th ng ti p thu tri th c ã ư c s p s n. C n t h c sinh vào nh ng tình hu ng th c t , tr c ti p quan sát làm thí nghi m, th o lu n, gi i quy t theo cách riêng c a mình. Qua ó h c sinh v a n m ư c ki n th c m i, k năng m i, v a n m ư c phương pháp làm ra ki n th c, k năng ó, không nh t thi t ph i r p khuôn theo nh ng m u s n có, ư c b c l và phát huy ti m năng sáng t o" (Tài li u B i dư ng giáo viên 2005, tr. 3). Như v y, ch c năng, vai trò c a giáo d c ngày nay ã ư c "chuy n sang vai trò nhà t ch c giáo d c", phương pháp d y h c m i ã chú tr ng n vi c phát huy t i a tính tích c c, c l p c a h c sinh, cao phương pháp t h c, "chuy n quá trình giáo d c sang quá trình t giáo d c". Xóa b cách h c cũ theo ki u “th y c, trò chép”, "h c v t", "h c t ", "h c thu c lòng mà không hi u, không kích thích ư c h c sinh suy nghĩ, tìm tòi, rèn luy n trí thông minh", chuy n i ch c năng t thông báo, tái hi n sang tìm tòi. " phát huy t i a tính tích c c h c t p c a h c sinh, t t nh t là t ch c t t nh ng tình hu ng có v n , òi h i d oán, nêu gi thuy t, tranh lu n gi a nh ng ý ki n trái ngư c" (Tài li u B i dư ng giáo viên 2005, tr. 4). 1.1. Phương pháp d y h c 12
1.1.1. Khái ni m phương pháp Thu t ng “phương pháp” trong d y h c ư c dùng nh ng c p khác nhau t khái quát n c th : Phương pháp d y h c, phương pháp tr c quan, phương pháp v n áp... Phương pháp hi u theo nghĩa chung và r ng nh t là: cách th c hành ng t ư c m c ích nh t nh. ó cũng là con ư ng mà ngư i ta c n i theo t ư c m c ích. Chúng tôi có th nêu ra m t trong nhi u nh nghĩa v phương pháp như sau: phương pháp ư c hi u như là m t h th ng các nguyên t c, h th ng các thao tác nh m i t nh ng i u ki n nh t nh ban u t i m t m c ích xác nh. Theo ó, phương pháp có tính hư ng ích; ph m trù phương pháp có ch c năng phương ti n và c trưng k t thúc. 1.1.2. Phương pháp d y h c Phương pháp d y h c là khái ni m có nhi u nh nghĩa khác nhau Ngư i ta thư ng hi u phương pháp d y h c là cách th c làm vi c c a giáo viên và h c sinh lĩnh h i ư c các tri th c, k năng, k x o. Lu.K.Babanxky: “Phương pháp d y h c là cách th c tương tác gi a giáo viên và h c sinh nh m gi i quy t các nhi m v giáo dư ng, giáo d c và phát tri n trong quá trình d y h c”. L.La.Lecner h: “Phương pháp d y h c là h th ng nh ng ho t ng có m c ích c a giáo viên nh m t ch c ho t ng nh n th c, th c hành c a h c sinh, m b o cho các em lĩnh h i lĩnh h i ư c n i dung h c v n”.Theo tác gi Nguy n Ng c Quang trong “Lý lu n d yh c i cương” (1988): “Phương pháp d y h c là cách th c làm vi c gi a th y và trò trong s ph i h p th ng nh t và s ch o c a th y, nh m làm trò t giác, tích c c, t l c t t i m c ích d y h c” . L y tiêu chí m c ho t ng c l p c a h c sinh làm cơ s , ng th i tính n vi c i m i phương pháp d y h c theo hư ng quy trình hoá vi c t ch c quá trình d y h c nh m tích c c hoá ho t ng h c t p c a h c sinh thì: “Phương pháp d y h c là t h p các cách th c ho t ng c a giáo viên và h c sinh trong quá trình d y h c, ư c ti n hành dư i vai trò ch o 13
c a giáo viên, s ho t ng nh n th c tích c c, t giác c a h c sinh nh m th c hi n t t nh ng nhi m v d y h c theo hư ng m c tiêu” [22]. 1.2. Nhu c u và nh hư ng i m i phương pháp d y h c. Quá trình d y h c g m 3 thành ph n cơ b n: m c ích - n i dung - phương pháp. M c ích d y h c là ki u nhân cách mà xã h i òi h i. N i dung d y h c trong trư ng h p này là môn toán. Phương pháp d y h c là cách th c ho t ng và ng x c a th y gây nên nh ng ho t ng và giao lưu c a trò nh m t ư c m c ích d y h c. Các thành ph n cơ b n này tác ng l n nhau, quy nh l n nhau, trong ó m c ích óng vai trò ch o. Cho n g n ây, các phương pháp d y h c mang tính ch t thông tin - ti p thu và tái hi n v n còn chi m ưu th . Giáo viên truy n t (thông báo) cho h c sinh các tri th c v th c t i xung quanh và các phương th c ho t ng trong th c t i ó mà xã h i thu lư m ư c, còn h c sinh ti p thu thông tin y, sau ó giáo viên ra nh ng bài t p h c sinh nh l i (t o l i) nh ng tri th c và phương th c ho t ng mà h lĩnh h i ư c l p l i h th ng hành ng theo m u th y giáo ã làm. Các phương pháp này c n thi t c ng c tri th c, lĩnh h i k năng, k x o. Ch ng nào mà d y h c ch có m c ích cung c p tri th c và luy n t p k năng, áp d ng tri th c theo m u thì phương pháp trên là . Tuy nhiên, do nh p phát tri n c a k thu t, công ngh , khoa h c c a m i m t i s ng xã h i ngày càng tăng thêm ã khi n cho nh ng tri th c thu ư c trong nh ng năm h c trư ng tr thành không n a. ng th i, s phát tri n xã h i và t nư c ra nh ng yêu c u m i i v i h th ng giáo d c. ó là, ào t o ra nh ng con ngư i phát huy ư c tính tích c c cá nhân, làm ch ư c tri th c khoa h c và công ngh hi n i, có tư duy sáng t o, có k năng th c hành gi i, có kh năng ra và c l p gi i quy t nh ng v n m i... Nh ng thay i c a m c ích d y h c t t y u d n t is i m i v n i dung và phương pháp d y h c. 14
nư c ta, tư tư ng ch o công cu c i m i phương pháp d y h c t m t vài năm g n ây ư c phát bi u v i nhi u thu t ng như: tích c c hoá ho t ng h c t p, ho t ng hoá ngư i h c, l y ngư i h c làm trung tâm... V i tư tư ng ó, nh hư ng i m i phương pháp d y h c hi n nay là t ch c cho ngư i h c h c t p trong ho t ng và b ng ho t ng t giác, tích c c, sáng t o. nh hư ng ó bao hàm các ý tư ng c trưng sau: 1.2.1. Xác l p v trí ch th c a ngư i h c, b o m tính t giác, tích c c và sáng t o c a ho t ng h c t p. Ngư i h c là ch th chi m lĩnh tri th c, rèn luy n k năng, hình thành thái ch không ph i là nhân v t hoàn toàn làm theo l nh c a th y giáo. Vai trò ch th c a ngư i h c ư c kh ng nh trong quá trình h h c t p trong ho t ng và b ng ho t ng c a b n thân mình. 1.2.2. D y h c d a trên s nghiên c u tác ng c a nh ng quan ni m v ki n th c s n có c a ngư i h c. Theo tâm lý h c, h c t p ch y u là m t quá trình trong ó ngư i h c xây d ng ki n th c cho mình b ng cách liên h nh ng c m nghi m m i v i nh ng ki n th c và kinh nghi m s n có, b c m t chi c c u n i gi a cái m i và cái s n có. Khi h c m t ki n th c m i, thư ng không ph i là h c trò chưa có m t quan ni m nào v ki n th c ó. Trái l i, b óc h c trò thư ng ã có m t quan ni m, kinh nghi m nào ó có liên quan v i ki n th c c n h c, làm thu n l i ho c gây khó khăn cho quá trình xây d ng ki n th c m i. Vì v y, t ch c cho h c sinh ho t ng h c t p có m t hàm nghĩa là nghiên c u nh ng quan ni m, kinh nghi m s n có ó, khai thác m t thu n l i và h n ch m t khó khăn cho quá trình h c t p, nghiên c u nh ng chư ng ng i mà h có th g p, nh ng sai l m mà h có th m c khi xây d ng m t ki n th c m i, nh ó giáo viên i u khi n vi c h c có hi u qu . 1.2.3. D y vi c h c, cách h c thông qua toàn b quá trình d y h c. 15
M c ích d y h c không ph i ch nh ng k t qu c th c a quá trình h c t p: tri th c và k năng b môn mà i u quan tr ng hơn là b n thân vi c h c, cách h c, kh năng m nhi m, t ch c và th c hi n nh ng quá trình h c t p m t cách hi u qu . 1.2.4. Xác nh vai trò m i c a ngư i th y v i tư cách ngư i thi t k , u thác, i u khi n và th ch hoá. Ho t ng hoá ngư i h c d d n t i vi c ng nh n v s gi m sút vai trò c a ngư i th y. M t m t, c n ph i hi u r ng ho t ng hoá ngư i h c, s xác l p v trí ch th c a ngư i h c không h làm suy gi m, mà ngư c l i còn nh m nâng cao vai trò, trách nhi m c a ngư i th y. M t khác, s là b o th n u cho r ng tính ch t, vai trò c a ngư i th y v n như xưa. Trong khi kh ng nh vai trò c a th y không suy gi m, c n ph i th y r ng tính ch t c a vai trò này ã thay i: Th y không ph i là ngu n phát tin duy nh t, th y không ph i là ngư i ra l nh m t cách khiên cư ng, th y không ph i là ngư i ho t ng ch y u hi n trư ng. Vai trò trách nhi m c a th y bây gi quan tr ng hơn, n ng n hơn nhưng t nh hơn c th là: +) Thi t k : xác nh, ho ch nh toàn b k ho ch gi ng d y. +) U thác: ph i bi n ư c ý d y c a th y thành nhi m v t nguy n, t giác c a trò. +) i u khi n: hư ng d n, t ch c quá trình h c t p sao cho h c sinh t tìm tòi và t gi i quy t nhi m v ó. +) Th ch hoá: ánh giá ho t ng h c t p c a h c sinh, xác nh v trí ki n th c trong h th ng tri th c ã có và hư ng d n kh năng v n d ng ki n th c ó. 1.3. D y h c gi i quy t v n 1.3.1. Cơ s khoa h c c a phương pháp d y h c gi i quy t v n . 1.3.1.1. Cơ s tri t h c. 16
Theo tri t h c duy v t bi n ch ng: “Mâu thu n là ng l c thúc y quá trình phát tri n”. M i v n ư c g i cho h c sinh h c t p chính là m t mâu thu n gi a yêu c u nhi m v nh n th c v i ki n th c và kinh nghi m s n có. Tình hu ng này ph n ánh m t cách lôgic và bi n ch ng quan h bên trong gi a ki n th c cũ, k năng cũ, kinh nghi m cũ v i nh ng yêu c u gi i thích s ki n m i ho c i m i tình th . 1.3.1.2. Cơ s tâm lý h c. Theo các nhà tâm lý h c, con ngư i ch b t u tư duy tích c c khi n y sinh nhu c u c n tư duy, t c là khi ng trư c m t khó khăn v nh n th c c n ph i kh c ph c, m t tình hu ng g i v n , hay nói như Rubinstein: “Tư duy sáng t o luôn luôn b t u b ng m t tình hu ng g i v n ”. 1.3.1.3. Cơ s giáo d c h c. D y h c gi i quy t v n phù h p v i nguyên t c tính t giác và tích c c vì nó khêu g i ư c ho t ng h c t p mà ch th ư c hư ng ích, g i ng cơ trong quá trình gi i quy t v n . D y h c gi i quy t v n cũng bi u hi n s th ng nh t gi a giáo dư ng và giáo d c. Tác d ng giáo d c c a ki u d y h c này là ch nó d y cho h c sinh cách khám phá, t c là rèn luy n cho h cách th c phát hi n, ti p c n và gi i quy t v n m t cách khoa h c. ng th i nó góp ph n b i dư ng cho ngư i h c nh ng c tính c n thi t c a ngư i lao ng sáng t o như: tính ch ng, tính kiên trì vư t khó, tính k ho ch và thói quen t ki m tra... 1.3.2. Nh ng khái ni m cơ b n. 1.3.2.1. V n . Trong giáo d c, ngư i ta thư ng hi u khái ni m “v n ” như sau: M tv n ư c bi u th b i m t h th ng nh ng m nh và câu h i (ho c yêu c u hành ng) tho mãn các i u ki n sau: - H c sinh chưa gi i áp ư c câu h i ó ho c chưa th c hi n ư c hành ng ó. 17
- H c sinh chưa ư c h c m t quy t c có tính ch t thu t toán nào gi i áp câu h i ho c th c hi n yêu c u t ra. Hi u theo nghĩa trên thì v n không ng nghĩa v i bài t p. Nh ng bài t p ch yêu c u h c sinh tr c ti p v n d ng m t quy t c có tính ch t thu t toán thì không ph i là nh ng v n . 1.3.2.2. Tình hu ng có v n . Tình hu ng có v n là m t tình hu ng g i ra cho h c sinh nh ng khó khăn v lý lu n hay th c ti n mà h th y c n thi t và có kh năng vư t qua, nhưng không ph i là ngay t c kh c nh m t quy t c có tính ch t thu t toán, mà ph i tr i qua m t quá trình tích c c suy nghĩ, ho t ng bi n i i tư ng ho t ng ho c i u ch nh ki n th c s n có. Như v y, m t tình hu ng có v n c n tho mãn các i u ki n sau: -T nt im tv n : Tình hu ng ph i b c l mâu thu n gi a th c ti n v i trình nh n th c, ch th ph i ý th c ư c m t khó khăn trong tư duy ho c hành ng mà v n hi u bi t s n có chưa vư t qua. - G i nhu c u nh n th c: N u tình hu ng có m t v n , nhưng n u h c sinh th y xa l , không mu n tìm hi u thì ây cũng chưa ph i là m t tình hu ng có v n . Trong tình hu ng có v n , h c sinh ph i c m th y c n thi t, th y có nhu c u gi i quy t v n ó. M tv n có th có ý nghĩa do b n thân n i dung c a nó, ó có th là l i gi i cho m t câu h i nào ó mà cá nhân ã quan tâm n t lâu, hay m t câu h i n y sinh m t cách t nhiên và lý thú t lôgic c a tài ang nghiên c u. ó có th là m t tình hu ng ngh ch lý khi n ngư i ta ng c nhiên th c m c. Song, quá trình d y h c nêu v n hình thành t t p các ch c năng c a nó thì trong quá trình áp d ng nó ngày càng nhi u trong th c hành thì b n thân quá trình sáng t o, quá trình tìm tòi s tr thành ng cơ ch y u. - Gây ni m tin kh năng: N u m t tình hu ng tuy có v n và v n tuy h p d n, nhưng n u h c sinh c m th y nó vư t quá xa so v i kh năng c a mình thì h c sinh cũng không s n sàng gi i quy t v n . C n làm cho h c 18
sinh th y rõ tuy h chưa có ngay l i gi i, nhưng ã có m t s ki n th c, k năng liên quan nv n t ra và n u h tích c c suy nghĩ thì có nhi u hy v ng gi i quy t v n ó. tv n t t s tác ng n cá nhân theo m t phương th c nh t nh. N u vi c kh c ph c ư c khó khăn trong v n nêu lên d n n s tho mãn m t nhu c u nào ó c a cá nhân, thì cá nhân ó s có nguy n v ng gi i quy t v n y. Lúc này s n y sinh m t s căng th ng trí tu nh t nh, s căng th ng này ch m t i khi v n ã ư c gi i quy t. Nh ng ngư i lư i suy nghĩ, không quen v i tư duy c l p, s n sàng tránh s căng th ng ó và s băn khoăn v trí tu kèm theo nó. i u ó cũng cho th y, tình hu ng có v n còn ph thu c vào ch quan và t o ra tình hu ng có v n như th nào không b rơi m t b ph n h c sinh trong l p là k t qu c a ngh thu t sư ph m c a giáo viên. 1.3.2.3. D y h c gi i quy t v n . Trong d y h c gi i quy t v n , giáo viên t o ra nh ng tình hu ng có v n , i u khi n h c sinh phát hi n v n , ho t ng t giác và tích c c gi i quy t v n và thông qua ó mà lĩnh h i tri th c, rèn luy n k năng và t ư c nh ng m c ích h c t p khác. Có th sơ hoá quá trình d y h c gi i quy t v n như sau: x k t h x Hình 1 ưa h c sinh (H) n m t tr ng i (T) (tình hu ng có v n ), óT tho mãn các i u ki n gây xúc c m và trên s c m t ít. 19
H c sinh tích c c ho t ng nh n th c dư i s g i m d n d t toàn b ho c t ng ph n c a giáo viên, ho c hoàn toàn cl p tìm ra con ư ng HK vư t qua T n k t qu K. Mô ph ng theo lý thuy t ho t ng các mũi tên Hx th hi n y u t tr c giác v i tư cách là m t s mách b o b t ng , không nh n th c ư c. Quá trình rèn luy n h c sinh c l p vư t qua tr ng i s d n d n hình thành và phát tri n h các năng l c sáng t o. D y h c gi i quy t v n có nh ng c trưng sau: - H c sinh ư c t vào m t tình hu ng có v n . - H c sinh ho t ng tích c c huy ng tri th c và kh năng c a mình gi i quy t v n . - M c ích c a d y h c không ch là làm cho h c sinh lĩnh h i ư c k t qu c a quá trình gi i quy t v n , mà còn làm cho h phát tri n ư c kh năng ti n hành nh ng quá trình như v y. Nói cách khác, h c sinh không ch h c k t qu c a vi c h c mà trư c h t là h c b n thân vi c h c. 1.3.3. Các hình th c d y h c gi i quy t v n . Tuỳ theo m c c l p c a h c sinh trong quá trình gi i quy t v n , ngư i ta nói t i các c p khác nhau, cũng ng th i là nh ng hình th c khác nhau c a d y h c gi i quy t v n . 1.3.3.1. Hình th c nghiên c u. Trong hình th c nghiên c u, tính c l p c a ngư i h c ư c phát huy cao . Th y giáo ch t o ra tình hu ng g i v n , h c sinh t phát hi n và gi i quy t v n ó. Th y giáo giúp h c sinh cùng l m là khâu phát hi n v n . Như v y, trong hình th c này, ngư i h c c l p nghiên c u v n và th c hi n t t c các khâu cơ b n c a quá trình nghiên c u này, nh ó chu n b cho h c sinh năng l c gi i quy t các v n m t cách tr n v n. 1.3.3.2. Hình th c tìm tòi t ng ph n. Trong hình th c này, h c sinh gi i quy t v n không hoàn toàn c l p mà có s g i ý d n d t khi c n thi t. Giáo viên t o tình hu ng, h c sinh t phát hi n và gi i quy t v n v i s hư ng d n c a giáo viên. Hình th c này 20