Luận văn : NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA CÁC TRANG TRẠI Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN part 3

Chia sẻ: Pham Duong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

232
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhvậy, có rất nhiều quan điểm về hiệu quả kinh tế do đó việc xác định khái niệm hiệu quả kinh tế cần phải xuất phát từ quan điểm triết học Mác xít và những luận điểm của lý luận hệ thống để có cách nhìn nhận và đánh giá đúng đắn. Từ những quan điểm trên ta thấy cần một khái niệm bao quát về hiệu quả: hiệu quả sản xuất kinh doanh là một phạm trù kinh tế, biểu hiện sự phát triển kinh tế theo chiều sâu. Nó phản ánh trình độ khai thác các nguồn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn : NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA CÁC TRANG TRẠI Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN part 3

25 quy hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vÒ mét chØ tiªu tæng hîp cô thÓ nµo ®ã. Nh- vËy, cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ do ®ã viÖc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm hiÖu qu¶ kinh tÕ cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm triÕt häc M¸c xÝt vµ nh÷ng luËn ®iÓm cña lý luËn hÖ thèng ®Ó cã c¸ch nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n. Tõ nh÷ng quan ®iÓm trªn ta thÊy cÇn mét kh¸i niÖm bao qu¸t vÒ hiÖu qu¶: hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu s©u. Nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é khai th¸c c¸c nguån lùc vµ tr×nh ®é chi phÝ c¸c nguån lùc ®ã trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh doanh. Ph©n lo¹i hiÖu qu¶ Căn cứ theo nội dung và bản chất có thể phân thành 3 phạm trù: hiệu qu¶ kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. Hiệu quả kinh tế được hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết quả đạt được về mặt kinh tế và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Hiệu quả kinh tế: được thể hiện ở mức đặc trưng quan hệ so sánh giữa lượng kết quả đạt được và lượng chi phí bỏ ra. Một giải pháp kỹ thuật quản lý có hiệu qu¶ kinh tế cao là một phương án đạt được tương quan tương đối giữa các kết quả đem lại và chi phí bỏ ra. Hiệu quả kinh tế ở đây được biểu hiện bằng: tổng giá trị sản phẩm, tổng thu nhập, lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận, mối quan hệ đầu vào và đầu ra. Hiệu quả xã hội: là mối tương quan so sánh về mặt xã hội như: tạo công ăn việc làm, tạo thu nhập ổn định và tạo ra sự cân bằng xã hội trong cộng đồng dân cư, cải thiện đời sống nông thôn, giảm tệ nạn xã hội... Hiệu quả môi trường: đây là hiệu quả mang tính chất lâu dài, vừa đảm bảo lợi ích trước mắt, vừa đảm bảo lợi ích lâu dài, nó gắn chặt với quá trình khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên đất, nước và môi trường sinh thái. C¸c chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ m«i tr-êng nh- phñ xanh ®Êt trèng ®åi träc, t¨ng ®é che phñ cña rõng, chèng xãi mßn röa tr«i ®Êt ®ai, c¶i t¹o ®é ph× cña ®Êt, ®iÒu hßa ®-îc n-íc, gãp phÇn x©y dùng m«i tr-êng sinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
26 th¸i bÒn b÷ng cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t. Trong s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c trang tr¹i cÇn phÊn ®Êu ®¹t ®ång thêi c¸c lo¹i hiÖu qu¶ trªn. Cã nh- vËy míi ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c trang tr¹i. Có thể nói hiệu quả kinh tế là khâu trung tâm có vai trò quyết định nhất và nó được đánh giá một cách đầy đủ nhất khi kết hợp với hiệu quả xã hội. Để làm rõ phạm trù hiệu quả kinh tế có thể phân loại chúng theo các tiêu thức nhất định từ đó thấy được nội dung nghiên cứu của các loại hiệu quả kinh tế. Căn cứ vào các yếu tố cơ bản của sản xuất và phương hướng tác động vào sản xuất thì có thể phân chia hiệu quả kinh tế thành: hiệu quả sử dụng vốn, hiệu quả sử dụng lao động, hiệu quả sử dụng máy móc, thiết bị, hiệu quả sử dụng đất đai, năng lượng, hiệu quả áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật và quản lý. Theo ph¹m vi tÝnh to¸n, cã thÓ chia thµnh: hiÖu qu¶ toµn phÇn: lµ lo¹i chØ tiªu hiÖu qu¶ ®-îc tÝnh chung cho toµn bé kÕt qu¶ vµ toµn bé chi phÝ cña tõng yÕu tè hoÆc tÝnh chung cho tæng nguån lùc. HiÖu qu¶ ®Çu t- t¨ng thªm: chØ tÝnh cho phÇn ®Çu t- t¨ng thªm vµ kÕt qu¶ t¨ng thªm cña thêi kú tÝnh to¸n. Nã ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ®em so s¸nh phÇn kÕt qu¶ gia t¨ng do ®Çu t- t¨ng thªm ®em l¹i. HiÖu qu¶ cËn biªn: lµ kÕt qu¶ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®-îc do ®ång ®Çu t- cuèi cïng ®em l¹i. §èi víi c¸c trang tr¹i hiÖn nay ch-a tÝnh ®-îc chØ tiªu hiÖu qu¶ cËn biªn. Theo h×nh th¸i biÓu hiÖn, chia thµnh: hiÖu qu¶ Èn vµ hiÖu qu¶ hiÖn. Trong thùc tÕ, c¸c trang tr¹i th-êng míi tÝnh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh d-íi d¹ng hiÖn. B¶n chÊt cña hiÖu qu¶ Theo quan ®iÓm triÕt häc M¸c xÝt th× b¶n chÊt cña hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ sù thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt tiÕt kiÖm thêi gian, biÓu hiÖn tr×nh ®é sö dông nguån lùc cña x· héi. C¸c M¸c cho r»ng quy luËt tiÕt kiÖm thêi gian lµ quy luËt cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, tån t¹i trong nhiÒu ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Mäi ho¹t ®éng cña con ng-êi ®Òu quan t©m ®Õn quy luËt nµy, nã quy ®Þnh ®éng lùc ph¸t Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
27 triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ph¸t minh x· héi vµ n©ng cao ®êi sèng cña con ng-êi qua mäi thêi ®¹i. B¶n chÊt cña hiÖu qu¶ lµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ tiÕt kiÖm lao ®éng x· héi. §©y lµ hai mÆt cã quan hÖ mËt thiÕt cña vÊn ®Ò hiÖu qu¶, g¾n liÒn víi hai quy luËt t-¬ng øng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ quy luËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ quy luËt tiÕt kiÖm thêi gian lao ®éng. ChÝnh sù khan hiÕm nguån lùc vµ viÖc sö dông chóng cã tÝnh c¹nh tranh nh»m tháa m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña x· héi ®Æt ra yªu cÇu ph¶i khai th¸c, tËn dông triÖt ®Ó vµ tiÕt kiÖm c¸c nguån lùc. §Ó ®¹t ®-îc môc tiªu kinh doanh c¸c trang tr¹i ph¶i chó träng c¸c ®iÒu kiÖn néi t¹i, ph¸t huy n¨ng lùc, hiÖu n¨ng cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm mäi chi phÝ. Ph-¬ng ph¸p vµ c«ng thøc tÝnh hiÖu qu¶ Trong kế hoạch, hiệu quả là quan hệ so sánh tối ưu giữa đầu vào và đầu ra, là lợi ích lớn nhất thu được với một chi phí nhất định hoặc một kết quả nhất định với chi phí sản xuất là nhỏ nhất. Trong phân tích kinh tế, hiệu quả kinh tế được phản ánh thông qua hệ thống các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật đặc trưng. Nó được xác định bằng các tỷ lệ so sánh giữa đầu vào và đầu ra của hệ thống sản xuất xã hội, phản ánh trình độ sử dụng nguồn lực và việc tạo ra lợi ích nhằm đạt mục tiêu kinh tế - xã hội. Như vậy, hiÖu qu¶ lµ chØ tiªu ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh (yÕu tè ®Çu ra) víi chi phÝ (yÕu tè ®Çu vµo) cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®ã. HiÖn nay, cã nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ viÖc so s¸nh gi÷a yÕu tè ®Çu vµo vµ yÕu tè ®Çu ra vµ tÊt nhiªn sÏ cã c¸c lo¹i chØ tiªu hiÖu qu¶ kh¸c nhau. NÕu so s¸nh ®Çu vµo vµ ®Çu ra b»ng phÐp trõ cã hiÖu qu¶ tuyÖt ®èi. NÕu so s¸nh ®Çu vµo vµ ®Çu ra b»ng phÐp chia cã hiÖu qu¶ t-¬ng ®èi. Theo quan ®iÓm chung cña héi nghÞ thèng kª c¸c n-íc cña khèi SEB t¹i héi nghÞ ë Praha 1985 cho r»ng: hiÖu qu¶ lµ chØ tiªu t-¬ng ®èi ®-îc biÓu hiÖn b»ng kÕt qu¶ s¶n xuÊt so víi chi phÝ s¶n Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
28 xuÊt (chØ tiªu hiÖu qu¶ thuËn), hoÆc ng-îc l¹i (chØ tiªu hiÖu qu¶ nghÞch). C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cßn ®-îc gäi lµ c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt. C«ng thøc tÝnh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh: ChØ tiªu hiÖu qu¶ thuËn: ChØ tiªu hiÖu qu¶ nghÞch: Víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ sö dông c¸c chØ tiªu: sè l-îng s¶n phÈm s¶n xuÊt (tÝnh b»ng ®¬n vÞ hiÖn vËt), thu nhËp, thu nhËp thuÇn, GO, VA, NVA, lîi nhuËn (tÝnh b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ). VÒ chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ sö dông 3 nhãm chØ tiªu: chi phÝ vÒ lao ®éng (sè lao ®éng lµm viÖc b×nh qu©n trong kú hoÆc tæng sè ngµy ng-êi lµm viÖc b×nh qu©n trong kú hoÆc tæng quü l-¬ng); chi phÝ vÒ vèn (tæng vèn cã b×nh qu©n trong kú, tæng gi¸ trÞ khÊu hao trong kú, tæng chi phÝ trung gian trong kú); chi phÝ vÒ ®Êt ®ai. ChØ tiªu H biÓu thÞ mçi ®¬n vÞ ®Çu vµo cã kh¶ n¨ng t¹o bao nhiªu ®¬n vÞ ®Çu ra. Nó phản ánh rõ hiệu quả sử dụng các nguồn lực sản xuất. Từ đây ta có thể tính được các chỉ tiêu tỷ suất như: tỷ suất giá trị sản xuất tính theo chi phí, chi phí trung gian hay một chi phí yếu tố đầu vào cụ thể nào đó. ChØ tiªu E cho biÕt ®Ó cã mét ®¬n vÞ ®Çu ra cÇn bao nhiªu ®¬n vÞ ®Çu vµo. Hai lo¹i chØ tiªu nµy cã vai trß kh¸c nhau. ChØ tiªu H ®-îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh ¶nh h-ëng cña hiÖu qu¶ sö dông nguån lùc hay chi phÝ th-êng xuyªn ®Õn kÕt qu¶ kinh tÕ. Cßn chØ tiªu E lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh quy m« tiÕt kiÖm hay l ·ng phÝ nguån lùc vµ chi phÝ th-êng xuyªn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
29 1.1.2.2 N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ sö dông hîp lý h¬n c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, víi chi phÝ kh«ng ®æi nh-ng t¹o ra ®-îc nhiÒu kÕt qu¶ h¬n. Nh- vËy, phÊn ®Êu n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh sÏ lµm gi¶m gi¸ thµnh, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cho c¸c trang tr¹i. Yªu cÇu cña viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ ph¶i ®¹t kÕt qu¶ tèi ®a víi chi phÝ tèi thiÓu, hay chÝnh x¸c h¬n lµ ®¹t kÕt qu¶ tèi ®a víi chi phÝ nhÊt ®Þnh hoÆc ng-îc l¹i ®¹t kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh víi chi phÝ tèi thiÓu. Chi phÝ ë ®©y ®-îc hiÓu theo nghÜa réng: chi phÝ t¹o ra nguån lùc vµ chi phÝ sö dông nguån lùc, ®ång thêi ph¶i bao gåm c¶ chi phÝ c¬ héi. C¸c yÕu tè ¶nh h-ëng tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh bao gåm: kÕt qu¶ ®Çu ra (gi¸ trÞ s¶n xuÊt - GO, gi¸ trÞ gia t¨ng - VA, doanh thu, lîi nhuËn, thu nhËp tr-íc thuÕ...), c¸c yÕu tè nguån lùc (lao ®éng, vèn, ®Êt ®ai, tiÒn tÖ...). BiÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ki nh doanh: Đối với các trang trại thì tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế phải là thu nhập tối đa tính trên chi phí hoặc công lao động bỏ ra. Muèn n©ng cao ®-îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh tøc lµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån lùc vµ hiÖu qu¶ chi phÝ th-êng xuyªn. Do ®ã, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cÇn ph¶i t¸c ®éng vµo c¸c yÕu tè nguån lùc nh- t¸c ®éng vµo lao ®éng, vèn, ®Êt ®ai ®Ó cã c¸c kÕt qu¶ ®Çu ra nh- gi¸ trÞ s¶n xuÊt, doanh thu, lîi nhuËn cao nhÊt cã thÓ ®¹t ®-îc... 1.1.3 S¬ l-îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i 1.1.3.1 Trªn thÕ giíi [tr.21-25, 10] Kinh tÕ trang tr¹i trªn thÕ giíi ®· h×nh thµnh vµ tån t¹i hµng tr¨m n¨m nay. Tuú theo tõng n-íc, tõng khu vùc, tõng thêi kú vµ quy m«, h×nh thøc tæ chøc cã sù kh¸c nhau. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
30 Mü vµ T©y ¢u: ë Mü lµ n¬i cã kinh tÕ trang tr¹i rÊt ph¸t triÓn. N¨m 1950, Mü cã 5.648.000 trang tr¹i vµ cã xu h-íng gi¶m dÇn vÒ sè l-îng. N¨m 1960 cßn 3.962.000, ®Õn n¨m 1970 cßn 2.954.000 vµ n¨m 1992 cßn 1.925.000 trang tr¹i. Sè l-îng trang tr¹i tõ 1950 ®Õn 1992 gi¶m b×nh qu©n lµ 2,6%. Trong khi ®ã diÖn tÝch b×nh qu©n cña trang tr¹i còng t¨ng lªn, n¨m 1950 lµ 86 ha, n¨m 1960 lµ 120 ha, n¨m 1970 lµ 151 ha vµ n¨m1992 lµ 198,7 ha. DiÖn tÝch trang tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2%. ë Ch©u ¢u: n-íc Anh n¨m 1950 cã 453.000 trang tr¹i, ®Õn n¨m 1987 gi¶m xuèng 254.000 trang tr¹i. Tèc ®é gi¶m b×nh qu©n hµng n¨m 2,1%. N-íc Ph¸p n¨m 1955 cã 2.285.000 trang tr¹i, n¨m 1993 cßn 801.400 trang tr¹i. Tèc ®é trang tr¹i gi¶m b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2,7%. DiÖn tÝch b×nh qu©n cña c¸c trang tr¹i qua c¸c n¨m cã xu h-íng t¨ng lªn. ë n-íc Anh, n¨m 1950 diÖn tÝch trang tr¹i b×nh qu©n lµ 36 ha, n¨m 1987 lµ 71 ha. ë Ph¸p, n¨m 1955 lµ 14 ha, n¨m 1993 lµ 35,1 ha. ë §øc, n¨m 1949 lµ 11 ha, n¨m 1985 lµ 15 ha. ë Hµ Lan, n¨m 1950 lµ 7 ha, n¨m 1987 lµ 16 ha. Nh- vËy, ë c¸c n-íc t- b¶n T©y ¢u vµ Mü, sè l-îng trang tr¹i ®Òu cã xu h-íng gi¶m, quy m« trang tr¹i t¨ng lªn. ë Ch©u Á: Kinh tÕ trang tr¹i trong n«ng nghiÖp chÞu sù chi phèi cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n sè nªn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c víi nh÷ng trang tr¹i ë T©y ¢u vµ Mü vÒ nhiÒu mÆt, ®Æc biÖt lµ vÒ sè l-îng vµ quy m« trang tr¹i. ë NhËt B¶n: N¨m 1950, sè trang tr¹i lµ 6.176.000, n¨m 1993 lµ 3.691.000 trang tr¹i. Sè l-¬ng trang tr¹i gi¶m b×nh qu©n hµng n¨m la 1,2%. DiÖn tÝch trang tr¹i b×nh qu©n n¨m 1950 lµ 0,8ha, n¨m 1993 lµ 1,38ha. Tèc ®é t¨ng diÖn tÝch b×nh qu©n hµng n¨m lµ 1,3%. ë §µi Loan: n¨m 1955 sè trang tr¹i lµ 744.000, n¨m 1988 lµ 739.000 trang tr¹i. Tèc ®é trang tr¹i gi¶m b×nh qu©n 0,02%. DiÖn tÝch trang tr¹i n¨m 1955 lµ 1,12ha, n¨m 1988 lµ 1,21ha. Tèc ®é t¨ng diÖn tÝch lµ 0,2%. C¸c n-íc ë §«ng Nam Á vµ mét sè n-íc Ch©u Á kh¸c ®ang trong giai ®o¹n tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa, trang tr¹i biÕn ®éng theo xu h-íng t¨ng sè Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
31 l-îng trang tr¹i vµ gi¶m diÖn tÝch b×nh qu©n cña trang tr¹i. In®«nªxia, n¨m 1963 cã 12.273.000 trang tr¹i, n¨m 1983 t¨ng lªn 18.560.000 trang tr¹i. Sè l-îng trang tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2,1%. Philippin, n¨m 1948 cã 1.639.000 trang tr¹i, n¨m 1980 t¨ng lªn 3.420.000 trang tr¹i. Sè l-îng trang tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2,3%. DiÖn tÝch trang tr¹i b×nh qu©n n¨m 1948 lµ 3,4ha, n¨m 1980 lµ 2,62ha. DiÖn tÝch b×nh qu©n cña trang tr¹i gi¶m 0,97%. Malaixia, hiÖn nay cã kho¶ng 600.000 trang tr¹i gia ®×nh víi quy m« trung b×nh tõ 2 ®Õn 3ha. Ấn §é, sè l-îng trang tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2,5%, diÖn tÝch b×nh qu©n gi¶m 2,1% . Nãi tãm l¹i, lÞch sö ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp nãi chung vµ lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i nãi riªng ®· h×nh thµnh tõ rÊt sím. Tõ khi h×nh thµnh, kinh tÕ trang tr¹i ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn bëi tÝnh -u viÖt cña nã vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr-êng. Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn chung, kinh tÕ trang tr¹i ®ang trë thµnh mét bé phËn quan träng ®ãng gã p vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ng-êi. Qua nghiªn cøu vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i, ta thÊy: Trang tr¹i cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c n-íc. Kinh tÕ trang tr¹i g¾n liÒn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c n-íc tõ thÊp ®Õn cao, chÝnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Æt ra yªu cÇu kh¸ch quan ®Ó ph¸t triÓn trang tr¹i, c¬ chÕ thÞ tr-êng t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, kinh tÕ trang tr¹i gi÷ vÞ trÝ xung kÝch cung cÊp n«ng s¶n hµng ho¸ cho xuÊt khÈu. Kinh tÕ trang tr¹i cã thÓ ph¸t triÓn ë tÊt c¶ c¸c khu vùc kh¸c nhau nh- ®ång b»ng, miÒn nói, ven biÓn. Trang tr¹i mµ chñ yÕu lµ trang tr¹i gia ®×nh ®· vµ vÉn lµ lùc l-îng chÝnh s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i n«ng s¶n hµng ho¸. Kinh tÕ trang tr¹i cã thÓ vµ cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ë c¸c quy m« s¶n xuÊt kh¸c nhau, c¶ quy m« s¶n xuÊt lín nh- c¸c n-íc Ch©u ¢u, Mü, quy m« s¶n xuÊt nhá nh- c¸c n-íc Ch©u ¸. Trong c¸c giai ®o¹n ban ®Çu, kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn theo h-íng kinh doanh tæng hîp b»ng c¸ch ®a Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
32 d¹ng ho¸ s¶n phÈm, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng sÏ tõng b-íc ®i vµo chuyªn m«n ho¸. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo quy m« ®Êt ®ai. ë Ch©u Á, c¸c n-íc ph¸t triÓn nh-: NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan diÖn tÝch c¸c trang tr¹i nhá nh-ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt l¹i lín. VÊn ®Ò ®µo t¹o, båi d-ìng kiÕn thøc cho chñ trang tr¹i lµ mét trong nh÷ng nh©n tè gióp cho sù ph¸t triÓn vµ thµnh c«ng cña kinh tÕ trang tr¹i. Kinh tÕ trang tr¹i cã nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau, nh-ng phæ biÕn nhÊt lµ trang tr¹i gia ®×nh, cã nguån gèc tõ hé gia ®×nh v× nã ph¸t huy thÕ m¹nh vèn cã cña hé gia ®×nh. 1.1.3.2 ë ViÖt Nam Giai ®o¹n phong kiÕn: Tõ ®êi nhµ Lý ®Õn nhµ TrÇn ®· cã c¸c ®iÒn trang, th¸i Êp. Thêi Lª, thêi NguyÔn cã c¸c ®ån ® iÒn. C¸c ®iÒn trang, th¸i Êp hay ®ån ®iÒn ®Òu do nhµ vua ban cho c¸c quý téc, v-¬ng hÇu, quan l¹i … Tuy vËy, còng cã mét sè ®ån ®iÒn thêi Lª, NguyÔn lµ cña ®Þa chñ. C¸c ®iÒn trang, th¸i Êp, ®ån ®iÒn ®Òu cã quy m« t-¬ng ®èi lín tõ mét ®Õn hai lµng, sö dông nh÷ng n«ng d©n kh«ng cã ruéng cµy lµm n« lÖ. §iÒn trang, th¸i Êp lµ l-îc l-îng s¶n xuÊt cã vai trß to lín trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ cung cÊp l-¬ng thùc cho viÖc b¶o vÖ ®Êt n-íc. [tr.37-43, 9] Giai ®o¹n Ph¸p thuéc (1858 - 1945): Khi thùc d©n Ph¸p chiÕm xong níc ta chóng cho phÐp bän t b¶n thùc d©n thµnh lËp c¸c ®ån ®iÒn. “ … N¨m 1972 chØ riªng B¾c Kú ®· cã 155 ®ån ®iÒn réng tõ 200 ha ®Õn h¬n 8.500 ha. ë Nam Kú vµ cao nguyªn Trung Kú nhiÒu tªn thùc d©n ®· cã nh÷ng ®ån ®iÒn réng hµng v¹n ha. §Õn n¨m 1930, sè ruéng ®Êt do thùc d©n Ph¸p chiÕm ®o¹t ®Ó lËp ®ån ®iÒn lµ 1,2 triÖu ha, b»ng 1/4 tæng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cña n-íc ta lóc bÊy giê…”. PhÇn lín ®ån ®iÒn dïng trång c©y l¬ng thùc vµ c©y c«ng nghiÖp. N¨m 1930, c¸c ®ån ®iÒn trång lóa víi diÖn tÝch lµ 53,8 v¹n ha, ®ån ®iÒn trång cao su víi diÖn tÝch gÇn 99.700 ha, ®ån ®iÒn trång cµ phª 19.700 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
33 ha, 3.710 ha chÌ, chóng sö dông hµng v¹n nh©n d©n ta lµm lao ®éng khæ sai. [tr.37-43, 9] Giai ®o¹n 1945 - 1981: Trong giai ®o¹n nµy, c¸c ®ån ®iÒn ®-îc chuyÓn thµnh c¸c n«ng tr-êng quèc doanh, xÝ nghiÖp hoÆc c¸c hîp t¸c x·. Tuy nhiªn, do c¬ chÕ chÝnh s¸ch cßn nhiÒu bÊt cËp nh- viÖc b¾t buéc ng-êi d©n ph¶i tham gia vµo hîp t¸c x·, h¹n chÕ thÞ tr-êng… ®· lµm cho kinh tÕ hé n«ng d©n vµ kinh tÕ trang tr¹i kh«ng ph¸t triÓn ®-îc. Giai ®o¹n 1981 ®Õn nay: ChØ thÞ 100 CT/TW (1981), NghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ (th¸ng 4 n¨m 1988), c¸c v¨n kiÖn cña §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII (1996) ra ®êi ®· thõa nhËn vµ kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña kinh tÕ hé n«ng d©n trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. C¸c hé n«ng d©n cã tiÒn vèn, lao ®éng, ®Êt vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn ®Ó h×nh thµnh nh÷ng trang tr¹i gia ®×nh. HiÖn nay, kinh tÕ trang tr¹i ®· cã sù ph¸t triÓn kh¸ nhanh trªn quy m« toµn quèc. TÝnh ®Õn ngµy 1/10/2001, theo kÕt qu¶ s¬ bé ®iÒu tra n«ng nghiÖp, thuû s¶n vµo n¨m 2001 c¶ n-íc hiÖn cã 61.017 trang tr¹i, t¨ng 3948 trang tr¹i so víi n¨m 2000, gãp phÇn khai th¸c gÇn 300.000 ha ® Êt trèng ®åi nói träc vµ ®Êt hoang ho¸. [3] D-íi ®©y lµ sè liÖu vÒ sè l-îng trang tr¹i trªn c¶ n-íc qua c¸c n¨m: B¶ng 1.1: Sè l-îng trang tr¹i ë n-íc ta giai ®o¹n 2000 - 2005 2000 2001 2002 2003 2004 2005 57069 61017 61787 86141 110832 119586 CẢ NƯỚC Đồng bằng sông hồng 1646 1834 1939 5031 8131 11332 Đông Bắc 2793 3201 3210 4859 4984 5502 Tây Bắc 282 135 163 367 400 414 Bắc Trung Bộ 4084 3013 3216 4842 5882 6825 Duyên hải Nam Trung Bộ 3122 2904 2943 6509 6936 7070 Tây Nguyên 3589 6035 6223 6650 9450 8458 Đông Nam Bộ 9586 12705 12126 14938 18921 22537 31967 31190 31967 42945 56128 57448 Đồng bằng sông Cửu Long (Nguồn số liệu: tổng cục thống kê) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
34 Qua b¶ng trªn ta thÊy, sè l-îng trang tr¹i ë n-íc ta t¨ng nhanh tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2005. Trong ®ã, sè l-îng trang tr¹i t¨ng nhanh nhÊt ë §ång b»ng S«ng Hång. Sè l-îng trang tr¹i ë §ång b»ng s«ng Cöu Long chiÕm nhiÒu nhÊt (48%). ë B¾c Trung Bé, sè l-îng trang tr¹i n¨m 2005 chiÕm 5,7%. ë §«ng B¾c, n¨m 2005 sè l-îng trang tr¹i t¨ng 96,9% so víi n¨m 2000, sè l-îng trang tr¹i n¨m 2005 chiÕm 4,6%. §Ó thÊy râ h¬n ®-îc vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh trang tr¹i trªn c¶ n-íc ta xem b¶ng 1.2 B¶ng 1.2: Trang tr¹i c¶ n-íc n¨m 2005 ph©n theo vïng l·nh thæ vµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt Trong đó Trang trại Trang trại Trang trại Trang trại Tổng trồng cây nuôi trồng cây chăn số hàng trồng lâu năm nuôi năm thuỷ sản CẢ NƯỚC 119586 34224 22332 13651 35648 Đồng bằng sông Hồng 11332 322 623 3419 2982 Đông Bắc 5502 116 1166 542 1095 Tây Bắc 414 45 76 104 17 Bắc Trung Bộ 6825 1622 1206 797 1299 Duyên hải Nam Trung Bộ 7070 1840 988 616 2665 Tây nguyên 8458 1290 5930 714 63 Đông Nam Bộ 22537 2008 9732 5250 3178 Đồng bằng sông Cửu Long 57448 26981 2611 2209 24349 (Nguồn số liệu: tổng cục thống kê) TÝnh trªn ph¹m vi c¶ n-íc, trong c¸c lo¹i h×nh trang tr¹i th× trang tr¹i nu«i trång thñy s¶n vµ trang tr¹i trång c©y hµng n¨m chiÕm nhiÒu nhÊt, hai lo¹i h×nh nµy chiÕm tíi 58% trong tæng sè trang tr¹i cña c¶ n-íc. §èi víi vïng §«ng B¾c, trang tr¹i trång c©y l©u n¨m chiÕm nhiÒu nhÊt, trang tr¹i trång c©y hµng n¨m chiÕm mét tû lÖ nhá nhÊt. §èi víi vïng §ång b»ng S«ng Cöu Long th× trang tr¹i trång c©y hµng n¨m vµ trang tr¹i nu«i trång thñy s¶n chiÕm ®a sè. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
35 1.1.3.3 Trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn Cïng víi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña c¶ n-íc, c¸c m« h×nh trang tr¹i trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn thùc sù ph¸t triÓn tõ khi cã NghÞ quyÕt 03/NQ - CP ngµy 02/02/2000 vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña ChÝnh phñ. TØnh Th¸i Nguyªn cã diÖn tÝch ®Êt ®ai réng víi nhiÒu lo¹i h×nh vµ khÝ hËu kh¸c nhau: ®ång b»ng, trung du, miÒn nói, vïng cao. Nh÷ng n¨m qua, thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi cña §¶ng, vËn dông vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ nÒn kinh tÕ cña Th¸i Nguyªn, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp chuyÓn dÞch theo h-íng tiÕn bé, h×nh thµnh mét sè m« h×nh s¶n xuÊt hiÖu qu¶, kh¾c phôc ®-îc t×nh tr¹ng s¶n xuÊt theo kiÓu tù cÊp, tù tóc, chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa, lµm cho kinh tÕ x· héi n«ng th«n khëi s¾c. Thùc tÕ ®· cho thÊy, kinh tÕ trang tr¹i trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn lµ m« h×nh s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c m« h×nh trang tr¹i ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña tØnh Th¸i Nguyªn, nhÊt lµ trong khu vùc kinh tÕ n«ng, l©m nghiÖp, gãp ph Çn to lín vµo chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong n«ng th«n, ®©y còng lµ n¬i ®¶m b¶o phÇn lín nguån nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu, t¹o viÖc lµm cho hµng ngh×n lao ®éng, t¨ng thu nhËp, n©ng cao kiÕn thøc khoa häc kü thuËt vµ qu¶n lý, b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i, gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cho sè ®«ng n«ng d©n trong tØnh. N¨m 2001, tØnh Th¸i Nguyªn cã 381 trang tr¹i vµ 723 hé s¶n xuÊt giái. §Õn n¨m 2004, toµn tØnh cã 659 trang tr¹i, t¨ng 173% so víi n¨m 2001 vµ hé s¶n xuÊt giái cã 580 hé, ®©y lµ tiÒn ®Ò cho ph¸t triÓn thµnh kinh tÕ trang tr¹i. §Þa bµn cã nhiÒu trang tr¹i nhÊt lµ Thµnh phè Th¸i Nguyªn víi 193/659 trang tr¹i, chiÕm 29,2%. §øng thø hai lµ huyÖn §ång Hû víi 102 trang tr¹i chiÕm 15,4%. HuyÖn cã Ýt trang tr¹i nhÊt lµ §Þnh Hãa cã 23/659 trang tr¹i chiÕm 3,5%. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1/7/2006 toµn tØnh cã 588 trang tr¹i, gi¶m 10,7%. Nguyªn nh©n lµ do mét sè trang tr¹i ®· chia nhá ruéng ®Êt hoÆc do chuyÓn h-íng kinh doanh do gi¸ c¶ n«ng s¶n gi¶m hoÆc do ¶nh h-ëng cña dÞch cóm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
36 gia cÇm. C¸c trang tr¹i ë tØnh Th¸i Nguyªn cã 7 lo¹i h×nh ho¹t ®éng, cô thÓ nh- sau: [7] - Trang tr¹i trång c©y hµng n¨m cã 14/588 trang tr¹i, chiÕm 2,38%. - Trang tr¹i trång c©y l©u n¨m cã 70/588 trang tr¹i, chiÕm 11,9 %. - Trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶ cã 6/588 trang tr¹i, chiÕm 1,02%. - Trang tr¹i l©m nghiÖp cã 81/588 trang tr¹i, chiÕm 13,77%. - Trang tr¹i ch¨n nu«i 370/588 cã trang tr¹i, chiÕm 62,9%. - Trang tr¹i nu«i trång thñy s¶n cã 9/588 trang tr¹i, chiÕm 1,53%. - Trang tr¹i kinh doanh tæng hîp cã 38/588 trang tr¹i, chiÕm 6,46%. 1.2 Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn cña ®Ò tµi lµ Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng trang bÞ cho chóng ta thÕ giíi quan khoa häc, ®ã lµ c¸c quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. 1.2.1 Ph-¬ng ph¸p chän ®Þa bµn nghiªn cøu - Chän vïng nghiªn cøu: §Ò tµi chän huyÖn §ång Hû lµm ®Þa bµn nghiªn cøu v× huyÖn §ång Hû lµ huyÖn cã sè l-îng trang tr¹i nhiÒu thø hai (chØ sau thµnh phè Th¸i Nguyªn) vµ còng lµ huyÖn cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn trang tr¹i. - Chän x· nghiªn cøu: §ång Hû lµ huyÖn trung du, miÒn nói ®iÓn h×nh, cã ®Þa h×nh t-¬ng ®èi phøc t¹p, kh«ng ®ång nhÊt, chia lµm 3 khu vùc râ rÖt. ë c¸c khu vùc kh¸c nhau phï hîp cho ph¸t triÓn m« h×nh trang tr¹i theo h-íng s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau, do ®ã ®Ò tµi chän nghiªn cøu trªn 17 x· vµ 3 thÞ trÊn. - Chän trang tr¹i ®iÒu tra: TÊt c¶ 89 trang tr¹i thuéc huyÖn §ång Hû ®-îc chän ®Ó nghiªn cøu. §©y lµ c¸c trang tr¹i cã ®Çy ®ñ c¸c tiªu chuÈn do Nhµ n-íc quy ®Þnh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn