Luận văn' Quản lý giá xăng dầu trong việc bình ổn thị trường xăng dầu tại Việt Nam

Chia sẻ: Bidao13 Bidao13 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

398
lượt xem 170
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một thực tế rõ ràng là tất cả các ngành trong nền kinh tế đều chịu ảnh hưởng to lớn của ngành xăng dầu. Khi giá xăng dầu biến động, chắc chắn giá cả các mặt hàng khác cũng sẽ biến động theo, từ đó gây tác động đến tính ổn định của nền kinh tế và đặc biệt là tác động trực tiếp đến đời sống của người dân. Trong bối cảnh giá cả xăng dầu biến động mạnh như hiện nay, việc bình ổn giá là vấn đề hàng đầu trong chiến lược ổn định, phát triển kinh tế,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn' Quản lý giá xăng dầu trong việc bình ổn thị trường xăng dầu tại Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ÀO T O TRƯ NG I H C KINH T TP. H CHÍ MINH ---0O0--- BÙI H U QUY N GI I PHÁP QU N LÝ VÀ BÌNH N TH TRƯ NG XĂNG D U T I VI T NAM LU N VĂN TH C SĨ KINH T Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS – TS Nguy n Th Ng c Trang TP. H Chí Minh – năm 2011
B GIÁO D C VÀ ÀO T O TRƯ NG I H C KINH T TP. H CHÍ MINH ---0O0--- BÙI H U QUY N GI I PHÁP QU N LÝ VÀ BÌNH N TH TRƯ NG XĂNG D U T I VI T NAM Chuyên ngành: Tài chính doanh nghi p : 60.31.12 Mã s LU N VĂN TH C SĨ KINH T Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS – TS Nguy n Th Ng c Trang TP. H Chí Minh – năm 2011
L I CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Nh ng thông tin và n i dung nêu trong tài u d a trên nghiên c u th c t và hoàn toàn úng v i ngu n trích d n. Tác gi tài: Bùi H u Quy n
M CL C 0O 0 Danh m c ch vi t t t Danh m c các b ng bi u Danh m c các bi u PH N M U ......................................................................................... Trang 1 CHƯƠNG 1: XĂNG D U VÀ CÁC MÔ HÌNH QU N LÝ GIÁ ...................... 3 1.1. Xăng d u và vai trò c a xăng d u trong n n kinh t ................................... 3 1.1.1. T ng quan v xăng d u ................................................................................. 3 1.1.1.1. D u m ...................................................................................................... 3 1.1.1.2. Xăng d u và các s n ph m ch bi n t d u m ........................................... 3 1.1.1.3. S hình thành và phát tri n c a th trư ng xăng d u ................................... 4 1.1.2. Vai trò c a xăng d u trong n n kinh t và xã h i ........................................... 4 1.2 Qu n lý nhà nư c v giá ................................................................................. 5 1.2.1. Sù cÇn thiÕt cña chÝnh s¸ch qu¶n lý gi¸ ............................................................ 5 1.2.2. Nh ng n i dung cơ b n c a vi c qu n lý giá xăng d u .................................. 6 1.2.3. C¸c biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ chñ yÕu cña nhµ n−íc ....................................... 7 1.3 Mô hình qu n lý giá xăng d u m t s nư c trên th gi i: ............................... 11 1.4 Bài h c kinh nghi m cho vi c áp d ng t i Vi t Nam ......................................... 15 K T LU N CHƯƠNG I ...................................................................................... 17 CHƯƠNG II. TH C TR NG CƠ CH QU N LÝ GIÁ XĂNG D U T I VI T NAM ...................................................................................................................... 18 2.1 Di n bi n giá xăng d u th gi i th i gian qua và tác ng n n n KT - XH Vi t Nam: .............................................................................................................. 18 2.1.1 Di n bi n giá xăng d u th gi i nh ng năm g n ây ...................................... 18
2.1.2 Tác ng c a s bi n ng giá xăng d u th gi i n n n KT-XH Vi t Nam . 24 2.1.2.1 Tác ng n giá xăng d u t i Vi t Nam ..................................................... 24 2.1.2.2 Tác ng n các ngành ngh .................................................................... 27 2.1.2.3 Tác ng n i s ng xã h i ...................................................................... 29 2.2 Qu n lý giá xăng d u Vi t Nam .................................................................. 33 2.2.1 c i m th trư ng xăng d u Vi t Nam ........................................................ 33 2.2.2 Cách th c qu n lý giá xăng d u t i Vi t Nam hi n nay .................................. 35 2.2.2.1 Giai o n trư c năm 2000 ........................................................................... 35 2.2.2.2 Giai o n t năm 2000 n ngày 16/09/2008 khi nhà nư c ch m d t bù l .. 37 2.2.2.3 Giai o n t sau 16/09/2008 n ngày 15/12/2009 ...................................... 38 2.2.3.4 Giai o n t 15/12/2009 n nay................................................................. 40 2.2.3 ánh giá chính sách qu n lý giá xăng d u c a Vi t Nam th i gian qua .......... 44 2.2.3.1 Nh ng thành công ã t ư c .................................................................... 44 2.2.3.2 Nh ng m t t n t i ....................................................................................... 46 K T LU N CHƯƠNG II .................................................................................... 49 CHƯƠNG III: GI I PHÁP QU N LÝ GIÁ XĂNG D U TRONG VI C BÌNH N TH TRƯ NG XĂNG D U VI T NAM ..................................................... 51 3.1 Nh n nh xu hư ng giá xăng d u th i gian t i: ........................................... 51 3.1.1 Xu hư ng giá d u th gi i .............................................................................. 51 3.1.2 D báo tình hình giá xăng d u Vi t Nam trong th i gian t i ....................... 55 3.2 Bài toán giá xăng d u và cơ ch bình n giá Vi t Nam .............................. 58 3.3 M t s gi i pháp ki n ngh i v i Chính ph và các doanh nghi p ............ 58 3.3.1 V phía Chính ph ....................................................................................... 58 3.3.1.1 Nhóm gi i pháp v ngu n cung ................................................................... 58 3.3.1.1.1 Chi n lư c n nh ngu n cung xăng d u…………………………………58 3.3.1.1.2 Các bi n pháp c th ................................................................................ 59 3.3.1.2 Nhóm gi i pháp v h th ng phân ph i ....................................................... 61 3.3.1.2.1 Chính sách i u hành h th ng phân ph i................................................. 61 3.3.1.2.2 Các bi n pháp c th ................................................................................ 62
3.3.1.3 Nhóm gi i pháp v phía ngư i tiêu th ........................................................ 64 3.3.1.4 Nhóm gi i pháp v cơ ch qu n lý giá ........................................................ 64 3.3.1.4.1 Qu bình n giá ........................................................................................ 64 3.3.1.4.2 Th c hi n qu n lý t p trung thông qua m t u m i ................................. 66 3.3.1.4.3 Hoàn thi n cơ ch qu n lý giá .................................................................. 66 3.3.1.4.4 Hoàn thi n chính sách giá, thu , ph thu .................................................. 67 3.3.1.4.5 Tăng cư ng công tác ki m tra, giám sát c a nhà nư c .............................. 68 3.3.2 V phía doanh nghi p .................................................................................. 69 3.3.2.1 Nâng cao ý th c và hi u bi t v phòng ng a r i ro ...................................... 69 3.3.2.2 Nâng cao năng l c tài chính, năng l c c nh tranh ........................................ 70 K T LU N CHƯƠNG III ................................................................................... 72 K T LU N TÀI ............................................................................................. 74 TÀI LI U THAM KH O………………………………………………………... 75
DANH M C CÁC B NG, BI U B ng 2.1: Các nư c có tr lư ng d u l n nh t th gi i .......................................... 19 B ng 2.2: Giá xăng d u bán l bình quân t i Vi t Nam t 2007 – 2011................... 26 B ng 2.3: T tr ng u vào xăng d u i v i m t s ngành .................................... 30 B ng 2.4: nh hư ng tăng giá xăng d u n m t s ngành trong r CPI................. 31 B ng 2.5: nh hư ng c a tăng giá xăng d u n CPI ............................................. 31 B ng 2.6: nh hư ng c a tăng giá xăng d u n dân cư theo m c thu nh p ........... 32 B ng 2.7: Thu nh p kh u qua m t s l n i u ch nh t 2009 n nay.................... 41 DANH M C CÁC H P H p 3.1: Nhóm gi i pháp ngu n cung ..................................................................... 58 H p 3.2: Nhóm gi i pháp v h th ng phân ph i .................................................... 61 H p 3.3: Nhóm gi i pháp v cơ ch qu n lý giá ...................................................... 64 DANH M C CÁC BI U , SƠ , TH Hình 1.1: Minh h a tác ng c a giá tr n................................................................ 8 Hình 1.2: Minh h a tác ng c a giá sàn ................................................................ 9 Hình 1.3: Minh h a tác ng c a thu nh p kh u.................................................... 10 Hình 2.1: Bi n ng giá d u thô qua các năm t 1970 – 2011 ................................. 18 Hình 2.2: S t gi m giá d u t sau 01/07/2008 n 01/07/2009................................ 21 Hình 2.3: Giá d u thô t sau tháng 07/2009 n h t quý 02/2010 ........................... 22 Hình 2.4: Bi u giá d u và các s n ph m xăng d u năm 2010 và 2011 ................ 22 Hình 2.5: Bi n ng giá bán l xăng d u t i Vi t Nam............................................ 27 Hình 2.6: Bi u tác ng c a tăng giá xăng d u n m c s ng dân cư ................. 32 Hình 2.7: Lư c tác ng c a vi c tăng giá xăng d u .......................................... 33 Hình 3.1: Nhu c u d u th gi i n năm 2035 ........................................................ 51 Hình 3.2: Cung d u m c a các nư c OPEC n 2030 ........................................... 52 Hình 3.3: Cung d u m c a các nư c ngoài OPEC ................................................. 52 Hình 3.4: Cung d u m th gi i gi a OPEC và ngoài OPEC .................................. 53
Hình 3.5: M t cân i cung – c u d u m trên th gi i .......................................... 53 Hình 3.6: 03 k ch b n giá d u c a EIA.................................................................... 54 Hình 3.7a: nhu c u tiêu th xăng d u Vi t Nam n 2020 ....................................... 55 Hình 3.7b: nhu c u tiêu th xăng d u Vi t Nam n 2050 ...................................... 56 Hình 3.8: Cung c u s n ph m l c d u Vi t Nam n năm 2020 ........................... 57 Hình 3.9: Các yêu c u c a bài toán bình n giá xăng d u t i Vi t Nam ................... 58 ---000---
1 PH N M U 1. Lý do ch n tài M t th c t rõ ràng là t t c các ngành trong n n kinh t u ch u nh hư ng to l n c a ngành xăng d u. Khi giá xăng d u bi n ng, ch c ch n giá c các m t hàng khác cũng s bi n ng theo, t ó gây tác ng n tính n nh c a n n kinh t và c bi t là tác ng tr c ti p n i s ng c a ngư i dân. Trong b i c nh giá c xăng d u bi n ng m nh như hi n nay, vi c bình n giá là vn hàng u trong chi n lư c n nh, phát tri n kinh t , kìm ch l m phát. Vi t Nam tuy là t nư c có d u m nhưng l i ph i nh p kh u g n như 100% các s n ph m xăng d u ph c v nhu c u trong nư c. i u này khi n giá xăng d u trong nư c ph thu c ch t ch vào giá xăng d u th gi i. B t ch p nh ng n l c r t l n c a Chính ph trong vi c i m i cơ ch i u hành giá xăng d u, h n ch s ph thu c vào giá th gi i thông qua vi c t s n xu t các s n ph m l c hóa d u, giá xăng d u v n không ng ng bi n ng m nh gây khó khăn cho các doanh nghi p l n ngư i dân. iu này m t l n n a ã tv n v i cơ ch qu n lý giá xăng d u hi n nay. Lu n văn “qu n lý giá xăng d u trong vi c bình n th trư ng xăng d u t i Vi t Nam” s ưa ra nh ng nh n nh và gi i pháp ki n ngh cho nh ng v n trên. 2. i tư ng và ph m vi nghiên c u i tư ng tr c ti p c a tài là giá d u thô, giá xăng d u, gi i h n trong các ngành xăng d u thông thư ng c a i s ng. Lu n văn nghiên c u bi n ng giá xăng d u th gi i, tác ng c a nó nnn kinh t xã h i Vi t Nam; cách th c qu n lý giá xăng d u c a m t s qu c gia và t i Vi t Nam t ó xu t mô hình phù h p góp ph n bình n th trư ng xăng d u trong nư c. 3. Phương pháp nghiên c u Lu n văn v n d ng phép duy v t bi n ch ng, các phương pháp suy lu n logic, phương pháp th ng kê, t ng h p, phân tích ánh giá. Ngu n d li u ư c l y t các công b chính th c c a các cơ quan nhà nư c có th m quy n, báo cáo c a NHNN, NHTM, các báo, t p chí chuyên ngành tài chính –
2 ngân hàng, các website thông tin c a nhà nư c, B ngành và các t ch c ti n t , tài chính th gi i (IMF, WB, ..). 4. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a tài nghiên c u V m t chuyên ngành, lu n văn trình bày t ng quan các lý lu n cơ b n v xăng d u, qu n lý giá; phân tích tình hình th trư ng xăng d u th gi i, mô hình qu n lý giá m t s qu c gia trên th gi i. V m t th c ti n, lu n văn phân tích tình hình bi n ng giá xăng d u t i Vi t Nam th i gian qua; ánh giá hi u qu chính sách qu n lý giá c a Vi t Nam, phân tích nguyên nhân c a nh ng m t h n ch . K t qu nghiên c u c a lu n văn ưa ra nh ng ki n ngh v i Chính ph và các doanh nghi p ngành xăng d u nh m thi t l p mô hình hi u qu nh t trong vi c qu n lý giá góp ph n bình n th trư ng xăng d u trong nư c. 5. K t c u c a lu n văn Ngoài ph n m u, ph n k t lu n và các ph l c, n i dung c a lu n văn chia làm ba ph n như sau: Chương 1: Xăng d u và các mô hình qu n lý giá xăng d u. Chương 2: Th c tr ng qu n lý giá xăng d u xăng d u t i Vi t Nam. Chương 3: Gi i pháp qu n lý giá xăng d u nh m góp ph n bình n th trư ng xăng d u trong nư c.
3 CHƯƠNG I CH XĂNG D U VÀ CÁC MÔ HÌNH QU N LÝ GIÁ 1.1. Xăng d u và vai trò c a xăng d u trong n n kinh t 1.1.1. T ng quan v xăng d u 1 1.1.1.1. D u m Năm 1859, dòng ch t l ng màu en l n u tiên ư c khai thác Hoa Kỳ, t lo i ch t l ng kỳ di u này, ngư i ta ã i u ch ra hàng lo t các s n ph m ph c v cho m im tc a i s ng kinh t xã h i, c bi t trong ngành công nghi p năng lư ng. K t lúc ó, nhân lo i bi t r ng ây s là lo i tài nguyên nh hư ng sâu r ng n toàn th gi i. Nó ư c g i là d u m . 1.1.1.2. Xăng d u và các s n ph m ch bi n t d u m Xăng d u là m t trong nh ng s n ph m ư c ch bi n t d u m . T khi ư c phát hi n t i nay, xăng d u v n gi v trí c tôn trong các ngu n năng lư ng trên th gi i. Ngày nay, g n như toàn b các lo i phương ti n giao thông v n t i, máy móc công nghi p u s d ng nhiên li u xăng d u. Hi n nay, có r t nhi u lo i năng lư ng khác nhau ã ư c ng d ng như i n, gió, h t nhân, … nhưng v n chưa có lo i nào kh năng thay th cho xăng d u. Trên th trư ng hi n nay có nhi u lo i xăng như A83, A92, A95, A97, A98 ư c phân lo i d a trên ch s octan (02 s cu i trong tên c a t ng lo i xăng ám ch t l octan trong lo i xăng ó), ch s octan càng cao thì ch t lư ng xăng càng t t. M i lo i ng cơ thích h p v i 01 ho c m t s lo i xăng nh t nh. Xăng ư c dung ch y các lo i ng c ơ t trong như ôtô, máy bay (TC1, ZA1, …), máy phát i n, xe máy, … Bên c nh xăng, d u cũng có nhi u lo i như d u DO (diezen), d u KO (d u h a) và FO (d u mazut hay d u c n). D u DO dùng ch y các lo i ng cơ có công su t l n, tc ch m, các lo i máy móc công nghi p. D u KO có nh t ít hơn d u DO, cháy sáng và t a nhi t hơn, ư c dùng làm ch t t, làm dung môi cho các ngành công nghi p. D u FO màu en, quánh, nh t cao, dùng làm nhiên li u cho các lo i ng 1 B i dư ng nâng b c k thu t xăng d u (2006), B Thương M i
4 cơ công su t l n, các lo i lò công nghi p ( ơn v o lư ng ư c tính theo kg, t n thay vì lít như các lo i d u khác). Ngoài ra còn có các lo i s n ph m khác t d u m như d u nh n (dùng bôi trơn, làm s ch, ch ng ăn mòn kim lo i, … không dùng làm nhiên li u), khí t–m t d ng nhiên li u th khí – dùng r ng rãi trong các h gia ình n u ăn, sư i m, hàn c t, nhiên li u ôtô, … c bi t là dùng trong s n xu t MTBE – m t h p ch t làm tăng ch s octan xăng, thay th cho chì. T d u m , nhi u s n ph m khác ư c s n xu t ph c v i s ng mà ít ai ng n, i n hình là phân bón và m ph m. Hi n nay, T p oàn D u khí qu c gia Vi t Nam s h u 01 Công ty thành viên chuyên s n xu t phân bón cung c p cho ngành nông nghi p Vi t Nam t ngu n nguyên li u d u m , thương hi u này ã tr nên ph bi n và ư c tin dùng r ng rãi trong bà con nông dân ( m Phú M ). 1.1.1.3. S hình thành và phát tri n c a th trư ng xăng d u 2 Th trư ng xăng d u ư c hình thành khi các s n ph m t d u m ư c giao d ch mua bán. ó là nơi mà các s n ph m l c hóa d u ư c mua bán, chuy n như ng. T nh ng hành vi mua bán thông thư ng, cùng v i s phát tri n m nh m các ng d ng c a xăng d u, th trư ng xăng d u ngày càng t n nh ng bư c phát tri n như vũ bão. Trên c th trư ng t p trung và phi t p trung, giao d ch các s n ph m xăng d u luôn sôi n i và giá tr giao d ch luôn vô cùng l n. V i lư ng ti n giao d ch hàng năm lên t i hàng ngàn t dollars M , th trư ng xăng d u th gi i óng m t vai trò r t quan tr ng trong n n kinh t th gi i. Nó không ch mang l i ngu n thu ngân sách kh ng l cho các qu c gia mà còn là m t hàng chi n lư c trong các chính sách qu n lý kinh t c a nhà nư c. Chính vì v y, b n thân th trư ng xăng d u luôn b t n nh. M t bi n ng trong giá d u có th gây ra nh ng tác ng khó lư ng i v i n n kinh t . S nh hư ng sâu r ng c a xăng d u n m i m t c a n n kinh t xã h i ã hình thành nên các công c giúp phòng ng a các r i ro do th trư ng này em l i. Các công c phái sinh ngày càng em l i hi u qu to l n và chính các công c này l i hình thành nên nh ng th trư ng xăng d u theo ki u m i: th trư ng giao sau xăng d u, th trư ng kỳ h n xăng d u, … 1.1.2. Vai trò c a xăng d u trong n n kinh t và xã h i 2: 2 Phát tri n th trư ng xăng d u Vi t Nam n năm 2020 – TS. Tr n Hi p Thương
5 T t c các ngành trong n n kinh t u có liên quan n xăng d u. T công nghi p, nông nghi p, giao thông v n t i, sinh ho t dân cư, … uc n n nhiên li u xăng d u và các ch ph m khác t d u m . Xăng d u cung c p năng lư ng cho các ho t ng s n xu t, kinh doanh, dân sinh, an ninh qu c phòng; là y u t quan tr ng trong vi c thúc y phát tri n kinh t xã h i m i qu c gia Các qu c gia trên th gi i u có nhu c u tiêu th xăng d u r t l n, lư ng tiêu th bình quân u ngư i cao thu c các nư c có n n kinh t phát tri n. Nguyên nhân do kinh t càng phát tri n, các lĩnh v c s n xu t, v n t i, công nghi p… càng c n tiêu th nhi u. Hơn n a, m c s ng c a c a ngư i dân cao làm tăng nhu c u s d ng các trang thi t b hi n i s d ng năng lư ng ho c các phương ti n giao thông cho ho t ng i l i, du l ch… Có th nói xăng d u như máu huy t c a n n kinh t . Khi s lưu thông máu huy t này b ách t c ho c thay i b t thư ng thì ch c ch n các b ph n khác c a n n kinh t t ó mà b t n nh theo. M t qu c gia m b o ư c an ninh xăng d u s là m t qu c gia có s c m nh kinh t . Ngoài ý nghĩa kinh t , xăng d u nói riêng và d u m nói chung còn mang m t ý nghĩa chi n lư c qu c phòng to l n. Nh ng xung t khu v c Trung ông hay nh ng tranh ch p Bi n ông hi n nay gi a các qu c gia u có ngu n g c sâu xa là d um . t nư c có ngu n d u m và công nghi p l c hóa d u phát tri n s có v th qu c phòng v ng m nh. 1.2 Qu n lý nhà nư c v giá 3 1.2.1 . S c n thi t c a chính sách qu n lý giá M i nhà nư c ch p nh n cơ ch th trư ng và mu n phát tri n n n kinh t nư c mình v n ng theo cơ ch th trư ng u ph i th c hi n s i u ti t vĩ mô iv in n kinh t . i u ti t giá c c a nhà nư c là m t trong nh ng khâu chính trong ho t ng i u ti t kinh t vĩ mô t ng th c a nhà nư c vì giá c là ph m trù t ng h p có nh hư ng và ch u nh hư ng c a h u h t các tham s kinh t vĩ mô. Xăng d u không n m ngoài quy lu t này. Ngày nay, s i u ti t kinh t vĩ mô c a nhà nư c theo cơ ch th trư ng là m t t t y u khách quan nh m h n ch b t nh ng tác ng tiêu c c và khơi d y nh ng ti m năng, phát huy th m nh s n có c a th trư ng, s i u ti t giá c do ó cũng không th thi u ư c. i u ti t giá c là m t trong nh ng công c có tính 3 Lưu Húc Minh - M u i Văn - Qu n lý giá c trong n n kinh t th trư ng - Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia
6 quy t nh m b o s thành công c a các ho t ng i u ti t khác và c a ho t ng i u ti t kinh t vĩ mô nói chung c a nhà nư c. Cơ ch giá hi n nay ang chuy n d n sang cơ ch th trư ng, i u ti t giá c c a nhà nư c là ho t ng không th thi u ư c nh m kh c ph c khuy t t t c a th trư ng và góp ph n khai thác t t ngu n l c qu c gia. ây cũng là m t trong nh ng lý do khách quan òi h i nhà nư c th c hi n s i u ti t giá c . Trong i u ki n ngày nay, ch nh giá t do m c dù còn có vai trò tích c c, th m chí là quy t nh nhưng nó cũng d n n nhi u hi n tư ng tiêu c c. Tình tr ng dùng các th o n trong nh giá, c quy n là nh ng hi n tư ng ã gây không ít thi t h i cho các n n kinh t . T h c ti n các nư c kinh t th trư ng cho th y, n u cho th trư ng t do quá nhi u quy n nh o t giá thì có nguy cơ d n n suy thoái và kh ng ho ng. Nh ng khuy t t t c a th trư ng t do, các cu c suy thoái ã làm lung lay n n t ng c a nhà nư c, bu c nhà nư c ph i tìm cách i phó b ng con ư ng kinh t . ó là giá c . Nhà nư c không ch tìm cách kh c ph c nh ng khuy t t t c a ch nh giá t do mà còn c n tác d ng vào giá c nh m khai thác h t nh ng ti m năng c a n n kinh t . Hơn n a, h i nh p kinh t ang tr thành m t xu hư ng l n và t t y u khách quan. Chính vì v y, chính sách kinh t c a m i nư c ph thu c l n vào các ho t ng i ngo i, chính sách kinh t c a các nư c khác. Trong i u ki n ó, n u nhà nư c không th c hi n i u ti t giá c thì s nh hư ng n quan h i ngo i c a nhà nư c. M t khác, nhà nư c s b thua thi t trong quan h kinh t i ngo i và th trư ng ho t ng t phát c a nư c này không th c nh tranh v i th trư ng có s i u ti t c a nhà nư c khác. N u nhà nư c không có chính sách tr giá i v i các công ty còn y u trong c nh tranh v i công ty nư c ngoài ho c không có h th ng hàng rào thu quan (tác ng nên s hình thành giá) thì các doanh nghi p trong nư c không th t n t i ư c. Do ó ch xét trên quan h kinh t i ngo i và chính sách i ngo i nói chung ã th y s c n thi t ph i i u ti t giá c a nhà nư c. Trong m i qu c gia, giá xăng d u là m t trong nh ng nhân t có nh hư ng tr c ti p n i s ng c a các t ng l p khác nhau. M t khi nó có nh hư ng nghiêm tr ng n i s ng c a ngư i dân thì vi c u tranh òi nhà nư c ph i i u ch nh giá là d hi u. 1.2.2. Nh ng n i dung cơ b n c a vi c qu n lý giá xăng d u 4 4 Ph m Ng c Gi n - Chính sách và giá xăng d u Vi t Nam - T p chí d u khí s 8/2004.
7 Qu n lý giá xăng d u là m t câu chuy n ph c t p, òi h i s linh ho t, khoa h c và khác nhau m i qu c gia. Không có m t khuôn m u cho vi c qu n lý i u hành giá xăng d u, tuy nhiên, t các mô hình m t s qu c gia phát tir n, u m b o các n i dung sau: - Nhà nư c qu n lý ngành xăng d u thông qua các quy nh pháp lý c th . - Qu n lý nhà nư c t p trung thông qua m t Cơ quan qu n lý. Cơ quan này có nhi m v ho ch nh chi n lư c phát tri n ngành và th c hi n các ch c năng qu n lý nhà nư c m t cách tách bi t. - Nhà nư c th c hi n ki m soát ch t ch giá t t c m i khâu ho c b ng can thi p tr c ti p nh m làm n nh th trư ng, tránh nh ng “ cú s c ” cho n n kinh t nh t là khi th trư ng d u m có bi n ng l n. - Nhà nư c b o h các nhà máy l c d u trong nư c. - Nhà nư c b o h các doanh nghi p xăng d u trong nư c trong nh ng giai o n nh t nh, t o i u ki n cho các doanh nghi p này tr nên l n m nh, n m gi nh ng v trí then ch t trong khâu l c d u và bán l . Ch sau khi các doanh nghi p này áp ng ư c nh ng yêu c u chi n lư c c a nhà nư c, nhà nư c m i th c thi chính sách m c a. - Chính sách và cơ ch qu n lý i u hành nhà nư c trong lĩnh v c xăng d u v a ch t ch v a rõ ràng, minh b ch. Trong khâu phân ph i n i a, nhà nư c duy trì c quy n nhà nư c nhưng không không th c hi n c quy n doanh nghi p nhà nư c. M i thành ph n kinh t u ư c tham gia kinh doanh phân ph i xăng d u n u có i u ki n và ph i tuân th theo pháp lu t. Tùy vào tình hình c th , m i qu c gia s có nh ng bư c i khác nhau trong ti n trình qu n lý giá xăng d u. 1.2.3. Các bi n pháp i u ti t giá c ch y u c a nhà nư c 1.2.3.1 nh giá nh giá là vi c nhà nư c dùng công c hành chính tác ng vào m c giá và hư ng s v n ng c a giá v phía giá tr . Vì giá tr kinh t cũng là m t i lư ng luôn bi n i nên nh giá bao g m c nh giá c nh và nh giá bi n i. nh giá có th th c hi n dư i các d ng sau:
8 Giá c ng: Nhà nư c quy nh m c giá chu n cho m t s m t hàng nào • ó. Trên th trư ng, m i doanh nghi p và cá nhân u ph i mua, bán theo m c này. Bi n pháp này ư c áp d ng ch y u i v i các m t hàng có ý nghĩa quan tr ng i v i n n kinh t qu c dân và có th gây ch n ng l n cho h th ng giá khi nó bi n i như xăng d u, i n, nư c… Giá tr n: Giá tr n là hình th c mà nhà nư c quy nh m c giá t i a c a • m t hàng hoá nào ó. Khi t giá tr n, chính ph mu n ngăn ch n không cho m c giá vư t quá cao nh m b o v l i ích cho m t nhóm ngư i có thu nh p th p. Song, thông thư ng m c giá ó l i th p hơn m c giá th trư ng và gây ra hi n tư ng thi u h t như hình 3. Gi s P(x) là giá m t hàng X và Q(x) là s n lư ng m t hàng này. PE là m c giá cân b ng gi a cung và c u. Nhà nư c t m c giá P, khi ó lư ng c u QD s vư t quá cung QS và gây ra hi n tư ng thi u h t trên th trư ng. Hình 1.1. Minh h a tác ng c a giá tr n P(x) S E Pe P D ThiÕu hôt QS QE QD Q(x) Giá sàn: Giá sàn là vi c nhà nư c quy nh m c giá t i thi u v m t m t • hàng nào ó. Trên th trư ng, các nhà kinh doanh có th mua bán v i m c giá cao hơn m c giá sàn m t cách tuỳ ý, nhưng nh t nh không ư c th p hơn m c giá sàn. Tương t i v i m c giá P(x) và s n lư ng Q(x) c a m t hàng X, khi m c giá sàn ư c nhà nư c quy nh là P, lư ng cung s là QS song c u ch là QD do ó s th a ra m t lư ng là QS - QD. i u này d n n hi n tư ng dư th a. Như v y s can thi p c a
9 nhà nư c vào th trư ng dư i hình th c giá tr n hay giá sàn u d n t i s dư th a hay thi u h t các m c giá quy nh . Do v y, các hình th c nh giá khác ã ư c ưa ra. Hình 1.2. Minh h a tác ng c a m c giá sàn P(x) D− thõa S P E PE D Q(x) O QD QE QS Giá khung: N u nhà nư c qui nh c m c giá tr n và m c giá sàn cho • m t lo i hàng hoá nào ó thì ây ư c g i là quy nh theo m c giá khung. Th m nh chi phí (giá tính): i v i nh ng m t hàng mà giá c r t khó • tính và b chi ph i b i nhi u nhân t khác nhau thì s d ng giá tính. ây các nhà kinh doanh t tính toán giá bán c a mình d a vào chi phí, sau ó các cơ quan qu n lý giá duy t và th m nh l i chi phí. 1.2.3.2 Tr giá Tr giá là hình th c nhà nư c s d ng các công c tài chính và tín d ng nh m bi n i m c giá theo tính toán c a mình qua kênh ưu ãi. Cũng như bi n pháp nh giá, m c ích tr giá là gi cho m c giá c hàng hoá g n sát v i m c giá tr kinh t , do ó h n ch t n th t v s n lư ng m c nh nào ó. Nh có tr giá, giá c có th ưc gi m c th p hơn ho c cao hơn m c giá c c a th trư ng. Khi mu n phòng ng a r i ro ngư i tiêu dùng, nhà nư c s gi m c giá c th p hơn m c giá th trư ng, song ng th i ph i th c hi n ưu ãi cho ngư i s n xu t. Ngư c l i, n u nhà nư c mu n gi cho m c giá c cao hơn m c giá th trư ng nh m phòng ng a r i ro cho ngư i s n xu t thì nhà nư c ph i có chính sách khuy n khích tiêu dùng giá không b gi m xu ng dư i m c tính. 1.2.3.3 Thu
10 Tăng ho c gi m thu là bi n pháp quan tr ng nh t c a nhà nư c iv is i u ti t giá c . Thu su t thư ng v n ng thu n chi u v i m c giá nên khi mu n tăng giá (trong m t gi i h n khách quan nh t nh) m t hàng nào ó thì ph i tăng thu su t và ngư c l i. Thu v a có tác ng tr c ti p và v a có tác ng gián ti p. • Tác ng tr c ti p c a thu là: thu s ư c h ch toán vào giá thành s n ph m và nh hư ng lên m c giá. • Tác ng gián ti p c a thu : thu cao s làm cho l i nhu n c a doanh nghi p gi m nên doanh nghi p s gi m kh i lư ng s n xu t chuy n sang hình th c kinh doanh khác. Ngư c l i, n u thu su t gi m thì l i nhu n c a doanh nghi p s cao hơn và doanh nghi p s gia tăng s n lư ng. Hình 1.3. Minh h a tác ng c a thu nh p kh u P(x) S H E H I P1 F P0 CM N G D O A B Q(x) Xét mô hình phân tích cân b ng thu quan cho m t nư c nh nh p kh u. G i P(x) là giá m t hàng X và Q(x) là s n lư ng m t hàng X. P0 là giá m t hàng X khi không có thu nh p kh u. Khi ó s n xu t trong nư c là OA, m c c u trong nư c là OB d n n dư c u m t lư ng AB. Sau khi ánh thu nh p kh u, m c giá c a m t hàng X tăng t P0 lên P1. M c nh p kh u gi m t CF n HI. M c giá tăng lên làm nh hư ng n ngư i tiêu dùng nhưng nhà nư c l i thu ư c m t kho n MHIH cho ngân sách. Như v y thu nh p kh u làm m c giá tăng, lư ng nh p kh u gi m, làm gi m m c h i nh p c a n n kinh t qu c gia vào n n kinh t th gi i.
11 1.3 Mô hình qu n lý giá xăng d u m t s qu c gia trên th gi i: Như ã trình bày, m i qu c gia khác nhau có chính sách khác nhau v qu n lý giá xăng d u. Kinh nghi m c a các nư c, k c nh ng nư c phát tri n hay ang phát tri n u vô cùng quý báu cho chúng ta trong i u hành giá xăng d u. 1.3.1 Các qu c gia trong kh i OPEC: Tên g i OPEC không xa l gì v i th gi i. T ch c này có nh hư ng c bi t n s hình thành giá th gi i c a d u m . Hi n nay, OPEC có 13 thành viên, u là nh ng qu c gia có tr lư ng d u thô l n và kim ng ch xu t kh u d u thô hàng u th gi i (OPEC chi m 2/3 tr lư ng d u thô th gi i và cung c p trên 50% lư ng d u thô cho th gi i). Chính sách qu n lý giá c a Kh i này bao g m 02 i m chính: c quy n quy t nh giá và h n ng ch s n xu t (khai thác). T t các qu c gia u thu ư c l i nhu n áng k nh vào s c quy n v ngu n cung d u m do ó h có th tác ng làm thay i m c giá bán theo hư ng có l i nh t. Các qu c gia trong kh i OPEC cùng th ng nh t vi c tăng giá hay gi m giá d u m nh m thu l i nhu n cao nh t trong m i tình hình. M c tiêu chính th c ư c ghi trong Hi p ư c thành l p c a OPEC là b o v l i ích c a các nư c-thành viên; b o ăm s n nh th trư ng d u thô, bao g m các chính sách khai thác d u m , n nh giá d u m và các s n ph m d u m ; b o m cung c p u n d u m cho các nư c khác; b o m cho các nư c thành viên ngu n thu nh p n nh t ngu n l i d u m ; xác nh chi n lư c khai thác và cung c p d u m . Th t ra nhi u bi n pháp ư c ra l i có ng cơ b t ngu n t quy n l i qu c gia, thí d như trong các cơn kh ng ho ng d u m , OPEC ch ng nh ng ã không tìm cách h giá d u mà l i duy trì chính sách giá cao trong m t th i gian dài. OPEC có nhi m v i u ch nh h n ng ch khai thác d u m c a các nư c thành viên và qua ó kh ng ch giá d u. H i ngh các b trư ng ph trách năng lư ng và d u m thu c t ch c OPEC m i năm nhóm h p hai l n nh m ánh giá th trư ng d u m và xu t các bi n pháp tương ng b o m vi c cung c p d u trong tương lai. B trư ng các nư c thành viên thay nhau theo nguyên t c luân phiên làm ch t ch c a t ch c hai năm m t nhi m kỳ. OPEC là ra m t chi n lư c chung v d u m nh m gi giá. OPEC d a vào vi c phân b h n ng ch cho các thành viên i u ch n h
12 lư ng khai thác d u, t o ra khan hi m ho c dư th a gi t o nh m qua ó có th tăng, gi m ho c gi giá d u n nh. Có th coi OPEC như là m t liên minh c quy n luôn tìm cách gi giá d u m c có l i nh t cho các thành viên. 1.3.2 Nh t B n Là m t qu c gia không có tài nguyên d u m , ph i ph thu c hoàn toàn vào ngu n d u m nh p kh u l i thư ng xuyên gánh ch u thiên tai, Nh t B n l i t ưc nh ng thành công kỳ di u v phát tri n kinh t khi n c th gi i ph i khâm ph c. Trong vi c qu n lý giá xăng d u, Nhà nư c Nh t B n can thi p sâu r ng và ch t ch . Nhi u o lu t ư c ban hành như Lu t kinh doanh xăng d u, Lu t doanh nghi p phát tri n d u khí, … chi ph i m nh m ho t ng c a các công ty xăng d u. Tuy là nư c không có tài nguyên d u m , nhưng Nh t B n l i s h u r t nhi u các nhà máy l c d u, ho t ng xăng d u ch u s chi ph i m nh m c a nhà nư c. Các n i dung chính trong i u hành giá xăng d u c a Nh t B n bao g m: - Th ng nh t qu n lý thông qua B Công nghi p và Thương m i Nh t B n. ây là cơ quan nhà nư c qu n lý ngành d u m và các s n ph m d u. - Nhà nư c qu n lý giá s n xu t cũng như giá bán l ; - Nhà nư c i u ti t l i nhu n c a các nhà máy l c d u; - Thu nhi u lo i thu liên quan xăng d u như: thu nh p kh u, thu xăng d u, thu tiêu th c bi t, thu c u ư ng t m th i, … ây cũng là nh ng công c h tr h u hi u cho vi c i u ch nh giá c . - Quy nh ch t hàng t n kho c a các công ty xăng d u nhà nư c l n tư nhân. - Ki m soát ngu n cung d u thô u vào cho các nhà máy l c d u, h n ng ch s n xu t u ra, th m chí ki m soát c quy mô, u tư m i, u tư m r ng các nhà máy l c d u, các tr m xăng, cây xăng. - H n ch u tư nư c ngoài trong lĩnh v c l c d u; - Không cho phép u tư nư c ngoài tham gia phân ph i và qu ng bá. Trư c khi có nh ng chính sách qu n lý này, dư i chính sách b o tr c a M , nư c Nh t chưa th c s coi tr ng vi c d tr xăng d u. Vi c nh p kh u d u m và s n ph m t d u m như xăng d u các lo i t các công ty d u khí M , Anh, Hà lan không h b h n ch hay g p khó khăn. Lúc ó, Nh t chưa có chính sách phát tri n các nhà máy l c mà ch t p trung cho các nhà máy hoá d u. Sau khi cu c kh ng ho ng d u m