Khóa luận tốt nghiệp: Tổng quan về thị trường dầu mỏ thế giới và ảnh hưởng của biến động giá xăng dầu tới nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 2004-2008

Chia sẻ: Gdfb Gdfb | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

373
lượt xem 116
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài Tổng quan về thị trường dầu mỏ thế giới và ảnh hưởng của biến động giá xăng dầu tới nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 2004-2008 nghiên cứu mặt hàng xăng dầu và thị trường xăng dầu nội địa. Đi sâu tìm hiểu những tác động của nó tới nền kinh tế nói riêng và toàn bộ đời sống nói chung trong giai đoạn 2004-2008. Nguyên nhân, diễn biến giá cả xăng dầu trên thị trường và các chính sách của nhà nước có liên quan tới quản lý giá cả xăng dầu0

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Tổng quan về thị trường dầu mỏ thế giới và ảnh hưởng của biến động giá xăng dầu tới nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 2004-2008

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI ---------***---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƢỜNG DẦU MỎ THẾ GIỚI VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA BIẾN ĐỘNG GIÁ XĂNG DẦU TỚI NỀN KINH TẾ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2004 -2008 Họ và tên sinh viên : Trần Phƣơng Lan Lớp : Anh 4 Khoá : 44 Giáo viên hướng dẫn : Ths. Lý Hoàng Phú Hà Nội, tháng 5 năm 2009
MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU .............................................................................................. 1 CHƢƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ MẶT HÀNG XĂNG DẦU VÀ THỊ TRƢỜNG DẦU MỎ THẾ GIỚI................................................... 4 I. VAI TRÒ CỦA XĂNG DẦU TRONG NỀN KINH TẾ................................ 4 1. Nguồn gốc và các đặc tính cơ bản của mặt hàng xăng dầu ................... 4 1.1. Nguồn gốc và phân loại xăng dầu.........................................................4 1.2. Các đặc tính cơ bản của mặt hàng xăng dầu ........................................7 2. Vai trò của xăng dầu trong phát triển kinh tế tại các quốc gia trên thế giới .......................................................................................................... 8 2.1. Vị trí của xăng dầu trong nền kinh tế hiện đại ......................................8 2.2. Vai trò của xăng dầu đối với các quốc gia đang phát triển.................10 II. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỊ TRƢỜNG DẦU MỎ THẾ GIỚI. ........13 1. Nhu cầu ............................................................................................. 13 2. Nguồn cung ....................................................................................... 16 2.1. Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC).....................................16 2.2. Các nước xuất khẩu dầu mỏ không thuộc OPEC ................................22 CHƢƠNG II: TÌNH HÌNH BIẾN ĐỘNG GIÁ CẢ TRÊN THỊ TRƢỜNG XĂNG DẦU VIỆT NAM VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ TRONG NƢỚC GIAI ĐOẠN 2004-2008. ............................... 28 I. TÌNH HÌNH BIẾN ĐỘNG GIÁ CẢ TRÊN THỊ TRƢỜNG XĂNG DẦU VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN 2004- 2008.................................................28 1. Một số đặc điểm của thị trường xăng dầu Vịêt Nam .......................... 28 1.1. Thị trường xăng dầu Việt Nam là thị trường nhập khẩu .....................28 1.2. Các chủ thể tham gia kinh doanh trên thị trường xăng dầu Việt Nam .................................................................................................................. .31
2. Tình hình biến động giá xăng dầu trên thị trường Việt Nam giai đoạn 2004-2008 ............................................................................................. 33 II. ẢNH HƢỞNG CỦA BIẾN ĐỘNG GIÁ XĂNG DẦU TỚI NỀN KINH TẾ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2004-2008............................................................40 1. Biến động giá xăng dầu tạo ra sức ép đối với đời sống kinh tế - xã hội .............................................................................................................. 40 2. Giảm nguồn thu từ ngân sách Nhà nước ............................................ 45 3. Xuất hiện tình trạng đầu cơ và buôn lậu xăng dầu.............................. 48 4. Nguy cơ lạm phát............................................................................... 50 III. NGUYÊN NHÂN CƠ BẢN GÂY NÊN BIẾN ĐỘNG GIÁ CẢ XĂNG DẦU TRÊN THỊ TRƢỜNG VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2004-2008 ..............52 1. Nguyên nhân: .................................................................................... 52 1.1. Tác động của biến động giá xăng dầu trên thế giới trong thời gian qua ...................................................................................................................52 1.2. Nhu cầu về xăng dầu ngày càng gia tăng của xã hội ..........................54 1.3. Chính sách quản lý của doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu ..............57 2. Sự cần thiết phải điều chỉnh giá xăng dầu theo cơ chế thị trường ....... 59 CHƢƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM ĐIỀU TIẾT GIÁ XĂNG DẦU TRONG NƢỚC TRONG THỜI GIAN TỚI ................................... 62 I. DỰ BÁO CHUNG VỀ THỊ TRƢỜNG DẦU MỎ TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................................................................................................62 1. Nguồn cung ....................................................................................... 62 2. Nhu cầu ............................................................................................. 65 II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM ĐIỀU TIẾT GIÁ XĂNG DẦU TRONG THỜI GIAN TỚI....................................................................................................67 1. Sự cần thiết và định hướng của việc bình ổn giá xăng dầu trong nước ............................................................................................................. .67 2. Một số giải pháp nhằm bình ổn giá xăng dầu trong nước ................... 68
2.1. Xây dựng các nhà máy lọc hóa dầu, giảm bớt nhập khẩu xăng dầu ..68 2.2. Mở rộng và phát triển thị trường kinh doanh xăng dầu trong nước....71 2.3. Sử dụng tiết kiệm lượng xăng dầu hiện có...........................................76 2.4. Bảo đảm nguồn dự trữ xăng dầu trong nước ......................................79 2.5. Tìm kiếm những nguồn năng lượng thay thế .......................................81 KẾT LUẬN ................................................................................................. 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 90
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADB : Ngân hàng Phát triển châu Á API : Viện dầu mỏ Mỹ BP : Tập đoàn dầu khí Anh CPI : Chỉ số giá tiêu dùng DN : Doanh nghiệp EIA : Cơ quan thông tin năng lượng IEA : Cơ quan Năng lượng thế giới GDP : Tổng sản phẩm quốc nội IMF : Quỹ tiền tệ Thế giới KD : Kinh doanh NK : Nhập khẩu NMLD : Nhà máy lọc dầu NSNN : Ngân sách Nhà nước OECD : Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế OPEC : Tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa TNHH : Trách nhiệm hữu hạn WTO : Tổ chức Thương mại Thế giới
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU STT Tên bảng Trang Bảng 1.1 Mức độ hao hụt xăng dầu trong quá trình vận chuyển 8 Bảng 1.2 Sản lượng tiêu thụ dầu của từng khu vực trên thế giới 11 Sản lượng và thị phần trung bình của các nước xuất Bảng 1.3 23 khẩu dầu mỏ ngoài OPEC Bảng 2.1 Các lần điều chỉnh giá xăng dầu năm 2008 37 Bảng 2.2 Tổng hợp lượng xăng dầu nhập khẩu 2004-2008 55
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ STT Tên biểu Trang Biểu đồ 1.1 Sản lượng dầu tiêu thụ từ năm 1997-2007 13 Biểu đồ 1.2 So sánh nguồn cung dầu mỏ thế giới và của OPEC 18 Biểu đồ 1.3 Tỉ trọng nguồn cung dầu mỏ của OPEC 19 Các nước có tổng sản lượng dầu lớn nhất thế giới Biểu đồ 1.4 24 năm 2007 So sánh lượng xuất khẩu dầu thô và nhập khẩu Biểu đồ 2.1 29 xăng dầu ở Việt Nam giai đoạn 2004-2008
LỜI NÓI ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Kể từ khi dầu mỏ được tìm thấy trên trái đất, một kỷ nguyên mới cho ngành năng lượng đã thực sự bắt đầu. Dầu mỏ, cùng với các sản phẩm dầu mỏ-trong đó có xăng dầu trở thành năng lượng không thể thiếu đối với loài người. Thị trường dầu mỏ thế giới liên tục biến động và ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả các sản phẩm dầu mỏ. Nhu cầu dầu mỏ liên tục gia tăng ở các quốc gia trong khi nguồn cung dầu mỏ có hạn đã làm cho thị trường dầu mỏ liên tục căng thẳng trong những năm gần đây. Một trong những sản phẩm dầu mỏ thiết yếu đối với đời sống là xăng dầu. Xăng dầu là nhiên liệu cần thiết cho tất cả các loại phương tiện hiện đại, giúp con người thuận tiện trong lưu thông, đi lại. Chúng cũng là nhiên liệu dùng cho máy móc trong sản xuất, gián tiếp tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Vì vậy, xăng dầu có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống dân sinh, sản xuất và thương mại. Cùng với nhịp độ phát triển kinh tế không ngừng, nhu cầu sử dụng năng lượng của con người tăng mạnh. Những tác động của cung-cầu và một số nhân tố khách quan khác khiến giá dầu thô trên thế giới liên tục tăng mạnh, kéo giá xăng dầu thế giới tăng cao. Trong khi đó, cho đến khi nhà máy lọc dầu Dung Quất đi vào hoạt động vào tháng 02/2009, Việt Nam nhập khẩu 100% xăng dầu nên trực tiếp chịu ảnh hưởng của biến động giá xăng dầu thế giới. Trong những năm gần đây đặc biệt là giai đoạn 2004-2008, giá cả xăng dầu trong nước luôn trong tình trạng bất ổn và khó dự đoán, gây ảnh hưởng không nhỏ tới sản xuất và tiêu dùng nói riêng và nền kinh tế nói chung. Do đó, vấn đề đặt ra là cần tìm ra những nguyên nhân gây biến động giá từ đó rút ra các giải pháp cần thiết nhằm ổn định thị trường xăng dầu nội địa. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn nêu trên, em chọn vấn đề: “Tổng quan về thị trường dầu 1
mỏ thế giới và ảnh hưởng của biến động giá xăng dầu tới nền kinh tế Việt Nam giai đọan 2004-2008” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Khái quát chung về thị trường dầu mỏ thế giới. - Tìm hiểu những nét khái quát chung về mặt hàng xăng dầu và thị trường xăng dầu Việt nam để có cái nhìn tổng quan nhất. - Phân tích nghiên cứu biến động của giá cả mặt hàng xăng dầu trên thị trường Việt Nam và đặc biệt đi sâu tìm hiểu những tác động của nó tới nền kinh tế nói riêng và toàn bộ đời sống xã hội nói chung trong giai đoạn 2004- 2008. Từ đó chúng ta có cái nhìn tổng quát nhất nhằm đưa ra được những nguyên nhân chính gây nên tình trạng giá cả tăng giảm thất thường nêu trên. - Tìm ra những giải pháp phù hợp nhằm hạn chế những tác động tiêu cực của biến động giá xăng dầu đối với nền kinh tế, đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm điều tiết giá cả trong thời gian tới. 3. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu của khoá luận chủ yếu là phương pháp phân tích-tổng hợp, phương pháp thống kê, phương pháp hệ thống hoá tài liệu, phương pháp so sánh… Các số liệu được sử dụng trong khoá luận được thống kê từ nhiều nguồn tài liệu: các loại văn bản của Bộ Tài Chính, trang web, các phương tiện thông tin đại chúng … Ngoài ra những số liệu còn có sẵn tác giả tự tổng hợp thành các bản thống kê, biểu đồ so sánh, hệ thống nhằm cụ thể hóa nội dung cần phân tích. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Mặt hàng xăng dầu và thị trường xăng dầu nội địa; diễn biến giá cả xăng dầu trên thị trường; các chính sách của nhà nước có liên quan tới quản lý giá cả xăng dầu. Ngoài ra đề tài cũng đi vào phân tích khái quát diễn biến giá cả dầu thô thế giới, tình hình giá cả các loại hàng hoá nói chung nhằm làm nổi bật nội dung vấn đề nghiên cứu. 2
- Phạm vi nghiên cứu: Khoá luận đi sâu nghiên cứu diễn biến giá cả của mặt hàng xăng dầu và ảnh hưởng của nó đối với nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn 2004-2008. 5. Kết cấu khoá luận Ngoài lời mở đầu, mục lục, tài liệu tham khảo… khóa luận gồm có 3 chương: Chƣơng I: Một số vấn đề cơ bản về mặt hàng xăng dầu và thị trường dầu mỏ thế giới. Chƣơng II: Tình hình biến động giá cả trên thị trường xăng dầu Việt Nam trong những năm gần đây và tác động của nó đối với nền kinh tế trong nước giai đoạn 2004-2008. Chƣơng III: Một số giải pháp nhằm điều tiết giá xăng dầu trong nước trong thời gian tới. Do điều kiện nghiên cứu còn hạn chế nên khoá luận chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong các thầy cô chỉ bảo để khóa luận của em được hoàn chỉnh hơn. Qua đây, em xin chân thành cảm ơn ThS.Lý Hoàng Phú đã hướng dẫn trong quá trình hoàn thiện khoá luận này. Em cũng xin cảm ơn thư viện Quốc gia-Hà Nội, thư viện trường đại học Ngoại thương cùng một số người thân làm ở Cục quản lí giá-Bộ tài chính đã cung cấp nhiều số liệu và tài liệu quan trọng được sử dụng trong đề tài. 3
CHƢƠNG I MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ MẶT HÀNG XĂNG DẦU VÀ THỊ TRƢỜNG DẦU MỎ THẾ GIỚI I. VAI TRÒ CỦA XĂNG DẦU TRONG NỀN KINH TẾ. 1. Nguồn gốc và các đặc tính cơ bản của mặt hàng xăng dầu 1.1. Nguồn gốc và phân loại xăng dầu Do nhẹ hơn nước nên dầu xuất hiện lộ thiên ở nhiều nơi và vì thế loài người đã tìm thấy dầu mỏ hàng ngàn năm trước Công nguyên.Tuy nhiên ở thời kỳ này dầu mỏ mới chỉ được khai thác bằng phương pháp sơ khai và thường được sử dụng trong chiến tranh. Còn rất nhiều dấu tích của việc khai thác dầu mỏ được tìm thấy ở Trung Quốc khi cư dân bản địa khai thác dầu mỏ để sử dụng trong việc sản xuất muối ăn như các ống dẫn dầu bằng tre được tìm thấy có niên đại vào khoảng thế kỷ thứ 4. Khi đó người ta sử dụng dầu mỏ để đốt làm bay hơi nước biển trong các ruộng muối. Mãi đến thế kỷ 19 người ta mới bắt đầu khai thác dầu theo mô hình công nghiệp, xuất phát từ việc tìm kiếm một chất đốt cho đèn vì dầu cá voi quá đắt tiền chỉ những người giàu mới có khả năng dùng trong khi nến làm bằng mỡ thì lại có mùi khó ngửi. Vì thế giữa thế kỷ 19 một số nhà khoa học đã phát triển nhiều phương pháp để khai thác dầu một cách thương mại. Năm 1852 một nhà bác sĩ và điạ chất người Canada tên là Abraham Gessner đã đăng kí một bằng sáng chế sản xuất một chất đốt rẻ tiền và đốt tương đối sạch. Năm 1855 nhà hoá học người Mỹ Beijamin Siliman đề nghị dùng axit sunfuric làm sạch dầu mỏ dùng để làm chất đốt. Người ta cũng bắt đầu đi tìm những mỏ dầu lớn. Những cuộc khoan dầu đầu tiên được tiến hành trong thời gian từ 1857 đến 1859. Nhà địa chất Hoa Kì Edwin L.Drake phát hiện ra mỏ dầu lớn đầu tiên tại Pennylvania vào ngày 27 tháng 8 năm 1859. Drake khoan 4
dầu theo lời yêu cầu của nhà công nghiệp người Mỹ Geogre H.Bissel và đã tìm thấy mỏ dầu lớn đầu tiên chỉ ở độ sâu 21,2m. Phát hiện của Edwin.L Drake đã đánh dấu một bước ngoặt cho nghành năng lượng toàn cầu và kể từ đó dầu mỏ trở thành nguồn năng lượng không thể thiếu đối với con người. Các thành phần hoá học của dầu thô được chia tách bằng phương pháp chưng cất phân đoạn. Khi chưng cất dầu thô các sản phẩm thu được từ việc lọc dầu có thể kể đến là dầu hoả, benzen, xăng, parafin, nhựa đường.... Xăng dầu là chỉ các sản của quá trình lọc dầu mỏ, dùng làm nhiên liệu, bao gồm: xăng động cơ, dầu diesel, dầu hỏa, dầu mazut, nhiên liệu máy bay; các sản phẩm khác dùng làm nhiên liệu động cơ, không bao gồm các loại khí hóa lỏng.1 Các sản phẩm lọc dầu thô dưới các điều kiện nhiệt độ khác nhau sẽ tạo ra các sản phẩm xăng dầu khác nhau. Mỗi loại sản phẩm đó lại có các chức năng khác nhau và được dùng trong rất nhiều các lĩnh vực của đời sống sinh hoạt và sản xuất. Việc định giá loại xăng dầu nào sẽ phụ thuộc vào sự thiết yếu của sản phẩm, tính phức tạp trong quy trình lọc hóa dầu để tạo ra được sản phẩm đó. Do đó, để hiểu rõ tầm quan trọng của các sản phẩm xăng dầu trước hết cần tìm hiểu các chủng loại, đặc tính từng loại và ứng dụng thực tiễn của chúng. Sản phẩm xăng dầu bắt nguồn từ dầu mỏ hay còn gọi là dầu thô, còn được ví như “vàng đen”, là một chất lỏng sánh đặc màu nâu hoặc ngả lục. Dầu thô tồn tại trong các lớp đất đá tại một số nơi trong vỏ Trái đất. Hiện nay, dầu thô chủ yếu dùng để sản xuất dầu hỏa, diezen, và xăng nhiên liệu. Ngoài ra dầu thô cũng là nguồn nguyên liệu chủ yếu để sản xuất ra các sản phẩm của ngành hóa dầu như dung môi, phân bón hóa học, nhựa, thuốc trừ sâu, nhựa đường… Khoảng 88% dầu thô dùng để sản xuất năng lượng, 12% còn lại 1 Nghị định 55/ NĐ- CP ban hành 06/04/2007 , chương 1, điều 3, mục 1. 5
dùng cho hóa dầu2. Do dầu thô là nguồn năng lượng không thể tái tạo nên nhiều người lo ngại về khả năng cạn kiệt của dầu mỏ trong tương lai không xa. Các thành phần hóa học của dầu thô được chia tách bằng phương pháp chưng cất phân đoạn sẽ tạo ra các sản phẩm dầu mỏ. Khi chưng cất dầu thô ở các nhiệt độ khác nhau sẽ thu được các sản phẩm khác nhau như sau: - Xăng ête: (40-70°C) là một nhóm hiđrôcacbon lỏng dễ cháy và dễ bay hơi, được sử dụng chủ yếu để làm dung môi. Xăng ête thu được từ chưng cất phân đoạn dầu mỏ như là sản phẩm trung gian giữa xăng naphta nhẹ hơn và dầu hoả nặng hơn. Nó có khối lượng riêng khoảng 0,7 đến 0,8 khối lượng riêng của nước tuỳ thuộc vào thành phần cụ thể của nó. - Xăng nhẹ: (60-100°C) hay còn gọi là et-xăng, là một loại dung dịch nhẹ chứa hiđrôcacbon, dễ bay hơi, dễ bốc cháy, cất từ dầu mỏ. Xăng được sử dụng như một loại nhiên liệu dùng để làm chất đốt cho các loại động cơ xăng. Xăng được dùng trong các loại máy móc chạy bằng xăng như: xe máy, ô tô, máy bay, máy phát điện. Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản là các quốc gia tiêu thụ xăng lớn nhất trên thế giới. - Xăng nặng: (100-150°C) dùng làm nhiên liệu cho máy bay, ô tô, xe máy. Ngoài các loại xăng, dầu thô còn được thành sản phẩm dầu các loại, cụ thể: - Dầu hoả nhẹ: (120-150°C) dùng làm dung môi, chất làm sạch bề mặt và các sản phẩm làm khô nhanh khác. - Dầu hoả: (150-300°C) thu được từ chưng cất phân đoạn dầu mỏ ở nhiệt độ 150°C đến 275°C. Dầu hoả được sử dụng như là nhiên liệu cho các bếp ăn ở các nước chậm phát triển, thông thường ở đó dầu hoả không đựơc làm tinh khiết và còn nhiều tạp chất. Nhiên liệu máy bay phản lực là dầu hoả nặng với các thông số nghiêm ngặt hơn. 2 Bách khoa toàn thư mở: http://vi.wikipedia.org/wiki/D%E1%BA%A7u_th%C3%B4, tra cứu ngày 02/02/2009 6
- Dầu diesel: (250-350°C) là một loại nhiên liệu lỏng, sản phẩm tinh chế từ dầu mỏ có thành phần chưng cất nằm giữa dầu hoả và dầu bôi trơn. Chúng thường có nhiệt độ bốc hơi từ 175 đến 370°C. Các nhiên liệu diesel nặng hơn, với nhiệt độ bốc hơi từ 315 đến 425°C còn gọi là dầu Mazut. Dầu diesel có thể được dùng trong loại động cơ diesel. - Dầu bôi trơn: (>300°C) được chia thành nhiều loại, mỗi loại được chia thành nhiều nhóm thường là dựa trên độ nhớt trong đó dầu bôi trơn động cơ (còn gọi là dầu nhờn, dầu nhớt) chiếm khoảng 40% dầu bôi trơn ở các nước công nghiệp.3 Ngoài các sản phẩm chính là xăng, dầu như trên còn có một số sản phẩm khác có thể thu được từ quá trình chưng cất dầu mỏ như: hắc ín, nhựa đường và các nhiên liệu khác.4 Qua đó, có thể thấy dầu mỏ là một loại hàng hóa đa tính năng. Các sản phẩm thu được từ dầu mỏ rất phong phú về chủng loại và đa dạng về công dụng, mỗi loại chuyên dùng cho một loại máy móc khác nhau. Thông qua chức năng và phạm vi sử dụng của các sản phẩm này, chúng ta càng thấy rõ sự cần thiết của chúng trong nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống. 1.2. Các đặc tính cơ bản của mặt hàng xăng dầu - Đặc tính lý hoá: Xăng dầu là dạng hóa chất ở thể lỏng, dễ bốc hơi, nhạy cảm với nhiệt độ môi trường. Do đó, việc bảo quản, chuyên chở, và sử dụng xăng dầu cũng cần có những yêu cầu khác hẳn với các mặt hàng khác như: phương tiện, thiết bị chuyên dùng, công tác bảo đảm an toàn phòng cháy, chữa cháy. Hơn nữa, xăng dầu là sản phẩm dễ bị hao mòn hữu hình thông qua quá trình vận chuyển như: bay hơi, dễ làm giảm hoặc mất phẩm chất. Vì vậy, yêu cầu về bảo quản để bảo đảm chất lượng xăng dầu là tương đối cao và phải được chú trọng, nếu không giá trị của xăng dầu sẽ giảm. 3 Bách khoa toàn thư mở: http://vi.wikipedia.org/wiki/X%C4%83ng_%C3%AAte , tra cứu ngày 02/02/2009 4 Tổng hợ từ các website: http://en.wikipedia.org và http://vi.wikipedia.org/wiki/D%E1%BA%A7u_th%C3%B4 7
Bảng 1.1: Mức độ hao hụt xăng dầu trong quá trình vận chuyển Hình thức vận chuyển Mức hao hụt của xăng(%) Mức hao hụt của dầu(%) Đường thủy 0,025 0,015 Đường sắt 0,06 0,022 Đường ống 0,5 0,25 Đường ô tô 0,08 0,004 Nguồn: Nguyễn Cao Vãng, Kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường, NXB Chính trị Quốc gia năm 1995 - Đặc tính “chuyển hoá hoàn toàn”: nghĩa là thông qua quá trình chuyển hoá về lượng và chất tạo ra công năng mới. Nói cách khác, quá trình tiêu dùng xăng dầu là quá trình gián tiếp tham gia vào giá trị của các sản phẩm, hàng hóa khác. Đặc tính của xăng dầu có tính đặc biệt như trên nên việc sử dụng xăng dầu trong đời sống và sản xuất không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người. Việc tiết kiệm xăng dầu trong quá trình sử dụng còn phải xem xét dựa trên nhiều yếu tố, xét trên toàn bộ quá trình hoạt động, sản xuất xem có phù hợp hay không, để không ảnh hưởng tới lợi ích kinh tế của xã hội. Với những đặc tính như trên, có thể thấy những yếu tố khách quan như điều kiện môi trường, khí hậu, quá trình vận chuyển và bảo quản… cũng là các nhân tố có ảnh hưởng tới việc sử dụng hiệu quả mặt hàng này. 2. Vai trò của xăng dầu trong phát triển kinh tế tại các quốc gia trên thế giới 2.1. Vị trí của xăng dầu trong nền kinh tế hiện đại Trước đây, các sản phẩm của xăng dầu chủ yếu để làm chất đốt, chất tẩy các vết bẩn trên quần áo… Cùng với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế-xã hội và khoa học kĩ thuật, xăng dầu đã xuất hiện trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội như vận tải, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, nông nghiệp v.v… Ngày nay, trong bất kì một loại hàng hoá hoặc dịch vụ nào cũng chứa một 8
lượng chi phí xăng dầu nhất định. Một trong những ngành tiêu thụ xăng dầu nhiều nhất là ngành giao thông vận tải. Tất cả các phương tiện giao thông hiện đại như xe máy, ô tô, tàu hoả, máy bay, tàu thuỷ… hiện nay đều phải sử dụng nhiên liệu xăng hoặc dầu để vận hành, các loại dầu bôi trơn để bảo dưỡng máy móc. Trên thực tế, cho tới nay vẫn chưa có một loại nhiên liệu nào dùng cho động cơ có thể thay thế tốt hơn và hiệu quả hơn nhiên liệu xăng dầu. Do đó, trong giá thành sản phẩm ngành vận tải, chi phí xăng dầu chiếm xấp xỉ 40% tổng giá thành, trong ngành sản xuất nhiệt điện, chi phí xăng dầu chiếm 22-25% tổng giá thành, đối với các ngành sản xuất công nghiệp, chi phí xăng dầu khoảng 5-17%, ngành nông nghiệp chi phí xăng dầu chiếm ít hơn, khoảng 3-15%. Riêng đối với ngành nuôi trồng và đánh bắt thuỷ sản, chi phí cho ngành này chiếm từ 70-80% tổng phí của một chuyến đi biển5. Có thể thấy chi phí xăng dầu là một bộ phận chi phí quan trọng trong giá thành sản phẩm. Nó có ảnh hưởng trực tiếp tới tổng giá thành, đồng thời chính là một bộ phận trong cấu thành giá trị sản phẩm. Để đánh giá tầm quan trọng của dầu mỏ đối với các quốc gia người ta có thể căn cứ vào lượng dầu tiêu thụ của các quốc gia đó. Nhu cầu tiêu thụ xăng dầu ở các nền kinh tế phát triển liên tục gia tăng trong những năm gần đây. Theo tổng hợp số liệu từ EIA, lượng tiêu thụ xăng dầu của thế giới trong năm 2006 đạt gần 85 triệu thùng dầu mỗi ngày trong đó thị trường Bắc Mỹ tiêu thụ nhiều nhất với hơn 25 triệu thùng mỗi ngày. Riêng Mỹ là nước tiêu thụ xăng dầu hàng đầu thế giới với gần 21 triệu thùng mỗi ngày năm 2006 và cũng trong năm này tổng lượng dầu tiêu thụ của các nước thuộc OECD đạt gần 50 triệu thùng mỗi ngày chiếm hơn 50% tổng lượng dầu tiêu thụ toàn thế giới6. Trong giai đoạn 2002-2007 tổng lượng dầu tiêu thụ tại các nước thuộc 5 Nguyễn Đình Cát, Bí mật thế giới dầu mỏ, báo Nhân dân (2006) 6 Energy Information Administration( EIA), Office of Energy markets and End Use, International Energy Statistics team. http://www.eia.doe.gov/emeu/international/oilconsumption.htm tra cứu ngày 03/02/2009 9
OECD cũng tăng đáng kể. Con số này đạt gần 48 triệu thùng/ngày năm 2002, và đạt 49,1 triệu thùng năm 2007, luôn chiếm hơn ½ tổng lượng dầu tiêu thụ toàn thế giới. Cũng theo số liệu từ EIA trong giai đoạn 2002-2007, Mỹ luôn là nước tiêu thụ xăng dầu nhiều nhất thế giới: 19,8 triệu thùng mỗi ngày vào năm 2002, liên tục gia tăng trong những năm tíêp theo và đạt gần 20,8 triệu thùng vào năm 2007. Trung bình Mỹ tiêu thụ gần 21 triệu thùng mỗi năm trong giai đoạn này. Trong giai đoạn 2002-2007 này, khu vực tiêu thụ lượng dầu lớn nhất là Bắc Mỹ, trung bình mỗi ngày tiêu thụ 24-25 triệu thùng. Tiếp đó là khu vực châu Á và châu Đại Dương, kể từ năm 2002 đến nay lượng dầu tiêu thụ ở khu vực này liên tục gia tăng đặc biệt phải kể đến Trung Quốc và Ấn Độ là những nước tiêu thụ dầu lớn trên thế giới. 2.2. Vai trò của xăng dầu đối với các quốc gia đang phát triển Các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam chiếm tới hơn 80% dân số thế giới. Với những đặc trưng cơ bản như nền kinh tế có điểm xuất phát thấp, dựa vào sản xuất nông nghiệp là chủ yếu và có trình độ khoa học công nghệ thấp. Thực trạng này đòi hỏi các quốc gia này phải nỗ lực rất nhiều trong quá trình hội nhập kinh tế thế giới cùng với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hóa nền kinh tế. Rất nhiều nền kinh tế đang phát triển vốn là những nước giàu tài nguyên thiên nhiên, trong đó có dầu mỏ nhưng lại là những nước nhập khẩu các sản phẩm dầu mỏ. Theo xu hướng phát triển chung của thế giới nhu cầu tiêu thụ dầu mỏ của các nước đang phát triển cũng không ngừng gia tăng. Tuy sản lượng tiêu thụ dầu mỏ nói chung và xăng dầu nói riêng ở các nước đang và kém phát triển thấp hơn các nước phát triển nhưng xăng dầu cũng đóng vai trò quan trọng trong phát triền kinh tế ở những nước này khi mà hiện nay không có ngành công nghiệp nào là không cần đến sự đóng góp của xăng dầu. Vai trò của xăng dầu lại càng quan trọng hơn khi các nước đang phát triển đang tiến hành quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá 10
nên nhu cầu sử dụng dầu mỏ gia tăng là tất yếu. Theo số liệu tổng hợp của EIA, sản lượng tiêu thụ dầu của từng khu vực trên thế giới giai đoạn 2002- 2007 được thể hiện trong bảng sau (đơn vị tính: nghìn thùng/ ngày). Bảng 1.2: Sản lượng tiêu thụ dầu của từng khu vực trên thế giới Năm 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Khu vực Bắc Mỹ 23,806.76 24,207.13 25,045.96 25,220.97 25,070.75 25,174.10 Trung và Nam Mỹ 5,237.88 5,195.68 5,347.07 5,481.75 5,691.71 5,979.86 Châu Âu 16,056.03 16,187.11 16,259.80 16,422.86 16,443.08 16,076.87 Âu á 3,828.45 3,910.22 4,040.80 4,158.81 4,197.50 4,200.20 Trung Đông 5,107.25 5,286.23 5,539.41 5,808.18 6,065.30 6,352.00 Châu Phi 2,667.73 2,715.09 2,819.46 2,972.25 2,984.93 3,078.89 Châu Á và Châu 21,385.30 22,158.91 23,353.17 23,940.05 24,526.12 25,035.59 Đại Dương Nguồn: Bảng do người viết xây dựng trên số liệu từ Trang Thông tin Năng lượng EIA7 Từ số liệu ở bảng trên ta có thể thấy sản lượng tiêu thụ dầu mỏ ở các nước đang phát triển tăng đáng kể trong giai đoạn 2002-2007. Khu vực Trung và Nam Mỹ có sản lượng dầu tiêu thụ trong giai đoạn này tăng trung bình 2,69%/năm, khu vực Trung Đông tăng 3,51%/năm, châu Phi tăng 2,91%, châu Á và châu Đại Dương tăng 3,194%. Sở dĩ lượng dầu mỏ tiêu thụ trong giai đoạn này tại các nước đang phát triển lại tăng đáng kể như vậy là do các nước này đang trong quá trình thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trong giai đoạn này các quốc gia này phải đầu tư phát triển rất nhiều ngành công nghiệp mới như công nghiệp ô tô, khai khoáng.... Mà những ngành công nghiệp mới này lại yêu cầu sử dụng một lượng dầu lớn trong quá trình vận hành và phát triển. Hơn nữa, do mức sống của người dân ở các quốc gia này đang được cải thiện nhiều nên nhu cầu đi lại và dịch vụ, giải trí cũng 7 http://www.eia.doe.gov/emeu/international/oilconsumption.htm, tra cứu ngày ngày 03/02/2009 11
tăng cao nên cũng cần một lượng dầu lớn cho lưu thông và các dịch vụ khác trong cuộc sống. Cùng trong xu thế của khu vực và thế giới, lượng tiêu thụ dầu mỏ nói riêng cũng như xăng dầu nói chung cũng liên tục gia tăng. Việt Nam là nước đang phát triển và vừa mới gia nhập WTO, nên nhu cầu về năng lượng đặc biệt là xăng dầu để phục vụ cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước và hội nhập kinh tế thế giới ngày càng cao. Năm 2002, sản lượng tiêu thụ dầu mỏ trung bình ở Việt Nam là gần 193 nghìn thùng/ngày, năm 2007 là 270 nghìn thùng/ ngày. Trung bình trong giai đoạn này, sản lượng tiêu thụ dầu mỏ ở nước ta tăng gần 7,1%/năm8. Với đà phát triển như hiện nay, cũng như dự báo trong những năm tiếp theo, khu vực châu Á đặc biệt là Đông Nam Á trong đó có Việt Nam có tốc độ tăng trưởng kinh tế khá cao trên thế giới. Tăng trưởng kinh tế đòi hỏi cần nhiều và nhiều nhiên liệu hơn nữa để phục vụ sản xuất kinh doanh. Điều này cũng đòi hỏi về nhu cầu đối với các loại năng lượng hàng đầu như xăng dầu cũng tăng trưởng mạnh. Như vậy, không thể phủ nhận mối tương quan giữa trình độ phát triển kinh tế với nhu cầu tiêu dùng xã hội, đặc biệt là nhu cầu về năng lượng. Nhìn chung, các quốc gia có lượng tiêu thụ xăng dầu lớn trên thế giới đều thuộc nền kinh tế phát triển. Nguyên nhân do kinh tế càng phát triển, các lĩnh vực sản xuất, vận tải, công nghiệp… càng cần tiêu thụ nhiều năng lượng hơn, nhằm tạo ra nhiều của cải vật chất cho xã hội. Hơn nữa, mức sống của người dân được nâng cao làm tăng nhu cầu sử dụng các trang thiết bị hiện đại sử dụng năng lượng, hoặc các phương tiện giao thông để phục vụ cho hoạt động đi lại, du lịch… Ngược lại, đối với các nước đang phát triển và kém phát triển thì nhu cầu năng lượng thấp hơn tuy nhiên các nước này nên cần đẩy nhanh 8 Số liệu tổng hợp từ trang Thông tin năng lượng EIA http://www.eia.doe.gov/emeu/international/oilconsumption.htm tra cứu ngày 03/02/2009 12
nhu cầu sử dụng năng lượng để hỗ trợ các nghành công nghiệp, giao thông vận tải, thương mại… phát triển. Cho tới nay, xăng dầu vẫn là nguồn năng lượng chính cần thiết cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa kinh tế - xã hội của các quốc gia trên thế giới. II. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỊ TRƢỜNG DẦU MỎ THẾ GIỚI 1. Nhu cầu Kể từ khi dầu mỏ được tìm thấy và con người thấy được vai trò của dầu mỏ trong cuộc sống cũng như trong phát triển kinh tế thì nhu cầu dầu mỏ liên tục gia tăng ở tất cả các nước trên thế giới. Theo tổng hợp số liệu từ EIA, sự gia tăng nhu cầu sử dụng dầu mỏ của thế giới được thể hiện trong sơ đồ sau: (đơn vị: nghìn thùng/ngày). Biều đồ 1.1: Sản lượng dầu tiêu thụ từ năm 1997-2007 Nguồn: Biểu đồ được người viết xây dựng dựa trên tổng hợp số liệu từ trang Thông tin năng lượng EIA9 Trong vòng 10 năm từ 1997-2007 sản lượng dầu tiêu thụ của thế giới tăng 17% từ 73,4 triệu thùng/ngày năm 1997 đến 85,9 triệu thùng/ngày năm 2007. Trong đó nhu cầu dầu mỏ đặc biệt tăng mạnh trong giai đoạn 2003- 2007, năm 2003 sản lượng tiêu thụ ở mức gần 78,1 triệu thùng/ngày và năm 9 Website Trang thông tin năng lượng: http://www.eia.doe.gov/emeu/international/oilconsumption.htm 13