Luận văn Thạc sĩ: Ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy tại Học viện Kỹ Thuật Quân Sự

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:121

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận văn nhằm nghiên cứu làm rõ mức độ cách thức ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy của giảng viên tại Học viện Kỹ thuật quân sự. Đề xuất và đưa ra những khuyến nghị góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại Học viện Kỹ thuật quân sự hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ: Ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy tại Học viện Kỹ Thuật Quân Sự

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN VĂN NHỊ ẢNH HƢỞNG CỦA CHUẨN ĐẦU RA ĐẾN HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY TẠI HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐO LƢỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN VĂN NHỊ ẢNH HƢỞNG CỦA CHUẨN ĐẦU RA ĐẾN HOẠT ĐỘNG GIẢNG DẠY TẠI HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐO LƢỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC Mã số: 8 14 01 15 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Phƣơng Nga HÀ NỘI - 2017
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Phương Nga, người đã tận tình, tân tâm hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Quý Thầy (Cô) giảng dạy chương trình cao học “Đo lường và Đánh giá trong giáo dục” đã truyền dạy những kiến thức quý báu, hữu ích về chuyên ngành Đo lường đánh giá trong giáo dục, cũng như cung cấp cách thức để tiến hành một nghiên cứu khoa học. Xin trân trọng cảm ơn đến Ban Giám đốc, các Thầy (Cô) Học viện Kỹ thuật quân sự, đã động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả Trần Văn Nhị i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với tiêu đề “Ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy tại Học viện Kỹ thuật quân sự” là kết quả nghiên cứu của chính bản thân tôi thực hiện. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn chưa từng được công bố ở các nghiên cứu khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả Trần Văn Nhị ii
DANH MỤC KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ CHỮ VIẾT TẮT Cán bộ giảng dạy CBGD Cao đẳng CĐ Chuẩn đầu ra CĐR Chương trình đào tạo CTĐT Dạy học DH Đại học ĐH Giảng viên GV Học viện Kỹ thuật quân sự HVKTQS Kiểm tra đánh giá KTĐG Nhà xuất bản Nxb Phương pháp giảng dạy PPGD Phương pháp dạy học PPDH Sinh viên SV Sinh viên tốt nghiệp SVTN Tài liệu giảng dạy TLGD Trang Tr. iii
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ........................................................................2 3. Giới hạn nghiên cứu của đề tài .........................................................................2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................3 4.1. Mẫu nghiên cứu ...........................................................................................3 4.2. Phương pháp thu thập thông tin .................................................................3 4.3. Công cụ nghiên cứu .....................................................................................3 5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu .................................................4 5.1. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................4 5.2. Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................4 5.3. Khung lý thuyết của đề tài............................................................................4 6. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu của đề tài ....................................................5 6.1. Khách thể nghiên cứu ..................................................................................5 6.2. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................5 7. Phạm vi, thời gian nghiên cứu ..........................................................................5 8. Kết cấu của luận văn .........................................................................................5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................................................................................................6 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài ..................................................................................6 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ..........................................................6 1.1.1.1. Mục tiêu đào tạo ..................................................................................6 1.1.1.2. Chuẩn đầu ra .......................................................................................6 1.1.1.3. Ảnh hưởng ............................................................................................8 1.1.1.4. Hoạt động giảng dạy ............................................................................9 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa đào tạo theo chuẩn đầu ra và yêu cầu đối với giảng viên trong quá trình giảng dạy ..........................................................................10 1.1.2.1. Vai trò và ý nghĩa đào tạo theo chuẩn đầu ra trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay .........................................................................10 iv
1.1.2.2. Yêu cầu đối với giảng viên trong quá trình giảng dạy ......................11 1.1.3. Các hình thức chủ yếu trong hoạt động giảng dạy................................12 1.1.3.1. Chuẩn bị tài liệu giảng dạy ................................................................13 1.1.3.2. Phương pháp giảng dạy .....................................................................13 1.1.3.3. Hoạt động kiểm tra, đánh giá trên lớp ..............................................14 1.1.4. Quản lý hoạt động giảng dạy ..................................................................15 1.1.4.1. Quản lý công tác chuẩn bị giảng dạy ................................................15 1.1.4.2. Quản lý hoạt đọng lên lớp của giảng viên .........................................16 1.1.4.3. Quản lý việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập ................................16 1.1.5. Đổi mới hoạt động giảng dạy đáp ứng chuẩn đầu ra ............................16 1.1.5.1. Nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị tài liệu giảng dạy ...............16 1.2.5.2. Đổi mới phương pháp giảng dạy .......................................................17 1.1.5.3. Đổi mới hoạt động kiểm tra đánh giá trên lớp ..................................19 1.2. Tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu có liên quan đế đề tài ....................20 1.2.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ..............................................20 1.2.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam .................................................23 Tiểu kết chƣơng 1 ................................................................................................26 Chƣơng 2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................27 2.1. Bối cảnh và địa bàn nghiên cứu...................................................................27 2.1.1. Vài nét về Học viện Kỹ thuật quân sự ....................................................27 2.1.2. Chuẩn đầu ra của các ngành/chuyên ngành đào tạo............................28 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................................51 2.2.1. Mẫu nghiên cứu ......................................................................................51 2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu.................................................................51 2.2.3. Công cụ nghiên cứu ...............................................................................52 2.2.4. Khảo sát thử và đánh giá công cụ ..........................................................52 2.2.4.1. Khảo sát thử nghiệm .........................................................................52 2.2.4.2. Đánh giá công cụ ..............................................................................52 Tiểu chƣơng 2 .......................................................................................................54 Chƣơng 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................55 3.1. Quy trình thu thập số liệu ............................................................................55 v
3.2. Độ tin cậy bảng hỏi .......................................................................................55 3.3. Ảnh hƣởng của chuẩn đầu ra đến việc chuẩn bị tài liệu giảng dạy .........56 3.4. Ảnh hƣởng của chuẩn đầu ra đến phƣơng pháp giảng dạy .....................61 3.5. Ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động kiểm tra đánh giá trên lớp ...70 Tiểu kết chƣơng 3 ................................................................................................78 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................79 1. Kết luận .............................................................................................................79 2. Khuyến nghị .....................................................................................................80 3. Những hạn chế của luận văn và hƣớng nghiên cứu tiếp theo ......................80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................82 Phụ lục 1 ...................................................................................................................85 vi
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Tên bảng Nội dung Trang Bảng 2.1 Các ngành/chuyên ngành đã được ban hành CĐR ...................................... 28 Bảng 2.2 Mẫu nghiên cứu ........................................................................................... 51 Bảng 2.3 Độ tin cậy phiếu khảo sát chưa chỉnh sửa ................................................... 53 Bảng 2.4 Độ tin cậy phiếu khảo sát chỉnh sửa ............................................................ 54 Bảng 3.1. Tổng hợp phiếu khảo sát ............................................................................. 55 Bảng 3.2. Độ tin cậy bảng hỏi ..................................................................................... 55 Bảng 3.3 Tỷ lệ giảng viên sử dụng phương pháp chuẩn bị TLGD trước khi Học viện ban hành CĐR và hiện nay........................................................... 56 Bảng 3.4 Tỷ lệ giảng viên sử dụng phương pháp chuẩn bị TLGD trước khi Học viện ban hành CĐR và hiện nay (quy đổi) ........................................... 57 Bảng 3.5. Bảng kiểm định giá trị trung bình TLGD ................................................. 60 Bảng 3.6. Tỷ lệ giảng viên sử dụng phương pháp giảng dạy trước khi ban hành chuẩn đầu ra và hiện nay ..................................................................... 62 Bảng 3.7 Tỷ lệ giảng viên sử dụng phương pháp giảng dạy trước khi ban hành chuẩn đầu ra và hiện nay (quy đổi) .............................................................. 63 Bảng 3.8 Bảng kiểm định giá trị trung bình PPGD .................................................... 68 Bảng 3.9. Tỷ lệ giảng viên sử dụng hoạt động KTĐG trên lớp của giảng viên trước khi ban hành chuẩn đầu ra và hiện nay .............................................. 70 Bảng 3.10. Tỷ lệ giảng viên sử dụng hoạt động KTĐG trên lớp của giảng viên trước khi ban hành CĐR và hiện nay (quy đổi) ........................................... 71 Bảng 3.11. Bảng kiểm định giá trị trung bình hoạt động KTĐG trên lớp .................. 76 vii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Tên hình Nội dung Trang Hình 1.1 Sơ đồ khung lý thuyết nghiên cứu của đề tài ................................................. 4 Hình 3.1. Biểu đồ so sánh tỉ lệ mức độ thường xuyên và rất thường xuyên việc chuẩn bị TLGD của giảng viên trước khi ban hành chuẩn đầu ra và hiện nay ...................................................................................................... 58 Hình 3.2. Biểu đồ so sánh tỉ lệ mức độ thường xuyên và rất thường xuyên giảng viên sử dụng PPGD trước khi ban hànhchuẩn đầu ra và hiện nay ................ 64 Hình 3.3 Biểu đồ so sánh tỉ lệ mức độ thường xuyên và rất thường xuyên giảng viên sử dụng hoạt động KTĐG trên lớp trước khi ban hành chuẩn đầu ra và hiện nay ...................................................................................... 72 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong bối cảnh đất nước Việt Nam hiện nay, khi giáo dục đại học đòi hỏi nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu thực tiễn và đòi hỏi của các ngành nghề, sự cạnh tranh giữa các cơ sở giáo dục có đào tạo những ngành nghề giống nhau càng trở nên gay gắt. Sự cạnh tranh ở đây là sự cạnh tranh về chất lượng đào tạo, về kết quả đầu ra, liệu rằng sinh viên tốt nghiệp ngành nào, trường nào có cơ hội xin được việc làm nhanh hơn với mức lương tốt hơn trong những đơn vị, tổ chức doanh nghiệp. Hay nói cách khác người học tốt nghiệp ra trường có những năng lực nào để đáp ứng yêu cầu của người sử dụng lao động, của đơn vị, doanh nghiệp, tổ chức. Xu hướng đổi mới đào tạo nguồn nhân lực của nhiều quốc gia trong giai đoạn hiện nay là các cơ sở đào tạo phải quy định rõ nội dung kiến thức chuyên môn, kỹ năng thực hành, khả năng nhận thức công nghệ và giải quyết vấn đề mà người học có thể đảm nhận sau khi tốt nghiệp và các yêu cầu đặc thù khác đối với từng trình độ, từng ngành, nghề đào tạo. Điều đó có nghĩa là phải xác định chính xác chuẩn đầu ra của từng ngành, nghề đào tạo trước khi đào tạo và triển khai đào tạo nhằm làm cho người học đạt được chuẩn đó - gọi là đào tạo theo chuẩn đầu ra . Đối với bất kì một chương trình đào tạo, bồi dưỡng hay bậc học, trước tiên khi xây dựng cũng cần phải xác định mục tiêu của chương trình, sau đó cụ thể hóa các mục tiêu đó thành những yêu cầu về kiến thức, kĩ năng, thái độ mà người tốt nghiệp cần phải có. Các yêu cầu cụ thể về kiến thức, kĩ năng, thái độ đó được gọi bằng một thuật ngữ “chuẩn đầu ra” của chương trình đào tạo, bồi dưỡng ngành đào tạo. Nếu chúng ta không xác định chuẩn đầu ra rõ ràng, sẽ dễ dàng dẫn đến đào tạo, bồi dưỡng bị lệch hướng hoặc mất cân đối và xa rời mục tiêu đã đề ra. Từ việc xác định, xây dựng chuẩn đầu ra, dựa trên nhu cầu tất yếu của xã hội, cơ sở đào tạo phải xem xét đến các yếu tố về nguồn nhân lực (đội ngũ giảng viên, nhân viên hỗ trợ đào tạo, nhân viên kĩ thuật…), tài lực, vật lực (nguồn tài chính, cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy) nhằm đáp ứng thực hiện thành công chuẩn đầu ra. Ở Việt Nam chuẩn đầu ra đến nay không còn là một khái niệm mới đối với các cơ sở giáo dục đào tạo. Theo yêu cầu của Bộ Giáo dục và Đào tạo tất cả các 1
chuyên ngành đào tạo ở các trường đại học, cao đẳng, học viện phải công bố chuẩn đầu ra trên website của nhà trường. Được phép của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Quốc phòng và Bộ Giáo dục và Đào tạo từ năm học 2002 – 2003, Học viện chính thức đào tạo hệ kỹ sư dân sự để phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc xây dựng chuẩn đầu ra cho chuyên ngành đào tạo là một yêu cầu bắt buộc của Bộ Giáo dục và Đào tạo đối với các cơ sở đào tạo, do vậy Học viện Kỹ thuật quân sự đã triển khai hoạt động trên từ năm 2010 bắt kịp với xu hướng phát triển giáo dục đào tạo ở Việt Nam và trên thế giới. Hiện nay, Học viện đã xây dựng chuẩn đầu ra đối với 10 ngành/chuyên ngành trình độ đại học – Hệ kỹ sư dân sự. Đối với giảng viên, CĐR là cơ sở để thiết kế lại nội dung giảng dạy; lựa chọn phương pháp dạy học tích cực, lượng hóa rõ ràng về các tiêu chí đánh giá kết quả học tập của sinh viên. Cũng qua đó thực hiện được tính tích cực trong giảng dạy. Với lí do trên, tác giả chọn đề tài “Ảnh hưởng của Chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy tại Học viện Kỹ thuật quân sự.” nhằm đánh giá những thay đổi của hoạt động giảng dạy của giảng viên từ khi ban hành CĐR đến nay. Từ đó làm rõ mức độ ảnh hưởng và cách thức ảnh hưởng của chẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy của giáo viên, qua đó đưa ra khuyến nghị đúng đắn cho giúp cho lãnh đạo Học viện có những điều chỉnh phù hợp với hoạt động này, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại Học viện Kỹ thuật quân sự hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu làm rõ mức độ cách thức ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy của giảng viên tại Học viện Kỹ thuật quân sự. Đề xuất và đưa ra những khuyến nghị góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại Học viện Kỹ thuật quân sự hiện nay. 3. Giới hạn nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu này chỉ giới hạn ở việc nghiên cứu ảnh hưởng của CĐR hệ dân sự tới hoạt động giảng dạy của giảng viên giảng dạy các môn chuyên ngành hệ kỹ sư dân sự đã giảng dạy từ khi chưa có chuẩn đầu ra đến nay. Đề tài tập trung xem xét các khía cạnh liên quan đến hoạt động giảng dạy cảu giảng viên trên 3 nội dung là việc chuẩn bị tài liệu giảng dạy, phương pháp giảng dạy và hoạt động kiểm tra đánh giá trên lớp của giảng viên. Nghiên cứu này được tiến hành tại 6 Khoa thuộc Học viện Kỹ thuật quân sự. 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu Nghiên cứu này tiến hành theo phương pháp định lượng. Nghiên cứu sẽ tiến hành khảo sát ý kiến của các giảng viên để tiến hành phân tích ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy của giảng viên. 4.1. Mẫu nghiên cứu Nghiên cứu được tiến hành trên các giảng viên giảng dạy các môn chuyên ngành hệ kỹ sư dân sự đã giảng dạy từ khi chưa có chuẩn đầu ra đến nay của 6 khoa tại Học viện Kỹ thuật quân sự. 4.2. Phương pháp thu thập thông tin Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tiến hành thông qua khảo cứu tài liệu, các bài báo, các công trình nghiên cứu khoa học có liên quan. Thông qua phân tích tổng hợp lý thuyết, phân loại hệ thống hoá và khái quát hoá lý thuyết là cơ sở lý luận cho đề tài. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Bảng hỏi được xây dựng dựa theo mô hình nghiên cứu của đề tài nhằm thu thập thông tin đưa vào xử lý, phân tích kết quả khảo sát. Sau khi đã khảo sát và phân tích kết quả nghiên cứu, tác giả có thể sử dụng phương pháp phỏng vấn để thu thập thêm thông tin góp phần chứng minh tính đúng đắn khách quan của vấn đề nghiên cứu. 4.3. Công cụ nghiên cứu * Thiết kế công cụ nghiên cứu Mục đích: Hình thành sơ bộ nội dung để tìm hiểu ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy của giảng viên. Xây dựng nội dung công cụ nghiên cứu: Tác giả tiến hành khai thác từ các nguồn: Tham khảo ý kiến của giảng viên hướng dẫn luận văn; Tìm các nội dung từ các công trình có liên quan đến luận văn. * Khảo sát thử và đánh giá công cụ nghiên cứu Mục đích: Kiểm tra độ tin cậy của bảng hỏi và các nhân tố trong bảng hỏi, kiểm tra hệ số tương quan của từng câu hỏi với bảng hỏi và các nhân tố trong bảng hỏi. Trên cơ sở đó chỉnh sửa hoặc loại bỏ các câu chưa đạt yêu cầu. Khách thể khảo sát thử: 60 giảng viên đã giảng dạy chuyên ngành hệ dân sự từ trước khi có CĐR đến nay của 6 khoa tại Học viện Kỹ thuật quân sự. 3
5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi 1: Chuẩn đầu ra ảnh hưởng như thế nào tới việc chuẩn bị tài liệu giảng dạy của giảng viên? Câu hỏi 2: Chuẩn đầu ra ảnh hưởng như thế nào tới phương pháp giảng dạy của giảng viên? Câu hỏi 3: Chuẩn đầu ra ảnh hưởng như thế nào tới hoạt động kiểm tra đánh giá trên lớp của giảng viên? 5.2. Giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết thứ nhất: Chuẩn đầu ra đã có ảnh hưởng đáng kể tới việc chuẩn bị tài liệu giảng dạy của giảng viên. Giả thuyết thứ hai: Chuẩn đầu ra đã tạo ra những thay đổi theo hướng tích cực tới phương pháp giảng dạy của giảng viên. Giả thiết thứ ba: Chuẩn đầu ra đã tạo ra những thay đổi theo hướng tích cực tới hoạt động kiểm tra đánh giá trên lớp của giảng viên. 5.3. Khung lý thuyết của đề tài Trên cơ sở phân tích các khái niệm của chuẩn đầu ra, hoạt động giảng dạy (tài liệu giảng dạy, phương pháp giảng dạy và hoạt động kiểm tra đánh giá) đã trình bày ở phần cơ sở lý luận của nghiên cứu, tác giả khái quát khung lý thuyết nghiên cứu của đề tài qua sơ đồ 1 sau: Chuẩn đầu ra Hoạt động giảng dạy Tài liệu Phương pháp Kiểm tra đánh giảng dạy giảng dạy giá trên lớp Hình 1.1 Sơ đồ khung lý thuyết nghiên cứu của đề tài 4
6. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu của đề tài 6.1. Khách thể nghiên cứu Giảng viên giảng dạy tại Học viện Kỹ thuật quân sự. 6.2. Đối tượng nghiên cứu Ảnh hưởng của chuẩn đầu ra đến hoạt động giảng dạy tại Học viện Kỹ thuật quân sự. 7. Phạm vi, thời gian nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu và phân tích ảnh hưởng của chuẩn đầu ra tới hoạt động giảng dạy của các giảng viên đã giảng dạy từ trước khi có chuẩn đầu ra đến nay, giảng dạy các môn chuyên ngành cho đối tượng sinh viên hệ kỹ sư dân sự tại 6 khoa trong phạm vi Học viện Kỹ thuật quân sự. - Về thời gian khảo sát: Từ tháng 01 /2017 đến tháng 11/2017. 8. Kết cấu của luận văn Luận văn bao gồm các phần mở đầu, 3 chương, kết luận, khuyến nghị, phụ lục được trình bày như sau: Mở đầu Chương 1. Cơ sở lý luận và tổng quan của vấn đề nghiên cứu Chương 2. Phương pháp nghiên cứu Chương 3. Kết quả nghiên cứu Kết luận, khuyến nghị Phụ lục 5
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.1.1.1. Mục tiêu đào tạo Có rất nhiều khái niệm khác nhau về mục tiêu đào tạo, tựu chung đều nhằm làm sáng tỏ các lĩnh vực, các hợp phần cấu thành mục tiêu đào tạo, ví dụ như một số định nghĩa sau: Mục tiêu đào tạo là kiến thức, kỹ năng hay thái độ cụ thể mà một sinh viên sẽ thu nhận được như là một kết quả của hoạt động đào tạo [30]. Mục tiêu đào tạo mô tả những gì sinh viên biết hoặc có thể thực hiện vào cuối khóa học mà trước đó họ chưa biết và chưa thực hiện được [31]. Mục tiêu đào tạo thường được coi là các tiêu chí về mặt hành vi giúp xác định xem liệu các sinh viên có đạt được những mục tiêu giáo dục của chương trình và cuối cùng là giúp xác định có đạt được mục đích tổng thể của chương trình [29]. “Mục tiêu không chỉ đơn thuần là đích tận cùng, mục tiêu còn là những điểm mốc tham chiếu (trung gian) dùng để đánh giá sự tiến triển và để xác định xem hoạt động có đi đúng hướng không. Không có mục tiêu rõ ràng, tường minh, chúng ta không thể đánh giá mức độ thành công của hoạt động và cũng không thể nhận biết hoạt động có đi chệch hướng hay không, chệch đến mức nào và làm thế nào để điều chỉnh cho đúng hướng” – theo tác giả Trần Khánh Đức – Đại học Quốc gia Hà Nội [7]. Như vậy, theo tác giả mục tiêu đào tạo là một tuyên bố về kết quả đào tạo hay nói cách khác là một tuyên bố về những gì sinh viên sẽ đạt được sau khóa đào tạo. 1.1.1.2. Chuẩn đầu ra Khái niệm về chuẩn đầu ra đã được nhiều tác giả, đồng tác giả và các cơ quan quản lý đưa ra, ở đây tác giả xin đưa ra một số khái niệm về CĐR như sau: CĐR là tuyên bố về những gì người học biết/hiểu và có thể chứng minh sau khi hoàn thành một quá trình học tập[19]. 6
Theo ECTS, EU, 2004: Chuẩn đầu ra là sự mô tả những gì người học mong đợi được biết, hiểu hoặc có khả năng chứng minh sau khi kết thúc một quá trình học tập [20]. Theo tác giả Stepphen Adam (2006) trong bài “Giới thiệu về CĐR: xem xét đặc điểm, chức năng, vị trí của CĐR với những tiêu chuẩn của các trường đại học ở Châu âu” CĐR được định nghĩa như sau: “CĐR là một khái niệm mà người học cần biết, hiểu và có thể ứng dụng vào cuối giai đoạn của quá trình học tập” [32]. CĐR là sự tuyên bố rõ ràng những gì mà người học sẽ biết hoặc có khả năng làm được khi kết thúc một hoạt động học tập. CĐR thường được biểu đạt như kiến thức, kỹ năng hoặc thái độ. CĐR có thể xuất phát từ đánh giá các yêu cầu là xác định khoảng cách giữa điều kiện hiện tại với điều kiện mong muốn. CĐR là sự tuyên bố mà nó mô tả điều kiện mong muốn về kiến thức, kĩ năng hoặc thái độ để hoàn thành các yêu cầu [19]. Theo hướng dẫn xây dựng và công bố CĐR ngành đào tạo số 2196/BGDĐT - GDĐH do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành ngày 22 tháng 4 năm 2010 đã đưa ra khái niệm CĐR ngành đào tạo[1]. “Chuẩn đầu ra là quy định về nội dung kiến thức chuyên môn; kỹ năng thực hành, khả năng nhận thức công nghệ và giải quyết vấn đề; công việc mà người học có thể đảm nhận sau khi tốt nghiệp và các yêu cầu đặc thù khác đối với từng trình độ, ngành đào tạo”. Như vậy: các định nghĩa ở trên về CĐR đều tựu chung ở những điểm chung sau: CĐR là một khái niệm về những gì mà người học dự kiến có thể đạt được vào cuối môn học/khóa học. Những định nghĩa nói trên có một điểm chung là xem xét chính xác những gì mà người học có thể tiếp thu được về kiến thức, kỹ năng, thái độ khi họ hoàn thành khóa học. * Mục đích xây dựng và công bố chuẩn đầu ra Theo công văn số 2196/BGDĐT – GDĐH, mục đích của việc xây dựng và công bố CĐR nhằm: (1) Công khai với xã hội về năng lực đào tạo và các điều kiện đảm bảo chất lượng của trường để người học, phụ huynh, nhà tuyển dụng biết và giám sát; Thực hiện những cam kết của nhà trường với xã hội về chất lượng đào tạo để cán bộ quản lý, giảng viên và người học nỗ lực vươn lên trong giảng dạy và học tập; Đổi mới công tác quản lý đào tạo, đổi mới phương pháp 7
giảng dạy, phương pháp kiểm tra đánh giá và đổi mới phương pháp học tập; đồng thời, xác định rõ nghĩa vụ và nâng cao trách nhiệm của đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên trong các hoạt động giảng dạy, phục vụ giảng dạy và quản lý nhằm giúp người học vươn lên trong học tập và tự học để đạt CĐR; (2) Công khai để người học biết được các kiến thức sẽ được trang bị sau khi tốt nghiệp một chuyên ngành, một trình độ về chuẩn năng lực nghề nghiệp, về kiến thức chuyên môn, kỹ năng thực hành, khả năng nhận thức và giải quyết vấn đề, công việc mà người học có thể đảm nhận sau khi tốt nghiệp; (3) Tạo cơ hội tăng cường hợp tác, gắn kết giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào tạo và sử dụng nhân lực cho xã hội, đáp ứng yêu cầu của các nhà sử dụng lao động. Ngoài tên ngành đào tạo, trình độ đào tạo, Hướng dẫn cũng quy định nội dung của chuẩn đầu ra bao gồm: yêu cầu về kiến thức, kỹ năng (kỹ năng cứng và kỹ năng mềm), thái độ. Bên cạnh đó, còn có các nội dung khác đó là: vị trí làm việc của người học sau khi tốt nghiệp; khả năng học tập nâng cao trình độ sau khi ra trường; các chương trình, tài liệu, chuẩn quốc tế mà nhà trường tham khảo [1]. 1.1.1.3. Ảnh hưởng Ảnh hưởng đề cập đến tác động bên ngoài, có thể là “một biểu hiện trên khuôn mặt, trong giọng nói, hoặc cử chỉ được xem như là một giá trị về ảnh hưởng” (APA 2006). Thuật ngữ ảnh hưởng có thể dùng để chỉ một phản ứng theo bản năng đối với tác nhân kích thích trước quá trình nhận thức điển hình được coi là cần thiết cho sự hình thành một cảm xúc phức tạp hơn. Robert B. Zajonc khẳng định phản ứng kích thích này là phần cơ bản của con người, và nó là phản ứng chi phối đối với cơ quan thấp hơn. Phản ứng tình cảm có thể xảy ra mà không cần mã hóa nhận thức và nhận thức sâu rộng, và có thể được thực hiện sớm hơn với sự tin cậy cao hơn các phán đoán của nhận thức (Zajonc 1980). Nhiều nhà lý thuyết như Lazarus (1982) xem ảnh hưởng như là tiền nhận thức. Ảnh hưởng được cho là chỉ được tạo ra sau khi một số lượng nhất định thông tin của quá trình nhận thức được hoàn thành. Theo quan điểm này, một phản ứng tình cảm, như việc thích, không thích, đánh giá, hay cảm giác dễ chịu hay không hài lòng, là dựa trên một quá trình tiền nhận thức, trong đó một loạt các suy xét đúng 8
đắn được thực hiện và các tính năng được xác định, đã kiểm tra giá trị, và đánh giá đối với đóng góp của chúng (Brewin 1989). Một số học giả như Lerner và Kelttner (2000) lập luận rằng, ảnh hưởng có thể được cả trước và sau khi nhận thức, với những suy nghĩ đang được tạo ra bởi sự phản ứng lại của cảm xúc ban đầu, và xa hơn nữa ảnh hưởng được tạo ra bởi những suy nghĩ. Damasio (1994) cho rằng ảnh hưởng là cần thiết để kích thích những phương thức hợp lý hơn của nhận thức. 1.1.1.4. Hoạt động giảng dạy Khái niệm hoạt động giảng dạy được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tựu chung đều nhằm làm sáng tỏ các lĩnh vực, các hợp phần cấu thành hoạt động giảng dạy, ví dụ như một số định nghĩa sau: Arreola (1986) cho rằng một định nghĩa hoàn chỉnh về dạy học phải bao gồm ba khía cạnh: sự thông thạo nội dung giảng dạy, đặc điểm và kỹ năng chuyển tải nội dung, kỹ năng thiết kế bài giảng [17]. Kế thừa công trình của Arreola (1986) và Centra (1977), William (1989) xây dựng định nghĩa hoạt động giảng dạy bậc đại học bao gồm bảy phương diện sau, đó là: Thông thạo nội dung môn học, phát triển chương trình, thiết kế hóa học, chuyển tải kiến thức, Sẵn sàng hỗ trợ người học, đáp ứng các yêu cầu hành chính [27]. Theo Fink (2002), hoạt động giảng dạy có thể được xem như là một quá trìnhtương tác giữa người dạy và người học. Quá trình này diễn ra trong một ngữ cảnh nào đó và ngữ cảnh này có thể ảnh hưởng đến sự thành công của tương tác. [21]. Biggs (1999) mô tả hoạt động giảng dạy như một hệ thống cân bằng, trong đó tất cả các thành phần hỗ trợ lẫn nhau. Các thành phần quan trọng của hoạt động giảng dạy bao gồm: chương trình giảng dạy, phương pháp giảng dạy, quá trình đánh giá, bầu không khí lớp học và môi trường thể chế [19]. Hoạt động dạy là hoạt động của nhà giáo dục nhằm tạo ra, tổ chức và hướng dẫn hoạt động học của người được giáo dục, nhờ đó mà ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách của người học theo mục đích giáo dục. Cấu trúc của hoạt động dạy bao gồm: dự báo mục tiêu và kế hoạch hóa biện pháp giáo dục; thông báo và chỉ dẫn (giúp đỡ); tổ chức (phân công phối hợp…) và khuyến khích hoạt động học; chẩn đoán và điều chỉnh hoạt động học; đánh giá tiến độ và kết quả của quá trình sư phạm. 9
Như vậy, hoạt động giảng dạy đại học tồn tại như là một hệ thống với các nhân tố cơ bản như: “Mục đích và nhiệm vụ dạy học, nội dung dạy học, phương pháp, phương tiện dạy học, hoạt động của giảng viên và sinh viên…và “các nhân tố của quá trình dạy học không tồn tại biệt lập với nhau, chúng có quan hệ, tác động qua lại một cách biện chứng, phản ánh tính quy luật của quá trình dạy học”. 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa đào tạo theo chuẩn đầu ra và yêu cầu đối với giảng viên trong quá trình giảng dạy 1.1.2.1. Vai trò và ý nghĩa đào tạo theo chuẩn đầu ra trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay Nhìn nhận từ cả góc độ lý luận và thực tiễn, triết lý: “Giáo dục cho tất cả mọi người - Tất cả cho sự nghiệp giáo dục” (Education for All - All for Education) luôn thể hiện rõ mối quan hệ giữa đào tạo nguồn nhân lực với yêu cầu phát triển kinh tế xã hội. Triết lý đó định hướng cho các hoạt động đào tạo phải dựa trên thể chế chính trị, đường lối lãnh đạo và chính sách quốc gia, gắn với mô hình phát triển và phương thức quản lý xã hội, với thành quả nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng khoa học và công nghệ, với truyền thống và bản sắc văn hóa dân tộc, tiềm lực an ninh quốc phòng của một quốc gia nhằm phát triển kinh tế xã hội. Trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập, sự điều tiết của nền kinh tế thị trường và đặc biệt là sự phát triển của khoa học và công nghệ, trong đó có cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và phong trào khởi nghiệp; Việt Nam đã là một quốc gia thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (World Trade Organization - WTO), thành viên của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations - ASEAN), đang nỗ lực tham gia các hoạt động đã thống nhất trong các Diễn đàn hợp tác Á - Âu (The Asia-Europe Meeting - ASEM) và gần đây là một thành viên đàm phán Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (Trans - Paciílc Strategic Economic Partnership Agreement - TPP). Với vị thế và trách nhiệm với các điều khoản đã ký kết, Việt Nam vừa phát huy các lợi thế để phát triển, những cũng phải đối mặt với các thử thách về chuẩn nguồn nhân lực (trên các bình diện quốc gia, khu vực và quốc tế), trong đó có các vấn đề về số lượng, cơ cấu, đặc biệt là phẩm chất và năng lực những người lao động được đào tạo trong các cơ sở đào tạo phải thỏa mãn được yêu cầu sử dụng nguồn nhân lực của xã hội; nói cách khác là phải đạt được CĐR đã xác định và công bố. 10