Luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội: Công tác xã hội trong bệnh viện tâm thần Hải Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

142
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng, tìm hiểu nhu cầu hoạt động CTXH trong chăm sóc, điều trị và phục hồi bệnh nhân tại bệnh viện tâm thần Hải Dương và vai trò của NVCTXH trong bệnh viện tâm thần. Từ đó đề xuất một số giải pháp đối với các bên liên quan nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động CTXH chuyên nghiệp trong bệnh viện tâm thần nói riêng và các bệnh viện nói chung. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội: Công tác xã hội trong bệnh viện tâm thần Hải Dương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------- NGUYỄN THỊ NGUYỆT CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG BỆNH VIỆN TÂM THẦN HẢI DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Công tác xã hội Hà Nội – 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------- NGUYỄN THỊ NGUYỆT CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG BỆNH VIỆN TÂM THẦN HẢI DƢƠNG Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60 90 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐỖ THỊ NGỌC PHƢƠNG Hà Nội – 2016
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn thạc sĩ ngành Công tác xã hội với đề tài “Công tác xã hội trong bệnh viện tâm thần Hải Dương” tôi đã nhận được rất nhiều sự trợ giúp, hướng dẫn. Để hoàn thành nghiên cứu này, trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn nhà trường cùng các thầy cô giáo trong khoa Xã hội học, bộ môn Công tác xã hội - trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo, TS. Đỗ Thị Ngọc Phương đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ và chỉ bảo tôi tận tình trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Xã hội học nói chung và bộ môn Công tác xã hội nói riêng đã giảng dạy, cung cấp cho tôi những hệ thống kiến thức bổ ích, để vận dụng hoàn thành nghiên cứu này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến giám đốc, nhân viên y tế, nhân viên tổ công tác xã hội, bệnh viện tâm thần Hải Dương tỉnh Hải Dương đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện nghiên cứu. Đồng thời tôi cũng cám ơn bệnh nhân, người nhà bệnh nhân bệnh viện tâm thần Hải Dương đã cung cấp cho tôi những thông tin bổ ích phục vụ cho nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn của mình đến gia đình, bạn bè, đây là nguồn động lực lớn đối với tôi, những người luôn bên cạnh, động viên, quan tâm đến tôi trong suốt thời gian thực hiện nghiên cứu. Đối với tôi nghiên cứu là một thành quả đáng khích lệ cho sự cố gắng của bản thân suốt quá trình dài. Vì thời gian và kinh nghiệm còn hạn chế cho nên nghiên cứu không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo, các bạn và những người quan tâm đến đề tài này. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn! Học viên Nguyễn Thị Nguyệt
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ....................................................................... 4 3. Ý nghĩa của nghiên cứu............................................................................... 10 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................. 11 5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................ 11 6. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 12 7. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................... 12 8. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................. 12 9. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 12 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................ 18 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA NGHIÊN CỨU......... 18 1.1. Các khái niệm công cụ ........................................................................... 18 1.1.1. Công tác xã hội ..................................................................................... 18 1.1.2. Nhân viên Công tác xã hội .................................................................... 21 1.1.3. Sức khỏe tâm thần ................................................................................. 23 1.1.4. Bệnh tâm thần ....................................................................................... 25 1.2. Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu ................................................. 26 1.2.1. Lý thuyết nhận thức hành vi .................................................................. 26 1.2.2. Lý thuyết vai trò .................................................................................... 28 1.2.3. Lý thuyết hệ thống ................................................................................. 31 1.3. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................ 33 1.3.1. Quá trình hình thành ............................................................................. 33 1.3.2.Nhiệm vụ chức năng ............................................................................... 34 1.3.3. Cơ cấu tổ chức ...................................................................................... 35 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CÔNG TÁC XÃ HỘI VÀ NHU CẦU VỀ CÔNG TÁC XÃ HỘI TẠI BỆNH VIỆN TÂM THẦN HẢI DƢƠNG ................................................................................................. 39
2.1. Thực trạng hoạt động công tác xã hội tại bệnh viện tâm thần Hải Dƣơng ............................................................................................................. 39 2.2. Nhu cầu hoạt động công tác xã hội của bệnh viện tâm thần Hải Dƣơng ............................................................................................................. 48 2.2.1. Nhu cầu của người nhà bệnh nhân về vai trò NVCTXH ........................... 48 2.2.2. Nhu cầu của bệnh viện về vai trò NVCTXH ......................................... 61 2.3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong bệnh viện tâm thần Hải Dƣơng ............................................................................................................. 64 2.3.1. Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò là người hỗ trợ ....................... 66 2.3.2. Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò là người giáo dục, hướng dẫn 71 2.3.3. Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò là người kết nối, trung gian ......... 72 2.3.4. Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò là người biện hộ ..................... 74 MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................... 78 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 92
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BHYT Bảo hiểm y tế CTXH Công tác xã hội CSSSTT Chăm sóc sức khỏe tâm thần LĐ - TBXH Lao động - Thương Binh - Xã hội NVCTXH Nhân viên công tác xã hội TW Trung ương WHO Tổ chức Y tế Thế giới
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu 2.1: Hiểu biết của người nhà bệnh nhân về nhân viên công tác xã hội .. 39 Biểu 2.2: Những hướng dẫn của NVCTXH đối với người bệnh .................... 43 Biểu 2.3: Hỗ trợ về tâm lý cho gia đình bệnh nhân ........................................ 46 Biểu 2.4: Khó khăn của người nhà bệnh nhân ................................................ 49 Biểu 2.5: Khó khăn về kinh tế của gia đình bệnh nhân .................................. 51 Biểu 2.6: Khó khăn về tâm lý của người nhà bệnh nhân ................................ 54 Biểu 2.7: Những khó khăn trong nắm bắt thông tin của người nhà bệnh nhân ........ 57 Biểu 2.8: Khó khăn liên quan đến phục hồi bệnh nhân tại gia đình và cộng đồng ... 60
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Công tác xã hội là một ngành khoa học và nó cũng như bao ngành khoa học khác đảm nhiệm sứ mệnh phát triển con người và xã hội. CTXH là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp các cá nhân, gia đình và cộng đồng nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cường chức năng xã hội, đồng thời thúc đẩy môi trường xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp cá nhân, gia đình và cộng đồng giải quyết và phòng ngừa các vấn đề xã hội góp phần đảm bảo an sinh xã hội, thúc đẩy con người và xã hội phát triển. CTXH tác động vào nhiều lĩnh vực của đời sống như: Y tế, giáo dục, trường học, tòa án, phúc lợi trẻ em, phúc lợi gia đình, dịch vụ xã hội cho nhóm người đặc biệt…vv. Tuy nhiên trong tất cả những lĩnh vực đó thì CTXH trong lĩnh vực y tế đang là một vấn đề mang tính thời sự, cấp bách và nan giải. Nói về y tế thì hiện nay vấn đề nâng cao sức khỏe cho mọi người là mục tiêu lớn, mục tiêu chiến lược của tổ chức y tế thế giới (WHO), của nhiều quốc gia phát triển và của cả ngành y tế nước ta. Sức khỏe là thước đo chung của mọi xã hội văn minh. Sức khỏe thể chất và sức khỏe tâm thần là hai khía cạnh không thể tách rời, trong đó sức khỏe tâm thần có một vai trò quan trọng trong nỗ lực chung để nâng cao chất lượng sống cho mọi người trong một xã hội phát triển. Sức khỏe tâm thần nói chung và tâm thần phân liệt nói riêng đang là một trong những nguyên nhân gây tàn phế hàng đầu trên thế giới. Ước tính toàn cầu có ít nhất 26 triệu người đang sống chung với bệnh tâm thần phân liệt. So với người bình thường, người mắc bệnh tâm thần phân liệt tử vong sớm hơn 15-20 năm, thất nghiệp nhiều hơn 6-7 lần và thường xuyên phải đối mặt với cảnh vô gia cư và các tổ chức tội phạm...Tại Việt Nam, ước tính có hơn 250.000 người mắc bệnh tâm thần phân liệt, những người này chủ yếu sống tại gia đình và không có việc làm. Điều tra dịch tễ lâm sàng 10 bệnh 1
tâm thần ở các địa điểm thuộc tám vùng kinh tế, xã hội khác nhau trong cả nước trong thời gian ba năm (2000-2002) cho thấy tỷ lệ mắc 10 chứng bệnh tâm thần thường gặp chiếm 14.9% dân số. Nghiên cứu phối hợp giữa Bộ Y tế và UNICEF năm 2003 ở nhóm thanh thiếu niên độ tuổi 14-25 cho thấy 32% cảm thấy buồn chán về cuộc sống, 21% cảm thấy thất vọng về tương lai, 0,5% đã từng tự tử và 2,8% đã từng có hành động tự làm hại bản thân. Bộ Y tế ước tính, chỉ với 10 dạng bệnh tâm thần phổ biến, ở Việt Nam đã có không dưới 12 triệu ngừơi cần có sự CSSKTT. Theo nghiên cứu quy mô lớn, đa quốc gia của WHO, tỷ lệ rối nhiễu tâm trí ở các nước đang phát triển chiếm 25-30% dân số. Khoảng 20% trong số đó thuộc nhóm loạn thần, còn lại 80% là nhóm cá bệnh tâm căn như trầm cảm, lo âu, rối loạn liên quan đến stress, rối nhiễu hành vi, rối loạn tâm thần do nghiện chất, nghiện rượu. Tuy nhiên, việc điều trị hiện nay mới chỉ tập trung vào các đối tượng động kinh, tâm thần phân liệt và các bệnh rối loạn tâm thần nặng. Nhóm bệnh có tỷ lệ mắc cao trong cộng đồng và các bệnh có khả năng điều trị được như các rối nhiễu tâm trí dạng trầm cảm, lo âu, mất ngủ, nghiện rượu… chiếm đến 80% gánh nặng bệnh tâm thần cộng đồng chưa là trọng tâm của chương trình CSSKTT cộng đồng. Chăm sóc sức khoẻ tâm trí phụ nữ mang thai, trẻ em và thanh thiếu niên vẫn chưa được quan tâm và chưa có dịch vụ tại cộng đồng. Con số này chưa kể đến các bệnh nhân giấu bệnh, không biết mình có bệnh hoặc khi tới bệnh viện căn bệnh đã ở tình trạng rất xấu [20]. Những con số này cho thấy sức khỏe tâm thần hiện nay đang là một vấn đề cần được quan tâm từ nhiều cấp, ban ngành. Tuy nhiên có một thực tế là lĩnh vực sức khỏe tâm thần đang gặp phải nhiều vấn đề khó khăn mà vấn đề giải quyết nó hiện còn đang là bài toán cần lời giải. Hệ thống dịch vụ và hệ thống thông tin về CSSKTT đảm bảo chất lượng lập kế hoạch, giám sát và đánh giá các dịch vụ CSSKTT còn nhiều bất cập. Nhiều dự án trợ giúp người yếu thế có sự kết hợp giữa Bộ LĐ - TBXH và Bộ Y tế chưa mang tính thiết thực cao. Đội ngũ bác sỹ về chăm sóc sức 2
khỏe tâm thần của nước ta còn thiếu nhiều, đặc biệt thiếu kiến thức và kỹ năng tiếp cận với người bệnh và phối hợp với các bên liên quan [24]. Do ảnh hưởng đến thần kinh nên các đối tượng rất khó tiếp cận. Đối với những bệnh tâm thần nặng thì bệnh nhân không điều chỉnh được hành vi, cảm xúc của mình nên quá trình điều trị kéo dài kết hợp với bệnh nhân khó hợp tác nên gây áp lực lớn đối với y bác sỹ, điều dưỡng và nhân viên chăm nuôi. CTXH trong bệnh viện có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tạo dựng mối quan hệ hài hòa giữa tinh thần và thể chất của người bệnh, giữa người bệnh với người thân, giữa người bệnh với những người xung quanh và với hệ thống nhân viên y tế. Sự có mặt của NVCTXH trong bệnh viện giúp quá trình khám và điều trị của bệnh nhân diễn ra nhanh hơn, hiệu quả hơn và chuyên nghiệp hơn. Điều này lại càng có ý nghĩa hơn khi người bệnh bị mắc các chứng về tâm thần. Bởi nguyên nhân gây nên bệnh một phần là do người bệnh không kiểm soát được cảm xúc. NVCTXH khi can thiệp tới tâm lý người bệnh sẽ giúp bệnh nhân mau bình phục hơn. Chính vì thế tại các nước phát triển, hầu hết các bệnh viện đều có phòng CTXH và đây là một trong những điều kiện được công nhận là hội viên của Hội các bệnh viện. Sự hỗ trợ của NVCTXH đã làm tăng thêm sự hài lòng của người bệnh và gia đình người bệnh khi đến điều trị tại bệnh viện. Tại Việt Nam, hình thành và phát triển nghề CTXH có vai trò rất quan trọng do đó ngày 15/3/2010, Thủ tướng Chính Phủ đã ban hành Quyết định 32/2010/QĐ - TTg về việc phê duyệt Đề án phát triển nghề CTXH giai đoạn 2010 - 2020, trong đó xác định rõ mục tiêu, nội dung hoạt động nhằm phát triển CTXH trở thành một nghề ở Việt Nam. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc hình thành và phát triển nghề CTXH trong các lĩnh vực y tế ở nước ta nói chung và CTXH trong bệnh viện tâm thần nói riêng. CTXH trong bệnh viện cũng đã bước đầu xuất hiện tại một số bệnh viện tuyến TW và tuyến tỉnh với cả đội ngũ chuyên nghiệp và không chuyên 3
như bệnh viện Nhi TW, bệnh viện Nhân dân 115, bệnh viện Nhi đồng 2, viện Huyết học và Truyền máu TW, bệnh viện Bạch Mai… Hoạt động này đã góp phần hỗ trợ cho bệnh nhân, người nhà và cán bộ y tế giảm tải những khó khăn, áp lực trong quá trình khám chữa bệnh. Trong khi đó vấn đề CTXH trong bệnh viện tâm thần là một vấn đề mới chưa có nhiều kinh nghiệm. Sự can thiệp của ngành trong vấn đề nâng cao sức khỏe tâm thần mới bắt đầu được vận dụng. Vì thế rất cần có những đề tài làm rõ nhu cầu, vai trò của CTXH trong bệnh viện tâm thần, trên cơ sở đó đề xuất với các bên liên quan những khuyến nghị, giải pháp hữu hiệu để xây dựng có hiệu quả mô hình CTXH chuyên nghiệp nâng cao sự hài lòng của người bệnh và người nhà bệnh nhân. Bệnh viện tâm thần Hải Dương là bệnh viện hạng II, là cơ sở khám chữa bệnh trực thuộc Sở Y tế Hải Dương có chức năng khám chữa bệnh và phục hồi chức năng cho người bệnh tâm thần trên toàn tỉnh Hải Dương. Mỗi năm công suất giường bệnh lên tới 120%. Tổng số lượt khám chữa bệnh năm 2015 là 24318 lần đạt tỉ lệ 121%. Để nâng cao chất lượng khám chữa bệnh, song song với các hoạt động y tế, bệnh viện cũng đã thành lập tổ CTXH vào năm 2016 để hỗ trợ người bệnh một cách tốt nhất. Vậy nhu cầu của bệnh viện về CTXH chuyên nghiệp hiện nay như thế nào? Thực trạng hoạt động CTXH ra sao? NVCTXH có những vai trò gì? Làm thế nào để chuyên nghiệp hóa dịch vụ CTXH tại bệnh viện hiện nay? Để trả lời những câu hỏi này tôi quyết định nghiên cứu đề tài “Công tác xã hội trong bệnh viện tâm thần Hải Dương”. 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Đề án “Phát triển nghề công tác xã hội trong ngành Y tế giai đoạn 2011-2020” ban hành kèm theo Quyết định số 2514/QĐ - BYT ngày 15/7/2011 của Bộ trưởng Bộ Y tế. Đề án với mục tiêu hình thành và phát triển nghề CTXH trong ngành y tế, góp phần tăng cường chất lượng, hiệu quả của 4
sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Hoạt động khảo sát thực trạng về nhu cầu triển khai CTXH trong ngành Y tế được Viện Chiến lược và Chính sách Y tế và Trung tâm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Dân số - Y tế thực hiện. Từ tháng 5/2010 đến tháng 4/2011, Trung tâm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Dân số - Y tế đã tiến hành khảo sát nhanh về một số mô hình CTXH trong bệnh viện và cộng đồng. Nghiên cứu đã chỉ ra: Hiện tại ở cả 3 cấp độ hoạt động của ngành y tế (tại cộng đồng, trong bệnh viện và ở cấp độ hoạch định chính sách) đều thiếu hoặt ít có sự tham gia của CTXH [1]. Tuy nhiên nghiên cứu cũng chưa chỉ ra được thực trạng nhân lực, nhu cầu phát triển và đánh giá những kết quả cụ thể của NVCTXH trong các bệnh viện. Sự ra đời Đề án 1215/QĐ - TTG theo quyết định của Thủ tướng chính phủ, ngày 22/7/2011 “Trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng giai đoạn 2011 - 2020”. Mục tiêu của đề án là huy động sự tham gia của xã hội, nhất là gia đình, cộng đồng, trợ giúp về vật chất và tinh thần, phục hồi chức năng cho người tâm thần để họ ổn định cuộc sống, phòng ngừa người rối nhiễu tâm trí, góp phần đảm bảo an sinh xã hội [4]. Một trong những giải pháp để thực hiện điều này là: Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học trên các lĩnh vực phòng ngừa, can thiệp sớm, trị liệu tâm lý và phục hồi chức năng cho người rối nhiễu tâm trí; Điều tra, khảo sát, xây dựng các chương trình trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người rối nhiễu tâm trí và người tâm thần dựa vào cộng đồng. Như vậy, nghiên cứu này còn đóng góp cho đề án một giải pháp thiết thực và có ý nghĩa quan trọng trong vấn đề trợ giúp xã hội cho người tâm thần. Báo cáo “Đánh giá thực trạng hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần” thuộc quản lý của Bộ LĐ - TBXH được triển khai với sự hợp tác giữa Trung tâm Nghiên cứu & Đào tạo Phát triển Cộng đồng (RTCCD) và Cục Bảo trợ xã hội với mục tiêu chính là đánh giá thực trạng hệ thống dịch vụ chăm sóc người bệnh tâm thần từ đó đưa ra các kiến nghị định hướng hành động cho kế 5
hoạch toàn quốc giai đoạn 2011 - 2020 [20]. Đóng góp lớn nhất của báo cáo là đã thống kê và chỉ ra số lượng bệnh nhân tâm thần trên cả nước, thực trạng hệ thống dịch vụ chăm sóc, nhu cầu chăm sóc bệnh nhân tâm thần của một số tỉnh và kiến nghị. Tuy báo cáo không đề cập đến sự tham gia của CTXH song nó đã cung cấp một số kiến nghị là gợi ý để phát triển mô hình CTXH tại cộng đồng. Dự án “Những đổi mới cơ bản” với mục tiêu nhằm tăng cường chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người lớn và trẻ nhỏ. Dự án này do Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng về sức khỏe tâm thần và Khoa giảng dạy các môn Khoa học Sức khỏe, Đại học Simon Fraser (Canada) phối hợp thực hiện. Để cung cấp những dịch vụ CSSKTT cho những cá nhân dễ bị tổn thương trong xã hội, dự án cung cấp hai hoạt động: Thứ nhất, đào tạo đội ngũ nhân viên y tế chuyên môn về sức khỏe tâm thần để điều trị cho các bệnh nhân lớn tuổi mắc chứng bệnh rối loạn cảm xúc và trầm cảm. Thứ hai, cung cấp dịch vụ tư vấn qua điện thoại và hỗ trợ cho các gia đình có bệnh nhi gặp chứng rối loạn hành vi. Dự án được triển khai tại một số tỉnh thành của Việt Nam và đã điều trị cho khoảng 4.250 bệnh nhân mắc chứng trầm cảm, trong đó 1.280 người bệnh đã có những chuyển biến tích cực, 740 trẻ nhỏ và gia đình các em được chuyên gia huấn luyện trong vòng 3 năm. Tuy đây không phải là một nghiên cứu rõ ràng về CTXH trong lĩnh vực CSSKTT nhưng dự án đã đề cập tới những đối tượng đáng lưu tâm nhất và những cách thức hỗ trợ họ một cách hiệu quả. Hội thảo quốc tế với chủ đề “Phát triển Công tác xã hội với chăm sóc sức khỏe tâm thần ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập” do Trường Đại học Lao động - Xã hội phối hợp với Đại học tổng hợp South Carolina (Mỹ) tổ chức vào ngày 3/6/2014, tại Hà Nội. Hội thảo đề cập sâu sắc tới các vấn đề thông qua các tham luận khoa học: Đào tạo CTXH và CTXH trong lĩnh vực CSSKTT - kinh nghiệm của Hoa Kỳ và Đại học South Carolina; Vai trò, 6
nhiệm vụ của CTXH trong hệ thống CSSKTT; Lồng ghép CTXH vào hệ thống CSSKTT đã có sẵn, kinh nghiệm quốc tế và một vài quan sát tại Việt Nam; Định hướng của Việt Nam trong phát triển CTXH trong CSSKTT và những thách thức. Những bản tham luận này là tiền đề đánh dấu sự phát triển của CTXH nói chung và lĩnh vực CTXH trong CSSKTT nói riêng. Bên cạnh đó, với sự tham gia đầy đủ của các bên liên quan, hội thảo cũng đưa ra được kế hoạch chung và phương án hợp tác cụ thể về phát triển CTXH với chăm sóc sức khỏe toàn dân. Nghiên cứu “Dịch tễ học rối nhiễu tâm trí và mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng” của Bác sỹ.Tiến sỹ Trần Tuấn. Bài viết trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học Chăm sóc sức khỏe tinh thần tại Hà Nội tháng 1 năm 2008 được Hội Khoa học Tâm lý - Giáo dục Việt Nam xuất bản. Tác giả trình bày gánh nặng của bệnh tâm thần trong xã hội cùng cơ sở khoa học của công tác phát hiện sớm, can thiệp điều trị sớm rối nhiễu tâm trí. Đồng thời, trên cơ sở khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới cho công tác CSSKTT ở các nước đang phát triển, tác giả xây dựng mô hình CSSKTT dựa vào cộng đồng và khuyến cáo các bước đi thực tế trong điều kiện hiện nay của nước ta. Thành công của nghiên cứu đã chỉ ra cụ thể mục tiêu, ai tham gia, ai làm gì trong mô hình chăm sóc rối nhiễu tâm trí dựa vào cộng đồng. Nghiên cứu “Đánh giá các mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần phát triển bởi các tổ chức phi chính phủ ở Việt Nam”. Với sự thống nhất giữa Bộ LĐ - TBXH - WHO - UNICEF, Cục Bảo trợ xã hội đã hợp tác, tổ chức nghiên cứu với Trung tâm Nghiên cứu Đào tạo và Phát triển Cộng đồng (RTCCD) làm rõ vấn đề nên chú trọng cải thiện và mở rộng mạng lưới các trung tâm Bảo trợ xã hội hay chú trọng vào phát triển hệ thống điều trị, chăm sóc và phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng cho các bệnh nhân tâm thần. Bên cạnh đó một số vấn đề khác cũng được làm rõ như: Quy mô của các dịch vụ CSSKTT và phục hồi chức năng cho người bệnh tâm thần do các NGO cung 7
cấp đến đâu? Cụ thể gồm những dịch vụ gì? Chất lượng ra sao? Tính bền vững của các dịch vụ này? Và những bài học rút ra cho Bộ LĐ - TBXH nhằm phục vụ cho tiến trình phát triển đề án quốc gia về củng cố hệ thống bảo trợ xã hội và CSSKTT dựa vào cộng đồng trong giai đoạn 2011 - 2020 [19]. Tham luận khoa học “Tiếp cận vốn xã hội với công tác xã hội trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần cho người cao tuổi nhằm đảm bảo an sinh xã hội” của Phó Giáo sư.Tiến sỹ Nguyễn Hồi Loan. Tham luận chỉ ra rằng vốn xã hội là tổng thể những yếu tố hỗ trợ cuộc sống cộng đồng và qua đó đẩy mạnh sự phát triển xã hội, còn gọi là mạng lưới xã hội. Tham luận còn chỉ ra những thành phần tham gia vào vốn xã hội trong CSSKTT cho người cao tuổi bao gồm: Mạng lưới cán bộ y tế xã phường, quận, huyện, chính quyền cơ sở, thôn/tổ dân phố, người dân trên địa bàn; mạng lưới cộng tác viên: Hội người cao tuổi, hội phụ nữ, hội cựu chiến binh, hội doanh nghiệp, đoàn thanh niên, hội chữ thập đỏ và những người tình nguyện; gia đình người thân; người cao tuổi [22]. Tham luận đã chỉ ra những nguồn lực hữu hiệu trong điều trị, chăm sóc vấn đề sức khỏe tâm thần cho người cao tuổi. Bài báo “Công tác xã hội trong chăm sóc sức khỏe tâm thần ở Việt Nam” của tác giả Thân Trung Dũng (đăng trên tạp chí Gia đình và Trẻ em - trang 16, số 47, ngày 24/11/2011) đã nêu được thực trạng CSSKTT của CTXH và đề ra một số giải pháp thúc đẩy tiến trình CSSKTT. Đây là bài viết mang tính khái quát và cũng là gợi ý cho những nghiên cứu mang tính chuyên sâu và cụ thể hơn về vai trò CTXH trong bệnh viện tâm thần tại Việt Nam. Bài viết “Công tác xã hội trong chăm sóc sức khỏe tâm thần” của BS.TS Trần Tuấn, phục vụ trong hội thảo Quốc tế về phát triển nghề CTXH tại Đà Nẵng, ngày 3 - 4 tháng 11 năm 2009. Bài viết cung cấp thông tin làm sáng tỏ câu hỏi “Người làm công tác xã hội tham gia đến đâu trong tiến trình chăm sóc sức khỏe tâm thần?”. 8
Tập bài giảng “Công tác xã hội trong chăm sóc sức khỏe tâm thần” của Cục Bảo trợ xã hội thuộc Bộ LĐ - TBXH thuộc chương trình đào tạo, bồi dưỡng nghề cho cán bộ tuyến cơ sở theo đề án 32. Tập tài liệu nêu khá rõ những nội dung CSSKTT tại cộng đồng và vai trò của CTXH. Những kết quả của tập bài giảng này nhằm hỗ trợ viên chức, nhân viên và cộng tác viên CTXH tuyến cơ sở (thôn, ấp, bản) hiểu sâu và hình dung cụ thể hướng thực hành những hoạt động trợ giúp người bệnh tâm thần trong trung tâm và cộng đồng. Trang bị và nâng cao nhận thức, kỹ năng, thái độ cho họ về công tác CSSKTT tại cộng đồng. Một số những nghiên cứu điều tra về số lượng tâm thần học nghiên cứu chuyên môn từ năm 1992 đến nay do các nhóm bác sỹ và các cơ quan chuyên môn tâm thần thực hiện, ví dụ: “Nhìn chung một số thống kê, điều tra cơ bản về bệnh tâm thần phân liệt ở Việt Nam” của Nguyễn Văn Sim (1996) đăng trên thông tin y học Hội tâm thần học Việt Nam; “Dịch tễ và thống kê ứng dụng trong nghiên cứu khoa học” của trường Đại học Y khoa Thái Bình (1996)…“Lo âu trầm cảm trong thực hành tâm thần học” của Nguyễn Viết Thiêm (2001), đăng trên nội san Tâm thần học, Hội tâm thần Việt Nam; “Nghiên cứu rối loạn trầm cảm tại một phường dân cư thành phố Hà Nội” của Trần Hữu Bình (2005) đăng trên nội san tâm thần học, Hội tâm thần Việt Nam, “Tâm lý học thần kinh” của Võ Thị Minh Trí (2003) của Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, “Giáo trình bài giảng dịch tễ học tâm thần” của Đặng Hoàng Hải (2010) của trường Đại học Y Hà Nội…đã cung cấp nhiều kiến thức chuyên môn và những con số liên tục tăng cùng những hiểu hiện triệu chứng nhiều thay đổi. Nghiên cứu này đóng góp to lớn vào sự đánh giá tầm quan trọng của vấn đề. Tuy nhiên những nghiên cứu này mới chủ yếu nghiêng theo hướng cung cấp kiến thức, điều tra xác định quy mô, số lượng chứ chưa sâu sát trong khía cạnh vai trò của CTXH trong CSSKTT và làm thế nào để CTXH có thể 9
giúp đỡ được các bệnh nhân tâm thần. Và sự can thiệp, giúp đỡ đó được biểu hiện bằng những biện pháp cụ thể như thế nào? Vậy nên xác định được điều đó, tôi mạnh dạn xây dựng đề tài này với mong muốn đi sâu vào nghiên cứu tình hình CTXH trong một bệnh viện cụ thể để có thể thấy được những tồn tại cũng như những yêu cầu về vai trò CTXH trong bệnh viện tâm thần. Nghiên cứu tìm ra những vai trò hỗ trợ của NVCXH đối với hệ thống nhân viên y tế, người bệnh, người nhà bệnh nhân trong bệnh viện. Và cuối cùng từ những kết quả thu nhận được từ cuộc nghiên cứu, đề xuất những giải pháp hoặc mô hình ứng dụng vào thực tiễn bệnh viện tâm thần. 3. Ý nghĩa của nghiên cứu 3.1. Ý nghĩa lý luận Nghiên cứu có cơ hội sử dụng một số lý thuyết CTXH nhằm lý giải một số vấn đề trong thực tiễn thông qua việc tìm hiểu và phân tích tình hình CSSKTT, người tâm thần tại bệnh viện tâm thần Hải Dương như: Lý thuyết nhận thức hành vi, lý thuyết hệ thống, lý thuyết vai trò và việc vận dụng những lý thuyết này trong thực hành CTXH chuyên nghiệp. Cung cấp cơ sở lý luận và khái niệm công cụ về CSSKTT tại Việt Nam và một số khái niệm liên quan. Đồng thời làm rõ việc vận dụng các phương pháp và kỹ năng CTXH trong quá trình nghiên cứu, củng cố sâu sắc hơn hiểu biết về các lý thuyết, phương pháp và kỹ năng CTXH đã được học và thực hành trong thực tiễn. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn góp phần làm sáng tỏ thực trạng sức khỏe tâm thần và hoạt động CTXH trong bệnh viện tâm thần Hải Dương. Đánh giá được nhu cầu và vai trò của NVCTXH trong lĩnh vực CSSKTT, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển hoạt động CTXH chuyên nghiệp trong bệnh viện tâm thần Hải Dương. 10
Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ ngành y tế về tiếp cận và hỗ trợ chữa trị chăm sóc người tâm thần trong bệnh viện, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các cán bộ làm CTXH trong nghiên cứu và hoạt động thực tiễn. Nghiên cứu còn là cơ hội cho học viên được vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế, tạo điều kiện cho học viên được tham gia vào các hoạt động CTXH trong bệnh viện, có cơ hội được chia sẻ, hỗ trợ đối với các đối tượng nghiên cứu. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích Đánh giá thực trạng, tìm hiểu nhu cầu hoạt động CTXH trong chăm sóc, điều trị và phục hồi bệnh nhân tại bệnh viện tâm thần Hải Dương và vai trò của NVCTXH trong bệnh viện tâm thần. Từ đó đề xuất một số giải pháp đối với các bên liên quan nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động CTXH chuyên nghiệp trong bệnh viện tâm thần nói riêng và các bệnh viện nói chung. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Làm rõ cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài nghiên cứu. Đánh giá thực trạng hoạt động CTXH tại bệnh viện tâm thần Hải Dương. Tìm hiểu nhu cầu hoạt động CTXH và vai trò của NVCTXH trong việc trợ giúp người bệnh tâm thần và người nhà bệnh nhân. Đề xuất một số giải pháp về tăng cường hoạt động CTXH chuyên nghiệp trong bệnh viện tâm thần để nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và hỗ trợ đối với các bệnh nhân trong bệnh viện. 5. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động công tác xã hội trong bệnh viện tâm thần Hải Dương. 11
5.2. Khách thể nghiên cứu Bệnh nhân tâm thần và người nhà bệnh nhân tại bệnh viện tâm thần Hải Dương tỉnh Hải Dương. Nhân viên y tế trong bệnh viện tâm thần Hải Dương. Nhân viên CTXH làm việc tại bệnh viện tâm thần Hải Dương. Một số ban ngành liên quan như: Phòng LĐTB-XH Thành Phố Hải Dương, Sở Y tế tỉnh Hải Dương. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Phạm vi thời gian Từ ngày 1/1/2015 - 20/9/2016. 6.2. Phạm vi không gian Bệnh viện tâm thần Hải Dương và một số địa điểm khác tại thành phố Hải Dương. 7. Câu hỏi nghiên cứu Nghiên cứu tập trung vào 2 câu hỏi sau: Câu hỏi 1:Thực trạng về hoạt động CTXH tại bệnh viện tâm thần Hải Dương ra sao? Câu hỏi 2: Nhu cầu hoạt động CTXH và vai trò của NVCTXH như thế nào trong việc khám bệnh, điều trị và hỗ trợ hòa nhập cho bệnh nhân tại bệnh viện tâm thần Hải Dương? 8. Giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết 1: Hoạt động CTXH trong bệnh viện tâm thần Hải Dương đã có những hiệu quả nhất định, tuy nhiên còn có một số khó khăn. Giả thuyết 2: Nhu cầu hoạt động CTXH trong bệnh viện tâm thần là rất cao và vai trò của NVCTXH trong bệnh viện tâm thần là rất quan trọng để hỗ trợ bệnh nhân khám và điều trị có hiệu quả. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng 4 phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp tập hợp và phân tích tài liệu, phương pháp trưng cầu ý kiến, phương pháp phỏng vấn sâu và phương pháp quan sát. 12
9.1. Phương pháp tập hợp và phân tích tài liệu Đề tài thu thập và phân tích tài liệu liên quan như: Các bài báo, tạp chí, các nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực CTXH trong CSSKTT. Kết quả phân tích tài liệu này được sử dụng trong phần tổng quan nghiên cứu của đề tài, chỉ ra tác giả đã đưa ra những kết quả nghiên cứu gì, hạn chế của những nghiên cứu này nhằm có cái nhìn tổng quan, phát hiện vấn đề. Những chính sách, văn bản, đề án, tài liệu về nội dung CSSKTT làm cơ sở pháp lý và tính cấp thiết cho việc nghiên cứu. Đồng thời những tài liệu này cũng cung cấp rất nhiều thông tin hữu ích để cá nhân tiến hành nghiên cứu luận văn. Tài liệu, báo cáo, đề án về công tác CSSKTT từ bệnh viện tâm thần Hải Dương để có thể đánh giá được công tác chăm sóc người bệnh tâm thần, sự can thiệp CTXH ở mức độ nào, những kế hoạch và định hướng của bệnh viện. Đề án, chương trình phát triển CTXH trong tỉnh được Sở Y tế và Phòng LĐ - TBXH cung cấp. Những tài liệu này đánh giá chung về tình hình CTXH trong ngành y tế nói chung và sự cần thiết phải xây dựng đội ngũ NVCTXH trong bệnh viện tâm thần Hải Dương nói riêng. 9.2. Phương pháp phỏng vấn sâu Trong nghiên cứu tôi đã tiến hành 17 cuộc phỏng vấn sâu. Cụ thể: Ban ngành liên quan: Lãnh đạo Phòng LĐ - TBXH (01 pvs); Lãnh đạo Sở Y tế Hải Dương (01 pvs). Bệnh viện tâm thần Hải Dương bao gồm: Giám đốc bệnh viện (01 pvs); Bác sỹ trưởng khoa (02 pvs); Y tá (01 pvs); Điều dưỡng (01 pvs); NVCTXH (03 pvs). Người nhà bệnh nhân (07 pvs). 13