Luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội: Hành vi bạo lực học đường của học sinh trường phổ thông trung học và giải pháp công tác xã hội trong việc phòng ngừa hành vi bạo lực của học sinh” (qua nghiên cứu trường hợp trường PTTH Nguyễn Tất Thành và PTTH Phan Huy Chú trên địa bàn TP Hà Nội)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là: Đánh giá các dạng bạo lực mà học sinh PTTH sử dụng và nhận diện mẫu học sinh có khuynh hướng sử dụng bạo lực: bạo lực ngôn ngữ, bạo lực thể chất. Đề xuất các giải pháp nhằm góp phần phòng ngừa và can thiệp hành vi BLHĐ của học sinh PTTH. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội: Hành vi bạo lực học đường của học sinh trường phổ thông trung học và giải pháp công tác xã hội trong việc phòng ngừa hành vi bạo lực của học sinh” (qua nghiên cứu trường hợp trường PTTH Nguyễn Tất Thành và PTTH Phan Huy Chú trên địa bàn TP Hà Nội)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------ PHẠM THỊ QUỲNH NGA HÀNH VI BẠO LỰC HỌC ĐƢỜNG CỦA HỌC SINH TRƢỜNG PHỔ THÔNG TRUNG HỌC VÀ GIẢI PHÁP CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC PHÒNG NGỪA BẠO LỰC CỦA HỌC SINH (Nghiên cứu tại hai trường PTTH Nguyễn Tất Thành và Phan Huy Chú, trên địa bàn Hà Nội) LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: CÔNG TÁC XÃ HỘI Hà Nội - 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------ PHẠM THỊ QUỲNH NGA HÀNH VI BẠO LỰC HỌC ĐƢỜNG CỦA HỌC SINH TRƢỜNG PHỔ THÔNG TRUNG HỌC VÀ GIẢI PHÁP CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC PHÒNG NGỪA BẠO LỰC CỦA HỌC SINH (Nghiên cứu tại hai trường PTTH Nguyễn Tất Thành và Phan Huy Chú, trên địa bàn Hà Nội) LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: CÔNG TÁC XÃ HỘI Mã số: 60.90.01.01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Như Trang Hà Nội - 2014
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện công trình luận văn, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc tới tiến sĩ Nguyễn Thị Như Trang, giảng viên hướng dẫn cùng tất cả thầy cô giáo trong bộ môn CTXH nói riêng và các thầy cô trong khoa Xã hội học trường ĐH KHXH & NV Hà Nội nói chung đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành một cách tốt nhất công trình này. Bên cạnh đó tôi cũng xin kính gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy cô, các bạn học sinh và các quý phụ huynh học sinh trường trung học phổ thông Nguyễn Tất Thành, trường trung học phổ thông Phan Huy Chú, Hà Nội, đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn và gửi lời chúc tốt đẹp tới các quý thầy cô, các bạn học sinh và các quý phụ huynh! Hà Nội, ngày 20 tháng 10 năm 2014
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC SƠ ĐỒ MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .................................................................... 1 2.1. Trên thế giới ........................................................................................ 1 2.2. Tại Việt Nam ....................................................................................... 7 3. Ý nghĩa của vấn đề nghiên cứu ................................................................ 15 3.1. Ý nghĩa khoa học............................................................................... 15 3.2. Ý nghĩa thực tiễn ............................................................................... 15 4. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu ............................................................. 16 5. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 16 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 16 7. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 17 8. Giả thuyết nghiên cứu .............................................................................. 17 9. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 18 9.1. Phƣơng pháp phân tích tài liệu .......................................................... 18 9.2. Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi ................................................. 18 9.3. Phƣơng pháp phỏng vấn sâu ............................................................. 18 10. Cấu trúc luận văn ................................................................................... 19 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN BẠO LỰC HỌC ĐƢỜNG................................................................................................. 20 1.1. Khái niệm về bạo lực và bạo lực học đƣờng ........................................ 20 1.2. Phân biệt bạo lực với bắt nạt ................................................................. 21 1.3 Giải pháp công tác xã hội ....................................................................... 22 1.4. Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu ................................................... 22 1.4.1. Lý thuyết trao đổi ........................................................................... 22 1.4.2. Lý thuyết nhận thức - hành vi ........................................................ 24
1.4.3. Thuyết học tập xã hội ..................................................................... 26 1.5.Học sinh PTTH và đặc điểm lứa tuổi ..................................................... 28 1.5.1. Học sinh PTTH............................................................................... 28 1.5.2. Đặc điểm lứa tuổi học sinh THPT.................................................. 28 1.6. Khái quát địa bàn nghiên cứu ............................................................... 34 1.6.1. Trƣờng THPT A ............................................................................. 35 1.6.2. Trƣờng THPT B ............................................................................. 36 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG VÀ NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN HÀNH VI BLHĐ TRONG CÁC TRƢỜNG PTTH ................................................. 38 2.1. Thực trạng bạo lực học đƣờng trong trƣờng PTTH trên địa bàn Hà Nội .......................................................................................................... 38 2.1.1.Mức độ phổ biến của bạo lực học đƣờng ........................................ 38 2.1.2 Các hành vi bạo lực và hậu quả của bạo lực học đƣờng ................. 41 2.1.3 Đặc điểm của học sinh sử dụng bạo lực học đƣờng........................ 46 2.2. Yếu tố tác động đến hành vi bạo lực học đƣờng của học sinh PTTH .. 52 2.2.1. Gia đình .......................................................................................... 52 2.2.2. Bạn bè ............................................................................................. 56 2.2.3. Thầy cô và môi trƣờng học đƣờng ................................................. 62 Chƣơng 3: ĐỀ XUẤT VAI TRÒ CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC CAN THIỆP HÀNH VI BẠO LỰC HỌC ĐƢỜNG CỦA HỌC SINH PTTH ............................................................................................................... 67 3.1. Những giải pháp ngăn chặn bạo lực học đƣờng đã và đang thực hiện trên địa bàn nghiên cứu ................................................................................ 67 3.1.1. Hòa giải và kỷ luật ......................................................................... 67 3.1.2. Mô hình phòng tham vấn tâm lý .................................................... 69 3.2. Đề xuất giải pháp công tác xã hội trong trƣờng học ............................. 74 3.2.1 Giải pháp hòa giải, kỷ luật và mô hình công tác xã hội trƣờng học đang diễn ra tại địa bàn nghiên cứu.......................................................... 74 3.2.2. Giải pháp can thiệp với học sinh .................................................... 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 88 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 92
DANH MỤC VIẾT TẮT BL : Bạo lực BLHĐ : Bạo lực học đƣờng CDC : Center for disease control : Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ CTXH : Công tác xã hội GD-ĐT : Giáo dục và đào tạo TP : Thành phố TPHCM : Thành phố Hồ Chí Minh THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông UBDSGĐTE : Ủy ban dân số gia đình trẻ em (Cục trẻ em) UNICEF : Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc UNESCO : Tổ chức giáo dục khoa học và văn hóa Liên Hợp Quốc
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Mức độ chứng kiến BLHĐ ............................................................. 38 Bảng 2.2 : Mức độ sử dụng BLHĐ của học sinh ............................................ 39 Bảng 2.3: Đối tƣợng sử dụng bạo lực học đƣờng của học sinh ...................... 40 Bảng 2.4: Khả năng lặp lại hành vi BL của học sinh ...................................... 41 Bảng 2.5: Hậu quả sau khi học sinh có hành vi xô xát ................................... 43 Bảng 2.6: Tỷ lệ giới tính học sinh sử dụng BLHĐ ......................................... 46 Bảng 2.7: Mối quan hệ giữa hành vi BLHĐ của học sinh với giới tính ......... 47 Bảng 2.8: Giới tính của học sinh khi tham gia xô xát ..................................... 48 Bảng 2.9: Mối quan hệ giữa độ tuổi và hành vi xô xát của học sinh. ............. 50 Bảng 2.10: Mối quan hệ trƣờng học và hành vi BLHĐ .................................. 51 Bảng 2.11 Sự quan tâm của cha mẹ với có hành vi xô xát của học sinh ........ 52 Bảng 2.12: Phản ứng của bố mẹ khi biết con cái có hành vi xô xát ............... 52 Bảng 2.13: Học sinh tâm sự với cha mẹ và việc học sinh xô xát ................... 54 Bảng 2.14: Mối quan hệ bạn bè của học sinh ................................................. 56 Bảng 2.15: Mối liên giữa quan hệ chất lƣợng bạn bè và hành vi BLHĐ của học sinh .................................................................................. 57 Bảng 2.16: Mối quan hệ giữa việc hài lòng về quan hệ bạn bè trong trƣờng và hành vi xô xát của học sinh…………………………...58 Bảng 2.17: Phản ứng của học sinh khi thấy bạn bè có hành vi BLHĐ........... 59 Bảng 2.18: Phản ứng của học sinh khi chứng kiến BLHĐ ............................. 60 Bảng 2.19: Phản ứng của học sinh với hành vi BLHĐ ................................... 61 Bảng 2.20: Thái độ của GVCN với hành vi xô xát của học sinh .................... 62 Bảng 2.21: Biện pháp của nhà trƣờng với hành vi xô xát của học sinh ......... 63 Bảng 2.22: Mối quan hệ hành vi xô xát và cảm xúc không hài lòng với môi trƣờng học đƣờng của học sinh.............................................. 64 DANH MỤC SƠ ĐỒ Biểu 2.1: Các dạng hành vi BLHĐ ................................................................. 42
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bạo lực học đƣờng (BLHĐ) không phải là vấn đề mới nhƣng cũng chƣa bao giờ cũ trong xã hội hiện nay. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trƣờng, sự mở cửa hội nhập, giao thoa văn hóa đã có những tác động làm biến đổi lối sống của đại bộ phận dân cƣ theo cả hai hƣớng tích cực lẫn tiêu cực. Đặc biệt trong giới trẻ hiện nay, với những điều kiện mới và môi trƣờng mới làm biến đổi nhận thức của họ một cách sâu sắc, rõ nét. Một mặt, họ có bản lĩnh cũng nhƣ lối sống hiện đại, bắt kịp với xu thế trên toàn thế giới, đáp ứng đƣợc đòi hỏi của một xã hội công nghiệp. Mặt khác, lối sống thực dụng và sự mai một các giá trị chuẩn mực xã hội cũng theo đó mà gia tăng. Hiện nay, trẻ ở độ tuổi vị thành niên với những đặc điểm tâm sinh lý nhạy cảm rất dễ bị lôi kéo, dụ dỗ theo những mặt trái của xã hội. Số lƣợng trẻ em chƣa thành niên tham gia vào tệ nạn xã hội cũng nhƣ làm trái pháp luật ngày càng gia tăng đáng báo động. Nghiêm trọng hơn là những chuẩn mực của xã hội, đạo đức con ngƣời ngày càng bị vi phạm. Gần đây, liên tục xuất hiện các trƣờng hợp BLHĐ gây chấn động dƣ luận xã hội. Ban đầu chỉ là những xích mích nhỏ trong lớp học nhƣng do thiếu kinh nghiệm và kỹ năng giải quyết vấn đề, mâu thuẫn nhỏ trở thành nguyên nhân của các vụ ẩu đả, thậm chí là chém giết lẫn nhau trong học sinh. BLHĐ ngày càng diễn biến phức tạp dƣới nhiều hình thức khác nhau. Bên cạnh tình trạng các nam sinh đánh chém nhau đƣợc coi là rất phổ biến thì việc nữ sinh xúc phạm, xỉ nhục, đánh nhau không ngừng tăng lên trong thời gian gần đây. Cũng nhƣ vây, hàng loạt vụ học sinh bị thầy cô bạo lực xuất hiện trên các diễn đàn, mạng xã hội, báo chí, youtube... gây xôn xao dƣ luận về nhân phẩm và đạo đức nghề giáo viên. Nhƣng không chỉ thầy cô đối xử thô bạo với học sinh mà ngƣợc lại có những học sinh bạo lực với chính thầy cô của mình chỉ do những hiểu nhầm, mâu thuẫn nhỏ trong quá trình tiếp xúc, học tập. 1
Xây dựng đạo đức con em, chính là xây dựng nền đạo đức cho xã hội, đem lại sự công bằng văn minh, tốt đẹp cho quốc gia. Do đó rất cần sự quan tâm của các ban ngành, đoàn thể đến sự phát triển của thế hệ trẻ. Thực trạng trên cho thấy vấn đề bạo lực phát sinh trong nhà trƣờng thời gian gần đây là đáng báo động, cần tới sự quan tâm giải quyết của toàn xã hội. Làm gì để ngăn chặn, hạn chế BLHĐ để xây dựng một môi trƣờng học đƣờng lành mạnh, áp dụng mô hình nào trong việc trợ giúp ngăn ngừa hành vi BLHĐ cho các em, để trƣờng học là cái nôi giáo dục tri thức và giáo dục làm ngƣời cho thế hệ trẻ? Chính vì những lý do trên, tôi chọn đề tài:“Hành vi bạo lực học đường của học sinh trường phổ thông trung học và giải pháp công tác xã hội trong việc phòng ngừa hành vi bạo lực của học sinh” (qua nghiên cứu trường hợp trường PTTH Nguyễn Tất Thành và PTTH Phan Huy Chú trên địa bàn TP Hà Nội). 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 2.1. Trên thế giới BLHĐ là vấn nạn toàn cầu và hiện nay đang gia tăng đáng báo động. Trên thế giới có rất nhiều những công trình nghiên cứu về bạo lực học đƣờng nhằm tìm ra giải pháp ngăn chặn tình trạng trên, đảm bảo cho trẻ em có đƣợc môi trƣờng sống không bạo lực.  Nguyên nhân BLHĐ Một công trình nghiên cứu của Glew GM và các cộng sự tiến hành năm 2005 trên 3530 học sinh lớp ba, lớp bốn, lớp năm tại Mỹ với đề tài: “Bắt nạt, tâm lý xã hội điều chỉnh và kết quả học tập ở trường tiểu học” [8] với mục tiêu xác định tỷ lệ bắt nạt trong trƣờng tiểu học và mối liên quan của nó với nhà trƣờng, thành tích học tập, hành động kỷ luật và cảm giác của bản thân: buồn, an toàn, phụ thuộc. Kết quả của nghiên cứu cho thấy 23% trẻ em đƣợc khảo sát đã từng tham gia bắt nạt, hoặc đã từng là kẻ bắt nạt, nạn nhân hoặc cả hai. Nạn nhân và kẻ bắt nạt nạn nhân có thành tích học tập thấp hơn so với những ngƣời ngoài cuộc. Tất cả 3 nhóm nêu trên đều có cảm giác không an 1
toàn khi ở trƣờng học so với những đứa trẻ ngoài cuộc. Nạn nhân và kẻ bắt nạt nạn nhân cho biết, họ cảm thấy rằng họ không thuộc về trƣờng học. Họ thƣờng cảm thấy buồn bã nhiều hơn so với những đứa trẻ bình thƣờng. Những kẻ bắt nạt và nạn nhân của hành vi bắt nạt chủ yếu là nam giới. Tác giả đƣa ra kết luận: tỷ lệ bắt nạt thƣờng xuyên của các học sinh tiểu học là đáng nể. Đồng thời, mối liên hệ giữa hành vi bắt nạt đã chỉ ra rằng đây là một vấn đề nghiêm trọng trong trƣờng tiểu học. Các nghiên cứu đƣợc trình bày trong tài liệu nà cho thấy sự cần thiết phải có các chƣơng trình giảng dạy chống bạo lực dựa trên bằng chứng ở bậc tiểu học. Nhà tâm lý học tội phạm Đonvonga (Liên Xô cũ) cho biết: ảnh hƣởng của nhóm bạn không chính thức tiêu cực đến hành vi phạm pháp của trẻ em đƣợc thể hiện qua bốn điểm sau: một là, các nhóm tiêu cực là cơ sở hình thành quan điểm và định hƣớng dẫn đến hành vi phạm pháp, hai là trẻ vị thành niên tuân theo những quyết định của nhóm dù bản thân có quan điểm riêng. Sự phục tùng này lúc đầu có thể là hình thức, những dần dần có thể làm thay đổi định hƣớng bên trong, ba là việc tham gia và nhóm bạn tiêu cực có tác dụng làm tăng động cơ thực hiện tội phạm và làm cho cá nhân cảm thấy tinh thần trách nhiệm đối với hành vi của mình giảm đi, bốn là, nhóm bạn tiêu cực có vai trò quan trọng trong việc loại trừ nỗi sợ hãi của các thành viên trƣớc pháp luật.  Thực trạng BLHĐ dƣới cái nhìn của các nhà khoa học các nƣớc Năm 1994 Mushinski M với nghiên cứu có tên: “Bạo lực trong các trường công lập của Mỹ” [14] trong loạt bài điều tra hàng năm của giáo viên trƣờng công lập MetLife Mỹ đã chỉ ra thực trạng hành vi bạo lực, nhận thức của giáo viên, sinh viên và các quan chức thực thi pháp luật về tình trạng bạo lực học đƣờng trong các trƣờng học. Những ngƣời tham gia khảo sát công nhận bạo lực là một vấn đề trong các trƣờng học của họ, tuy nhiên sự cảm nhận về tầm quan trọng của vấn đề này lại có sự khác nhau giữa các nhóm. 2
Báo cáo của sinh viên nói lên rằng sinh viên nhìn thấy và lo sợ bạo lực hơn nhiều so với giáo viên khi chứng kiến thấy những cảnh bạo lực. Phần lớn giáo viên và học sinh cảm thấy an toàn trong trƣờng học, điều đáng bàn là có đến 11% giáo viên và 23% học sinh đã là nạn nhân của bạo lực. Có 2/3 giáo viên và 83% hoặc nhiều hơn, cán bộ pháp luật khẳng định rằng: sự thiếu giám sát của cha mẹ ở nhà và sự phối hợp lỏng lẻo giữa gia đình và nhà trƣờng đƣợc xem là yếu tố chính góp phần hình thành bạo lực học đƣờng. 66% sinh viên nói rằng việc họ mang súng/dao đến trƣờng chủ yếu để gây ấn tƣợng với bạn bè hoặc để làm tăng cảm giác về tầm quan trọng của bản thân mình. Trong khi đó có 38% giáo viên cho rằng học sinh muốn tự bảo vệ hoặc cố gắng để gây ấn tƣợng với bạn bè khi mang vũ khí đến trƣờng. Năm 2000, Soyibo K, Lee MG, Đại học West Indies, Kingston, Jamaica tiến hành với công trình nghiên cứu: “Bạo lực trong nước và trường học giữa các học sinh trung học ở Jamaica” [44] đã xác định sự phổ biến của bạo lực gia đình và trƣờng học giữa các học sinh trung học ở Jamaica. Nghiên cứu đƣợc tiến hành trên 3.124 học sinh (1467 trẻ em trai và 1657 trẻ em gái) đƣợc lựa chọn ngẫu nhiên từ 34 các trƣờng trung học, ở 13 trong 14 giáo sứ của Jamaica. Có 1.590 học sinh lớp 10 (tuổi trung bình 16 tuổi) và 1.534 học sinh lớp 11(tuổi trung bình 17 tuổi). 1617 sinh viên đến từ nông thôn và 1507 từ các cộng đồng đô thị. Kết quả cho thấy 78.5% học sinh đã chứng kiến bạo lực trong cộng đồng của các em, 60.8% là trong trƣờng học, 44,7% trong gia đình. Có 29% các sinh viên đã gây ra chấn thƣơng cho ngƣời khác. Một số vũ khí đã đƣợc sử dụng bởi các sinh viên trong các hành vi bạo lực và những hành vi bạo lực gồm việc sử dụng tay hoặc bàn chân 59.8%, nói những lời tục tĩu, xúc phạm 59,1% đá và đấm 54,5%, dao phay 8,9%, kéo 8,5%, dĩa 7.5%, súng 6,9%, axit 5.5%, các loại vũ khí khác (nhƣ chai, compa...) 6,7%, các học sinh nam mang vũ khí nhiều hơn các học sinh nữ. Nghiên cứu cũng chỉ ra sự cần thiết phải đƣa ra các giải pháp để giải quyết tỷ lệ học sinh có hành vi bạo lực học đƣờng cao trong các trƣờng trung học ở Jamaica. 3
Năm 2007, Liang H và công sự tiến hành đề tài: “Bắt nạt, bạo lực và hành vi nguy hiểm ở học sinh trung học Nam Phi” [10] đã kiểm tra tỷ lệ của hành vi bắt nạt của 5074 học sinh vị thành niên đang học lớp 8 (tuổi trung bình 14,2 năm) và lớp 11 (tuổi trung bình 17,4 tuổi) ở 72 trƣờng học tại Cape và Durban, Nam Phi. Nghiên cứu làm rõ mối liên quan giữa những hành vi này với mức độ bạo lực các hành vi nguy hiểm ở thanh thiếu niên. Kết quả cho thấy hơn 1/3 (36,3%) học sinh THPT đã tham gia vào hành vi bắt nạt, 8,2% là kẻ bắt nạt, 19,3% là nạn nhân và 8,7% kẻ bắt nạt là nạn nhân (những ngƣời đi bắt nạt ngƣời khác và bị những ngƣời khác bắt nạt). Nam sinh viên dễ trở thành thủ phạm và nạn nhân của hành vi bắt nạt học đƣờng, bên cạnh đó các bạn trai trẻ tuổi dễ trở thành nạn nhân của hành vi bắt nạt học đƣờng. Bạo lực và hành vi chống lại xã hội đã đƣợc tăng lên trong hành vi bắt nạt. Nghiên cứu cho rằng hành vi bắt nạt là một vấn đề khá phổ biến của trẻ Nam Phi. Hành vi bắt nạt cũng đƣợc xem nhƣ là một chỉ báo của các hành vi bạo lực, chống đối xã hội và hành vi nguy hiểm. Năm 2008 trung tâm lớn về lĩnh vực y tế của Hoa Kỳ về kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật (CDC)có khảo sát trên quy mô lớn với tên: “Hiểu biết bạo lực học đường” [1]. Bằng hình thức khảo sát, trƣng cầu ý kiến và phân tích tài liệu, trên cơ sở những thông tin thu thập đƣợc, nghiên cứu đã chỉ ra đƣợc thực trạng, quy mô bạo lƣc học đƣờng diễn ra tại các trƣờng phổ thông trung học trong những giai đoạn khác nhau ở Mỹ, đặc biệt là những năm 2005-2007. Nghiên cứu đã đƣa ra những con số thống kê về tình trạng môi trƣờng học đƣờng, những hành vi đe dọa, những trƣờng hợp bạo lực không gây tử vong và những trƣờng hợp bạo lực tử vong: từ lớp 9 đến lớp 12 có 5,9% học sinh mang theo vũ khí (nhƣ súng, dao gậy, dùi cui..) tới trƣờng trong vòng 30 ngày trƣớc cuộc khảo sát. Có 7,8% học sinh bị đe dọa hoặc bị thƣơng do những vũ khí mang dến trƣờng trong vòng 12 tháng trƣớc cuộc khảo sát, có 12,4% học sinh là nạn nhân của trận gây hấn về thể chất ở trƣờng 4
học trong vòng 12 tháng trong cuộc khảo sát. Năm 2006 có 29 trên 1000 học sinh là tội phạm học đƣờng về hành vi bạo lực trong đó có cả hiếp dâm, ăn cƣớp, đánh nhau. Đến 2007 khoảng 32% học sinh cho biết rằng học đã bị bắt nạt trong năm học.Qua những con số này, trung tâm đã đƣa ra kết luận rằng tình trạng bạo lực học đƣờng tại Mỹ đang ngày càng gia tăng và mức độ nguy hiểm, tính trầm trọng của nó ngày càng cao. Bên cạnh đó, nghiên cứu còn chỉ ra những nhân tố nguy hại tới tội phạm bạo lực ở giới trẻ. Đó chính là những nhân tố tác động mạnh mẽ góp phần nên và làm tăng tình trạng bạo lực học đƣờng nhƣ nhân tố cá nhân, các mối quan hệ thân cận và nhân tố xã hội, cộng đồng. Đồng thời, nghiên cứu cũng phân tích những tác động trƣớc mắt và lâu dài của bạo lực học đƣờng đến học sinh trung học phổ thông nói riêng và toàn xã hội nói chung. Từ đó nghiên cứu đề xuất những biện pháp nhằm phòng ngừa bạo lực học đƣờng cho toàn xã hội. Có thể nói đây là nghiên cứu hay và thiết thực không chỉ đối với Mỹ mà còn với các nƣớc khác. (Báo cáo của trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật tại Mỹ, 2008) Những tình huống cụ thể, xác thực, phân tích logic từng dữ kiện và các biện pháp giáo dục con cái, giáo dục trẻ em tránh các thói xấu nhƣ thích bạo lực, nghiện ngập, cảnh giác với tội phạm…và những kiến thức cần thiết về pháp luật cho trẻ. Ngoài ra còn có thể kể đến những công trình tiêu biểu khác về hành vi bắt nạt học đƣờng nhƣ: “Liên hệ giữa thừa cân và béo phì với các hành vi bắt nạt ở trẻ em tuổi đi học” ở Canada do Janssen [29]và cộng sự tiến hành năm 2004. Nghiên cứu đã cho thấy mối liên quan giữa những trẻ em bị béo phì và nguy cơ trở thành nạn nhân của hành vi bắt nạt học đƣờng. Những trẻ em này bị bắt nạt nhiều hơn so với trẻ em có cân nặng bình thƣờng. Hành vi bắt nạt có thể là việc gọi hay trêu chọc hoặc đánh, đá hoặc đẩy nạn nhân... Hoặc công trình nghiên cứu do Nansel TR và công sự tiến hành năm 2001 với chủ đề: “hành vi bắt nạt trong giới trẻ Mỹ: sự phổ biến và mối liên hệ với điều chỉnh tâm lý xã hội” đã 5
đƣa ra kết luận: tại Hoa Kỳ, sự phổ biến trong hành vi bắt nạt giữa thanh thiếu niên là đáng kể. Những vấn đề về bắt nạt là những vấn đề đáng đƣợc lƣu tâm, cho cả các nghiên cứu trong tƣơng lai và can thiệp dự phòng.  Giải pháp BLHĐ trên Thế giới Ngay từ những năm 70 của thế kỷ trƣớc, khi tìm hiểu về hiện tƣợng này, các nhà nghiên cứu châu Âu tiếp cận vấn đề theo khía cạnh “ bắt nạt học đƣờng”. Nhà tâm lý Dan Olweus, tiến sĩ ngƣời Na Uy, ngƣời đƣợc xem nhƣ ngƣời mở đƣờng và là “cha đẻ” của các nghiên cứu về vấn đề bắt nạt và ngƣợc đãi. Trong cuốn sách “Bắt nạt ở trường học, chúng ta biết gì và chúng ta có thể làm gì” [2] tiến sĩ Olweus đã chỉ ra đặc điểm của phần lớn những học sinh có thể là ngƣời đi bắt nạt và đặc điểm của những học sinh có nguy cơ là nạn nhân của bị bắt nạt. Ngoài ra tác giả còn có những công trình nghiên cứu khác nhƣ: Olweus, D. (2001). “Chương trình nòng cốt chống lại bắt nạt và hành vi chống đối xã hội của Olweus” [3]. Nghiên cứu của tiến sĩ Olweus là cơ sở để triển khai chƣơng trình phòng chống bắt nạt một cách toàn diện trong các trƣờng học nhằm làm giảm thiểu và ngăn chặn bắt nạt trong học sinh tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông. Là một phần trong sáng kiến của chính phủ, chƣơng trình này sẽ đƣợc phổ biến cho tất cả các trƣờng công lập ở Na Uy. Hiện tại một số lƣợng lớn các trƣờng học ở Mỹ đang sử dụng chƣơng trình này. Năm 1993 David R.Dupper đã xuất bản cuốn “Công tác xã hội trường học” [4] với nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ những hành vi bạo lực xảy ra không chỉ với các học sinh nam mà dấu hiệu hành vi bạo lực xuất hiện ở các học sinh nữ cũng diễn ra phổ biến. Nghiên cứu cũng cho thấy đƣợc giới tính không phải là nguyên nhân quyết định đƣợc việc sử dụng hành vi bạo lực trong trƣờng học. Trong nghiên cứu này của mình ông cũng chỉ ra những áp lực thi cử trong nhà trƣờng cũng là nguyên nhân dẫn đến những mâu thuẫn dồn nén cho học sinh, khiến các em giải toả năng lƣợng bằng cách gây hấn 6
với nhau, chứng tỏ uy quyền, sức mạnh của bản thân. Và học sinh nữ, với sự phát triển tính cách cũngthể hiện cá tính của mình qua những hành vi bạo lực với bạn bè cùng trang lứa. 2.2. Tại Việt Nam Ở Việt Nam, BLHĐ đã xuất hiện từ rất sớm. Tuy nhiên, những năm gần đây mới phát triển trở thành một vấn nạn của xã hội. Hiện nay, BLHĐ xảy ra phổ biến và ngang nhiên tại tất cả các trƣờng, ở khắp mọi nơi.  Nguyên nhân BLHĐ Trong nghiên cứu về đề tài: “Nhận thức của học sinh trường THPT Nguyễn Trường Tộ (Tp. Vinh- Nghệ An) năm 2010 về vấn đề bạo lực học đƣờng” Nguyễn Thị Thùy Dung đã đi vào: tìm hiểu nhận thức về vấn đề bạo lực học đƣờng của học sinh trƣờng THPT Nguyễn Trƣờng Tộ (Tp. Vinh- Nghệ An); tìm hiểu mối quan hệ của nhận thức với thái độ và hành vi của học sinh đối với bạo lực học đƣờng, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm ngăn chặn bạo lực học đƣờng để hƣớng tới môi trƣờng lành mạnh, an toàn. Với 240 mẫu hợp lệ phát ngẫu nhiên cho khối lớp 10, 11, 12 đã có những kết quả nghiên cứu về nhận thức về bạo lực học đƣờng của học sinh rất thực tế và sát thực. Năm 2008 - 2010 Trần Thị Minh Đức có nghiên cứu: “Hành vi gây hấn của học sinh PTTH” đƣợc tiến hành trên 771 học sinh THPT, thuộc ba khối lớp của bậc PTTH với 33% học sinh nam và 66% học sinh nữ. Khách thể nghiên cứu ở địa bàn thành phố Hà Nội, tai tỉnh Bắc Ninh (THPT Hàn Thuyên, chuyên Bắc Ninh) và trƣờng THPT chuyên Thái Bình. Nghiên cứu đã tìm hiểu về nhận thức của học sinh THPT về hành vi gây hấn, chỉ ra thực trạng, nguyên nhân của hành vi gây hấn ở học sinh THPT. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đƣa ra một số đặc điểm tâm lý- xã hội của học sinh thực hiện hành vi gây hấn và học sinh bị gây hấn. Từ đó tác giả đƣa ra rút ra kết luận: gây hấn học đƣờng là hiện tƣợng phổ biến và ngày càng trở nên nguy hiểm, tình trạng này có nguyên nhân tác động từ nhiều phía nhƣ bản thân học sinh, 7
gia đình, nhà trƣờng, xã hội. Học sinh nhận thức còn yếu về bản chất của gây hấn, nhiều học sinh đã không nhận biết đƣợc đâu là hành vi gây hấn, do đó đã khiến cho tình trạng bạo lực học đƣờng diễn ra ngày càng trầm trọng hơn. Nhà trƣờng, gia đình và xã hội hiện vẫn chƣa có biện pháp mang tính hệ thống và tính tích cực nhằm hạn chế vấn đề này. Với nghiên cứu tại trƣờng THPT Xuân Đỉnh, Từ Liêm, Hà Nội, tác giả Lê Thị Lan Anh với nghiên cứu: “Một số yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến hành vi bạo lực học đường của học sinh THPT” đã tiến hành dựa trên các phƣơng pháp điều tra bằng 200 bảng hỏi. Kết quả khảo sát cho thấy học sinh THPT đã từng có những hành vi bạo lực với bạn bè của mình và ngƣợc lại. Các hành vi bạo lực này chủ yếu là bạo lực về mặt tinh thần, đơn cử nhƣ gán ghép bạn bè bằng những biệt hiệu xấu dẫn đến việc bạn bè xấu hổ, e ngại, bịa ra những tin đồn ác ý cho bạn bè, chửi rủa bạn bằng những ngôn từ xúc phạm, khai trừ, cô lập, tránh tiếp xúc với bạn một cách có chủ ý…Kết quả nghiên cứu cho thấy, chính vì nhận biết các hành vi bạo lực thể chất dễ dàng hơn nên học sinh không hoặc ít sử dụng các hành vi bạo lực này với bạn bè của mình và ngƣợc lại, các em cũng nhận đƣợc ít hơn các hành vi này từ phía bạn bè của mình. Những cảm xúc tiêu cực: tức giận, thất vọng có liên quan lớn đến hành vi bạo lực học đƣờng của học sinh THPT. Khi cảm xúc này xuất hiện thì xu hƣớng gây ra hành vi bạo lực ở học sinh là rất lớn. Nghiên cứu chỉ ra rằng có thể làm giảm hành vi bạo lực học đƣờng ở học sinh THPT thông qua biện pháp tham vấn tâm lý. Năm 2014 trong đề tài luận văn của mình Phạm Thị Huyền Trang đã có nghiên cứu: “Bạo lực học đường từ góc nhìn của học sinh, giáo viên và phụ huynh” (nghiên cứu trƣờng hợp tại trƣờng THPT Hoàng Văn Thái huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình) đã phân tích nguyên nhân, hậu quả, đề xuất giải pháp đối với bạo lực học đƣờng qua nghiên cứu sự trải nghiệm, đánh giá của học sinh, giáo viên và phụ huynh trƣờng THPT Hoàng Văn Thái, Tiền Hải, Thái Bình. Đồng thời, nghiên cứu này cũng so sánh vai trò của giáo viên chủ 8
nhiệm với vai trò của nhân viên công tác xã hội trong trƣờng học với 75 cuộc phỏng vấn sâu gồm cả học sinh lẫn giáo viên, từ học sinh có lực học yếu đến học sinh có lực học khá. Tác giả Mã Ngọc Thể với báo cáo:“Ảnh hưởng của nhóm bạn không chính thức đến hành vi phạm pháp của trẻ” [27] đã đề cập đến mối quan hệ giữa vị thành niên với các nhóm bạn, ảnh hƣởng của nhóm không chính thức đến nhận thức của các lứa tuổi, khảo sát một số hành vi phạm pháp của trẻ dƣới tác động của nhóm bạn. Kết quả khảo sát cho thấy, các thành viên trong cùng một nhóm trẻ vị thành niên thƣờng có cùng một sở thích với chuẩn mực của nhóm dƣới nhiều hình thức khác nhau ngay cả khi buộc các em chấp nhận những hậu quả xấu, có 88% trẻ trả lời rằng bị ảnh hƣởng do các đặc điểm xấu của bạn khi chơi cùng nhóm, trong khi đó, trẻ không dám phản đối các chuẩn mực của nhóm vì sợ bị loại khỏi nhóm (68%). Bên cạnh đó, trong các nguyên nhân dẫn tới việc trẻ phạm tội là do bạn bè rủ rê, kích động (55%); do adua, bắt chƣớc theo bạn (34.6%). Khi đơn độc một mình thì có tới 85% các em học sinh từng có hành vi phạm pháp trả lời rằng các em sẽ không thực hiện hành vi nếu chỉ có một mình, khi không có sự tƣơng trợ, giúp đỡ của bạn. Báo cáo cũng nêu ra một số hành vi làm trái pháp luật của trẻ vị thanh niên do ảnh hƣởng của nhóm nhƣ: sử dụng ma túy (7,8%); đánh nhau (19.8%); trộm cắp (40.3%); gây rối trật tự công cộng (12,5%)… Từ kết quả trên, tác giả đƣa ra kết luận, nhóm bạn không chính thức đóng một vai trò quan trọng việc tác động đến nhận thức, hành vi của trẻ, làm cho trẻ phạm tội từ thụ động đến tự giác (55%). Từ đó, tác giả cũng khẳng định rằng nhiệm vụ cơ bản của gia đình, nhà trƣờng, xã hội là phải tiếp cận, điều chỉnh đƣợc tình cảm, ý chí, nắm bắt đúng, đầy đủ đặc điểm tâm lý đặc trƣng của trẻ vị thành niên, định hƣớng các em vào các hoạt động tốt, hoạt động giao lƣu tích cực nhằm phát triển hoàn thiện về nhân cách, thẩm mỹ, đạo đức. 9
Tóm lại, dù ở đâu trên thế giới hay Việt Nam, BLHĐ đang là vấn đề hết sức nóng bỏng. Dƣ luận xã hội đã không tiếc công sức nhằm tìm ra các biện pháp khắc phục thực trạng này. Nhƣng hiện nay, BLHĐ không ngừng gia tăng và diễn biến ngày càng phức tạp. Chúng ta cần chung tay góp sức để cải thiện môi trƣờng học tập trong sáng, lành mạnh cho trẻ em.  Thực trạng BLHĐ Gần đây ở nƣớc ta liên tục tổ chức các buổi hội thảo về BLHĐ nhằm đƣa ra đƣợc biện pháp khắc phục tình trạng trên. Từ năm 2003, UNICEF cùng với UBDSGĐTE, Quỹ Cứu trợ Trẻ em Thụy Điển và Plan Internationalđã và đang tiến hành một số nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ bạo lực và lạm dụng trẻ em ở Việt Nam. Một nghiên cứu tiến hành trên 2.800 ngƣời tham gia (chủ yếu là trẻ em) ở ba tỉnh An Giang, Lào Cai và Hà Nội vào năm 2003 cho thấy trừng phạt thân thể (đánh đập) là hình thức bạo lực phổ biến ở gia đình và trƣờng học, các hình thức bạo lực khác nhƣ lạm dụng từ ngữ, bắt nạt và chứng kiến bạo lực gia đình cũng khá phổ biến. Có nhiều trƣờng hợp lạm dụng tình dục đã đƣợc nêu ra trong báo cáo. Năm 2008 với báo cáo khoa học: “Bạo lực học đường: một vấn đề xã hội hiện nay” [26] Hoàng Bá Thịnh dựa trên kết quả khảo sát 200 phiếu tại hai trƣờng THPT thuộc quận Đống Đa (Hà Nội) đã làm rõ bức tranh về thực trạng, nguyên nhân dẫn đến hành vi bạo lực học đƣờng trong nữ sinh PTTH. Kết quả khảo sát cho thấy có tới 96.7% số học sinh đƣợc hỏi cho rằng ở trƣờng các em học có xảy ra hiện tƣợng nữ sinh đánh nhau. Con số đáng lo ngại là có tới 64% các em nữ thừa nhận từng có hành vi đánh nhau với các bạn khác. Khảo sát cũng đƣa ra thực trạng về nhận thức của nữ sinh về bạo lực và nguyên nhân xuất hiện bạo lực, kết quả cho thấy, có tới 57,3% các em nữ sinh cho rằng hành vi bạo lực trong nữ sinh là “bình thƣờng” và “chấp nhận đƣợc”. Mặc dù hầu hết các em nhận thức đƣợc hậu quả của bạo lực là gây tổn thƣơng về tinh thần và thể xác (34.4%), làm mất đi thiện cảm của mọi ngƣời đối với con gái (27.6%) 10
những vẫn còn 19,5% cho rằng hành vi bạo lực không gây ra hậu quả gì. Bên cạnh đó, có một số lƣ do thƣờng dẫn tới hành vi bạo lực học đƣờng trong nữ học sinh nhƣ: thấy ghét thì đánh (24%), nó dám nhìn đểu (16%), trả thù tình (13.3%), ngƣời khác nhờ đánh (20%) và chả có lý do gì cũng đánh (12%). Về phƣơng tiện sử dụng khi đánh nhau, 33% học sinh nữ không sử dụng phƣơng tiện nào khi đánh nhau mà chỉ thông qua các cách thức nhƣ túm tóc, cào cấu, xé áo… Ngoài ra có 28% sử dụng dép, guốc; 8% sử dụng gậy gộc; 4% dùng gạch đã và 0.7% dùng dao lam, ống tuýp nƣớc. Những phƣơng tiện này, tùy mức độ mà có thể gây nên thƣơng tích, thậm chí gây nên tàn phế hoặc cƣớp đi mạng sống của bạn học. Từ việc chỉ ra thực trạng, nhận thức của nữ sinh về hình thức bạo lực, nguyên nhân, hậu quả của hành vi bạo lực, nghiên cứu cũng chỉ ra một số yếu tố tác động đến hành vi bạo lực của học sinh nhƣ sự thiếu sự quan tâm của cha mẹ, bạo hành gia đình; ảnh hƣởng của phƣơng tiện truyền thông đại chúng; sức ép tâm lý và bất mãn xã hội…Từ đó, đƣa ra một số kết luận, kiến nghị nhằm giúp giảm thiểu, ngăn chặn hành vi bạo lực trong nhóm nữ sinh THPT. Viết về “Thực trạng bạo lực học đường hiện nay” [12] của Ts Phan Mai Hƣơng trong kỷ yếu hội thảo khoa học Quốc tế tháng 8/2009 về chủ đề: nhu cầu, định hƣớng và đào tạo tâm lý học đƣờng tại Việt Nam đã trình bày khảo sát của tác giả về thực trạng bạo lực học đƣờng bằng phƣơng pháp phân tích tài liệu và các số liệu thứ cấp đƣợc công bố trên diễn đàn. Nghiên cứu đƣa ra những vấn đề trọng điểm nhƣ: bạo lực học đƣờng ngày một gia tăng về số lƣợng và mở rộng địa bàn; bạo lực học đƣờng ngày một nguy hiểm về mức độ và tính chất bạo lực; đối tƣợng gây bạo lực học đƣờng có thể bắt đầu từ những nguyên cớ vô cùng đơn giản. Từ khảo sát này tác giả đã đƣa ra kết luận rằng tình trạng bạo lực học đƣờng cần đƣợc nghiên cứu, tìm hiểu sâu và cần sự góp tay của các chuyên gia tâm lý học đƣờng. Tuy nhiên bài viết của tác giả chƣa đề cập đến nguyên nhân tâm lý của tình trạng bạo lực học đƣờng. 11
Ths Nguyễn Văn Lƣợt với báo cáo mang tên“Bạo lực học đường: nguyên nhân và một số biện pháo hạn chế” [14] đã đi sâu tìm hiểu một số nguyên nhân tâm lý xã hội dẫn đến hành vi bạo lực học đƣờng giữa những học sinh với học sinh và một số biện pháp nhằm hạn chế tình trạng bạo lực học đƣờng hiện nay. Bài báo đƣa ra một số nguyên nhân tâm lý-xã hội dẫn hành vi bạo lực học đƣờng của học sinh nhƣ: quan hệ cha mẹ và con cái trong gia đình, bài báo khẳng định nếu cha mẹ đối xử bàng quan-xa cách hoặc nghiêm khắc-cứng nhắc với con cái thì con cái họ sẽ không có cơ hội chia sẻ những tâm tƣ, tình cảm. Những thiếu hụt trong nhận thức, những lệch lạc trong hành vi không đƣợc kịp thời uốn nắn. Từ đó, hình thành nên các hành vi bạo lực học đƣờng, đánh bạn, trấn lột… Bên cạnh đó, nếu cha mẹ là những ngƣời luôn luôn chấp hành tốt các qui định thì đứa trẻ sẽ có xu hƣớng chấp hành các qui định đó tốt hơn so với các gia đình mà bố mẹ chúng coi thƣờng pháp luật, thƣờng xuyên vi phạm qui tắc, chuẩn mực chung của xã hội, vợ chồng đối xử với nhau bằng cách bạt tai, gậy gộc, chửi thề… Trẻ em quan sát và bắt chƣớc những gì ngƣời lớn làm, nếu cha mẹ chúng vi phạm quy tắc, chuẩn mực có các hành vi bạo lực thì các em cũng có thể làm điều tƣơng tự nhƣ vậy ở trƣờng học. Yếu tố thứ hai báo cáo đề cập đến là sự khao khát khẳng định cái tôi ở trẻ, nếu trong gia đình trẻ không đƣợc thể hiện những suy nghĩ, quan điểm, niềm tin và cách hành xử theo cách riêng của mình thì trẻ có thể sẽ có xu hƣớng gia nhập vào các nhóm bạn xấu (trong và ngoài nhà trƣờng) để thỏa mãn nhu cầu khẳng định cái tôi. Trẻ tiếp thu các chuẩn mực, giá trị của nhóm mà những chuẩn mực này thƣờng là đi ngƣợc lại nội quy, quy tắc, chuẩn mực của nhà trƣờng. Từ đó, hình thành ở trẻ những hành vi xấu nhƣ có hành vi bạo lực với bạn bè của mình để đƣợc tôn làm “đại ca”, để “ra oai” với bạn cùng trang lứa. Ngoài ra, sức ảnh hƣởng của văn hóa, phƣơng tiện truyền thông (chẳng hạn các trò game, phim ảnh, sách báo… có nội dung bạo lực khiêu dâm) có thể ảnh hƣởng đến tính cách của trẻ, dẫn đến việc trẻ 12