Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:136

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở nghiên cứu chính sách cạnh tranh, trong đó pháp luật cạnh tranh là yếu tố và là nội hàm quan trọng nhất của chính sách cạnh tranh cũng như những cam kết mà Việt Nam trong TPP, tác giả đưa ra khuyến nghị hoàn thiện chính sách và pháp luật cạnh tranh của Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG *** LUẬN VĂN THẠC SỸ Hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực Chuyên ngành: Kinh tế Quốc tế NGUYỄN BÌNH DƯƠNG
Hà Nội 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG *** LUẬN VĂN THẠC SỸ Hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực Ngành : Kinh tế học Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 60.31.01.06 Họ và tên học viên: NGUYỄN BÌNH DƯƠNG Người hướng dẫn : PGS, TS TĂNG VĂN NGHĨA
Hà Nội 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực” là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi và do chính tôi hoàn thành. Các tài liệu tham khảo, trích dẫn, số liệu thống kê phục vụ mục đích nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Bình Dương
LỜI CẢM ƠN Luận văn này đã không thể hoàn thành nếu thiếu sự hướng dẫn, cổ vũ động viên và hỗ trợ của nhiều cá nhân và tổ chức. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Chương trình đào tạo trình độ Thạc sỹ chuyên ngành Kinh tế Quốc tế định hướng nghiên cứu của khoa Sau Đại học trường Đại học Ngoại Thương đã giúp tôi trang bị tri thức, tạo môi trường nghiên cứu và điều kiện thuận lợi nhất trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn tới PGS.TS Tăng Văn Nghĩa – người trực tiếp hướng dẫn khoa học, người thầy tận tâm đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ và khuyến khích tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn. Ngoài ra, trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài tôi còn nhận được rất nhiều sự quan tâm, góp ý, hỗ trợ quý báu của quý thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè và người thân. Bằng sự tri ân sâu sắc, tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả những người đã giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Bình Dương
MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Association of Southeast Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á Asian Nations APEC Asia Pacific Economic Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á – Cooperation Thái Bình Dương EU European Union Liên minh châu Âu FTA Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự do GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội ICN International Competition Mạng lưới cơ quan cạnh tranh Network quốc tế MUTRAP European Trade Policy and Dự án Hỗ trợ Chính sách Thương Investment Support Project mại và Đầu tư của châu Âu OECD Organization for Economic Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh Cooperation and tế Development TPP TransPacific Partnership Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Agreement Dương UNCTAD United Nations Conference on Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Trade and Development Thương mại và Phát triển WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới
DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Ngưỡng thị phần để xác định vị trí thống lĩnh của doanh nghiệp/nhóm doanh nghiệp Sơ đồ 0.1: Quy trình tổng hợp và xử lý tài liệu, số liệu, thông tin
TÓM TẮT CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN Đề tài luận văn “Hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực ” đã đạt được những kết quả nghiên cứu chủ yếu sau: Thứ nhất, luận văn không những có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, có tính thời sự ở Việt Nam mà còn có giá trị trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là riêng đối với việc Việt Nam tham gia Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương. Thứ hai, luận văn đã khái quát và luận giải rõ hơn những vấn đề lý luận về cạnh tranh và chính sách cạnh tranh. Cụ thể, chính sách cạnh tranh (mà bản chất là chính sách chống hạn chế cạnh tranh) kiểm soát ba nội dung quan trọng bao gồm thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường hoặc vị trí độc quyền và hoạt động tập trung kinh tế; trong đó pháp luật cạnh tranh là một trong những nội hàm quan trọng nhất của chính sách cạnh tranh. Đồng thời, luận văn cũng chỉ ra rằng, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế cùng với xu hướng toàn cầu hóa mạnh mẽ như hiện nay, và đặc biệt khi Việt Nam tham gia Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương – một Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, các điều khoản về chính sách cạnh tranh là nội dung không thể thiếu trong việc tạo nền tảng cho các doanh nghiệp, đối tác thương mại được hoạt động trong khuôn khổ pháp lý đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh nhằm góp phần đạt được các mục tiêu thương mại và đầu tư của Hiệp định. Thứ ba, luận văn phân tích thực trạng và đưa ra những đánh giá về chính sách cạnh tranh hiện nay của Việt Nam thông qua phân tích bà nội dung quan trọng của chính sách như đã nói ở trên; đồng thời chỉ ra những bất cập và hạn chế của bản thân chính sách cũng như việc thực thi chính sách cạnh tranh trong thực tiễn.
Thứ tư, từ những bất cập của thực trạng chính sách cạnh tranh, dựa trên cơ sở lý luận đã được khái quát và luận giải rõ ràng, dựa trên những cam kết của Việt Nam khi tham gia Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương, tác giả đã đề xuất các giải pháp để hoàn thiện hơn chính sách cạnh tranh của Việt Nam. Các giải pháp không chỉ đảm bảo mục tiêu tạo lập và duy trì môi trường cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các chủ thể kinh doanh trên thị trường mà còn phù hợp với những nguyên tắc, cam kết trong Hiệp định TPP. Mặc dù luận văn đã đề ra những giải pháp để hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam, nhưng trong phạm vi bài nghiên cứu này, các giải pháp chủ yếu dựa trên cơ sở các cam kết của Việt Nam trong Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương chứ chưa xem xét nhiều đến các cam kết trong các Hiệp định thương mại tự do khác mà Việt Nam ký kết hoặc các tổ chức thương mại quốc tế mà Việt Nam là quốc gia thành viên. Bên cạnh đó, do giới hạn của luận văn nên luận văn cũng chưa đi sâu để đưa ra cách thức triển khai các giải pháp trên, để cho các giải pháp thực sự phát huy tác dụng hoàn thiện chính sách trong thực tiễn. Đây có thể là những nội dung cần tiếp tục được nghiên cứu trong thời gian tới.
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cạnh tranh là bản chất và là cơ chế vận hành chủ yếu của một nền kinh tế thị trường. Cạnh tranh không chỉ là một trong những quy luật cơ bản mà đồng thời còn là thuộc tính của kinh tế thị trường, do đó, sự hiện diện của cạnh tranh trong nền kinh tế là điều tất yếu. Xét trên phương diện tích cực thì cạnh tranh là động lực thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế, tạo ra nhiều lợi ích cho xã hội và người tiêu dùng; song xét theo những phương diện khác, chính cạnh tranh lại có thể là yếu tố đưa lại những hậu quả tiêu cực trên thị trường. Cạnh tranh gay gắt sẽ dẫn tới tình trạng hạn chế cạnh tranh và kéo theo đó là độc quyền sẽ xuất hiện. Để phát huy những mặt tích cực của cạnh tranh và đảm bảo duy trì một môi trường cạnh tranh lành mạnh thì vai trò của Nhà nước rất quan trọng và mang tính chất quyết định. Trong thời gian vừa qua, hệ thống chính sách cạnh tranh được triển khai và thực thi tại Việt Nam đã góp phần tạo ra một môi trường cạnh tranh bình đẳng, tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp, cải thiện đáng kể năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam để từng bước khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế. Tuy nhiên, những mặt trái của nó nằm ở chỗ: môi trường cạnh tranh ngày càng gắt gao mang tính sống còn với doanh nghiệp, lợi dụng sự thiếu vắng một khung pháp lý hoàn chỉnh điều chỉnh các hoạt động kinh tế cũng như khe hở của các quy định pháp luật hiện hành, đã làm xuất hiện trên thị trường nhiều hành vi phản cạnh tranh, gây hạn chế cạnh tranh hoặc lợi dụng vị thế độc quyền gây khó khăn, làm tổn hại đến nền kinh tế, đến hoạt động kinh doanh và lợi ích kinh tế chính đáng của các doanh nghiệp và của người tiêu dùng. Luật Cạnh tranh được thông qua năm 2004, đã đi vào cuộc sống hơn mười năm và đã bộc lộ ra nhiều điều bất cập, nhiều lĩnh vực mà luật chưa có cơ chế điều chỉnh hoặc chưa sâu sát, chưa phù hợp với thực tế. Ngoài ra, hệ thống các chính sách còn thiếu đồng bộ, rất nhiều chính sách mang tính chất giải pháp tình thế, ngắn
hạn và thiếu tầm nhìn xa; ngay cả việc thực thi các chính sách đôi khi cũng còn có những độ trễ nhất định; thậm chí, nhiều hỗ trợ, ưu đãi của chính sách không được triển khai trong thực tế mà chỉ nằm trên giấy tờ. Các cải cách, sửa đổi và bổ sung liên quan đến chính sách cạnh tranh thường mang tính chắp vá, hầu hết đều theo kiểu “thực thi chính sách phát sinh vấn đề sửa đổi bổ sung và lại tiếp tục lặp đi lặp lại”. Nguyên nhân chính của tình trạng trên là do trong công tác soạn thảo và quản lý chính sách đã thiếu đi mất sự phân tích, đánh giá hệ thống chính sách cạnh tranh một cách khoa học trước và sau khi chính sách được thực thi. Điều này cho thấy sự cần thiết phải sửa đổi Luật Cạnh tranh hiện hành để tạo một hành lang pháp lý đầy đủ và thống nhất nhằm duy trì mục tiêu chung của chính sách cạnh tranh. Mặt khác, nước ta đang ở trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và xu thế toàn cầu hóa một cách sâu rộng. Việt Nam đã và đang là thành viên của rất nhiều các tổ chức kinh tế khu vực và thế giới, đồng thời cũng là thành viên của rất nhiều các Hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương. Điều đó có nghĩa là thị trường ngày càng được mở rộng, các cơ hội trong kinh doanh cũng ngày càng nhiều nhưng theo đó, các khó khăn và thách thức cũng nhiều thêm, cạnh tranh càng thêm gay gắt và khốc liệt. Do vậy, việc tạo lập, duy trì một môi trường cạnh tranh công bằng và bình đẳng giữa các chủ thể trong nền kinh tế phù hợp với cam kết trong các Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia là hết sức cần thiết. Đối với riêng TPP, đây là một hiệp định thương mại tư do khu vực toàn diện có thể đem đến những cơ hội rất lớn cho Việt Nam kết nối nền kinh tế của mình với Hoa Kỳ và các thành viên TPP khác. Tuy nhiên, TPP có những yêu cầu với tiêu chuẩn rất cao trong hầu hết các lĩnh vực, trong đó có cạnh tranh. Đó là những khó khăn và thách thức không nhỏ mà Việt Nam phải đối mặt khi tham gia vào sân chơi của các nền kinh tế hai bên bờ Thái Bình Dương này, và tất nhiên điều đó đòi hỏi việc phải hoàn thiện chính sách và pháp luật Việt Nam ở các lĩnh vực cho phù hợp với tiêu chuẩn trong TPP, đặc biệt là chính sách và pháp luật cạnh tranh.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, tác giả quyết định lựa chọn chủ đề: “Hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương có hiệu lực” làm đề tài luận văn thạc sỹ.
2. Tình hình nghiên cứu Hiện nay, các nghiên cứu, các công trình học thuật nghiên cứu một cách toàn diện về hệ thống chính sách cạnh tranh của Việt Nam chưa có nhiều. Nếu như xét trên phương diện pháp luật cạnh tranh thì đã có một số tài liệu, giáo trình và các bài nghiên cứu của nhiều tác giả về khía cạnh này. Đơn cử có thể nói đến một số tài liệu như công trình nghiên cứu “Chính sách cạnh tranh nhìn từ góc độ quốc gia đang phát triển” của tác giả Bùi Nguyễn Anh Tuấn thuộc Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách trình bày thực trạng cạnh tranh ở các quốc gia đang phát triển trong đó có Việt Nam và đưa ra phương pháp phân tích đối với mối quan hệ thúc đẩy lẫn nhau giữa chính sách thương mại, chính sách đầu tư và chính sách cạnh tranh ở các nước đang phát triển; các bài viết “Chính sách cạnh tranh – công cụ vĩ mô nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp dân doanh” đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế số 333 tháng 2/2016 và bài viết “Một số vấn đề đặt ra đối với việc thực thi Luật Cạnh tranh” đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 7/2007 của tác giả Tăng Văn Nghĩa. Qua đó, tác giả PGS.TS Tăng Văn Nghĩa cho rằng chính sách quản lý toàn diện của Nhà nước đối với nền kinh tế, sự nâng đỡ các doanh nghiệp quốc doanh trong một thời gian dài trước kia đã làm cho cách doanh nghiệp dân doanh không có điều kiện và cơ hội cạnh tranh trên thị trường; đồng thời tác giả cũng chỉ ra một số vấn đề còn tồn tại trong việc thực thi Luật Cạnh tranh tại Việt Nam và đề xuất một số tiêu chí để xây dựng chính sách cạnh tranh. Mới đây, liên quan đến chính sách cạnh tranh trung lập – vấn đề tương tự được TPP quy định khá chi tiết, tác giả Tăng Văn Nghĩa et al. có công trình nghiên cứu “Competitive Neutrality: Challenges of Application for Vietnam” đăng trên dữ liệu Working Paper của Viện Thương mại Thế giới khẳng định tầm quan trọng ngày càng tăng về tính trung lập trong cạnh tranh của chính sách cạnh tranh mỗi quốc gia và đưa ra những khuyến nghị trong việc hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam.
Ngoài ra, các công trình nghiên cứu liên quan đến việc hoàn thiện chính sách cạnh tranh của quốc gia trong quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế lại càng ít hơn, và nếu có thì hầu hết là các nghiên cứu liên quan đến các điều khoản, cam kết về cạnh tranh của Việt Nam khi gia nhập WTO. Các công trình đã được nghiên cứu trước đây đã đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau của chính sách cạnh tranh, cũng đã chỉ ra được những vấn đề còn tồn tại, những bất cập cần bổ sung, thay đổi và cũng đưa ra nhiều ý kiến đóng góp phong phú, hữu ích. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có công trình, luận văn, luận án nào nghiên cứu và đề cập một cách toàn diện đến việc hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong khuôn khổ TPP. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn thạc sỹ, tác giả sẽ tiếp thu và kế thừa có chọn lọc thành quả nghiên cứu của các công trình đã có, để từ đó phát huy và có thêm những đóng góp mới trong luận văn của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu chính sách cạnh tranh, trong đó pháp luật cạnh tranh là yếu tố và là nội hàm quan trọng nhất của chính sách cạnh tranh cũng như những cam kết mà Việt Nam trong TPP, tác giả đưa ra khuyến nghị hoàn thiện chính sách và pháp luật cạnh tranh của Việt Nam. Từ mục đích nêu trên, các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể bao gồm: (i) Hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận về cạnh tranh và chính sách cạnh tranh, vấn đề cạnh tranh trong hiệp định TPP. (ii) Phân tích và đánh giá một cách khoa học, toàn diện, khách quan về thực trạng chính sách cạnh tranh và thực thi chính sách cạnh tranh tại Việt Nam; đánh giá các quy định đang được thực thi hiện nay. Phân tích và đánh giá chủ yếu ba quy định pháp luật về: thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng sức mạnh th ị trường hoặc vị trí độc quyền và tập trung kinh tế.
(iii) Trên cơ sở đó, Luận văn đề xuất các giải pháp/khuyến nghị nhằm hoàn thiện chính sách cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện Việt Nam tham Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương hay các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới khác.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là chính sách và pháp luật cạnh tranh trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung, Luận văn nghiên cứu về chính sách cạnh tranh, pháp luật cạnh tranh của Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam, cụ thể là tham gia Hiệp định TPP. Về không gian, Luận văn đề cập đến chính sách cạnh tranh và pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam. Ngoài ra, luận văn cũng có tham khảo một số nội dung, điều khoản, quy định có liên quan về chính sách cạnh tranh từ một số quốc gia là Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản hay các quốc gia khác tham gia Hiệp định TPP. Về thời gian, Luận văn nghiên cứu từ năm 2004 khi Luật Cạnh tranh của Việt Nam ban hành cho đến năm 2030 trên cơ sở đề xuất các giải pháp/khuyến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật cạnh tranh của Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp thu thập thông tin và số liệu Toàn bộ các thông tin và số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, nghiên cứu, số liệu thống kê và trang thông tin điện tử chính thức của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền hoặc chức năng liên quan như: Bộ Công Thương, Cục quản lý cạnh tranh, Hội đồng Cạnh tranh...; các nguồn tài liệu chứa đựng các Hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương; hoặc các nguồn tài liệu từ các hội thảo trong nước và quốc tế có liên quan. 5.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin, số liệu Các tài liệu, số liệu và thông tin thứ cấp sau khi thu thập được xử lý để loại bỏ những tài liệu, số liệu và thông tin kém tin cậy, sau đó trình bày lại những
thông tin và số liệu cần thiết để phục vụ quá trình nghiên cứu. Bên cạnh đó, các thông tin được tập hợp lại để xây dựng danh mục những thông tin và số liệu cần thiết để phục vụ quá trình phân tích sau này; qua đó, sắp xếp các thông tin và số liệu theo danh mục đã xây dựng. Nguồn: Mô tả của tác giả Sơ đồ 0.1: Quy trình tổng hợp và xử lý tài liệu, số liệu, thông tin 5.3. Phương pháp phân tích Các thông tin và số liệu trong bài nghiên cứu được phân tích bằng những phương pháp như sau: Phương pháp thống kê và so sánh: sử dụng số liệu theo chuỗi thời gian và tại một thời điểm để đánh giá sự tương quan giữa các biến số và sự thay đổi giữa các chủ thể nghiên cứu. Phương pháp phân tích và tổng hợp: sử dụng để giải thích các số liệu và liên hệ thực tiễn về thực trạng chính sách cạnh tranh và thực thi chính sách, pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam. Ngoài ra, một số phương pháp nghiên cứu khác cũng được sử dụng như phương pháp hệ thống hóa, phương pháp diễn giải, phương pháp quy nạp, phương pháp so sánh luật học... 6. Đóng góp của luận văn 6.1. Về mặt lý luận Thứ nhất, luận văn làm rõ các vấn đề liên quan đến cạnh tranh và chính sách cạnh tranh như: khái niệm cạnh tranh/chính sách cạnh tranh, bản chất của cạnh tranh, các nội dung của chính sách cạnh tranh. Đồng thời, luận văn cũng chỉ ra rằng, các điều khoản về chính sách cạnh tranh là không thể thiếu trong các