Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Một số giải pháp nhằm đổi mới và hoàn thiện hoạt động sản xuất và xuất khẩu cà phê của tỉnh Đắk Lắk đến năm 2010

Chia sẻ: Tri Tâm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:113

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày những lý luận cơ bản về thương mại và quốc tế; ình hình thương mại cà phê thế giới và bối cảnh Việt Nam; đánh giá thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh suất khẩu cà phê của Việt nam và tỉnh Đắk Lắk; một số giải pháp nhằm đổi mới và hoàn thiện hoạt động sản xuất và xuất khẩu cà phê của tỉnh Đắk Lắk đến năm 2010.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Một số giải pháp nhằm đổi mới và hoàn thiện hoạt động sản xuất và xuất khẩu cà phê của tỉnh Đắk Lắk đến năm 2010

\ J--~~ ~ BQ GIAO Dl)C VA E>AO Tl:\0 i ~ TRU'ONG E>AI HOC KINH TE TP. HO CHI MINH i .1:!_ . . ~-
I \ ~ ~ I sQ GIAO ovc vA eAo T~o 1 I TRL10NG E>~l HOC KINH Tf. TP. H6 CHi MINH ,_ I ~ 'f)o
MUC . LUC . Trang L~l NOI a4u 1 cHlidNG 1: v NHO'NG L LU~N co sAN ve THLidNG Ml:\1 autfc re- T1NH H1NH THLidNG Ml:\1 CA PHE THE GU]I VA 801 cANH VIeT NAM ....... 3 1.1 Nhfi'ng v~fn de eft ban ve thu'ftng m;;.~i quoc te ............................................................ 3 1.1.1 Ly thuye't ve thlldng m~i quoc te ............................................................................ 3 1.1.1.1 Thuye't trong thlldng ........................................................................................ 3 1.1.1.2 Ly, th uyeA't ve~ ld'. 1th eA' tuy~At dA'01• cua Ad am sm1'th ............................................... . 3 ? 1.1.1.3 Qui lu~t h;1i the so sanh cua David Ricardo...................................................... 4 1.1.1.4 Ly thuye't chi phf cd hQi cua Haberler .............................................................. 4 1.1.1.5 Ly thuyet hi~n d~i ve thlldng m~i quoc te' cua Heckscher-Ohlin ...................... 5 1.1.1.6 LQi the' c~nh tranh - Mo hlnh kim clfdng cua Porter....................................... 5 1.1.2 E>~c trlfng c~nh tranh cua mot nganh trong kinh te thi trlfong ............................... 7 1.1.2.1 Mo hlnh c~nh tranh trong mot nganh- Mo hlnh 5 ap life c~nh tranh ............. 7 1.1.2.2 Cac lo~i hlnh c~nh tranh chfnh ....................................................................... 7 1.1.2.3 Cac chien IL!Qc c~nh tranh cd ban................................................................... 8 1.2 nnh hlnh thu'ftng m;;.~i ca phe the gi6'i va boi canh ngo;;.~i thu'ftng ciia Vi~t Nam .... 9 1.2.1 Thlfc tr~ng nganh ca pM the gioi ......................................................................... 9 1.2.1.1 nnh hlnh san xuat cua nganh ca phe the gioi ................................................ 9 1.2.1.2 Giao dich thlldng m~i ...................................................................................... 10 1.2.1.3 nnh hlnh tieu th~ ca phe the gioi ................................................................... 12 1.2.2 Tl/ do hoa thi trllong ca phe the' gioi ...................................................................... 13 1.2.3 HeAthA' ' xuaA't kh"au ca' ph"'c thAIe g101 ...................................................... .. 13 ong th'! t ruong 010 1.2.4 Nhung chfnh sach 6n dinh gia ca thi trllong va thu nMp cho nguoi san xuat ........ 14 1.2.5 Chfnh sach ngo~i thlldng tac dong de'n nganh ca pM Vi~t Nam ............................ 15 I I .A ? AI "1. 1'1.1 ~ CHLidNG 2: DANH GIA THI)'C TRJ;\NG HOJ;\T EJQNG SAN XUAT VA XUAT KHAU CA PHE CUA VIeTNAM VA T1NH ElAK LAK TRONG TH~I GIAN QUA ......... 18 2.1 Thl!c tr;;.~ng nganh ca phe Vi~t Nam .......................................................................... 18 2.1.1 Lich su hlnh thanh va pMt trien ............................................................................ 18 2.1.2 nnh hlnh san xuat ca phe Ci Vi~t Nam ................................................................... 19
2.1.3 Chef biefn va tieu thl,J ea phS noi dja ........................................................................ 20 2.1.4 G" 1a ea, xuaA't kh.,au va' dl,J' t rlf- ea' pheA......................................................................... 21 ? 2.1.5 Chfnh saeh eho nganh ea pM Vi~t Nam ................................................................ 21 2.1.6 EMnh gia hi~n trc;1ng nganh ea phe Vi~t Nam ......................................................... 22 2.2 Phan Uch thi/C tri[lng san xua't, xu~ft kha'u ca phe cua Tinh EJak Lak ........................ 23 2.2.1 86i net khai quat ve Tlnh mik U1k ........................................................................ 23 2.2.2 8~e di~m san xuat kinh doanh ea phS d mik Lak ................................................. 24 2.2.3 Cae thC1i ky phat tri~n eua nganh ca phe 8ak Lak .................................................. 25 2.2.4 San xuat va hi~u qua kinh te eua san xuat ea phS d 8ak Lak ............................... 27 2.2.4.1 Thl,J'e trc;1ng san xuat ....................................................................................... 27 2.2.4.2 Hi~u qua kinh Hf eua san xuat trong ehu ky gia ............................................. 28 2.2.4.2.1 Hi~u qua su dl,Jng dat ............................................................................... 28 2.2.5.2.2 L(j. 'I nhUc;ln A san XUaA't Va' eae , yeu ? A' tA'0 an h hoili uung ............................................ . 28 ? 2.2.5 Hoc;1t dong sau san xuat den xuat kh~u .................................................................. 30 2.2.5.1 Che bien ea phe ........................................................................................... 30 2.2.5.2 Doanh nghi~p tham gia thl tnrong xuat kh~u ................................................. 31 2.2.5.3 Kim ngc;1eh va gia ea xuat kh~u ....................................................................... 32 2.2.5.4 Thi tnrC1ng xuat kh~u ........................................................................................ 34 2.2.5.5 Pha.n tfeh hi~u qua kinh te' cua hoqt dong sau san xuat de'n xuat kh~u .......... 35 2.2.5.5.1 8oi voi djeh Vl,J xuat kh~u eua eac Doanh nghi~p ehuyen doanh ea phe ... 35 2.2.5.5.2 Chi phf den xuat kh~u va lc;1i nhu~n xuat kh~u eua nganh ea pM ............. 35 2.2.7 8anh gia tlnh hlnh san xuat va xuat kh~u ea pM eua 8ak Uik thai gian qua ......... 37 2.2.7.1 Hc;1n eM' ve hieu qua kinh te' ........................................................................... 37 2.2.7.2 NhO'ng hc;in eM' ve t6 ehac quan ly vi mo ........................................................ 37 CHU'ONG 3: MQT SO GIAI PHAP NHAM EJOI MOl VA HOAN THI~N HOl:\T EJQNG ? ,.,_,- '- ,.._,- ~ ' A ? ? .$ ,.$ A' ...., SAN XUAT VA XUAT KHAU CA PHE CUA TINH EJAK LAK DEN NAM 2010 40 3.1 Dinh hu'ong ph at trie'n nganh ca phe aak Lak de'n nam 201 o ................................ 40 3.1.1 Boi eanh ............................................................................................ 40 3.1.2 Quan di~m va ml,Je tieu ........................................................................................... 41 3.1.2.1 Quan di~m ............................................................................................ 41 3.1.2.2 Ml)e tieu ............................................................................................ 42
oft. A 1 ? I ':.. ~ #', ' ' 1'111. A 3.2 MQT SO GIAI PHAP NHAM DOl MOl VA HOAN THII;N HQAT DQNG sAN xuA'r vA xuA'r KHAU cA PHE cuA TlNH DAK LAK DEN NAM 2010 43 3.2.1 Qui ha~ch- 6n dinh va pMt tri~n san xuat thea hlfong ben vO'ng ........................... 43 3.2.1.1 Qu1 ha~c h chuyen a1 cd cau cay trang ............................................................ 43 ~ d~' 0 K A ,0 3.2.1.1.1 8inh hlfong chuy~n d6i .............................................................................. 43 3.2.1.1.2 cac giai phap thl,l'c hi~n ............................................................................. 43 3.2.1.2 Qui ha~ch pMt tri~n thuy IQi dffn nam 201 0.................................................... 46 3.2.1.3 Phat tri~n san xuat, che bien, baa quan ph~c v~ cha m~c tieu xuat khau ........ 47 3.2.1.3.1 Uu tien ho tro phat tri~n ca phe che .......................................................... 47 3.2.1.3.2 O'ng d~ng khaa hoc ky thu~t vaa cac khau san xuat. ........ ··············· .......... 48 3.2.1.3.3 8ay m~nh kha.u che bien ........................................................................... 50 3.2.1.3.4 Haan thi~n khau baa quan ......................................................................... 53 3.2.2 Cac giai phap 6n dinh va ph at tri~n thi trLtong ....................................................... 54 3.2.2.1 T6 chuc m~ng llfoi thOng tin va cong tac nghien cuu- dl,l' baa thi trlfong ......... 54 3.2.2.1.1 T6 chuc m~ng llfoi thOng tin thlfdng m~i di~n tu ....................................... 54 3.2.2.1.2 86i moi cong tac t6 chuc va dl,l' baa thi truong .......................................... 55 3.2.2.2 Xay dl,l'ng thlfdng hi~u san pham ca phe cua Btik Lak ..................................... 57 3.2.2.3 Xay dl,l'ng trung tam giaa djch ca pM t~i Buon Ma Thu()t ................................ 57 3.2.2.4 Thue d~i di~n thlfdng m~i ban hang trl,l'c tiep tren thi trlfong LIFFE ................. 58 3.2.2.5 Cac giai phap ve 6n dinh gia va thi trLtong xuat khau ..................................... 59 3.2.2.5.1 6n djnh gia ............................................................................................ 59 3.2.2.5.2 Ha~ch dinh thi trlfong xuat khau ................................................................ 60 3.2.2.6 Cai tie'n t6 chuc Daanh nghi~p gan lien voi nganh va dia phlfdng .................... 60 3.2.3 Giai pMp daa t~a nguon nhan ll,l'c .......................................................................... 62 3.2.4 Tang Clfong Sl,l' lanh d~a cua 8ang, Sl,l' quan ly cua nha nlfOC ................................. 63 3.3 M(}t stf kien nghi va td chU'c thl!c hi~n ....................................................................... 64 3.3.1 Kien nghi voi Trung lfdng ...................................................................................... 64 3.3.2 Kien nghi voi Tlnh ............................................................................................ 64 3.3.3 T6 chuc, phoi hQp thl,l'c hien ................................................................................... 65 KET LUAN ............................................................................................................... 66 Tai li~u tham khao Phu luc
- 1- LOI NOIDAU Sau giai ph6ng, 8ak Lak da c6 nhung budc phat trign to ldn ve kinh te, xa hoi. Trang slj phat trign d6, nganh ca phe tro thanh mot nganh kinh te mOi nhon, chu lijc cua T1nh. Ca phe 8ak Lak c6 l~i thef so sanh, l~i the Cqnh tranh trong quan he kinh te quoc te, va con nhieu tiem nang nhung chua du~c khai tMc M't. Nang suat cao thuoc loqi nhat thef gidi, chat Iuong c6 kha nang dqt tieu chuan quoc te, ca phe 8ak Lak chiem tren 50% di~n tfch san xuat, gan 60% san IU~ng va khoang 48% san luQng xuat khau cua ca nude. N6 quye't djnh ca phe Vi~t Nam W cho trudc kia c6 vj trf thap kern, nay tro thanh mot trong nhO'ng quoc gia san xuat va xuat kh~u ca phe hang dau the' gidi va Ia quoc gia dang dau ve xuat khau ca phe voi (Robusta). Ca phe g6p phan giai quye't cong an vi~c lam va dem lqi cuoc song no am cho hang Vqn nguoi dan cac dan toe sinh song tqi mik Lak. Nhung thljc te luon d~t ra nhung van de can nh?n thac va giai quyet, W mua v~ 97-98 tlnh hlnh san xuat kinh doanh cua nganh ca phe T1nh 8ak Lak dien bien rat phac tqp, san xuat phat trign W phat va di vao the khOng 6n djnh, chat luQng giam sOt, gia ca bie'n dong that thuong, Doanh nghi~p kinh doanh bi Ia tang dan, nganh ca phe khOng co kha nang khac ph~c tfnh chu ky cua gia ca, phong ngua rui ro, khong c6 kha nang "W v~" trudc tac dong cua cd eM' thj trLJong nhat Ia khi gia ca xuong thap dudi mac gia thanh. Qua nghien cau, chOng toi thay hang loqt khie'm khuyet dan dan boc lo h?n che kha nang phat trign cua nganh ca phe 8ak Lak. Tuy nhien, ve phudng di~n chu quan Ia do slj phat trign chua dong bo, con tuy ti~n. W pMt va khong thea qui hoqch, chua nghien cau tuong t~n tlnh hlnh thj truong the gidi, chua ket hQp duQc cac nguon I!Jc nham t?o ra san pham c6 tfnh c?nh tranh cao. Tu nhung van de d~t ra nhu tren, chOng toi da m?nh d?n nghien cau de tai "MOt stf giai phap nham adi mai va hoan thi~n ho~t tf()ng san xu~ft va xu at kMi'u ca phe cua Tinh Dcik Lcik den nam 201 0". Muc tffch nghien cU'u - Nghien cau cac ho?t dong lien quan den san xuat va xuat khau ca phe cua t1nh 8ak Lak trong boi canh chung cua Vi~t Nam va the' gidi nham xac l~p moi quan h~ m~t thiet giila cac chu thg tham gia vao thj trLJong. - 8anh gia mot each tuong doi vai tro quan ly cua Nha nude nhu mot nhan to quye't djnh sv thanh cong cua nganh ca phe 8ak Lak n6i rieng va Vi~t Nam n6i chung. - 8e ra cac giai phap mang tfnh dong bo dg d6i mdi va hoan thi~n ho?t dong san xuat va xuat khau ca phe cua T1nh 8ak Lak nham t?O nen nhan to tfch CljC, chu dong c6 tfnh quye't djnh trong vi~c thao go nhung kh6 khan, t?o dieu ki~n phat trign ben vung doi vdi nganh ca phe 8ak Lak tU nay de'n nam 201 o.
- 2- Doi tli'Q'ng va ph~m vi nghiftn cU'u Doi tli'Q'ng nghiftn cU'u: cac hoc;1t dong lien quan san xuat-xuat kh§u ca phS cua Tinh 8aklak va Vi~t Nam dlfoi sl,J' anh hlfOng cua tlnh hlnh san xuat, gia ca, cung-cau ca phe the gidi. NhiJng chfnh sach va hoc;1t dong cua Nha nlfoc tac dong den nganh ca phe. Ph~m Vi nghi@n cU'u: t~p trung nghien cau thl,J'c trc;1ng san xuat, che bie'n va xuat khau ca phe Viet Nam noi chung va mik Uik noi rieng. 8?c biet Ia giai doc;1n 1991 tra lc;1i day, thai di~m bat dau nhiJng "blfoc ngo?t" cua nganh ca phe va f)ak Lak thl,J'c Sl,J' tham gia vao hO
-3- Chu'o'ng 1 : ,_, I' A. ? ~ A.l' AI' NHO'NG l Y LU~N CO BAN VE THLJ'dNG M~l QUOC TE TlNH HlNH THLJ'dNG MAl . cA PHE VIET . NAM VA THE GIOI 1.1 NHO'NG VAN DE Cd BAN VE THU'dNG M~l auoc TE: 1.1.1 Ly thuyift ve thu'o'ng m~i quoc te: Vao cuoi the kY XV cac nha kinh te hoc c6 di~n da phat hi~n ra vai tro rat quan trong cua thlfdng mc;ti quae tel' trong qua tr1nh phat tri~n kinh te quae gia. K~ wd6 de!'n nay cac nha khoa hoc nhieu the h~ tiep thea sau da nghien c((U b6 sung va hoan thi~n tUng blfoc ve m~t ly lu~n cua van de nay. Cac nlfoc dang bat dau Sl,f nghi~p cong nghi~p hoa, phat tri~n nen kinh Hf hang h6a c6 th~ v~n d~ng tot hdn vao thl,fc te phat tri~n nen kinh te cua m1nh. Sau day Ia mot so noi dung Cd ban cua h~ thong ly lu~n ve thlfdng mc;ti quae te dl,fa tren ly thuyet IQi the so sanh cua moi quae gia. 1. 1.1.1 Thuyet trqng thlfdng: Chu nghTa trong thlfdng (Mercantilism) ra doi vao cuoi the ky XV dau the ky XVI o Anh va Phap, trong boi canh tr1nh dO san xuat da dl!Qc nang cao, cong nghi~p phat tri~n. san xuat ra nhieu hang h6a, ... tc;to dieu ki~n cho hoQt dong thlfdng mQi phat tri~n. Vai tro cua gioi thlfdng nhan dlf(;Jc de cao va chfnh ho de ra ly thuye't cd ban cua trLtong phai trong thlfdng. Ho coi trong xuat nh~p kh~u va cho rang chfnh xuat nh~p kh~u Ia con dlfong dem lc;ti phon vinh cho dat nlfoc. Tuy nhien, quan di~m cua phai trong thlfdng con hc;tn che va rat Cl,IC doan khi coi thlfdng mc;ti quae te Ia mot tro chdi c6 t6ng IQi fch bang khong (Zero-sum game), We Ia giUa hai quae gia giao thlfdng neu ben nay c6 IQi th1 ben kia se thi~t hQi tlfdng ung, do d6 ho doi hoi trong quan h~ thlfdng mc;ti quae te d~ IQi fch quae gia dl!QC dam baa, xuat kh~u phai lon hdn nh~p kh~u (xuat sieu). Tu d6 ho chu trl!dng keu goi Chfnh phil baa v~ m~u d!ch va san xuat trong nlfoc bang cac hang rao thue quan va cam ng~t vi~c xuat kh~u nguyen li~u. baa dam doc quyen kinh doanh noi dja d~ danh lfU the cc;tnh tranh voi nlfoc ngoai, tang xuat kh~u. hc;tn che' nh~p kh~u .... Nhlfng dau sao th1 thuyet trong thlfdng cOng neu len dl!Qc quan di~m rat tie'n bo thai bay gio Ia biet coi trong thlfdng mc;ti quae te va cho rang Chfnh phu c6 vai tro can thi~p nhat djnh vao hoc;tt dong kinh te, nhat Ia hoQt dong ngoc;ti thlfdng mo dLtong cho cac tlf tlfong tie'n bo trong thlfdng mc;ti quae te' sau nay. 1.1.1.2 Lj thuyet ve lf/i the' tuyQt dol ciia Adam Smith 8en giUa the ky XVIII cong nghi~p phat tri~n mc;tnh o CMu Au, m~u djch phat tri~n sau rong, tien t~ dl!Qc phat hanh va h~ thong ngan hang ra doi. Trang boi canh d6 nha kinh te' hoc loi lc;tc nglfoi Anh Ia Adam Smith da dlfa ra quan di~m moi ve thlfdng mc;ti quae te d6 Ia ly thuyet ve IQi the tuy~t doi. Quan di~m cua A.Smith de cao vai tro cua ca nhan, ong cho rang
- 4- moi ngLJoi khi lam dieu gl deu nghT den tLJ lc;Ji cua mlnh va dieu d6 cOng c6 lc;Ji cho t~p thg va xa hoi, vl the Chfnh Phu khang can can thi~p vao ho?t dong cua ca nhan va doanh nghi~p, c(t dg cho ho phat trign se c6 lc;Ji cho nen kinh te.... Ly thuyet ve lc;Ji the tuy~t doi cua A.Smith cho rang 2 quae gia giao thLJOng voi nhau thl hai ben deu c6 lc;1i tren CO sa lc;Ji the tuy~t doi cua moi quae gia. Lc;Ji the tuy~t doi dl1c;1c coi Ia Sl,( khac bi~t tuy~t doi ve nang suat lao dong (cao hOn) hay chi phf lao dong (thap hOn) dg cung san xuat ra mot lo?i san ph~m. Moi quae gia chi nen xuat kh~u cac san ph~m ma mlnh c6 lc;Ji the tuy~t doi va nh~p kh~u cac san ph~m ma mlnh khOng c6 lc;Ji the' tuy~t doi. Thee ly thuyeft nay, Sl,( chuyen man h6a san xuat cac san ph~m ma mlnh CO lc;Ji thef tuy~t doi se giup tai nguyen kinh te cua mot dat nlJOC dl1c;1C khai thac hc;Jp ly hOn Va thOng qua trao d6i m~u dich quae te, t6ng khoi ILJc;Jng san ph~m tieu dung se tang cao hon va chi phf re hon so voi cac trLJong hc;Jp phai tl,( san xuat toan bo trong nLJoc. Uu digm cua ly thuyet nay: moi quae gia phili chuyen man hoa san xuat cac san ph~m c6 lc;1i the tuy~t doi, dong thai trao d6i san ph~m c6 lc;1i the' tuy~t doi cua cac nLJoc khac, thOng qua d6 dg nang cao hi~u qua cua nen kinh te'. 8igm cot loi cua khai ni~m nay cho rang cac quae gia giao thuong deu c6 lc;Ji trong cac ho?t dong thuong m?i quae te'. 1.1.1.3 Quy /uqt IQi the' so sanh ciia David Ricardo Trang tac ph~m "NhO'ng nguyen ly kinh te chfnh tri va thue" xuat ban nam 1817, David Ricardo cho rang trong moi quan he thLJOng m?i quae te' khang nen d~t van de lc;Ji fch hai ben phai bang nhau, ma can ban Ia hai ben c6 lc;Ji hon so voi truong hc;Jp khOng c6 trao d6i m~u dich. Co sa cua lu~n digm tren Ia ly thuyet ve lc;Ji the so sanh voi noi dung can ban Ia: "moi quae gia se chuyen man h6a san xuat dg xuat kh~u cac san ph~m ma mlnh c6 lc;Ji the so sanh va nh~p kh~u tra l?i cac san ph~m ma mlnh khang c6 lc;Ji the so sanh". Khac voi lc;Ji the' tuy~t dai cua A.Smith, lc;Ji the so sanh cua D.Ricardo dl1c;1c higu Ia sl,( khac bi~t tLJOng doi ve nang suat lao dong (cao hOn} hay chi phf lao dong (thap hOn} dg lam ra cung mot IO?i san pham. Ly thuyet lc;Ji the so sanh ch1 ra rang: du mot quae gia du khang c6 lc;Ji the tuy~t doi, nhLJng l?i c6 lc;1i the so sanh (tLJOng doi) ve mot so IO?i san pham nhat djnh va bie't each khai thac tot cac lc;1i the' nay thong qua vi~c chuyen mon h6a san xuat va thLJOng m?i quae te thl van CO thg nang cao hi~U qua nen kinh te CUa mlnh. £lieu nay da khac ph~C dLJc;1C nhl1c;1C digm co ban ve lc;1i the' tuy~t doi cua A.Smith va dLJc;1c coi Ia mot trong nhO'ng qui lu~t quan trong nhat cua kinh te hoc phat trign. 1.1.1.4 Ly thuyet ve chi phi cd hQi ciia Haber/er: Thee Haberler, chi phf co hOi cua mot san pham X Ia so ILJc;Jng san pham lo?i khac ma ngLJoi ta hy sinh dg c6 du tai nguyen lam tang them mot don vj san ph~m X. Dong thai Haberler cho rang chi phf co hoi khang d6i cho moi quae gia, nhLJng l?i khac nhau giO'a cac
-5- quae gia khac. Sl,J' kha.c bi~t nay Ia Cd sa lam nay sinh ra Sl,J' trao d6i m~u djch quae te. N6 cho phep moi quae gia c6 th~ t~p trung chuyen man h6a san xuat hoan toan vao loai san ph~m c6 chi phf cd hoi thap nhat, sau d6 tien hanh trao d6i hanh h6a. 8ieu nay se lam IQi the!' kinh te' cua Wng quae gia va toan the gioi deu nang cao. Lu~n di~m nay cho rang cac nlloc c6 qui mo nen kinh te nho be van c6 th~ chuyen man h6a san xuat hoan toan cac san ph~m c6 1(1i the so sanh, thong qua trao d6i m~u djch quoc te van nang cao hi~u qua nen kinh te cua mlnh. Tuy nhien, hQ se g~p nhieu kh6 khan hdn do nen kinh te bi ph~ thuoc nhieu vao ngo?i thlldng trong khi gia ca va ty gia trao d6i hang h6a do cac nlloc c6 qui mo san xuat lon quyet djnh. 1.1.1.5 Ly thuyet hiqn dQi ve thlfdng mQi quae te' ciia Heckscher- Ohlin: Trang the ky 20, nhieu ly thuyet hi~n d?i ve thlldng m?i quae te lan lli(Jt xuat hien, nham khac ph~c cac nhli(Jc di~m cua nhung ly thuyet c6 di~n. n6i b~t Ia tac ph~m "Thlldng m?i lien khu Vl,J'C va quae te" cua 2 nha kinh te hoc ThW 8i~n Eli Heckscher va Berti! Ohlin xuat ban nam 1933. Ly thuyet nay cho rang d~ lam ra san ph~m can ket h(Jp cac yeu to san xuat theo nhung ty I~ can doi khac nhau nhat djnh. Trang dieu ki~n cua nen kinh te ma, moi nlloe se hllong de'n chuyen man h6a san xuat vao nhung nganh ma nlloc mlnh c6 th~ su dl,mg cac ye'u to san xuat mot each thu~n 1(1i nhat, c6 nguon cung cap doi dao, chi phf re, chat lli(Jng hang h6a san xuat ra tot hdn cac nlloc khac. Nhll v~y, theo qui lu~t ty I~ can doi cac ye'u to san xuat thl Sl,J' dll thCJ'a hay khan hie'm cae yeu to san xuat quyet djnh de'n mo hlnh thlldng m9i quae te' cua moi quae gia. Mot quae gia se chuyen man h6a san xuat d~ xuat kh~u eac san ph~m tham d~ng yeu to san xuat ma quoe gia d6 dll thCJ'a tlldng doi va nh~p kh~u san ph~m tham d~ng yeu to san xuat ma quae gia d6 khan hiem tlldng doi, mot quae gia hoan toan c6 th~ dl,(a vao cac 1(1i the so sanh cua mlnh d~ xay dl,(ng chie'n lli(JC phat tri~n cho phU h(Jp. Tuy nhien tren thl,J'c te can phai nghien cau khai thac cac IQi the' so sanh eua mlnh thong qua ho?t dong thlldng m?i quae te sao cho hc;Jp ly va hi~u qua nhat trong Wng giai do?n phat tri~n kinh te d~ duy trl va phat huy IQi the so sanh mot cac triet d~ nhat, d~c biet Ia doi voi cac nude dang phat tri~n nhll Vi~t Nam. 1.1.1.6 Lf/i the' cqnh tranh quae gia- "Ma hlnh kim clfdng ciia Porter" TCJ' trlloc de'n nay, nang ll,J'c C?nh tranh quae te cua mot quae gia thllong dli(JC giai thfch bang ly thuyet thlldng m?i quae te bat nguon W A.Smith. Tuy nhien, nen kinh te toan cau ngay nay qua phuc t?P nen kh6 giai thfch day du bang nhung ly thuyet co dliQc. Nam 1990, Giao Sll Micheal Porter cua trllong Harvard da gioi thieu mot ly thuyet C?nh tranh moi, mo hlnh Porter. Ong phan biet mo hlnh cua mlnh voi ly thuyet thlldng m?i truyen thong (j cho Sl,J' tru phu cua mot quae gia khOng phai dli(Jc thCJ'a hliOng W tai nguyen thien nhien ma chfnh Ia nho vao nhung quyet djnh mang tfnh chie'n lli(JC. Theo Porter, mot quae gia d?t dli(Jc 1(1i the'
-6- cq.nh tranh ne'u nhO'ng Doanh nghi~p cua nlfoc nay xay dl)'ng dLtQC nang ll)'c cq.nh tranh. Doanh nghi~p se c6 tfnh cq.nh tranh thOng qua nhO'ng hoq.t dong d6i moi sang tq.o, baa gam cai tien cong ngM trong qui tr1nh san xuat kinh doanh. So do 1.1: MO HlNH KIM CUdNG CUA PORTER Chien 1w;1c doanh nghi~p, cau true va Sl,( C~nh tranh Nghien cuu cua Michael Porter neu bon thuoc tfnh cua mot quae gia h1nh tMnh moi trlfong thea d6 cac Doanh nghi~p dja phlfOng cq.nh tranh, va nhO'ng thuoc tfnh nay khuye'n khfch ho~c k1m ham vi~c tq.o nen IQi the cq.nh tranh. Bon thuoc tfnh d6 Ia: •!• Yeu to tham d~ng (factor endowment): vi the cua quae gia thea d6 Ia nhO'ng yeu to dau vao can thiet cho qui tr1nh san xuat nhlf lao dong, dat dai, tai nguyen thien nhien, von va cO sd hq. tang. Trang d6, nhO'ng yeu to san xuat "chu yeu" nhlf lao dong c6 tay nghe, von va Cd so hq. tang Ia nhO'ng yeu to dlfQC tc;to ra chu khOng phai thua hLtong, can phai dlfQC dau tlf va duy tr1 mq.nh me v1 chung kh6 sao chep bat chLtoc va c6 gia tri dan den IQi the cq.nh tranh. NhO'ng ye'u to thong d~ng khong xay d~ng IQi the cq.nh tranh ben vO'ng dLtQc. •!• f)ieu ki~n nhu cau (demand conditions): ban chat cua nhu cau nlfoc nha trong nganh cong nhi~p san ph~m hay djch v~. Thi trLtong noi dja kh6 tfnh va tinh te se Ia mot nhan to quan trong tq.o nen nang ll)'c cq.nh tranh. •!• Lien ket va ho trQ cong nghi~p (relating and supporting industies): Sl)' hi~n di~n hay vang m~t trong mot quae gia cua cac nha cung cap va nhO'ng nganh cong nghi~p lien quan Ia sl)' cq.nh tranh c6 tfnh quae te'. •!• Chien ILJQc Doanh nghiep, cau true va sl)' cc;tnh tranh {firm stratergy, structure and rivalry): dieu ki~n kigm soat trong mot quae gia thea d6 cac Doanh nghi~p h1nh thanh, t6 chuc, quan ly va ban chat cq.nh tranh noi dja. Ong d~c bi~t nhan mq.nh vai tro cua co hoi va vai tro cua chfnh phu trong mo h1nh. - NhO'ng sl)' ki~n ngau nhien nhlf : dot pM hay phat minh trong cong ngh~; chie'n tranh, thien tai; bien dong ty gia hoi doai, bie'n dong cac yeu to dau vao, nhu cau hay so thfch nglfoi tieu dung c6 thg c6 IQi hay c6 hq.i cho vj the cq.nh tranh cua Doanh nghi~p.
- 7- - Cng cha rang "vai tro dung dan cua chfnh phu phai Ia mot tac nha.n hay yeu cau; chfnh phu phai khuyen khfch hay ca thuc d~y Oaanh nghiep tang cuong dong Cd va xay dl,(ng vj the c9-nh tranh caa hon ... ". Chfnh phu c6 th~ tac dong den "4 thuoc trnh" tren thong qua cac bien phap nhu : tai tr
-8- tntoc ho~c khoan nhuc;mg. Hoc;~t dong thuong mc;ti n6i chung va thuong mc;~i quae tel' n6i rieng Ia CUOC cc;tnh tranh dien ra giila cac chu th~ tham gia tren thj trlfong. Can CU vao noi dung cac ly thuyet ve thlfOng mc;ti quae te, d~c bi~t Ia "rna hlnh 5 ap ll)'c cc;tnh tranh" cua Michael Porter c6 th~ rut ra 3 loc;ti hlnh cc;~nh tranh chfnh sau day: Ci[lnh tranh giii'a ngu'O'i ban va ngu'O'i mua: Ia cuoc cc;~nh tranh theo qui lu~t mua re-ban dat. Nglfoi mua muon mua re, ngLtoi ban muon ban dlfQc gia cao. StJ cc;tnh tranh dien ra dlfoi tac dong cua nhieu ap ll)'C wmoi ben cho den khi dc;tt dlfQC SlJ can bang chung ve gia ca, IQi fch. Ci[lnh tranh giii'a cac ngu'O'i mua: Ia cuoc cc;~nh tranh dien ra theo qui lu~t cung cau. Khi hang h6a khan hiem se lam cung nho han cau, cuoc cc;~nh tranh giila cac ngLtoi mua se tro nen gay gat va gia ca dlfQC d~y len o muc cao, IQi the' luc nay thuoc ve nglfoi ban. NglfQC lc;ti, khi cau thap han cung, muc cc;~nh tranh se khong cao, IQi the thuoc ve nguai mua nao tra gia tot han. Ci[lnh tranh giii'a cac nglioi ban: Ia cuoc cc;~nh tranh co ban nhat tren thi truong. N6 dLtQc thl)'c hi~n nham tranh gianh cac IQi fch. Trong nen kinh te thi trlfong, cuoc cc;tnh tranh nay ngay cang quye't li~t, ke't qua cuoi cung phu hQp voi qui lu~t dao thai. 1.1.2.3 Cac chien tuqc cqnh tranh ca ban: Cc;tnh tranh trong mot nganh tren thi trlfong quae te' thl)'C chat Ia Sl)' cc;tnh tranh giila cac thanh phan tham gia vao nganh dLtoi tac dong cua cac yeu to ngoc;~i vi, cac t6 chuc, Doanh nghi~p chfnh Ia cac chu th~ tham gia vao CUOC cc;tnh tranh nay. Ban ve nang ll)'c phan bi~t va IQi the cc;tnh tranh hay nhO'ng di~m mc;tnh va nhO'ng di~m yeu cua mot nganh We Ia n6i toi sl)' so sanh cac m~t, cac hoq.t dong cua chu th~ so voi cac doi thu cc;~nh tranh trong nganh d6. Tren co so nay, chien llfQc cc;tnh tranh cua nganh c6 th~ coi Ia mot chlfOng trlnh hanh dong t6ng quat cua cac t6 chuc, Doanh nghi~p tren co so khai thac toi da IQi the cc;tnh tranh cua mlnh trong qua trlnh gianh LfU the' so voi doi thu d~ thl)'c hi~n mot so m~c tieu c~ th{ Bf quye't thanh cong trong cc;~nh tranh Ia phai biet t~p hQp cac bi~n phap giai quyet stJ thfch nghi cua moi trlfong ben trong (cac nguon ltJC) Va SlJ thay d6i thlfong xuyen cua moi trLtong ben ngoai (khach hang, doi thu cc;tnh tranh, tien bo cua khoa hoc ky thu~t, ... ). Trang kinh doanh c6 nhieu phlfong thuc thtJc hi~n chien ILtQc cc;~nh tranh. Tuy nhien tc;~m thai c6 th~ phan ra 3 loc;~i chien llfQc cc;~nh tranh co ban rna cac t6 chuc c6 th~ ap d~ng ket hQp ho~c rieng le: ·:· Chien lu'Q'c dan diiu hill gia thanh: Ia loq.i chie'n llfQc ngay cang ph6 bien. cac t6 chuc gianh LfU the trlfoc doi thu bang each ap d~ng hang loc;tt cac bi~n phap kinh te d~ dc;tt dllc;1C muc chi phf san xuat thap nhat. Chie'n llfQC nay doi hoi cac t6 chuc khi xay dl)'ng dieu ki~n v~t chat phai xem xet ke't hQp giua ye'u to qui mo va tfnh hi~u qua, no cho phep t6 chuc c6 gia tha.nh thap han. 8~ dc;~t dlfQc m~c tieu, t6 chuc can chu y tang clfong cac bien phap ki~m soat nham tie't ki~m chi phf nhung khong th~ xem nh~ cac ye'u to chat llfQng cua hang h6a/djch w ho~c cac gia trj da cam ke't voi khach hang.
- 9- •!• Chien lu'Q'c khac bii~t hoa san pha'm: m~c tieu cua chie'n ILJQC Ia lam khac bi~t h6a san pham, djch w. Cac SIJ khac bi~t nay phai dLJQC khach hang chap nh~n ve cac d~c tfnh L1U the rna doi thu cQ.nh tranh khong c6, kMng thea kip ha~c biit chLJoc dLJQc. Cac phLJong phap khac bi~t haa san pham dLJQC bi~U hi~n nhlf: SIJ dja danh d~C bi~t, di~n hlnh ve thiet kef, ki~u dang, cong ngM san xuat tien tien, cac djch w kern thea, mQ.ng ILJoi phan phoi, ... Vi~c dau tlf tQ.a SIJ khac bi~t haa san pham thlfong kha caa, cac t6 chuc can phai chu y vaa ye'u to chi phf. Ngaai ra, chie'n ILJQc nay doi khi IQ.i laQ.i tru kha nang nang caa thi phan, boi tfnh rieng bi~t thlfong khong di doi voi vi~c phat tri~n mo rong thi trl1ong. •!• Chien lu'qc trQng tam hoa san pha'm: chu th~ t?p trung cung ung cac san pham, dich w cha mot ha~c mot nh6m khach hanh c~ th~. Chie'n ILJQc nay chu yeu su d~ng cha cac t6 chuc qui mo vera va nho ha~c cac don vi thanh vien cua cac t6 chuc c6 qui mo lon vi thLJong chi ap d~ng dLJQc trang cac thi trLJong c6 sue ep cQ.nh tranh yeu, ft sv tan cong cua doi thu, qui mo thi trlfong thLJong nho. 1.2 TiNH HiNH THLIONG M~l CA PHE THE GIOI VA BOI CANH KINH TE CUA v1er NAM HaQ.t dong thLJOng mQ.i quae te' cua mot nganh hay mot quae gia ngaai vi~c chju S!J quan ly va chi phoi cua cac chfnh sach ve ngaQ.i thLJOng cua Chfnh phu thlfong dLJQC xay d!Jng trang mot boi canh kinh te' c~ th~. rna cac chfnh sach nay con lien M trvc tie'p voi thi trl1ong khu VIJC va the' gioi. £)~ hi~u r6 haQ.t dong thLJOng mQ.i ca phe, ChUng ta can xem xet th!JC trQ.ng va nhilng dien bien thLJOng mQ.i cua nganh ca phe the gioi, cac boi canh kinh te va SIJ tac dong cua chfnh sach ngaQ.i thLJOng cua Vi~t Nam len haQ.t dong xuat khau ca phe. 1.2.1 Thl!c tr~ng nganh ca phe the gioi 1.2.1.1 Tinh hlnh san xuat cua nganh ca phe the gioi (ph~:~ l~:~c 1) Hi~n tren the gioi co khaang 75 nLJoc co dieu ki~n phD hQp d~ trong ca phe, voi di~n tfch t6ng cong khaang 12 tri~u ha, da so di~n tfch thuoc so huu tlf nhan. MLJoi quae gia c6 di~n tfch trong va san xuat ca phe lon nhat the' gioi (baa gam 2 laQ.i ca phe chfnh Ia Arabica va Robusta) chie'm khaang 70% di~n tfch va gan 80% san ILJQng ca phe taan cau. Bang 1.1: TlNH HlNH SAN XUAT CA PHE CUA 10 au6c GIA HANG 8AU ~ Col om lndone Guate BO' Bi«n Brazil Vietnam An DO Mexico Ethiopia Uganda Trung blnh bia sia mala Nga 84- 88 26,484 602 11,370 6,163 2,685 5,107 2,890 4,288 2,742 2,787 89- 93 26,384 1,813 14,103 7,133 2,742 4,575 3,619 3,281 2,814 2,261 - - ----·-"' - - r---~- f--------- -~----- ~ ------ ·------- 94- 98 26,109 5,412 11,996 3,752 3,752 4,834 4,285 3,311 2,866 3,157 ~----- ---- ~----·----- 99- 03 35,048 12,472 11,079 6,179 4,839 4,757 4,299 3,933 3,611 3,096 EJVT: san ILJQng = 1.000 bao (60kg/bao) (Nguon: T5ng hQp so li~u cua ICO)
- 10- Nang xuat blnh quan tren the' gioi trong nhung th~p nien 80 tro ve tnJoc khOng cao, trung blnh 600-700 kg/ha. Tu giUa th~p nien 90 de'n nay, nho ap d1,mg tie'n bo khoa hoc-ky thu~t vao lai tQo giong, canh tac, ... nen tUng bLJoc da dLJa nang suat tang len dang k~. nang suat blnh quan cua the gioi da dQt xap x11 tan/ha k~ wnam 1999. Bang 1.2: NANG SUAT VA CHI PHf SAN XUAT CA PHE CUA MQT SO QUOC GIA Ba Bi~n A' Quifc Gia Nga Uganda Indonesia Thai Lan An DO Brazil Vi~t Nam Nang suat (kg/ha) 450 630 850 950 1,050 1,100 1,700 Chi phf san xuat tren 1,490 1,322 687 1,056 850 1,321 700 mOi tan/ha (USD) (Nguon: Neumann Kaffee Gruppe- 2000) 8?c trllng cua san xuat ca phe toan cau Ia san ILJQng thea chu ky nam troi nam s~t va giai doQn sau tang han giai doQn tnJoc, chung loQi ca phe robusta tang cao han so voi arabica va chiem t1 trong ngay cang cao trong co cau tang san ILJQng. Nang suat va di~n tfch deu tang, mac do tang cua di~n tfch cao han trong 1o nam gan day Ia nguyen nhan lam cho san xuat pMt tri~n qua nhanh, d§y nganh ca phe the' gioi vao tlnh trQng mat can doi cung cau. 1.2.1.2 Giao djch thu'o'ng milti Nguon ca phe giao dich tren thi trLJong the' gioi xuat phat W khoang 50 quae gia san xuat c6 du nang h,tc tham gia xuat kh§u, nhung quae gia san xuat khac chi du dap ling nhu cau tieu dung trong nLJoc. Ca phe nhan tho Ia m?t hang xuat chiem tY trong tuy~t doi (khoang 92- 95%) trong co cau ca phe xuat kh§u cua cac nlloc san xuat. Nhln chung, do san xuat phat tri~n va ton kho cao nen xuat kh§u cua cac nlloc san xuat tang deu hang nam, ca bi~t nam 1994 va 1995 so ILJQng giam Ia do hQn han gay mat mua tQi Brazil. (Xem Phi! ll!C 2A) Bi~u do 1.1: SAN LUONG VA KIM NGACH XUAT KHAU CUA cAc NUOC sAN XUAT 100 14 12 80 10 60 8 40 6 4 20 0 ~~~~?-5;o~~?~o~~~~~7_.:s~~'~zr~,~~~~~J~~,~!~r~g~=~~,~~·~~~i~~~~~=~~~~~~~·~~,~~~+~ 78.2 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 c::J Sti' ht'Q'ng (tri~u bao) _.__Kim ng(Jch xu~ft kha'u (ty USD) Tang gia tri xuat kh§u ca phe cua cac nLJoc san xuat hang nam khong an dinh, kim ngQch tang giam thea nhu cau tieu dung va ph~ thuoc rat nhieu vao gia giao djch. Trung blnh giai doQn 1997-2003 gia tri kim ngQch giam 11 ,3%/nam. M?c du ILJQng ton kho tQi cac nuoc
- 11 - san xuat lien tl)C giam, d~c bi~t giai doq.n 99-03 dl11;1C xem Ia mac thap nhat wtrlfac den nay nhlfng cOng khong tac dong dl11;1c de'n vi~c tang gia tri kim ngq.ch. (Xem phlf /lfc 28) Ch1 rieng 25 quae gia phat tri~n gam Chau Au, My, Nh~t va Singapore da nh~p kh~u khoang 95% IL11;1ng ca phe xuat kh~u cua cac quae gia san xuat. Vi~c nh~p kh~u ca phe do cac t~p doan che bien chi phai nen chu yeu chi nMp ca phe nhan thO d~ che bien phl)c VI) nhu cau tieu dung trong nlfoc va tai xuat kh~u sang cac nlfoc khac. M~t khac t6ng ton kho cua cac nlfoc nh~p kh~u c6 xu hlfong tang giam thea gia ca. Gia giam mq.nh W nam 1999 Ia luc ton kho lien tl)c tang va hi~n dang dq.t mac cao nhat wtrlfac den nay. (Xem phlf /lfc 3A) T6ng IL11;1ng ca phe tai xuat (da dl11;1c tinh che) trung b1nh 10 nam gan day chi bang khoang 25,2% so voi IL11;1ng ca phe xuat kh~u cua cac nLJoc san xuat nhlfng gia tri lq.i bang 41 ,8%. Vao nhi1ng nam gia ca xuang thap, mac chenh l~ch nay cang cao (giai doq.n 1999- 2003, t11~ nay Ia 27,4% va 53%). Sl,f chenh l~ch nay n6i len mac l1;1i nhu~n cao thu dl11;1c khi ca phe dl11;1c che bien sau va sv thieu cong bang trong giao dich (ch1 nh~p ca phe nhan tho, hq.n che nh~p ca phe qua che bie'n sau bang cac hang rao thue quan). (Xem phlf fl!c 38) Thong thlfong gia ca hlnh thanh tren quan h~ cung cau nhLJng gia giao djch ca phe the gioi hi~n nay hau nhlf chi can ca vao gia cua nhi1ng quae gia nh~p kh~u va che bie'n ca phe hang dau tren the gioi. Gia c6 tfnh quyet dinh trong giao dich chfnh thac xuat phat W gia Robusta thi trlfong LIFFE cua Luan 86n va gia arabica thi trLJong CSCE cua New York. Gia th~ hi~n tfnh bat 6n, bien do dao dong lon, mac do bie'n dong cua gia Arabica ft hdn so voi gia Robusta, gia bien dong thea mot chu ky lon khoang 10 nam (72-81, 82-91; 92-2001) va chu ky sau thlfong thap hon chu ky trLJoc. (Xem phlf fl!c 4A) Bi~u do 1.2: OlEN BIEN GIA PHUC HOP ICO, ARABICA NEW YORK & ROBUSTA LONDON 175 145.54 150 125 100 75 50 25 23.92 0+---~--~--~--~~~~--~--~--~--~--~--~--~--~ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 I ...,._ Gfa Arabica New York --+- Gia Robusta London ---- Gia pht1c hQ'p ICO I Trang khi thi trlfong ca phe dien bie'n thea chieu hlfong xau dai voi ngLJoi san xuat, gia ban h!l tq.i cac quae gia Chau Au, My va Nh~t trong 20 nam qua khong nhieu bien dong va cao gap nhieu lan gia ban cua ngLJoi san xuat. Gia giao djch xuat nh~p kh~u gan day lien tl,JC
- 12- giam voi muc do ngay cang tram trong, tuy nhien nghjch ly Ia gia ban le hau nhu kh6ng giam ho~c c6 giam nhung khong dang k~. (Xem ph1.J fl!c 48) 1.2.1.3 Tinh hinh tieu thu ca phe the' giO'i (phu luc 5A va 58) Toe dQ tang cua tieu tht,J ca phe the gioi 15 nam gan day (giai do~n 1989-2003) rat thap, blnh quan tang khoang 1,3%/nam. Nhu cau tieu tht,J ca phe the gioi sau nhieu nam sut giam dang CO dau hi~U pht,JC hoi kha quan, giai de
- 13 - 1.2.2 Tl/ do hoa thi tntong ca phe the gilfi: Nhung thay d6i trong thlfdng m?i thlfong bat nguon W SIJ phat tri~n va tang trlfong cua san xuat. Nhu cau mo rong san xuat ca phe da lam gia tang nhu cau giao djch, dan de!'n yeu cau doi hoi SIJ ttJ do h6a thlfdng m?i. Chlnh vi the', ngay 04/9/1989 M thong quota cua ICO - Hiep hoi ca phe the gioi tan ra, ICO khong con kha nang ap d~t san llfc;1ng san xuat va xuat kh~u len cac quae gia thanh vien rna chi dong vai tro lien ket, chi dan Ia chrnh. sv kien nay danh dau mot blfoc phat tri~n moi cua nganh ca phe the' gioi, da tac dong rat lon den nhieu quae gia san xuat ca phe, thuc d~y SIJ ttJ do h6a thlfdng m?i Ca phe toan cau. Trlfoc ngay 04/9/1989 trong 51 nlfoc san xuat ca phe thuoc ICO c6 25 quae gia ban ca phe thong qua cac Doanh nghiep doc quyen do nha nuoc quan ly, 11 quae gia tieu th1,1 thong qua Doanh nghiep nha nlfoc va tlf nhan, 15 quae gia con l?i viec tieu th1,1 ca phe hoan toan do khu VIJC tlf nhan dam trach. Hien nay chi con 3 nlfoc xuat kh~u ca phe thong qua cac Doanh nghiep doc quyen nha nuoc. Cac quae gia con l?i, trong d6 38 quae gia deu do cac Doanh nghiep tlf nhan dam trach, cac Doanh nghiep nha nuoc c6 tham gia ho?t dong trong ITnh vvc nay cling khong dlfc;1C lfU tien Va phai C?nh tranh blnh dang VOi cac thanh phan kinh te' khac. TtJ do hoa thlfdng m?i thi trlfong ca phe toan cau keo thea SIJ phat tri~n m?nh me cua nganh ca phe the gioi trong mlfoi nam gan day, gia tang mac do c?nh tranh giUa cac quae gia san xuat ca phe Ia chlnh, SIJ thieu cong bang trong giaa djch thlfdng m?i c6 djp boc IO ro net, dong thai ho?t dong thlfdng m?i ca phe toan cau ngay cang tro nen phac t?P va kh6 dtJ daan. StJ gia tang lien ti,IC ve dien trch va san llfc;1ng ca phe taan cau lam thay d6i can can cung cau, mac cung lien ti,IC tang trong khi nhu CaU khong CO nhieu thay d6i; cac quae gia phat tri~n CO tiem IIJC tai chlnh gan nhlf nam vai tro chu d?a trong giaa djch ca phe the' gioi; gia ca bien dong phac t?P va thea chieu hlfong ngay cang xau, gia ca ngang bang ha?c xuong thap hdn gia thanh trong 5 nam gan day da khien nganh ca phe the gioi rdi vao mot cuoc khung hoang dlfc;1c xem Ia tram trong nhat trang lich sil cua nganh. 1.2.3 H~ thong thi tru'ong xua't kha'u ca phe the gilfi Hien nay cac quae gia san xuat va xuat kh~u ca phe siJ d1,1ng nhieu he thong thi truong khac nhau nhlfng nhln chung c6 4 la?i he thong thl trlfong cd ban sau: 1.2.3.1 H~ thong thi tntong tl/ do: Trang he thong thi trlfong nay, gia ban cua nglfoi san xuat ca phe dlfc;1C quyet djnh tren Cd SO tieu thl,l ca phe tren thj trlfong the' gioi, hieu qua cua nganh san xuat ca phe tuy thuoc vao tac dong c6 lc;1i ha?c bat lc;1i cua tlnh hlnh cung cau ca phe the' gioi. Cac t6 chac, hiep hoi ca phe giu vai tro quan ly ve chat llfc;1ng tren cd SO bat bUOC nglfoi san xuat phai tuan thu dlfOi cac mac dO khac nhau, dlfc;1C SIJ giam sat, ho trc;1 cua Nha nuoc bang nhieu chrnh sach dieu tiet chung. Lo?i hlnh nay duc;1c ap d1,1ng o mot so quae gia nhlf Brazil, Mexico, Indonesia, Viet Nam, Madagascar.
- 14- 1.2.3.2 H~ thtfng thi tntong tl! do vai cac qui djnh ciia chfnh phii: Trang M thong thong thj tnJong tlJ do Vai CaC qui djnh CUa Chfnh phu, thj tnJong tlJ do dU(JC quy(ft djnh boi gia ca the giai nhung chfnh phu dong vai tro lan hdn nhu co th€ qui djnh viec giam sat gia ca, ki~m soat chat IU(Jng, cap giay phep xuat kh§u va thl,fc hien cac nghien c(J'U, cac dl,f an nham ma rong va pMt tri€n nganh ca phe. He thong nay dU(Jc ap dt,mg vai mac do thanh cong kMc nhau tQi cac nuac: Uganda, Cameroon, Papua New Guinea. 1.2.3.3 Hi~p hQi cac Doanh nghi~p san xu~ft ca phe thut}c chfnh phii: LoQi hlnh nay thuong ph6 bie'n acac nuac CMu My La tinh, trong do chfnh phu nam khu vl,fc hiep hoi san xuat, che biefn ca phe. Cac hiep hoi dong vai tro ho trc;1 cho san xuat, che bien, xuat kh§u, ... m~c du khOng ap d~t nhO'ng bat buoc ve phap ly doi vai nguoi san xuat Ia phai ban ca pM cho cac Doanh nghiep do Chfnh phu quan ly hay ban vai gia baa dam toi thi€u, nhUng loQi hlnh nay da khang djnh dU(Jc vai tro cua Hiep hoi. 1.2.2.4 H~ thong d~fu gia, san giao djch: He thong dau gia thUong dU(Jc ap d~ng d~ c6 dU(JC gia xuat kh§u cao Va ap d~ng doi vai cac IOQi ca phe cao cap ho~c CO chat IU(Jng a VU(Jt troi (dU(JC san XUat vai cong nghe cham SOC d~C biet, trong khu VI,J'C CO dieu kien tlJ nhien d~C thu, ... , xep hQng cao trong CaC CUOC thi xep hQng ca phe dU(JC t6 chac hang nam). Kenya Ia nuac ap d~ng he thong nay thanh cong, khfch le nhieu nuac san xuat khac nhU An Do, Burundi, Ethiopia, Tanzania, Brazil, Colombia, ... dUa he thong nay vao thi truong xuat kh§u ca phe cua mlnh. 1.2.4 Nhli'ng chinh sach On djnh gia ca thi tni'O'ng va thu nh~p cho ngu'O'i san xuat: 1.2.4.1 Vai tro ciia Nha mtac: •!• HO trQ' san xuat: Tl,f do hoa thuong mQi thi truong ca phe the' giai da lam tang vai tro dieu hanh xuat kh§u ca phe cua Nha nuac. Nha nuac tham gia dieu hanh xuat kh§u ca phe bang nhieu bien phap, quan trong nhat Ia van de qui hOQCh va phat tri~n ca phe huang de'n xuat kh§u, djnh huang san xuat chat IU(Jng va ben vO'ng. Ngoai ra viec ban hanh va ki€m soat chat IU(Jng, sap d~t nguon hang xuat kh§u, ... gop phan rat lan vao viec 6n djnh thi truong dong thai dam baa thu nh~p toi thi€u cho nguoi san xuat. •!• Ki~m soat ngot.ti t~ va gia ca: hau M't chfnh phu cua cac nuac san xuat va xuat kh§u ca phe deu da thanh l~p mot he thong hanh chfnh d€ ki€m soat nguon ngoQi te thu dU(JC tU hoQt dong xuat kh§u ca phe, qui djnh mac gia toi thi~U neu thay can thiet, baa ve quyen I(Ji h(Jp phap cua nguoi san xuat thong qua cac chfnh sach ruong dat. •!• Ki~m soat khu Vl!C xuat kha'u: Vai tro cua mot quae gia khi tham gia vao xuat kh§u ca phe du(Jc th€ hien qua viec trl,fc tie'p ho~c gian tie'p qui d!nh chi co cac Doanh nghiep co du dieu kien ve tai chfnh, nghiep v~, ... mai dU(Jc tham gia kinh doanh ca phe.
- 15- ·:· Thu€/trq gia: gia ca tM'p trong nhung nam dau th~p nien 90 da buoc nhieu chfnh phu can thi~p bang each cho vay voi lai suat lfU dai hay trc;1 gia cho nguai san xuat. Tien vay se dUc;1c tra khi gia ca phe dUc;1C cai thi~n. Nam 1994 do SUC1ng gia 0 Brazil, gia ca phe tang VQt sau d6 cho phep nhieu chfnh phu bat dau cat giam cac quT nay. 8ong thai khi gia tang, chfnh phu ap dl,mg thu phf!thue xuat kh§u doi voi ca phe, nham 6n djnh nen kinh te vT mo va c(lng Ia mot bi~n phap thu IQi tac. 1.2.4.2 Vai tro cua Hiep hQi va cac Doanh nghiep chuyen doanh ca phe: Trach nhi~m chfnh cua cac Doanh nghi~p kinh doanh ca phe trong moi tnrang ti,J' do hoa thUdng mq.i ngoai vi~c d§y mq.nh hoq.t dong xuat kh§u con 6n djnh gia ca ca phe tren thi truang nham 6n dinh va phat tri€n san xuat, bao dam lc;1i nhu~n cho ngllai san xuat-kinh doanh ca phe. Vai tro cua Hi~p hoi/Doanh nghi~p chuyen doanh ca phS gam: •!• Tiep c~n thi tntong trong nu'O'c va xuat kha'u: t1J do h6a thi truang ca phS trong nlloc tq.i cac quae gia san xuat ca phS da lam tang nhanh Sl,( CQ.nh tranh giO'a Vi~C thu mua va xuat kh§u cua cac Doanh nghi~p chuyen doanh ca phS. Ca phe dllc;1C tieu th1,1 nhieu hdn, ngUai san xuat ca phS nh~n dUc;1C mere gia ban cao hdn SO voi trUOC day. 8ieu nay kfch thfch ca nguai mua va ngllai ban t~p trung phat tri€n nganh ca phS. ·:· Xuc tien tuan thu chat lu'qng: Hi~p hoi lien ke't cac Doanh nghi~p, ho trc;1 cong ngh~ san xuat va che bie'n, de xuat va giam sat vi~c thl,(c hi~n dung tieu chu§n chat IUQng, ... nham tang Cllang sere CQ.nh tranh cua cac quae gia tren thj trUang ca phe the gioi. •!• Nhfi'ng nO' lllc can doi gia ca: sau khi h~ thong quota cua ICO tan ra, nhieu nlloc van dung "gia chi dq.o" ket hQp xem xet gia tren cac thi truang lon nhu New York, London d€ ap d1,1ng vao gia giao dich. M~c du gia nay thuang thay d6i va doi khi bat lc;1i, nhllng cac Doanh nghi~p co gang toi da, xu huang giam lc;1i nhu~n kinh doanh xuat kh§u ngay cang ph6 bie'n nham d€ dam bao dllc;1C gia thu~n lc;1i hdn cho ngllai san xuat. •!• Dijt gia toi thie'u: gia ca doi khi thay d6i bat IQi cho nguai san xuat, mot so nude ma di€n hlnh nhu Colombia ap d1,1ng vi~c d~t gia san thu mua, M thong nay dam bao thu mua ca phe voi gia toi thi€u can cer vao gia thanh san xuat, c6 tac dl,lng khuyen khfch xuat kh§u dong thai nham ki€m soat tlnh hlnh thi truang. 1.2.5 Chinh sach ngo()i thu'o'ng tac dijng den nganh ca phe cua Viet Nam: Tlldng erng voi boi canh kinh te trong nlloc va the gioi, chfnh sach ngoq.i thuong cua Vi~t Nam cOng luon dUQc dieu chlnh cho phu hQp. Tfnh W tMp nien 80 tro lq.i day, chfnh sach ngoq.i thllong cua Vi~t Nam c6 th€ chia ra lam 3 giai doq.n chfnh sau: •!• Giai do()n Nha nu'O'c gifi' dQC quyen tuyet doi ve ngo()i thu'o'ng: keo dai tU truoc nam 1975 den cuoi tMp nien 80, ve can ban chfnh sach nay mang dang dap cua chie'n IUQc san