Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:139

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn này nghiên cứu phân tích, đánh giá được thực trạng các nguồn lực sản xuất và kết quả sản xuất kinh doanh của các loại hình kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn. - Từ phân tích thực tế, chỉ ra được những thuận lợi và khó khăn trong quá trình nghiên cứu, đồng thời phân tích được các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của các loại hình trang trại. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh

Formatted: Footer distance from edge: 0,9 cm ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM THỊ BÍCH NGỌC PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TẠI HUYỆN VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2015 Formatted: Left, Indent: Left: 1,27 cm, First line: 1,27 cm Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
Formatted: Footer distance from edge: 0,8 cm ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM THỊ BÍCH NGỌC PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TẠI HUYỆN VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Ngô Văn Vƣợng THÁI NGUYÊN - 2015 Formatted: Left, Indent: Left: 1,27 cm, First line: 1,27 cm Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này do chính tôi thực hiện, dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của TS Ngô Văn Vƣợng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chƣa sử dụng để bảo vệ một công trình khoa học nào. Các thông tin, tài liệu trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đƣợc cảm ơn. Nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm. Luận văn đã đƣợc chỉnh sửa, bổ sung theo ý kiến góp ý của Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ ngày 14/6/2015 của Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên - Đại học Thái Nguyên. Quảng Ninh, ngày 23 tháng 6 năm 2015 Tác giả luận văn Phạm Thị Bích Ngọc Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Sau 3 năm học tập và nghiên cứu theo chƣơng trình đào tạo thạc sỹ, chuyên ngành kinh tế nông nghiệp tại trƣờng Đại học KT&QTKD - Đại học Thái Nguyên. Đến nay tôi đã hoàn thành chƣơng trình khoá học và hoàn thiện bản luận văn tốt nghiệp này. Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài tôi đã nhận đƣợc nhiều sự giúp đỡ quý báu của các tập thể và cá nhân. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Ban giám hiệu, Khoa Sau đại học cùng các thầy cô giáo trƣờng ĐH Kinh tế và Quản trị kinh doanh. Cục Thống kê, Sở Nông nghiệp & PTNT tỉnh Quảng Ninh. UBND huyện Vân Đồn, Chi cục Thống kê, phòng Nông nghiệp, phòng Tài nguyên và Môi trƣờng Huyện Vân Đồn và các chủ trang trại nơi tôi trực tiếp điều tra. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo - Tiến sĩ Ngô Văn Vƣợng đã nhiệt tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành bản luận văn này./. Quảng Ninh, ngày 23 tháng 6 năm 2015 Tác giả luận văn Phạm Thị Bích Ngọc Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................... iii DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT ...................................................... vi DANH MỤC BẢNG ................................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH................................................................... ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 3 4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp mới của luận văn .................................... 4 5. Bố cục của Luận văn .............................................................................. 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI ........................................................................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận về kinh tế trang trại ........................................................ 5 1.1.1. Khái niệm về trang trại, kinh tế trang trại...................................... 5 1.1.2. Tính tất yếu khách quan của kinh tế trang trại ............................... 6 1.1.3. Những đặc trƣng của kinh tế trang trại ........................................ 10 1.1.4. Tiêu chí xác định trang trại ......................................................... 10 1.1.5. Vai trò của kinh tế trang trại ....................................................... 11 1.2. Nội dung phát triển kinh tế trang trại ................................................. 12 1.2.1. Khái niệm phát triển kinh tế trang trại......................................... 12 1.2.2. Nội dung phát triển kinh tế trang trại .......................................... 12 1.3. Những nhân tố ảnh hƣởng đến việc phát triển kinh tế trang trại ......... 18 1.3.1. Các nhân tố về điều kiện tự nhiên ............................................... 18 1.3.2. Các nhân tố kinh tế - xã hội ........................................................ 19 1.4. Tình hình phát triển kinh tế trang trại trên Thế giới và Việt Nam .. 2322 1.4.1. Tình hình phát triển trang trại trên Thế giới ............................ 2322 Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv 1.4.2. Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam .................. 2524 1.5. Một số kết luận rút ra từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn ............... 3433 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................... 3635 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................ 3635 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................... 3635 2.2.1. Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu, khảo sát ........................ 3635 2.2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin .............................................. 3736 2.2.3. Phƣơng pháp xử lý và tổng hợp thông tin ............................... 3837 2.2.4. Các phƣơng pháp phân tích..................................................... 3837 2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................. 4039 2.3.1. Những chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại ..................................................................................................................... 4039 2.3.2. Những chỉ tiêu phản ánh trình độ tiêu thụ sản phẩm của trang trại 4140 2.3.3. Những chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sản xuất kinh doanh của trang trại ..................................................................................................................... 4140 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TẠI HUYỆN VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH .......................... 4342 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu......................................................... 4342 3.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên ............................................... 4342 3.1.2. Đặc điểm kinh tế, xã hội ......................................................... 5452 3.1.3. Những thuận lợi và khó khăn của địa bàn nghiên cứu đối với phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn ......................................... 6562 3.2. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn................ 6866 3.2.1. Thực trạng về số lƣợng và cơ cấu loại hình trang trại ............. 6866 3.2.2. Thực trạng về quy mô các yếu tố nguồn lực của các loại hình trang trại .................................................................................. 7270 3.2.3. Kết quả sản xuất kinh doanh của các loại hình kinh tế trang trại điều tra mẫu ...................................................................................... 8380 3.2.4. Hiệu quả của các mô hình kinh tế trang trại trên địa bàn Vân Đồn 9087 Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v 3.3. Những khó khăn, hạn chế đến sự phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn trong những năm qua ............................................................. 9390 3.3.1. Vấn đề thị trƣờng và giá cả tiêu thụ nông sản phẩm ................ 9390 3.3.2. Vấn đề về vốn sản xuất kinh doanh ......................................... 9592 3.3.3. Vấn đề về lao động trong các trang trại ................................... 9693 3.3.4. Vấn đề ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật - công nghệ trong sản xuất ................................................................................... 9794 3.3.5. Vấn đề quy hoạch ................................................................... 9794 3.3.6. Vấn đề về công nghệ chế biến sản phẩm và sau thu hoạch ...... 9794 3.4. Phân tích SWOT tìm vấn đề cơ bản phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn .................................................................................... 9895 Chƣơng 4. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI HUYỆN VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH ....................................... 10097 4.1. Quan điểm phát triển kinh tế trang trại huyện Vân Đồn ............... 10097 4.2. Định hƣớng phát triển kinh tế trang trại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh ....................................................................................... 10198 4.2.1. Căn cứ để định hƣớng ........................................................... 10198 4.2.2. Phƣơng hƣớng phát triển kinh tế trang trại huyện Vân Đồn .. 10198 4.3. Mục tiêu phát triển kinh tế trang trại huyện Vân Đồn .................. 10299 4.3.1. Mục tiêu tổng quát ................................................................ 10299 4.3.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................... 103100 4.4. Giải pháp phát triển kinh tế trang trại huyện Vân Đồn ............... 104101 4.4.1. Giải pháp chung .................................................................. 104101 4.4.2. Những giải pháp cụ thể cho từng loại hình trang trại .......... 112109 4.5. Một số kiến nghị ........................................................................ 114111 KẾT LUẬN ......................................................................................... 117114 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................. 119116 PHỤ LỤC............................................................................................ 122119 Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT CC : Cơ cấu CN, XDCB : Công nghiệp, xây dựng cơ bản CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa DVTM : Dịch vụ thƣơng mại HTX : Hợp tác xã KH - KT : Khoa học - Kỹ thuật LĐ : Lao động NT : Nuôi trồng NTTS : Nuôi trồng thủy sản PTCS : Phổ thông cơ sở PTNT : Phát triển nông thôn SL : Sản lƣợng SXKD : Sản xuất kinh doanh THCS : Trung học cơ sở TDTT : Thể dục thể thao THPT : Trung học phổ thông TT : Trang trại XD : Xây dựng XDNTM : Xây dựng nông thôn mới Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Tình hình sử dụng đất đai của huyện Vân Đồn qua 3 năm (2012 - 2014) ..................................................................................................................4746 Bảng 3.2. Dân số và mật độ dân số phân theo xã năm 2014 ........................ 5452 Bảng 3.3. Tình hình dân số và lao động của huyện Vân Đồn giai đoạn 2010 - 2014....................................................................................... 5553 Bảng 3.4. Kết quả sản xuất các ngành kinh tế huyện Vân Đồn giai đoạn 2010 - 2014....................................................................................... 6361 Bảng 3.5. Loại hình và cơ cấu trang trại của huyện trong giai đoạn 2012-2014 ............................................................................................................ 6967 Bảng 3.6. Các loại hình trang trại của Huyện phân bố theo các đơn vị hành chính năm 2014................................................................................. 7068 Bảng 3.7. Các loại hình trang trại của Huyện phân bố theo vùng sinh thái năm 2014........................................................................................... 7269 Bảng 3.8: Quy mô diện tích bình quân của các loại hình trang trại Huyện Vân Đồn năm 2012- 2014........................................................................ 7270 Bảng 3.9. Quy mô diện tích sản xuất của các trang trại năm 2014 .............. 7370 Bảng 3.10. Tình hình biến động về số lƣợng vật nuôi và sản lƣợng nuôi trồng thủy sản của các trang trại qua 2 kỳ điều tra ................................. 7472 Bảng 3.11. Thực trạng nhân khẩu và lao động của các loại hình trang trại Vân Đồn năm 2014 ................................................................................... 7674 Bảng 3.12. Tình hình biến động đất nông nghiệp của các trang trại giữa 2 kỳ điều tra 2012 - 2014 ......................................................................... 7876 Bảng 3.13. Thực trạng đất nông nghiệp của các mô hình trang trại huyện Vân Đồn năm 2014 ................................................................................... 7977 Bảng 3.14: Quy mô vốn đầu tƣ của các trang trại huyện Vân Đồn qua 3 năm 2012- 2014......................................................................................... 8178 Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
viii Bảng 3.15. Cơ cấu vốn đầu tƣ phân theo nguồn hình thành của các trang trại năm 2014 .......................................................................................... 8179 Bảng 3.16. Giá trị sản xuất bình quân của các mô hình trang trại phân theo cơ cấu nguồn thu - 2014 ........................................................................ 8583 Bảng 3.17. Tình hình chế biến và tiêu thụ sản phẩm ở các trang trại tại huyện Vân Đồn năm 2014 .......................................................................... 8784 Bảng 3.18. Các yếu tố gây rủi ro và mức độ rủi ro đối với các trang trại điều tra năm 2014...................................................................................... 8885 Bảng 3.19. Tỷ suất giá trị hàng hoá của các trang trại điều tra năm 2014 .. 9087 Bảng 3.20. Hiệu quả kinh tế của các loại hình trang trại tại huyện Vân Đồn năm 2014 ........................................................................................... 9188 Bảng 3.21. Khả năng tiếp cận thị trƣờng của các trang trại năm 2014 ....... 9491 Bảng 3.22. Ý kiến về một số quyết định trong SXKD của các chủ trang trại ............................................................................................................ 9592 Bảng 3.23. Ma trận SWOT về kinh tế trang trại huyện Vân Đồn năm 2014 ............................................................................................................ 9895 Bảng 3.24. Mục tiêu phát triển kinh tế của các trang trại trên địa bàn huyện Vân Đồn ......................................................................................... 103100 Formatted: Danish (Denmark) Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Giá trị gia tăng của các ngành kinh tế huyện Vân Đồn ......... 6461 HÌNH Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ ba mặt cơ bản của trang trại .................................... 12 Sơ đồ 1.2. Ba yếu tố cơ bản hình thành và phát triển kinh tế trang trại ..... 1716 Sơ đồ 1.3. Tác động của yếu tố chính sách đến kinh tế trang trại ............. 2120 Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hòa chung với xu thế phát triển của nền kinh tế toàn cầu, sản xuất nông nghiệp của nƣớc ta hiện nay đang từng bƣớc chuyển dịch cơ cấu theo hƣớng sản xuất hàng hóa với quy mô lớn và hiện đại. Công cuộc hiện đại hóa, công nghiệp hóa nông nghiệp, nông thôn, cùng với chủ trƣơng xây dựng nông thôn mới của Đảng và Nhà nƣớc đã đem lại cho ngành nông nghiệp những biến chuyển lớn. Kinh tế trang trại là một mô hình kinh tế hiệu quả và phù hợp với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, và xây dựng nông thôn mới. Sự phát triển của kinh tế trang trại đã mang lại những thành tựu hết sức quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hƣớng tập trung chuyên canh, sản xuất hàng hóa, tạo ra những sản phẩm xuất khẩu có giá trị cao. Kinh tế trang trại phát triển mang lại hiệu quả kinh tế, xã hội, môi sinh, môi trƣờng góp phần phủ xanh đất trống đồi núi trọc, giải quyết việc làm cho một lực lƣợng lao động, góp phần xóa đói giảm nghèo ở khu vực nông nghiệp và nông thôn. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển thì kinh tế trang trại cũng gặp phải những khó khăn cả ở tầm vĩ mô, lẫn vi mô nhƣ vốn, nhân lực, kỹ thuật… Với Nghị quyết số 03/2000/NQ - CP ngày 2/2/2000 về kinh tế trang trại đã đem lại cho kinh tế trang trại bƣớc phát triển mới khi nhận đƣợc sự trợ giúp của Nhà nƣớc cả về cơ chế và chính sách. Quảng Ninh hiện có gần 2.300 trang trại, thu hút khoảng gần một vạn lao động làm việc thƣờng xuyên. Các trang trại hiện có tổng số vốn đầu tƣ hơn 700 tỷ đồng, sử dụng hơn 19 ngàn ha đất, thu nhập hơn 67 triệu đồng/ha/năm. Kinh tế trang trại ở Quảng Ninh phát triển khá đa dạng trên nhiều lĩnh vực thủy sản, nông nghiệp và lâm nghiệp, đang góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn, đặc biệt đẩy Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 nhanh chƣơng trình xây dựng nông thôn mới với việc hình thành các vùng sản xuất hàng hóa mũi nhọn, tập trung quy mô lớn. Năm bắt xu thế phát triển nông thôn mới của cả nƣớc nói chung và tỉnh Quảng Ninh nói riêng, huyện Vân Đồn cũng từng bƣớc xây dựng và phát triển các mô hình trang trại trên địa bàn của huyện. Các mô hình trang trại nhƣ nuôi trồng thủy hải sản (tôm sú, tu hài, hàu...), trồng rừng và các sản phẩm lâm nghiệp, chăn nuôi và trồng cây ăn quả đã từng bƣớc mang lại hiệu quả kinh tế cho ngƣời dân. Tính đến nay, huyện đã phê duyệt 60 đề án hỗ trợ phát triển sản xuất và 20 mô hình khuyến nông - lâm - ngƣ với tổng số trên 3.000 hộ dân tham gia. Trong đó, huyện đã triển khai thực hiện 29 đề án và 12 mô hình. Tổng mức đầu tƣ cho phát triển sản xuất là trên 82 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách hỗ trợ là trên 32 tỷ đồng, vốn đối ứng của nhân dân là trên 50 tỷ đồng. Song song với đó, huyện cũng đã tổ chức 25 lớp đào tạo nghề cho 875 lao động nông thôn; tạo và giải quyết việc làm cho gần 3.000 lao động, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động trên địa bàn các xã theo định hƣớng của chƣơng trình xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, các mô hình trang trại của huyện Vân Đồn mới chỉ đang dừng ở giai đoạn bƣớc đầu phát triển, chƣa có quy mô, quy hoạch đồng bộ, thiếu tính bền vững và nhìn chung còn chƣa nhận đƣợc sự quan tâm thích đáng từ các cấp chính quyền. Chính vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh” để tiến hành nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng và từ đó đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu tìm ra giải pháp phù hợp nhằm phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh góp phần vào sự phát triển kinh tế của tỉnh. Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển kinh tế trang trại, vận dụng những cơ sở lý luận đó vào nghiên cứu kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Vân Đồn. - Phân tích, đánh giá đƣợc thực trạng các nguồn lực sản xuất và kết quả sản xuất kinh doanh của các loại hình kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn. - Từ phân tích thực tế, chỉ ra đƣợc những thuận lợi và khó khăn trong quá trình nghiên cứu, đồng thời phân tích đƣợc các yếu tố ảnh hƣởng đến sự phát triển của các loại hình trang trại. - Đƣa ra định hƣớng và giải pháp nhằm phát triển kinh tế trang trại ổn định, bền vững phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế tại huyện Vân Đồn. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Là các vấn đề về hoạt động sản xuất kinh doanh của các trang trại. 3.2. Phạm vi nghiên cứu + Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề nhằm phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn, cụ thể: Số lƣợng, cơ cấu, loại hình, phƣơng hƣớng sản xuất của các trang trại trên địa bàn huyện Vân Đồn. Tình hình sử dụng đất đai, lao động, vốn, thu nhập, bố trí sản xuất, bố trí con giống, cây trồng của các trang trại. Phân tích một số chỉ tiêu đánh giá kết quả, hiệu quả kinh tế của các trang trại. + Về không gian: Hoạt động sản xuất kinh doanh của các trang trại trên địa bàn huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. + Về thời gian: Luận văn sẽ tiến hành nghiên cứu thu thập số liệu từ năm 2010 đến năm 2014; Phần định hƣớng phát triển và các giải pháp đƣợc đề ra đến năm 2020. Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp mới của luận văn Về lý luận: Hệ thống hóa lý luận về các điều kiện để hình thành và phát triển kinh tế trang trại trong nền kinh tế thị trƣờng, trang trại và sản phẩm hàng hóa. Vai trò kinh tế, xã hội và môi trƣờng của trang trại. Về thực tiễn: Trên cơ sở đánh giá thực trạng kinh tế trang trại của huyện đề xuất đƣợc một số giải pháp nhằm phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. 5. Bố cục của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục; luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế trang trại; Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu; Chƣơng 3: Thực trạng phát triển sản xuất kinh doanh của các trang trại tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh; Chƣơng 4: Giải pháp phát triển kinh tế trang trại tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI 1.1. Cơ sở lý luận về kinh tế trang trại 1.1.1. Khái niệm về trang trại, kinh tế trang trại 1.1.1.1. Khái niệm về trang trại Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông, lâm, ngƣ nghiệp, có mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hoá, tƣ liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của chủ thể độc lập. Sản xuất đƣợc tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất đƣợc tập trung tƣơng đối lớn, với cách thức tổ chức quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao: hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trƣờng. 1.1.1.2. Khái niệm về kinh tế trang trại Theo Nghị quyết số 03/2000/NQ-CP ngày 02/02/2000 của Chính phủ về kinh tế trang trại nhƣ sau: “Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản, trồng rừng, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thuỷ sản”. Để thuận lợi cho việc nghiên cứu đề tài, trong khuôn khổ nội dung nghiên cứu tác giả xin đƣa ra cách xác định kinh tế trang trại nhƣ sau: Kinh tế trang trại là đơn vị hoạt động kinh doanh độc lập trong nông, lâm, ngƣ nghiệp, lao động chủ yếu là thành viên trong gia đình, quy mô tƣơng đối lớn, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật nhằm tạo ra nhiều hàng hóa nông sản và nâng cao hiệu quả sản xuất. Theo đó, đề tài tập trung nghiên cứu phần lớn vào trang trại thuộc quyền sở hữu tƣ nhân (trang trại kinh tế gia đình). Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 1.1.2. Tính tất yếu khách quan của kinh tế trang trại Quan điểm của các nhà kinh điển về tính tất yếu tồn tại kinh tế hộ gia đình nông dân và kinh tế trang trại. Tính tất yếu khách quan của tồn tại và phát triển kinh tế hộ nông dân Không phải bây giờ các nhà kinh tế mới bàn đến vai trò của kinh tế hộ nông dân đối với sự phát triển nông nghiệp mà ngay từ cuối thế kỷ XIX Mác, Ăng-ghen đã có nhiều công trình nghiên cứu về kinh tế hộ nông dân. Lúc đầu nghiên cứu con đƣờng công nghiệp hoá đặc thù của nƣớc Anh, Mác đã tiên đoán với quá trình tách ngƣời nông dân khỏi ruộng đất một cách ồ ạt thì giai cấp nông dân bị thủ tiêu và nông nghiệp sẽ đƣợc tổ chức lại thành nền đại sản xuất nhƣ trong công nghiệp. Nghĩa là trong nông nghiệp sẽ hình thành các “Đại điền trang” Tƣ bản chủ nghĩa sử dụng lao động làm thuê. Quá trình đó sẽ tách ngƣời nông dân ra khỏi tƣ liệu sản xuất, mà trƣớc hết là ruộng đất. Sau này kinh nghiệm lịch sử của những nƣớc công nghiệp phát triển đã làm chuyển biến nhận thức của Mác và ông phải công nhận là những tiên đoán khái quát ban đầu của mình trƣớc kia về thực tiễn đã không đƣợc, không thiết lập ngay cả ở nƣớc Anh siêu công nghiệp. Bất chấp xu hƣớng ban đầu theo kiểu “dọn sạch mặt đất”. Ở nƣớc Anh công nghiệp phát triển, song nông trại gia đình trên thực tế không sử dụng lao động làm thuê vẫn ngày càng phát triển và càng tỏ rõ sức sống cũng nhƣ hiệu quả của nó. Chính vì thế khi viết quyển III của bộ Tƣ bản chủ nghĩa, Mác đã kết luận: “Ngay ở nƣớc Anh với nền công nghiệp phát triển hình thức sản xuất nông nghiệp có lợi nhất không phải là các xí nghiệp nông nghiệp quy mô lớn mà là các trang trại gia đình không có lao động làm thuê”. Ở những nƣớc còn giữ hình thức chia đất thành khoảnh nhỏ giá lúa mì rẻ hơn ở những nƣớc có phƣơng thức sản xuất Tƣ bản. Mác đã khẳng định do đặc điểm của sản xuất nông nghiệp nên “hệ thống Tƣ bản chủ nghĩa mâu thuẫn với nghề nông hợp lý hay là nghề nông hợp lý không phù hợp (trái Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 ngƣợc) với hệ thống Tƣ bản chủ nghĩa (mặc dù hệ thống này có hỗ trợ cho sự phát triển kỹ thuật của nông nghiệp) và đòi hỏi phải có hoặc là bàn tay của ngƣời tiểu nông sống bằng lao động của mình, hoặc là sự kiểm soát của những ngƣời sản xuất có liên kết với nhau”. Sau Mác, Ăng-ghen, C. Cauxlay là ngƣời kế tục và có những cống hiến lớn trong việc truyền bá và phát triển Chủ nghĩa Mác. Trong đó cống hiến xuất sắc của C. Cauxlay là những công trình nghiên cứu của ông về vấn đề nông nghiệp. Theo C. Cauxlay nông nghiệp phát triển không cùng một kiểu với công nghiệp mà theo những đặc thù của nó. C. Cauxlay cho rằng sự khác nhau quan trọng nhất giữa công nghiệp và nông nghiệp là ở chỗ, trong nông nghiệp sản xuất thƣờng gắn liền với kinh tế gia đình, lao động trong nông nghiệp khác với lao động trong công nghiệp. Sản xuất lớn trong nông nghiệp không phải luôn luôn có ƣu thế tuyệt đối so với sản xuất nhỏ trong mọi điều kiện. Ông đã rất đúng khi cho rằng một doanh nghiệp lớn của nông dân nếu đem so sánh với một doanh nghiệp nhỏ của nông dân khác trong cùng một khu vực, cùng một loại cây trồng thì rõ ràng một doanh nghiệp lớn “ƣu việt hơn, nếu không phải về mặt kỹ thuật, thì ít ra cũng về mặt kinh tế”. Cauxlay đã đi sâu vào nghiên cứu những nguyên nhân dẫn đến sức cạnh tranh đủ mạnh của sản xuất nhỏ để chống lại ƣu thế của sản xuất lớn trong nông nghiệp. Đó là “sự chuyên cần hơn và sự chăm chỉ cần mẫn hơn của ngƣời lao động khi anh làm cho chính bản thân anh ta (đây là điểm khác căn bản với lao động làm thuê) thấp hơn cả nhu cầu của chính bản thân công nhân nông nghiệp nữa”. A.V. Trai-a-nốp nhà nông học nổi tiếng của thế giới trong nhiều năm nghiên cứu phong trào hợp tác xã ở nhiều nƣớc: Italia, Bỉ, Anh, Đức và cả ở Mỹ la-tinh) để tìm cách vận dụng vào nƣớc Nga Xô -viết đã khẳng định “Hợp tác xã nông nghiệp là sự bổ sung cho kinh tế nông dân, sau đó phục vụ cho nó, và vì thế mà thiếu kinh tế hộ nông dân thì hợp tác xã sẽ không có ý nghĩa gì cả? Ông còn cho rằng: HTX chỉ xã hội hoá một phần sản xuất và quá trình Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 này có thể thực hiện không phá vỡ kinh tế hộ nông dân, nghĩa là các hộ nông dân chỉ hợp tác với nhau phần sản phẩm sản xuất mà làm ăn tập thể có ƣu thế hơn làm ăn của từng hộ riêng lẻ. V.I. Lê-nin đã kế thừa và phát triển về kinh tế hộ nông dân của C. Mác, Ăng-ghen và tiếp thu những hạt nhân hợp lý của C. Cauxlay và A.V. Trai-a- nốp. Lê-nin cho rằng nhân vật chính trong sản xuất nông nghiệp phải là “một chủ trại tự do trên mảnh đất tự do”, nghĩa là mảnh đất đã dọn sạch khỏi những tàn tích trung cổ. Đó là kiểu Mỹ”. Quá trình chuyển từ kinh tế hộ nông dân thành kinh tế trang trại Các trang trại gia đình đƣợc hình thành từ cơ sở của các hộ tiểu nông, sau khi phá vỡ cái vỏ bọc tự túc, tự cấp vƣơn lên sản xuất hàng hoá. Về bản chất kinh tế trang trại là kinh tế sản xuất hàng hoá khác với nền kinh tế tự cấp tự túc, Mác đã phân biệt ngƣời chủ trang trại với ngƣời tiểu nông: “Ngƣời chủ trang trại bán ra thị trƣờng toàn bộ sản phẩm làm ra, còn ngƣời tiểu nông thì dùng đại bộ phận sản phẩm làm ra và mua bán càng ít càng tốt”. Trong quá trình phát triển kinh tế hộ sẽ vận động theo quy luật là mở rộng sản xuất hàng hoá, tất yếu sẽ diễn ra quá trình phân hoá giữa các hộ gia đình. Các hộ sản xuất thành công sẽ trở lên giàu có, những hộ sản xuất không thành công hoặc rủi ro trong kinh doanh sẽ trở lên nghèo. Quá trình này thƣờng xuyên lặp đi lặp lại sẽ tạo nên sự ngăn cách ngày càng sâu về thu nhập giữa các tầng lớp dân cƣ. Trong nền kinh tế thị trƣờng các hộ nông dân chịu sự chi phối của các quy luật của nền kinh tế thị trƣờng. Những hộ nông dân làm ăn có lãi sẽ mở rộng quy mô sản xuất, mua thêm đất đai, máy móc, tƣ liệu sản xuất nên quy mô càng lớn hơn và thành các hộ giàu trong nông thôn. Ngoài ra dƣới sự tác động của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật nên lao động thủ công dần dần đƣợc thay thế bằng lao động cơ giới, hộ nông dân thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ chuyển thành hộ sản xuất hàng hoá. Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
9 Sự điều tiết của nền kinh tế thị trƣờng, sự tác động của khoa học kỹ thuật, sự phát triển của lực lƣợng sản xuất làm quá trình phân hoá diễn ra ngày càng nhanh hơn, các hộ giàu sẽ phát triển thành kinh tế trang trại. Quá trình biến đổi từ hộ nông dân thành kinh tế trang trại là quá trình tự phát hợp quy luật phát triển của xã hội. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về kinh tế hộ và kinh tế trang trại Ở Việt Nam, từ năm 1986 đến nay nhờ đƣờng lối đổi mới của Đảng và chính sách khuyến khích của Nhà nƣớc, hộ nông dân đƣợc thừa nhận là đơn vị kinh tế tự chủ đã tạo ra động lực mới khơi dậy tiềm năng đất đai, lao động, tiền vốn và kinh nghiệm sản xuất, quản lý của hàng chục triệu hộ nông dân. Nhờ đó kinh tế nông nghiệp nông thôn nƣớc ta đã có một bƣớc chuyển biến tƣơng đối toàn diện, mô hình trang trại ra đời và phát triển khá phổ biến ở tất cả các vùng của đất nƣớc. Từ kinh nghiệm của các nƣớc và thực tế phát triển của mô hình trang trại trong thời gian qua cho thấy, ở nƣớc ta hiện nay và trong tƣơng lai loại hình phổ biến và chủ yếu nhất vẫn là trang trại gia đình của hộ nông dân. Về vấn đề này, Nghị quyết 06 NQ/TƢ ngày 10.11.1998 của Bộ Chính trị Trung ƣơng Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ: “ở nông thôn hiện nay đang phát triển mô hình trang trại nông nghiệp, phổ biến là các trang trại gia đình, thực chất là kinh tế hộ sản xuất hàng hoá với quy mô lớn hơn, sử dụng lao động, tiền vốn của gia đình là chủ yếu để sản xuất kinh doanh có hiệu quả...”. Đảng và Nhà nƣớc cũng đã có những chủ trƣơng, chính sách và bƣớc đầu cũng đã tạo dựng đƣợc những cơ sở pháp lý cần thiết tạo điều kiện để các trang trại gia đình hình thành và phát triển. Tuy nhiên, khung pháp luật về loại hình này còn ở mức độ rất ban đầu, cần phải đƣợc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện. Bên cạnh đó, dƣới góc độ pháp lý, còn có nhiều vấn đề lý luận đặt ra, cần đƣợc nghiên cứu, lý giải để tạo cơ sở lý luận vững chắc cho các quyết tâm chính trị và pháp lý. Formatted: Left Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn