Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm xác định mức độ ảnh hưởng của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam thông qua bằng chứng thực nghiệm; đề xuất một số biện pháp nhằm kiểm soát rủi ro tín dụng, gia tăng quy mô tài sản của NHTM Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH ĐÀO THỊ HƢƠNG TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH ĐÀO THỊ HƢƠNG TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng Mã ngành: 8.34.02.01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : TS. PHẠM ANH THỦY TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018
TÓM TẮT Tín dụng là một trong những hoạt động chính và là hoạt động mang lại nguồn thu nhập chủ yếu cho các NHTM. Tuy nhiên, khi thực hiện nghiệp vụ cho vay thì ngân hàng thƣơng mại phải đối mặt với một trong số những rủi ro chính là rủi ro tín dụng. Bài nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm về tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng thƣơng mại Việt Nam giai đoạn 2008 – 2017, thông qua mẫu khảo sát gồm 15 NHTM Việt Nam. Nghiên cứu tiến hành ƣớc lƣợng mô hình hồi quy thông qua 3 phƣơng pháp POOL, FEM, REM. Sau đó, tiếp tục tiến hành kiểm định F-test và kiểm định Hausman để lựa chọn mô hình phù hợp. Và ở tất cả các mô hình hồi quy, kết quả kiểm định đều cho thấy FEM là mô hình phù hợp nhất. Cuối cùng, nghiên cứu sử dụng hồi quy mô hình để khắc phục hiện tƣợng phƣơng sai sai số thay đổi và/hoặc hiện tƣợng tự tƣơng quan trong mô hình nhằm đảm bảo tính hiệu quả cho mô hình hồi quy. Kết quả hồi quy cho thấy rủi ro tín dụng là một trong những nhân tố chủ yếu tác động đến lợi nhuận ngân hàng. Tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng là ngƣợc chiều, mang tính tiêu cực. Điều này đồng nghĩa với ngân hàng đối mặt với rủi ro tín dụng càng cao, lợi nhuận ngân hàng sẽ giảm. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu cũng tìm thấy một số các yếu tố khác cũng có tác động đến lợi nhuận của các NHTM Việt Nam nhƣ: cấu trúc tài sản (LTA), thu nhập lãi cận biên (NIM), cấu trúc vốn của ngân hàng (ETA).
LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chƣa từng đƣợc trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trƣờng đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã đƣợc công bố trƣớc đây hoặc các nội dung do ngƣời khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn đƣợc dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. TP. Hồ chí Minh, tháng 10 năm 2018 Học viên
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, Tôi xin chân thành cảm ơn Cô Phạm Anh Thủy đã hƣớng dẫn, chỉ dạy tận tình, truyền đạt những kiến thức quan trọng, hữu ích và cả những chia sẻ những kinh nghiệm giúp tôi có đƣợc những hiểu biết vô cùng quý báu để hoàn thành bài nghiên cứu này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Trƣờng Đại học Ngân hàng TP.HCM đã tạo điều kiện để tôi học tập, trau dồi kiến thức, kỹ nằng và có một môi trƣờng rộng mở tiếp xúc đƣợc nhiều bạn bè tốt. Những hiểu biết này hỗ trợ tôi rất nhiều trong việc nhìn nhận những sự kiện kinh tế đang diễn ra hàng ngày, cũng nhƣ có sự phân tích tốt hơn trong hoạt động thực tế tại đơn vị mình. Cuối cùng, Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, ngƣời thân và bạn bè đã luôn động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Do thời gian nghiên cứu có hạn và bản thân còn nhiều hạn chế, bài luận này chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong Cô và hội đồng nhiệt tình đóng góp ý kiến để tôi có thể học hỏi và rút kinh nghiệm hơn nữa sau khi hoàn thành bài. Trân trọng cảm ơn!
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA TÓM TẮT LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT…………………………………………….....i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU…………………………………………………ii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ……………………………………………………iii CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU ......................................................................................... 1 1.1 Lý do chọn đề tài ....................................................................................................................... 1 1.2 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 2 1.2.1 Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................................... 2 1.2.2 Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................................ 2 1.3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3 1.4 Nội dung nghiên cứu ........................................................................................................... 3 1.5 Đóng góp của đề tài............................................................................................................. 3 1.6 Bố cục của bài nghiên cứu .................................................................................................. 4 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ LƢỢC KHẢO NGHIÊN CỨU....................... 6 2.1 Cơ sở lý luận về rủi ro tín dụng........................................................................................... 6 2.1.1 Khái niệm ........................................................................................................................... 6 2.1.2 Các nguyên nhân dẫn đến RRTD ....................................................................................... 8 2.1.3 Các hình thức biểu hiện của rủi ro tín dụng ...................................................................... 9 2.2 Cơ sở lý luận về lợi nhuận ngân hàng ............................................................................... 10 2.2.1 Khái niệm ......................................................................................................................... 10 2.2.2 Các chỉ tiêu đo lường lợi nhuận ....................................................................................... 10 2.3 Tác động của rủi ro tín dụng và lợi nhuận ngân hàng ....................................................... 11 2.3.1 Tác động của rủi ro và lợi nhuận ..................................................................................... 11 2.3.2 Tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng................................................... 13 2.4 Lƣợc khảo một số nghiên cứu có liên quan về tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng trên thế giới và ở Việt Nam ......................................................................................... 14
2.4.1 Một số nghiên cứu cho thấy sự tác động ngược chiều của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng.................................................................................................................................. 15 2.4.2 Một số nghiên cứu cho thấy sự tác động cùng chiều của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng.................................................................................................................................. 19 2.4.3 Một số nghiên cứu không tìm thấy sự tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng........................................................................................................................................... 20 CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG ........................................... 23 THƢƠNG MẠI VIỆT NAM .................................................................................... 23 3.1 Mô hình và dữ liệu nghiên cứu ......................................................................................... 23 3.1.1 Mô hình nghiên cứu ......................................................................................................... 23 3.1.2 Dữ liệu nghiên cứu ........................................................................................................... 25 3.2 Mô tả các biến đƣợc sử dụng trong mô hình ..................................................................... 27 3.2.1 Biến phụ thuộc.................................................................................................................. 27 3.2.2 Biến đo lường rủi ro tín dụng........................................................................................... 27 3.2.3 Các biến kiểm soát trong mô hình.................................................................................... 28 3.3 Phƣơng pháp nghiên cứu................................................................................................... 31 3.3.1 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................. 31 3.3.2 Lựa chọn mô hình............................................................................................................. 33 CHƢƠNG 4: THỰC NGHIỆM TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM ................................................................ 36 4.1 Thống kê mô tả và phân tích tƣơng quan ................................................................................ 36 4.1.1 Thống kê mô tả ................................................................................................................. 36 4..1.2 Thực trạng tình hình tăng trưởng tín dụng của các ngân hàng giai đoạn 2008 - 2017 .. 39 4.1.3 Thực trạng tình hình nợ xấu của các ngân hàng giai đoạn 2008 – 2017 ....................... 42 4.1.4 Thực trạng hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng giai đoạn 2008 – 2017 . 46 4.1.5 Phân tích tương quan ....................................................................................................... 49 4.2 Kết quả hồi quy mô hình ......................................................................................................... 51 4.2.1 Hồi quy theo các mô hình Pooled – OLS, FEM, REM ..................................................... 51 4.2.2 Lựa chọn mô hình............................................................................................................. 52 4.2.3 Kiểm định và xử lý các khuyết tật mô hình....................................................................... 52 4.3 Thảo luận kết quả thực nghiệm ............................................................................................... 55
CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN ........................................................................................ 59 5.1 Kết luận chung đề tài nghiên cứu ............................................................................................ 59 5.2 Đề xuất một số chính sách ...................................................................................................... 60 5.2.1 Kiểm soát rủi ro tín dụng ................................................................................................. 60 5.2.2 Chú trọng đến kiểm soát chất lượng tín dụng ................................................................. 62 5.2.3 Tăng cường khả năng quản lý và kiểm soát chi phí hoạt động ........................................ 63 5.2.4 Một số đề xuất về chính sách, nhân sự ............................................................................. 64 5.3 Hạn chế của đề tài và gợi ý hƣớng nghiên cứu tiếp theo ........................................................ 66 5.3.1 Hạn chế của đề tài ............................................................................................................ 66 5.3.2 Gợi ý hƣớng nghiên cứu tiếp theo .................................................................................... 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Ý nghĩa 1 ETA Vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản 2 FEM Mô hình tác động cố định 3 LLPR Tỷ lệ chi chi phí dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng dƣ nợ 4 LTA Dƣ nợ cho vay trên tổng tài sản 5 NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc 6 NHTM Ngân hàng thƣơng mại 7 NHTMCP Ngân hàng thƣơng mại cổ phần 8 NHTMNN Ngân hàng thƣơng mại Nhà nƣớc 9 NIM Thu nhập lãi cận biên 10 NPLR Tỷ lệ nợ xấu trên tổng dƣ nợ 11 REM Mô hình tác động ngẫu nhiên 12 ROA Lợi nhuận sau thuế trên tổng tài sản 13 ROE Lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu 14 SIZE Quy mô ngân hàng 15 VAMC Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam
ii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Ký hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1 Các hình thức của rủi ro tín dụng 9 Bảng 3.1 Mô tả các biến 24 Bảng 3.2 Danh sách các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu 26 Bảng 4.1 Phân tích mô tả dữ liệu của các ngân hàng giai đoạn 2008 - 2017 36 Tốc độ tăng trƣởng tín dụng của 15 ngân hàng thƣơng mại Việt Bảng 4.2 40 Nam Tỷ lệ nợ xấu/Tổng dƣ nợ của 15 ngân hàng thƣơng mại giai đoạn Bảng 4.3 44 2008 - 2017 Tốc độ tăng trƣởng lợi nhuận sau thuế của 15 ngân hàng thƣơng Bảng 4.4 46 mại Việt Nam Tỷ lệ chi phí dự phòng rủi ro/tổng dƣ nợ (LLPR) của 15 ngân Bảng 4.5 49 hàng thƣơng mại Việt Nam Bảng 4.6 Ma trận tƣơng quan giữa các biến trong mô hình nghiên cứu 50 Bảng 4.7 Chỉ số VIF mô hình 50 Bảng 4.8 Kết quả hồi quy mô hình theo Pooled OLS, FEM, REM 51 Kết quả hồi quy theo mô hình FEM có hiệu chỉnh phƣơng sai sai Bảng 4.9 53 số thay đổi và tự tƣơng quan Bảng 4.10 Bảng tổng hợp kết quả hồi quy 55
iii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Ký hiệu Tên hình Trang hình Dƣ nợ cho vay của 15 ngân hàng thƣơng mại giai đoạn Hình 4.1 39 2008 – 2017 Tỷ lệ nợ xấu/Tổng dƣ nợ trung bình trung bình giai đoạn Hình 4.2 42 2008 - 2017 Tỷ lệ chi phí dự phòng rủi ro tín dụng/Tổng dƣ nợ (LLPR) Hình 4.3 48 trung bình giai đoạn 2008 - 2017
1 CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 Lý do chọn đề tài Nền kinh tế của mỗi quốc gia luôn xem thị trƣờng tài chính là xƣơng sống, trong đó hệ thống ngân hàng luôn đóng vai trò quan trọng. Ngân hàng vừa là nguồn cấp tín dụng cho nền kinh tế, vừa đóng vai trò là nhà đầu tƣ thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Ngân hàng thƣơng mại cũng đóng vai trò là công cụ để ngân hàng nhà nƣớc điều tiết chính sách tiền tệ quốc gia. Một hệ thống ngân hàng tốt, kinh doanh có hiệu quả và đóng góp tích cực vào sự ổn định của hệ thống quốc gia là mục tiêu quan trọng mà bất kỳ một quốc gia nào cũng muốn hƣớng tới. Tuy nhiên, hoạt động ngân hàng là một trong những hoạt động chứa đựng nhiều rủi ro, rủi ro có thể xuất phát từ bên ngoài hoặc bên trong ngân hàng, khách quan hoặc chủ quan. Dù đến từ đâu thì rủi ro xảy ra đều ảnh hƣởng đến chất lƣợng, khả năng hoạt động của ngân hàng, gây ra những tổn thất về nguồn lực cho ngân hàng từ đó gây ra tổn thất cho nền kinh tế. Tín dụng là một trong những hoạt động chính và là hoạt động mang lại nguồn thu nhập chủ yếu cho các NHTM, cũng chính là một hoạt động chứa rất nhiều rủi ro. Trong xu thế nền kinh tế phát triển, hệ thống ngân hàng đứng trƣớc rất nhiều khó khăn, mà nợ xấu là một trong những vấn đề gây nhiều nhức nhối của hầu hết các ngân hàng thƣơng mại. Bằng chứng cho thấy có nhiều ngân hàng trên thế giới công bố những khoản nợ xấu và những khoản thua lỗ lớn, và cũng có rất nhiều ngân hàng trên thế giới đã dẫn đến phá sản. Vấn đề đƣợc đặt ra đó là liệu rằng một trong những rủi ro tín dụng có phải là nguyên nhân làm lợi nhuận các ngân hàng suy giảm hay không? Việc phân tích, đánh giá và đo lƣờng rủi ro tín dụng luôn đƣợc các ngân hàng quan tâm. Rủi ro tín dụng có khả năng tác động đến lợi nhuận của ngân hàng, nếu nhƣ một ngân hàng có rủi ro tín dụng cao thì rất có khả năng ngân hàng đó phải đối mặt với nguy cơ giảm lợi nhuận do không thu hồi đƣợc vốn gốc và lãi vay từ khách hàng. Và nếu không kiểm soát đƣợc rủi ro này thì về lâu dài sẽ ảnh hƣởng rất
2 lớn đến duy trì hoạt động ngân hàng nói riêng, từ đó tác động nghiêm trọng đến toàn hệ thống ngân hàng và nền kinh tế nói chung. Đã có một số bài viết nghiên cứu có liên quan đến sự tác động rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các ngân hàng tại Việt Nam nhƣng vẫn còn hạn chế trong những bài nghiên cứu đó về việc thu thập dữ liệu trong quá khứ và hạn chế về việc ứng dụng phƣơng pháp phân tích định lƣợng để kiểm chứng tác động giữa rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của ngân hàng. Đồng thời, việc đánh giá mức độ tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các NHTM là nghiên cứu rất quan trọng trong bất kỳ giai đoạn nào của nền kinh tế. Do đó, xuất phát từ các vấn đề trên tác giả nhận thấy cần thiết phải nghiên cứu tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng và đã quyết định lựa chọn đề tài “TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM” làm luận văn tốt nghiệp. 1.2 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở các vấn đề nghiên cứu đã đƣợc xác định, tác giả xác định mục tiêu chính của đề tài: Xem xét sự tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các NHTM Việt Nam. Mục tiêu cụ thể: + Xác định mức độ ảnh hƣởng của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam thông qua bằng chứng thực nghiệm. + Đề xuất một số biện pháp nhằm kiểm soát rủi ro tín dụng, gia tăng quy mô tài sản của NHTM Việt Nam. 1.2.2 Câu hỏi nghiên cứu Nhằm thực hiện mục tiêu nghiên cứu trên, bài nghiên cứu đƣợc thực hiện sẽ lần lƣợt trả lời các câu hỏi sau đây: - Mức độ tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam hiện nay là nhƣ thế nào?
3 - Dựa trên kết quả nghiên cứu các bằng chứng thực nghiệm thì định hƣớng giải pháp kiểm soát, hạn chế rủi ro tín dụng và nâng cao lợi nhuận cho các NHTM Việt Nam nhƣ thế nào?. 1.3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: đƣợc đề cập trong bài nghiên cứu này là rủi ro tín dụng và lợi nhuận của các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: Do sự giới hạn trong dữ liệu công bố của ngân hàng, và đặc biệt là số liệu về nợ xấu của nhiều ngân hàng bị khuyết ở nhiều năm và đồng thời trong bài nghiên cứu này tác giả sử dụng dữ liệu bảng cân bằng, do đó để đảm bảo sự đồng nhất số liệu về mặt thời gian, cũng nhƣ đảm bảo tính cỡ mẫu ở mức tƣơng đối và dữ liệu bảng cân bằng để phục vụ cho bài nghiên cứu mẫu thu thập trên 15 ngân hàng thƣơng mại Việt Nam có công khai tình hình tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh. Dữ liệu thu tập báo cáo thƣờng niên giai đoạn 2008 – 2017, truy cập tại websize của các NHTM và các trang báo tài chính uy tín: cafef, cophieu68. 1.4 Nội dung nghiên cứu Nhằm bám sát vào mục tiêu đề ra, bài nghiên cứu sẽ tiến hành mô tả, đánh giá tình hình tăng trƣởng tín dụng, tình hình nợ xấu và lợi nhuận của các ngân hàng Việt Nam. Trên cơ sở đó có thể đƣa ra một cái nhìn trực quan về tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng thƣơng mại Việt Nam. Nghiên cứu thu thập số liệu từ các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2017, sử dụng mô hình kinh tế lƣợng để kiểm định. Trên cơ sở thực tế hoạt động của ngành trong giai đoạn nghiên cứu, làm cơ sở đƣa ra những đề xuất và định hƣớng hoạt động của ngành trong tƣơng lai. 1.5 Đóng góp của đề tài Đề tài nghiên cứu đã cung cấp bằng chứng lý luận dựa trên nhiều quan điểm khác nhau về tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng, đƣa ra những quan điểm, cùng với những lý lẽ kèm theo để giải thích rằng vẫn có sự tồn tại sự tác
4 động ngƣợc chiều giữa rủi ro tín dụng và lợi nhuận ngân hàng. Về thực tiễn, thông qua kết quả thực nghiệm nghiên cứu sự tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận của các NHTM Việt Nam cho thấy rằng rủi ro tín dụng có tác động đến lợi nhuận của các ngân hàng và tác động ngƣợc chiều. Điều này giúp cho các nhà quản lý, các nhà chính sách, nhà đầu tƣ… thấy đƣợc ảnh hƣởng thực sự rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng - đó là một sự tác động ngƣợc chiều nghĩa là rủi ro tín dụng của ngân hàng càng cao thì lợi nhuận ngân hàng sẽ giảm đi. 1.6 Bố cục của bài nghiên cứu Luận văn gồm có 5 chƣơng: CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ LƢỢC KHẢO NGHIÊN CỨU CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM CHƢƠNG 4: THỰC NGHIỆM TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM CHƢƠNG 5: ĐÁNH GIÁ VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GẢI PHÁP KIỂM SOÁT RỦI RO TÍN DỤNG GIA TĂNG LỢI NHUẬN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM
5 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 Chƣơng 1 trình bày mục tiêu tổng quát và mục tiêu chi tiết của đề tài nghiên cứu đồng thời đƣa câu hỏi nghiên cứu cụ thể để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu đã đƣa ra. Bên cạnh đó, tác giả trình bày đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu và các đóng góp cũng nhƣ bố cục của đề tài trong bài luận này.
6 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ LƢỢC KHẢO NGHIÊN CỨU Trong chƣơng 2 sẽ trình bày cơ sở lý thuyết có liên quan đến tác động của rủi ro tín dụng và lợi nhuận ngân hàng. Từ đó đƣa ra tác động của rủi ro tín dụng đến lợi nhuận ngân hàng. 2.1 Cơ sở lý luận về rủi ro tín dụng 2.1.1 Khái niệm Hoạt động ngân hàng có vai trò sống còn đối với hoạt động kinh tế, bởi vì ngân hàng tái phân bổ tiền từ ngƣời tiết kiệm - những ngƣời có thặng dƣ tiền tạm thời, tới ngƣời đi vay - những ngƣời có thể sử dụng tiền một cách tốt hơn. Ngân hàng thƣơng mại là nơi chu chuyển vốn cho nền kinh tế, điều tiết hoạt động kinh doanh của tất cả các lĩnh vực trong nền kinh tế. Trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại, tín dụng là hoạt động kinh doanh truyền thống, chủ yếu và là hoạt động mang lại nguồn lợi nhuận chính cho các NHTM. Ngân hàng cho vay dựa chủ yếu từ nguồn tiền gửi nhàn rỗi huy động từ các cá nhân, tổ chức trong nền kinh tế. Do đó, nguyên tắc đầu tiên quan trọng của hoạt động này là vốn vay phải đƣợc hoàn trả cả gốc lẫn lãi để ngân hàng sử dụng nguồn tiền này và hoàn trả lại tiền gửi và lãi cho ngƣời gửi tiền khi đến hạn. Nếu ngƣời vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ, ngân hàng gặp rất nhiều khó khăn để có thể tiếp tục duy trì hoạt động kinh doanh của mình. Cho nên có thể nói, đây là hoạt động đem lại nguồn thu nhập chính cho ngân hàng nhƣng đồng thời cũng là hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro. Rủi ro tín dụng là sự xuất hiện của các biến cố không bình thƣờng xảy ra trong quan hệ tín dụng, rủi ro này xuất phát từ việc không thu hồi đƣợc nợ hoặc thu hồi nhƣng không đầy đủ khi nợ đến hạn. Và cho đến nay, đã có nhiều cách tiếp cận về khái niệm rủi ro tín dụng. Theo Anthony Saunders và Helen Lange, 2015 thì: “Rủi ro tín dụng là khoản lỗ tiềm tàng khi ngân hàng cấp tín dụng cho một khách hàng, nghĩa là khả năng các nguồn thu nhập dự tính mang lại từ khoản cho vay của ngân hàng không thể được thực hiện đầy đủ về số lượng và thời hạn”.
7 Còn với Timothy W.koch, 2002 cho rằng: “Rủi ro tín dụng là sự thay đổi tiềm ẩn của thu nhập thuần và giá trị của vốn xuất phát từ việc vốn vay không được thanh toán hay thanh toán trễ hạn”. “Rủi ro tín dụng là rủi ro xảy ra khi người đi vay không thanh toán hoặc thanh toán trễ hẹn (bao gồm vốn gốc và/hoặc lãi phát sinh), hay nói cách khác là không thực hiện đúng nghĩa vụ trả nợ như đã cam kết trong hợp đồng tín dụng, và có thể dẫn đến thất thoát tài sản của ngân hàng” (Thông tƣ 02/2013/TT-NHNN). Tuy có rất nhiều các khái niệm khác nhau, nhƣng rủi ro tín dụng có thể đƣợc tổng hợp định nghĩa nhƣ sau: Rủi ro tín dụng được định nghĩa là khoản lỗ tiềm tàng vốn có được tạo ra khi ngân hàng cấp tín dụng cho một khách hàng. Có nghĩa là khả năng khách hàng không trả được nợ theo hợp đồng gắn liền với mỗi khoản tín dụng ngân hàng cấp cho họ. Cụ thể hơn, thu nhập dự tính mang lại từ các tài sản có sinh lời của ngân hàng có thể không được hoàn trả đầy đủ cả về mặt thời hạn và giá trị”. Rủi ro tín dụng là loại rủi ro phức tạp nhất, việc quản lý và phòng ngừa nó rất khó khăn, nó có thể xảy ra ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào. Rủi ro tín dụng nếu không đƣợc phát hiện và xử lý kịp thời sẽ nảy sinh các rủi ro khác. Luôn là ngƣời cho vay phải chịu rủi ro khi chấp nhận một hợp đồng cho vay tín dụng. Bất kỳ một hợp đồng cho vay nào cũng có rủi ro tín dụng. Mức độ rủi ro cao hay thấp phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan và chủ quan của mục đích vay vốn cũng nhƣ tình hình hoạt động của ngƣời vay vốn. Rủi ro tín dụng đƣợc chia thành các loại nhƣ sau: - Rủi ro giao dịch: là hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. - Rủi ro danh mục nguyên nhân phát sinh do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay, các loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên trị giá của tài sản đảm bảo.
8 - Rủi ro nội tại là loại rủi ro xuất phát từ các yếu tố riêng biệt của mỗi chủ thể đi vay, xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của mỗi khách hang. - Rủi ro tập trung là trƣờng hợp ngân hang tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hang, cho vay quá nhiều doanh nghiệp hoạt động trong cùng một lĩnh vực, ngành nghề kinh tế. - Rủi ro lãi suất: là khi có sự thay đổi của lãi suất thị trƣờng hoặc những yếu tố liên quan đến lãi suất dẫn đến tổn thất về tài sản hoặc làm giảm thu nhập của ngân hàng. 2.1.2 Các nguyên nhân dẫn đến RRTD - Nhóm nguyên nhân từ môi trƣờng: Cũng nhƣ hoạt động của các chủ thể kinh tế khác, hoạt động tín dụng của NHTM chịu ảnh hƣởng của nhiều nhân tố khách quan từ môi trƣờng kinh tế, môi trƣờng chính trị, đặc điểm văn hóa – xã hội, môi trƣờng pháp lý và các tác động chung của khu vực và địa phƣơng… - Nhóm nguyên nhân từ phía ngân hàng: Khẩu vị rủi ro của mỗi ngân hàng phản ánh thái độ đối với việc chấp nhận rủi ro ở giới hạn/mức độ nhất định.Trong giới hạn đó, ngân hàng có khả năng và sẵn sàng để hứng chịu, khắc phục và vƣợt qua các rủi ro. Đây là một trong những nguyên nhân chủ quan dẫn đến RRTD. Thêm vào đó, việc mở rộng tín dụng quá mức đồng nghĩa với việc lựa chọn khách hàng kém kỹ càng, khả năng giám sát của cán bộ tín dụng đối với việc sử dụng khoản vay giảm xuống đồng thời cũng làm cho việc tuân thủ chặt chẽ theo quy trình tín dụng bị lơi lỏng. Cùng với sự yếu kém của đội ngũ cán bộ, nhân viên ngân hàng là nguy cơ rất cao xảy ra RRTD. - Nhóm nguyên nhân từ phía khách hàng: Nhiều khoản vay của khách hàng với mục đích đầu tƣ vào các danh mục đầu tƣ nhạy cảm với những biến động của thị trƣờng; khách hàng cố tình lừa đảo để chiếm dụng vốn ngân hàng. Và một số nguyên nhân khác.
9 2.1.3 Các hình thức biểu hiện của rủi ro tín dụng Bảng 2.1: Các hình thức của rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng Không thu đƣợc Không thu đƣợc Không thu đƣợc Không thu lãi đúng hạn đủ lãi vốn đúng hạn đƣợc đủ vốn Lãi treo phát Lãi treo đóng Nợ quá hạn Nợ không có sinh băng phát sinh khả năng thu hồi Nguồn: Trần Huy Hoàng (2010) Rủi ro tín dụng có thể xảy ra 4 trƣờng hợp đối với nợ lãi và nợ gốc: Đó là việc không thu hồi đƣợc lãi đúng hạn hoặc không thu hồi đủ lãi, không thu hồi đƣợc vốn đúng hạn hoặc không thu hồi đủ vốn. Trong trƣờng hợp, ngân hàng không thu đƣợc lãi đúng hạn, ngân hàng đang đối mặt với nguy cơ rủi ro ở mức thấp và chỉ cần đƣa vào mục lãi treo phát sinh. Tuy nhiên, nếu ngân hàng không thể thu hồi đủ lãi thì lúc này ngân hàng sẽ phát sinh khoản mục lãi treo đóng băng, trừ trƣờng hợp ngân hàng miễn giảm lãi đó cho khách hàng (Trần Huy Hoàng, 2010). Khi ngân hàng không thu hồi đƣợc vốn đúng hạn, lúc này ngân hàng sẽ phát sinh khoản nợ quá hạn. Tuy nhiên, ngân hàng vẫn chƣa thể xem khoản nợ quá hạn này là khoản mất mát hoàn toàn bởi vì có thể vì lý do nào đó mà khách hàng chậm trả nợ gốc và sẽ trả nợ sau so với thời hạn đã cam kết trong hợp đồng. Nếu nhƣ trong trƣờng hợp, ngân hàng vẫn không thể thu hồi đƣợc các khoản nợ này từ khách hàng thì lúc này ngân hàng phải đối mặt với rủi ro tín dụng ở mức độ cao vì đã phát sinh khoản nợ không có khả năng thu hổi. Và ngân hàng có thể xem xét để xóa nợ cho khách hàng nếu nhƣ khách hàng hội đủ các điều kiện để đƣợc xóa nợ theo quy định (Trần Huy Hoàng, 2010).