Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam

Chia sẻ: Kethamoi5 Kethamoi5 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

199
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ kết quả nghiên cứu những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm và thực tiễn tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, luận văn lập luận những vấn đề đặt ra đối với phòng ngừa tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn nói trên trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ VĂN TA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ VĂN TA TÌNH HÌNH CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM Ngành : Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số : 8.38.01.05 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HỒ SỸ SƠN HÀ NỘI, năm 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Tình hình tội phạm các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam” là công trình nghiên cứu của bản thân. Các số liệu đưa ra trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận văn Võ Văn Ta
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MA TÚY.............................................................................................................................8 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của tình hình tội phạm về ma túy.........................8 1.2. Các chỉ số phản ánh phần hiện của tình hình tội phạm về ma túy .....................13 1.3. Phần ẩn của tình hình tội phạm về ma túy .........................................................15 1.4. Những yếu tố xã hội tác động đến tình hình tội phạm về ma túy ......................17 Chương 2. THỰC TRẠNG TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM .....................................................................................20 2.1. Thực trạng phần hiện của tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam ...........................................................................................................................20 2.2. Thực trạng phần ẩn của tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam .43 Chương 3. TÌNH HÌNH CÁC TỘI PHẠM VỀ MA TÚY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH CÁC TỘI PHẠM NÀY .......................................................47 3.1. Tình hình các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và vấn đề đặt ra đối với việc nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện nhằm phòng ngừa có hiệu quả tình hình các tội phạm này ........................................................................................47 3.2. Tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và vấn đề đặt ra đối với dự báo tình hình tội phạm này và khả năng phòng ngừa ....................................51 3.3. Tình hình các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và vấn đề đặt ra đối với việc xây dựng các biện pháp phòng ngừa .....................................................55 3.4. Tình hình các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và vấn đề đặt ra đối với tổ chức thực hiện các biện pháp phòng ngừa tình hình các tội này ..............63 KẾT LUẬN ..............................................................................................................75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ANTQ : An ninh tổ quốc BLHS : Bộ luật hình sự CSND : Cảnh sát nhân dân ĐTPT : Đối tượng phạm tội MTTH : Ma túy tổng hợp Nxb : Nhà xuất bản TAND : Tòa án nhân dân THTP : Trung học phổ thông THTP : Tình hình tội phạm
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Mức độ tổng quan tuyệt đối về số vụ và số bị cáo về ma túy đã xét xử hình sự sơ thẩm trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 .............20 Bảng 2.2. Tỷ lệ tội phạm về ma túy trong mối tương quan với tình hình tội phạm (nói chung) trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018....................21 Bảng 2.3. Tỷ lệ tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy trong tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2014 đến năm 2018 ......................22 Bảng 2.4. So sánh số vụ án và bị can đã khởi tố về các tội phạm ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam so với tỉnh Quảng Ngãi và thành phố Đà Nẵng từ năm 2014 đến năm 2018 ...................................................................................................................23 Bảng 2.5. Các tội danh về ma túy bị xét xử trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 ...................................................................................................24 Bảng 2.6. Diễn biến của tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 trong so sánh định gốc..................................................25 Bảng 2.7. Diễn biến của tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 trong so sánh liền kề. ....................................................26 Bảng 2.8. Thống kê số lượng các loại chất ma túy thu giữ trong các vụ án về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 .......................................28 Bảng 2.9. Cơ cấu tình hình tội phạm xét theo hình phạt cấp sơ thẩm các bị cáo trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 ..............................................35 Bảng 2.10. Cơ cấu tình hình tội phạm xét theo lứa tuổi bị cáo phạm các tội về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 .................................36 Bảng 2.11. Cơ cấu tình hình tội phạm theo nghề nghiệp của các bị cáo phạm tội về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 ...........................38 Bảng 2.12. Cơ cấu theo giới tính của bị cáo phạm tội về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 ..................................................................39 Bảng 2.13. Cơ cấu theo tiền án, tiền sự các đối tượng phạm tội về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 ....................................................40 Bảng 3.1. Thống kê người nghiện phát hiện trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 ...................................................................................................49
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quảng Nam là tỉnh duyên hải miền Trung, có vị trí quan trọng về kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng ở khu vực miền Trung - Tây Nguyên. Từ khi tái lập tỉnh đến nay, Quảng Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, khai thác tốt tiềm năng của mình và trở thành một tỉnh có tốc độ phát triển khá nhanh trong khu vực. Tuy vậy, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, công tác quản lý xã hội, nhất là trên lĩnh vực phòng ngừa, đấu tranh với các loại tội phạm, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội của các cấp chính quyền, các cơ quan trên địa bàn tỉnh đôi lúc, đôi nơi cũng đã bộc lộ một số hạn chế. Cùng với các loại tội phạm khác, tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh thời gian qua có chiều hướng diễn biến phức tạp. Hoạt động của loại tội phạm này đã tác động, làm ảnh hưởng đến nhiệm vụ xây dựng và phát triển kinh tế, văn hoá - xã hội, đến công tác đảm bảo trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh. Ảnh hưởng đến việc đào tạo nguồn nhân lực trẻ góp phần xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Theo thống kê của TAND tỉnh Quảng Nam, từ năm 2014 đến năm 2018, trên địa bàn tỉnh có tổng cộng 418 vụ án với 576 bị cáo bị xét xử sơ thẩm về các tội phạm ma túy. Tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam diễn biến khá phức tạp, theo đó nếu như năm 2014, có 77 vụ với 110 bị cáo thì năm 2015 giảm 10 vụ với 24 bị cáo, tỷ lệ giảm 12,98% số vụ, 21,82% bị cáo; đến năm 2016 tăng lên 9 vụ với 10 bị cáo, tỷ lệ tăng 11,69% số vụ, 9,09% bị cáo; đến năm 2017 tăng lên 14 vụ với 17 bị cáo, tỷ lệ tăng 18.18% số vụ, 15,45% bị cáo; đến năm 2018 tăng lên 20 vụ với 23 bị cáo, tỷ lệ tăng 25,97% số vụ, 20,90% bị cáo. Như vậy, tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong thời gian qua có sự tăng giảm nhưng chủ yếu là tăng dần số vụ và số bị cáo theo từng năm. Đáng chú ý là, cơ cấu tội phạm về độ tuổi có xu hướng “trẻ hóa” với sự gia tăng tỉ lệ tội phạm được thực hiện bởi người trong độ tuổi từ 18 đến 30 tuổi. Tội phạm về ma túy ngoài 1
sự gia tăng về số lượng còn thể hiện rõ tính có tổ chức, tinh vi, xảo quyệt trong thủ đoạn gây án và che giấu tội phạm, tính chất liều lĩnh, manh động trong cách thức thực hiện tội phạm và hậu quả để lại cho xã hội ngày càng nghiêm trọng. Tỉ lệ tái phạm của tội phạm ngày càng cao. Trước tình hình đó, các cơ quan, ban ngành của tỉnh Quảng Nam đã có nhiều cố gắng trong việc tham mưu cho cấp uỷ Đảng, chính quyền địa phương xây dựng nhiều phương án, đề ra nhiều giải pháp nhằm làm tốt công tác quản lý, giáo dục và phòng ngừa, ngăn chặn tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh thời gian gần đây có chiều hướng gia tăng, tiềm ẩn nhiều yếu tố tác động xấu đến quá trình xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội nói chung và công tác đảm bảo an ninh trật tự của tỉnh trong thời gian tới nói riêng. Báo cáo tổng kết tình hình, công tác năm 2018 của Công an tỉnh Quảng Nam đã đánh giá: “… Hoạt động của tội phạm còn diễn biến phức tạp, manh động và liều lĩnh hơn, đặc biệt tội phạm theo băng nhóm, tội phạm về ma túy, tội phạm trong độ tuổi thanh thiếu niên có xu hướng gia tăng, số vụ án giết người, trộm cắp, cướp, cướp giật tài sản ... còn xảy ra nhiều”. Cùng với đó, số lượng người nghiện ma tuý trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong những năm gần đây có xu hướng gia tăng, nhiều địa bàn mới xuất hiện người nghiện ma túy. Trong 5 năm (từ năm 2014 đến năm 2018) trên địa bàn toàn tỉnh đã phát hiện và đưa vào trung tâm cai nghiện 1527 lượt người nghiện ma túy. Đến cuối năm 2018 trên địa bàn toàn tỉnh có 1922 người sử dụng ma tuý có hồ sơ quản lý. Số người nghiện ma túy tổng hợp đang gia tăng nhanh, MTTH gây nghiện nhanh, có sức phá hủy mạnh đối với hệ thống thần kinh người sử dụng, dù là một lần. Trên thực tế, số lượng người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý không phải là tất cả, có nghĩa là trong xã hội vẫn còn có một số lượng lớn người nghiện ma túy chưa được quản lý. Nhờ áp dụng nhiều biện pháp đa dạng khác nhau để phòng ngừa tình hình tội phạm về ma túy, nên đã thu được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, các giải pháp này chưa toàn diện, bởi chưa được xây dựng trên cơ sở kết quả nghiên cứu chuyên sâu về tình hình loại tội phạm này, nên còn hạn chế trong khắc phục, hạn 2
chế nguyên nhân và điều kiện của nó. Mặt khác do nhận thức chưa thật thống nhất về những vấn đề lý luận và thực tiễn tình hình tội phạm về ma túy nên công tác chỉ đạo điều hành của các cấp chính quyền đến sự phối hợp, chưa phát huy được sức mạnh tổng hợp của các ban ngành, đoàn thể trong công tác. Từ những vấn đề đã nêu trên cho thấy để phòng ngừa được tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam thì cần phải dựa trên cơ sở khoa học chuyên ngành. Vì vậy, đề tài “Tình hình các tội phạm các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam” đã được học viên lựa chọn để làm luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Các công trình lý luận tội phạm học Để có cơ sở lý luận cho việc thực hiện đề tài Luận văn, các công trình khoa học sau đây đã được nghiên cứu: “Tội phạm học Việt Nam – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” Viện Nhà nước và Pháp luật, Nxb CAND, năm 2000; Giáo trình “Tội phạm học” GS.TS Võ Khánh Vinh, Nxb CAND, tái bản năm 2011, 2013; Giáo trình “Tội phạm học” trường ĐH Luật Hà Nội, Nxb CAND năm 2004, 2012; Giáo trình “Tội phạm học” Học viện Cảnh Sát nhân dân, Nxb CAND năm 2002, 2013; “Những vấn đề lý luận và phương pháp nghiên cứu của tội phạm học ở Việt Nam hiện nay” GS.TS Võ Khánh Vinh; “Tội phạm học Việt Nam” Trần Đại Quang, Nguyễn Xuân Yêm, Nxb CAND năm 2013; Bộ Công an, Một số vấn đề tội phạm học Việt Nam, Học viện CSND, năm 2013; “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam” TS Phạm Văn Tỉnh, Nxb Tư pháp năm 2007; “Đấu tranh với tình hình tội phạm chống người thi hành công vụ ở nước ta hiện nay, một mô hình nghiên cứu tội phạm học chuyên ngành”, Phạm Văn Tỉnh, Đào Bá Sơn, Nxb CAND năm 2010… Dựa trên cơ sở các công trình đã nêu là nguồn tham khảo có ý nghĩa thiết thực trong việc thực hiện đề tài luận văn. 2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến vấn đề tình hình tội phạm về ma túy 3
Trong thời gian qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu về tình hình tội phạm về ma tuý ở những cấp độ, địa phương và khía cạnh khác nhau. Có thể liệt kê những công trình sau đây: Ở cấp độ luận án tiến sỹ có các công trình nghiên cứu như: Luận án tiến sĩ luật học, “Đấu tranh phòng chống các tội phạm về ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”, của Huỳnh Văn Em, Học viện Khoa học xã hội, bảo vệ năm 2015 tại Học viện Khoa học xã hội; Luận án tiến sĩ luật học “Đấu tranh phòng, chống các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Sơn La” của tác giả Trần Ngọc Hương, Viện Nhà nước và Pháp luật, bảo vệ năm 2009 tại Học viện Khoa học xã hội; Luận án tiến sĩ luật học “Phòng ngừa các tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy hoặc chiếm đoạt chất ma túy trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh hiện nay”, của tác giả Nguyễn Huỳnh Bảo Khánh, bảo vệ năm 2015 tại Học viện Khoa học xã hội; Luận án tiến sĩ luật học “Các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Điện Biên: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa”, của tác giả Đỗ Thành Trường, bảo vệ năm 2017 tại Học viện Khoa học xã hội. Ở cấp độ luận văn thạc sỹ, có các công trình nghiên cứu như: Luận văn thạc sĩ luật học “Đấu tranh phòng chống các tội phạm về ma túy ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp” của tác giả Đinh Thị Mai, Viện Nhà nước và pháp luật, bảo vệ năm 2009 tại Học viện Khoa học xã hội; Luận văn thạc sĩ luật học “Phòng ngừa các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Lai Châu” của tác giả Đỗ Tiến Dũng bảo vệ năm 2009 tại Học viện Khoa học xã hội; Luận văn thạc sĩ luật học “Đấu tranh phòng, chống tội mua bán trái phép chất ma tuý trên địa bàn thành phố Đà Nẵng” của tác giả Nguyễn Tấn Anh bảo vệ năm 2013 tại Học viện Khoa học xã hội; Luận văn thạc sĩ luật học “Đấu tranh phòng, chống tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma tuý hoặc chiếm đoạt chất ma tuý trên địa bàn thành phố Hải Phòng” của tác giả Chu Thị Thanh Vân bảo vệ năm 2013 tại Học viện Khoa học xã hội; Luận văn thạc sĩ luật học “Phòng ngừa tình hình các tội phạm về ma túy trên địa bàn thành phố Đà Nẵng” của tác giả Phạm Văn Tích, bảo vệ năm 2019 tại Học viện Khoa học xã hội... 4
Những công trình được đề cập ở trên là cơ sở để Luận văn kế thừa, và vận dụng phương pháp so sánh mà không bị trùng lặp vì có sự khác nhau về địa bàn nghiên cứu, thời gian nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu. Cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, hệ thống chuyên về tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Đây cũng chính là hướng tiếp cận nghiên cứu của luận văn này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Từ kết quả nghiên cứu những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm và thực tiễn tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, luận văn lập luận những vấn đề đặt ra đối với phòng ngừa tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn nói trên trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ cụ thể sau: - Nghiên cứu các vấn đề lý luận của tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội phạm về ma túy nói riêng. - Nghiên cứu các thông số phản ánh tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong thời gian từ năm 2014 đến năm 2018. - Nghiên cứu phần ẩn của tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong thời gian nói trên. - Phân tích, lập luận những vấn đề đặt ra đối với phòng ngừa tình hình tội phạm từ kết quả nghiên cứu tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. 4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn gồm: - Nghiên cứu lý luận về tình hình tội phạm về ma túy trên cơ sở lý luận chung về tình hình tội phạm. - Nghiên cứu tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 5
4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài luận văn được nghiên cứu dưới góc độ tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. - Phạm vi về không gian: Luận văn nghiên cứu trong phạm vi địa bàn tỉnh Quảng Nam. - Phạm vi về thời gian: Luận văn nghiên cứu số liệu thống kê và các tài liệu có liên quan trong phạm vi thời gian từ năm 2014 đến năm 2018. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn được nghiên cứu thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác- Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phòng chống tội phạm, bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Quá trình nghiên cứu luận văn sử dụng hợp lý và linh hoạt các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp thống kê, tổng kết thực tiễn, nghiên cứu điển hình, nghiên cứu hồ sơ vụ án, bản án, điều tra xã hội học, phân tích số liệu, so sánh, hệ thống, kế thừa… - Chất liệu nền tảng cho quá trình nghiên cứu là: Chương trình phòng chống tội phạm ma túy, hệ thống kế hoạch phòng chống tội phạm trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, báo cáo tổng kết, số liệu thống kê của Tòa án, Công an các bản án xét xử sơ thẩm; các công trình nghiên cứu khoa học có liên quan và bài viết trên các tạp chí, báo chí. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học về tình hình tội phạm về ma túy một cách toàn diện, có hệ thống trên cơ sở áp dụng lý luận về tình hình tội phạm để khảo sát thực tiễn tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn thực tế tỉnh Quảng Nam. Kết quả nghiên cứu của luận văn làm phong phú thêm hệ thống lý luận về 6
tình hình tội phạm, có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học sau này. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể góp phần vận dụng để nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung và phòng ngừa tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn được cơ cấu thành 03 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm về ma túy. Chương 2: Thực tiễn tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Chương 3: Tình hình các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và những vấn đề đặt ra đối với phòng ngừa tình hình các tội phạm này. 7
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỀ MA TÚY 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của tình hình tội phạm về ma túy Con người là những thực thể tồn tại chung với nhau trong một không gian gọi là xã hội loài người, không có con người sống tách biệt, tách rời với xã hội loài người. Xã hội loài người tồn tại và phát triển được là có sự tồn tại của những chuẩn mực chung gọi là chuẩn mực xã hội, những chuẩn mực này hướng dẫn và điều chỉnh mọi cá nhân trong xã hội để duy trì sự vận động và phát triển chung của xã hội. Lịch sử loài người phát triển qua nhiều giai đoạn và các quy chuẩn xã hội cũng không ngừng phát triển và hoàn thiện, và sự hoàn thiện đó chính là sự ra đời của pháp luật, bắt buộc mỗi cá nhân, tổ chức trong xã hội phải thực hiện hành vi của mình theo chuẩn mực đó. Trải qua các giai đoạn phát triển, không tránh khỏi việc vi phạm các chuẩn mực xã hội được đặt ra, hay còn gọi là vi phạm pháp luật, từ đó sinh ra hiện tượng tội phạm. Tội phạm không ngừng phát triển và tăng thêm về cả số lượng, tính nguy hiểm mặc dù Nhà nước đã đặt ra những hình phạt nghiêm khắc nhất. Tội phạm xẩy ra không chỉ ở một hay hai quốc gia mà xẩy ra ở hầu hết các quốc gia, điều đó đòi hỏi con người không ngừng tìm hướng giải quyết đối với vấn đề tội phạm theo các cách tiếp cận khác nhau. Từ khi hình thành cho đến nay, Tội phạm học có nhiều khái niệm về tình hình tội phạm như: Tình hình tội phạm là một hiện tượng tâm - sinh lý xã hội tiêu cực mang tính lịch sử cụ thể và pháp lý hình sự, có tính giai cấp và được biểu hiện thông qua tổng thể các tội phạm cùng các chủ thể thực hiện các tội phạm đó trong một đơn vị hành chính lãnh thổ nhất định và trong một thời gian cụ thể nhất định [22, tr.10]. Tình hình tội phạm là hiện tượng xã hội tiêu cực, trái pháp luật hình sự, mang tính giai cấp và thay đổi theo quá trình lịch sử, được thể hiện ở tổng hợp các tội phạm cụ thể đã xảy ra trong xã hội và trong khoảng thời gian nhất định [32, tr.91] 8
Tình hình tội phạm là hiện tượng tâm - sinh lý xã hội tiêu cực, vừa mang tính lịch sử và lịch sử cụ thể, vừa mang tính pháp lý hình sự với hạt nhân là tính giai cấp, được biểu hiện thông qua tổng thể các hành vi phạm tội cùng với các chủ thể đã thực hiện các hành đó trong một thời gian và không gian nhất định [22,tr.12]. Theo GS.TS Võ Khánh Vinh: “THTP là một hiện tượng xã hội, pháp lý - hình sự được thay đổi về mặt lịch sử, mang tính giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất (hệ thống) các tội phạm thực hiện trong xã hội (quốc gia) nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định” [29, tr.60]. Để có thể xây dựng khái niệm về tình hình tội phạm, ngoài việc tham khảo các quan điểm khoa học đã được nêu ra trong tội phạm học về tình hình tội phạm, điều quan trọng nữa là phải làm sáng tỏ các dấu hiệu của tình hình tội phạm, theo đó: Thứ nhất, THTP là hiện tượng xã hội, bởi nó tồn tại trong xã hội, có nguồn gốc xã hội, có nguyên nhân từ xã hội, có nội dung xã hội và số phận của nó cũng mang tính xã hội. Đó là một hiện tượng xã hội bởi nó được hình thành từ những hành vi do chính con người thực hiện, các hành vi đó đi ngược với các chuẩn mực của xã hội, gây nguy hại cho xã hội. THTP cũng tác động tiêu cực đến đời sống xã hội, luôn xâm hại đến các quan hệ xã hội, phá vỡ những giá trị xã hội, làm đảo lộn trật tự xã hội. Thứ hai, THTP là hiện tượng pháp lý - hình sự: Tính pháp lý hình sự của THTP là dấu hiệu mang tính hình thức nhưng lại có ý nghĩa rất quan trọng khi nghiên cứu và đánh giá về THTP, cho phép chúng ta có thể phân biệt được tội phạm với các vi phạm pháp luật khác, các hành vi tiêu cực trong xã hội. Từ đó có thể xác định chính xác đối tượng nghiên cứu của tội phạm học. Sự thay đổi của pháp luật hình sự theo hướng thu hẹp hay mở rộng phạm vi trừng trị thì đều ảnh hưởng trực tiếp đến các thông số cơ bản của THTP trong thực tế. Thứ ba, THTP là hiện tượng mang tính giai cấp, bởi chính giai cấp thống trị trong xã hội sẽ quyết định việc quy định hành vi nào là tội phạm và hệ thống các biện pháp trừng trị căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi đó đối với lợi ích của giai cấp mình, đồng thời chính giai cấp thống trị có toàn quyền đề ra 9
những trình tự thủ tục áp dụng cho các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử các hành vi phạm tội và người phạm tội. Một khi tương quan về lực lượng giữa các giai cấp trong xã hội thay đổi thì THTP cũng có sự thay đổi. Vì vậy, khi nghiên cứu THTP thì phải xem xét nó trong sự tương quan về lợi ích của các giai cấp trong xã hội, phòng ngừa tội phạm phải kết hợp với đấu tranh giai cấp và giảm thiểu những xung đột và mâu thuẫn trong xã hội. Thứ tư, THTP là hiện tượng vận động thay đổi theo quá trình lịch sử: Đặc điểm lịch sử của THTP được thể hiện ở việc THTP là hiện tượng thay đổi theo quá trình lịch sử. THTP không phải là hiện tượng bất biến trong xã hội mà nó có sự thay đổi và mất đi trong những điều kiện lịch sử nhất định. THTP có thể thay đổi tùy thuộc vào sự phát triển của các hình thái kinh tế xã hội khác nhau trong lịch sử, thậm chí trong cùng một hình thái kinh tế xã hội nếu có sự thay đổi về cơ cấu kinh tế, cơ cấu xã hội, cơ cấu giai cấp thì THTP cũng có sự thay đổi. THTP luôn có sự vận động và thay đổi theo quá trình phát triển của lịch sử, tuy vậy đây đúng hơn là mặt trái không mong muốn của sự phát triển. Thứ năm, với tính cách là hiện tượng xã hội tiêu cực, THTP bao giờ cũng gắn với “phạm vi” không gian và thời gan nhất định. Vấn đề là ở chỗ, trên thực tế không có khái niệm tình hình tội phạm “phi không gian’’ và “phi thời gian”. Chính những cái quyết định luận của nó, tức nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm cũng xuất hiện, tồn tại và phát triển trong phạm vi không gian và phạm vi thời gian nhất định. Chính dấu hiệu này phản ánh “địa tình hình tội phạm” và “địa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm. Bởi vậy, tình hình tội phạm phải được nghiên cứu gắn với những “địa bàn” nhất định và những khoảng thời gian nhất định: 5 năm, 10 năm, 15 năm. Chính không gian và thời gian nghiên cứu đó cho thấy được tính quy luật của tình hình tội phạm với tính cách là hiện tượng xã hội tiêu cực. Thứ sáu, tình hình tội phạm là khái niệm (phạm trù) mang tính tổng thể, hiểu ở mức khái quát cao hơn hành vi phạm tội cụ thể. Nói cách khác, tình hình tội phạm bao hàm trong nó tất cả những tội phạm đã xảy ra trên thực tế và tất cả những người 10
đã thực hiện chúng, bất kể chúng đã được xử lý hay chưa bị bị xử lý về hình sự. Bởi lẽ đó, với tính cách là hiện tượng xã hội tiêu cực, tình hình tội phạm là đối tượng nghiên cứu của tội phạm học, còn với tính cách là hành vi phạm tội cụ thể, tội phạm (cụ thể) là đối tượng nghiên cứu của khoa học luật hình sự. Từ những phân tích trên, nhất là chia sẻ với quan điểm của GS.TS Võ Khánh Vinh, có thể đưa ra khái niệm cơ bản về tình hình tội phạm như sau: Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội tiêu cực có tính giai cấp, tính trái pháp luật hình sự, tính lịch sử cụ thể và được biểu hiện thông qua tổng thể các chủ thể đã thực hiện hành vi phạm tội trong một thời gian và không gian nhất định. Với tính cách là bộ phận hợp thành của tình hình tội phạm, tình hình tội phạm về ma túy mang trong nó những dấu hiệu của tình hình tội phạm nói chung. Tuy nhiên, với tính cách là tình hình nhóm tội phạm, tội phạm về ma túy còn có đặc thù trong nguyên nhân và điều kiện đã làm phát sinh ra nó. Bởi vậy, khi nghiên cứu tình hình tội phạm về ma túy, cần tập trung hơn vào những dấu hiệu đặc trưng cho nhóm tội phạm này thông qua việc phân tích cơ chế của hành vi phạm tội, đặc điểm nhân thân người phạm tội, môi trường xã hội gắn với địa bàn và thời gian nghiên cứu cần và đủ để giải thích được quy luật của tình hình tội phạm. Đồng thời, để đánh giá khách quan về tình hình tội phạm về ma túy cần đặt tình hình tội phạm về ma túy trong mối quan hệ chặt chẽ với pháp luật hình sự để so sánh tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn trước và sau thời điểm ban hành Bộ luật hình sự. Mặt khác phải so sánh tình hình tội phạm về ma túy giữa các địa bàn hoặc vùng, miền,...Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm cơ bản về tình hình tội phạm như sau: Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội tiêu cực có tính giai cấp, tính trái pháp luật hình sự, tính lịch sử cụ thể và được biểu hiện thông qua tổng thể các chủ thể đã thực hiện hành vi phạm tội trong một thời gian và không gian nhất định. Như đã nói ở trên, tội phạm về ma túy là một loại tội phạm trong tổng thể các tội phạm nên tội phạm về ma túy cũng mang những yếu tố cơ bản của tội phạm và có nguồn gốc phát sinh bởi các điều kiện xã hội cơ bản. Từ khái niệm tình hình tội phạm, có thể đưa ra khái niệm về tình hình tội phạm về ma túy như sau: “Tình hình 11
tội phạm về ma túy là một hiện tượng xã hội tiêu cực mang tính giai cấp, trái pháp luật hình sự, có sự vận động thay đổi theo lịch sử cụ thể và được biểu thiện thông qua các chủ thể thực hiện hành vi phạm tội và tội phạm về ma túy trong khoản thời gian và không gian nhất định”. Phân tích, đánh giá THTP về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 có thể xác định rõ quy mô của hiện tượng xã hội trên địa bàn một đơn vị hành chính cấp tỉnh trong một khoảng thời gian nhất định, thể hiện giai đoạn phát triển nhất định của THTP. Hay có thể nói, bên cạnh những dấu hiệu, đặc điểm chung của THTP, các yếu tố cấu thành THTP về ma túy còn biểu hiện ở các thông số về lượng, về chất, cơ cấu, tính chất của nó. THTP về ma túy là một hình thức biểu hiện cụ thể, riêng, đặc trưng của một nhóm tội phạm quy định trong BLHS. Chỉ có thể đánh giá đúng hiện thực của THTP về ma túy trên cơ sở nắm vững các thông số phản ánh về thực trạng, động thái, cơ cấu và tính chất của THTP về ma túy trong sự vận động theo thời gian ở một địa bàn hành chính - lãnh thổ. Tình hình các tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh tỉnh Quảng Nam từ năm 2014 đến năm 2018 là một chỉnh thể bao gồm hai phần: Phần hiện (còn được gọi là tội phạm rõ) và phần ẩn (còn được gọi là tội phạm ẩn). Lý luận về tội phạm học ở Việt Nam cho rằng không phải mọi tội phạm diễn ra trên thực tế đều được phát hiện và xử lý về hình sự, tức là đã bị phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử và được thống kê hình sự (tội phạm rõ); phần ẩn được hợp thành từ những hành vi phạm tội đã được thực hiện trên thực tế nhưng chưa bị các cơ quan chức năng phát hiện, chưa bị xử lý hình sự hoặc chưa có trong thống kê hình sự. Tội phạm học đi nghiên cứu về tình hình tội phạm, quá trình nghiên cứu chỉ ra được nguyên nhân, điều kiện làm phát sinh tội phạm. Bên cạnh đó tình hình tội phạm giải thích cho chúng ta về các biểu hiện của tội phạm trong thực tế đời sống xã hội. Thông qua tình hình tội phạm chúng ta có cái nhìn khái quát nhất về các hành vi nguy hiểm cho xã hội ở mức độ cao nhất của con người có đầy đủ năng lực thực hiện chúng. Ở một khía cạnh khác, nhìn từ khái niệm tình hình tội phạm nói chung và tình 12
hình tội phạm về ma túy nói riêng ta nhận thấy được mối quan hệ giữa hiện tượng và bản chất nên khi nghiên cứu đặc điểm của tình hình tội phạm thì ta thấy được giá trị lý luận và thực tiễn. 1.2. Các chỉ số phản ánh phần hiện của tình hình tội phạm về ma túy Mác từng khẳng định “con người có thể nhận thức hoàn toàn được chân lý khách quan một cách tương đối”. Từ điều này có thể khẳng định rằng, ở mọi thời điểm của quá trình nhận thức thì tình hình tội phạm nói chung hoặc tình hình tội phạm về ma túy nói riêng luôn ở trạng thái có hai phần là phần ẩn và phần hiện. Trước tiên cần làm rõ phần hiện của tình hình tội phạm qua các nội dung sau: 1.2.1. Thực trạng (mức độ) của tình hình tội phạm về ma túy Thực trạng của tình hình tội phạm về ma túy là sự phản ánh của một trong hai chỉ số về lượng của tình hình tội phạm về ma túy, bao gồm tổng số các tội phạm về ma túy đã xảy ra và số lượng những người thực hiện tội phạm đó ở một địa bàn nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định. Thực trạng của tình hình tội phạm về ma túy nói ở đây được nghiên cứu gồm hai phần: Phần tội phạm hiện (rõ) và phần tội phạm ẩn. Phần tội phạm hiện (rõ) là toàn bộ số tội phạm và người phạm tội đã bị phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử hình sự và đưa vào thống kê hình sự [29, tr.25]. Ngược lại phần tội phạm ẩn là số tội phạm đã xảy ra mà chưa bị phát hiện, chưa bị xử lý về hình sự và chưa có thống kê hình sự [30, tr.35]. Khi nghiên cứu thực trạng của tình hình tội phạm về ma túy, người nghiên cứu cần phải xem xét cả phần tội phạm hiện (rõ) và phần tội phạm ẩn của nó bởi vì không phải tất cả mọi tội phạm xảy ra trong xã hội đều được các cơ quan chức năng phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử hình sự và đưa vào thống kê hình sự một cách đầy đủ. Có thể có những vụ việc tội phạm xảy ra nhưng không bị phát hiện hoặc chưa bị các cơ quan chức năng phát hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, có nguyên nhân chủ quan và khách quan. Vì thế, để đánh giá một cách khách quan, toàn diện về thực trạng tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, tác giả luận văn này tập trung nghiên cứu làm rõ phần hiện (rõ), phần ẩn của tình hình tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. 13
Việc phân tích, đánh giá phần tội phạm hiện (rõ) là không thể đầy đủ nếu không nghiên cứu các chỉ số khác mà một trong số đó là động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm. 1.2.2. Động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm về ma túy Động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm được hiểu “ là sự vận động và sự thay đổi về thực trạng và cơ cấu của tình hình tội phạm tại một không gian và thời gian nhất định (một năm, năm năm, mười năm...)” [30, tr.20]. Đó cũng là cơ sở để nhận thức khái niệm về động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm về ma túy. Sự vận động và thay đổi đó được xác định bằng tỷ lệ tăng hoặc giảm của thực trạng và cơ cấu tình hình tội phạm về ma túy so với thời gian được chọn làm gốc để so sánh, đối chiếu. Kết quả nghiên cứu tình hình tội phạm về ma túy trên một địa bàn và trong một khoảng thời gian dài (nhất định) sẽ giúp chúng ta xác định được quy luật (xu hướng) vận động của tình hình tội phạm về ma túy. Kết quả nghiên cứu về động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm về ma túy cũng là cơ sở cho việc dự báo tình hình tội phạm về ma túy trong thời gian tới và xây dựng chương trình, kế hoạch hoạt động, các giải pháp phòng, chống tội phạm về ma túy. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm sẽ là cơ sở để nhà làm luật hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung cũng như pháp luật hình sự nói riêng nhằm góp phần đấu tranh phòng, chống có hiệu quả hơn tình hình tội phạm này. 1.2.3. Cơ cấu của tình hình tội phạm về ma túy Cơ cấu của tình hình tội phạm là tỷ trọng, mối tương quan giữa các nhóm tội, loại tội trong một chỉnh thể chung tổng hợp các tội phạm đã xảy ra trong một địa bàn và ở trong cùng một khoảng thời gian nhất định [30, tr.21]. Theo cách hiểu đó, có thể hiểu cơ cấu của tình hình tội phạm về ma túy là tỷ trọng, mối tương quan giữa các nhóm tội, loại tội trong một chỉnh thể chung các tội phạm về ma túy đã xảy ra trong một địa bàn và trong cùng một khoản thời gian nhất định. Sự hiểu biết và nhận dạng những chỉ số về cơ cấu tình hình tội phạm có ý nghĩa to lớn đối với việc xây dựng và tổ chức thực hiện các giải pháp phòng ngừa 14