Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng - Tình hình, nguyên nhân và điều kiện phòng ngừa

Chia sẻ: Phạm Thông | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đánh giá đúng thực trạng tình hình tai nạn giao thông đường bộ hiện nay trên địa bàn quận Cẩm Lệ, phân tích làm rõ nguyên nhân của tình trạng tai nạn giao thông cũng như những tồn tại, hạn chế, phòng ngừa giảm tai nạn giao thông. Trên cơ sở đó, đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa làm giảm tai nạn giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng - Tình hình, nguyên nhân và điều kiện phòng ngừa

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HỒ QUỐC HẢI TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG: TÌNH HÌNH, NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN PHÒNG NGỪA LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HỒ QUỐC HẢI TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG: TÌNH HÌNH, NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN PHÒNG NGỪA Ngành: Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm Mã số: 8.38.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ THANH THÙY HÀ NỘI, năm 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của bản thân, được thực hiện độc lập và dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Thanh Thùy. Các kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, bảng biểu và trích dẫn trong luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tác giả luận văn Hồ Quốc Hải
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TÌNH HÌNH TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG ............................................................................... 7 1.1. Những vấn đề lý luận có liên quan đến tình hình tội phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ........................................................................... 7 1.2. Phần hiện của tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng.............................. 15 1.3. Phần ẩn của tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng.............................. 31 CHƯƠNG 2. NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG .............. 35 2.1. Những vấn đề lý luận có liên quan đến nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng ........................................................... 35 2.2. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng ..... 39 CHƯƠNG 3. DỰ BÁO VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG ......... 50 3.1. Dự báo tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng ......................................... 50 3.2. Biện pháp phòng ngừa tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng ................... 52 KẾT LUẬN .................................................................................................... 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ATGT : An toàn giao thông BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CAND : Công an nhân dân ĐKPT : Điều kiển phương tiện TAND : Toà án nhân dân TGGTĐB : Tham gia giao thông đường bộ TNGT : Tai nạn giao thông TTATGT : Trật tự an toàn giao thông TTATXH : Trật tự an toàn xã hội TTKS : Tuần tra kiểm soát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng Số vụ án xét xử tội vi phạm quy định về tham gia 1.1. giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ (từ 18 năm 2015 – 2019) Diễn biến tình hình tội vi phạm quy định về tham gia 1.2. 19 giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ Cơ cấu tình tội vi phạm quy định về tham gia giao 1.3. thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ xét theo 20 địa bàn Cơ cấu tình hình tội vi phạm quy định về tham gia 1.4. giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ theo 21 tuyến đường Nguyên nhân, lỗi vi phạm trong tội vi phạm quy định 1.5. 23 về tham gia giao thông trên địa bàn quận Cẩm Lệ Cơ cấu bị can phạm tội vi phạm quy định về tham gia 1.6. 25 giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ Cơ cấu phương tiện liên quan đến tình hình tội vi 1.7. phạm quy định về tham gia giao thông trên địa bàn 27 quận Cẩm Lệ Số liệu về đăng ký phương tiện xe mô tô, xe gắn máy 3.1. 56 trên địa bàn quận Cẩm Lệ Tình hình vi phạm các quy định về pháp luật giao 3.2. 57 thông trên địa bàn quận Cẩm Lệ
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên biểu đồ Trang biểu đồ Biểu đồ cơ cấu tình hình tội vi phạm quy định về tham 1.1. gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ xét 21 theo địa bàn Biểu đồ cơ cấu tình hình tội vi phạm quy định về tham 1.2. gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ 22 theo tuyến đường Biểu đồ cơ cấu tình hình tội vi phạm quy định về tham 1.3. gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ 24 theo nguyên nhân Biểu đồ cơ cấu tình hình tội vi phạm quy định về tham 1.4. gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ 26 theo độ tuổi Biểu đồ cơ cấu tình hình tội vi phạm quy định về tham 1.5. gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ xét 26 theo giới tính Biểu đồ cơ cấu tình hình tội vi phạm quy định về tham 1.6. gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ xét 28 theo phương tiện gây ra tai nạn
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoạt động giao thông vận tải là huyết mạch kinh tế của mỗi quốc gia, đáp ứng những nhu cầu kinh tế, văn hoá, xã hội, đi lại, sinh hoạt của các tầng lớp dân cư. Trong đó, giao thông đường bộ là loại hình giao thông rất quan trọng, xét trên tất cả các phương diện kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh quốc phòng. Bởi giao thông vận tải đường bộ chiếm tỷ trọng lưu thông hàng hoá, phương tiện, đối tượng tham gia giao thông lớn nhất; chi phí cho giao thông đường bộ cũng như nhu cầu phát triển giao thông đường bộ là rất to lớn, giao thông đường bộ có ở trên mọi địa hình, khu vực … và liên quan đến mọi người tham gia giao thông. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của xã hội, của hoạt động giao thông vận tải thì tình hình tội vi phạm về quy định tham gia giao thông đường bộ cũng có những diễn biến phức tạp, ngày càng có nhiều những vụ tai nạn giao thông đặc biệt nghiêm trọng, làm chết nhiều người cũng như thiệt hại về tài sản có thể lên đến hàng tỷ đồng. Quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng là quận có diện tích 34 km², chiếm 2,63% diện tích toàn thành phố, dân số 143.632 người, chiếm 9,6% số dân toàn thành phố, mật độ dân số đạt 4.224 người/km². Hiện nay, trên địa bàn quận Cẩm Lệ đã và đang hình thành một số khu đô thị cao cấp. Là quận có diện tích rộng nhất trong tất cả các quận của thành phố Đà Nẵng, hạ tầng giao thông từng bước được thành phố nâng cấp, hoàn thiện phục vụ nhu cầu giao thông vận tải ngày càng cao tuy nhiên đi kèm với đó là tình hình vi phạm quy định quy định pháp luật giao thông và tai nạn giao thông trong những năm qua vẫn có xu hướng diễn biến phức tạp. Số lượng vi phạm các quy định về pháp luật giao thông năm 2014 là 2385 trường hợp đến năm 2019 tăng lên 5032 trường hợp, tăng hơn 210%, thực trạng đó kéo theo tai nạn giao thông nói chung và tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông nói riêng tăng lên, đặc biệt là trên hai tuyến Quốc lộ trọng yếu đi qua là Quốc lộ 1A và 1
14B, mật độ phương tiện lưu thông rất lớn mỗi ngày. Trước thực trạng như vậy mặc dù các cơ quan chức năng như Ban An toàn giao thông quận, Công an, Phòng Môi trường và đô thị, các tổ chức đoàn thể đã tăng cường các biện pháp nhằm nâng cao tính phòng ngừa tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ như: Mỗi năm 02 đợt, Ban An toàn giao thông quận rà soát, kiểm tra, tổng hợp các vị trí là điểm đen, điểm tiềm ẩn tai nạn giao thông trên địa bàn quận theo tiêu chí xác định của Bộ Giao thông vận tải để báo cáo đề xuất Ban An toàn giao thông thành phố sữa chửa, khắc phục các bất cập; Công an quận cũng như các đơn vị chức năng tăng cường công tác tuần tra, kiểm soát, xử lý các vi phạm pháp luật, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật...tuy nhiên, tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ tuy có giảm nhưng không mang tính bền vững. Bên cạnh đó, việc Luật Giao thông đường bộ năm 2008 bộc lộ những bất cập, hạn chế, không theo kịp với tình hình thực tiễn đã làm tồn tại một số hành vi tham gia giao thông nguy hiểm cho xã hội nhưng chưa được điều chỉnh bởi Luật Giao thông đường bộ như hành vi không chú ý quan sát khi tham gia giao thông, hiện nay chưa được quy định cụ thể trong Luật Giao thông đường bộ năm 2008, mặc dù đây là hành vi cơ bản bắt buộc phải thực hiện khi tham gia giao thông, cơ quan Công an phải vận dụng điều luật mở để áp dụng các chế tài xử phạt đối với hành vi này. Trước thực trạng như vậy, tuy nhiên hiện nay chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách đầy đủ các vấn đề về lý luận và thực tiễn về công tác phòng ngừa tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, do đó tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ , thành phố Đà Nẵng: tình hình, nguyên nhân và điều kiện phòng ngừa”, làm luận văn thạc sĩ nhằm đáp ứng nhu cấp cấp thiết về nghiên 2
cứu tổng quát các vấn đề lý luận và thực tiễn công tác phòng ngừa tai nạn giao thông trên địa bàn quận Cẩm Lệ hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong thời gian qua có nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả liên quan đến công tác phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung trên địa bàn quận Cẩm Lệ cũng như phòng ngừa tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ của một số địa phương khác như: - “Phòng ngừa tội phạm trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng”- Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội, của tác giả Phan Xuân Phúc năm 2018. Công trình nghiên cứu khoa học trên đã làm rõ được nhiều nội dung liên quan đến đặc điểm về kinh tế - xã hội, văn hóa giáo dục, vị trí địa lý…của quận Cẩm Lệ có tác động đến tình hình tội phạm cũng như công tác phòng ngừa tình hình tội phạm, tuy nhiên, công trình nghiên cứu khoa học trên chưa đi sâu, làm rõ các nội dung về nguyên nhân, điều kiện của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, vì số lượng tội này so với các tội khác chiếm tỷ trọng không lớn, vì vậy không được tác giả nghiên cứu, đề xuất các giải pháp phòng ngừa một cách chuyên sâu. - “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng: Tình hình, nguyên nhân và phòng ngừa” – Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội, của tác giả Đặng Phước Thủy năm 2018. Đối với công trình nghiên cứu khoa học trên đã tập trung làm rõ được nguyên nhân và điều kiện của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, trong đó có nhiều nguyên nhân, điều kiện tương tự như trên địa bàn quận Cẩm Lệ, tuy nhiên còn nhiều nguyên nhân, điều kiện khác về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ mà công trình nghiên cứu khoa học trên không tập trung làm rõ được lý do vì 3
điều kiện kinh tế - xã hội, vị trí địa lý của huyện Hòa Vang không tương đồng như quận Cẩm Lệ. Do đó, hiện nay chưa có công trình nghiên cứu nào liên quan đến các vấn đề lý luận cũng như thực tiễn công tác phòng ngừa tội phạm trên lĩnh vực trật tự, an toàn giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ một cách chuyên sâu và đầy đủ. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Đánh giá đúng thực trạng tình hình TNGT đường bộ hiện nay trên địa bàn quận Cẩm Lệ, phân tích làm rõ nguyên nhân của tình trạng TNGT cũng như những tồn tại, hạn chế, phòng ngừa giảm TNGT. Trên cơ sở đó, đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa làm giảm TNGT đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài có nhiệm vụ giải quyết những vấn đề sau: - Làm rõ những lý luận cơ bản về TNGT đường bộ và phòng ngừa TNGT đường bộ. - Khảo sát thực trạng phòng ngừa TNGT đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ. - Làm rõ nguyên nhân, điều kiện và các yếu tố có liên quan đến tình trạng TNGT đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ. - Đưa ra các dự báo khoa học về hoạt động giao thông vận tải có liên quan đến phòng ngừa TNGT đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ. - Đưa ra các giải pháp cơ bản góp phần nâng cao hiệu quả phũng ngừa TNGT đường bộ. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận và thực tiễn của 4
tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ cũng như thực tiễn công tác phòng ngừa TNGT đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ. Phạm vi về thời gian: Từ năm 2015 đến năm 2019 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở của phương pháp luận của đề tài là phương pháp duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng, Nhà nước, về quản lý TTATGT nói chung và phòng ngừa TNGT đường bộ nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở đó, quá trình nghiên cứu đề tài cũng sử dụng một số phương pháp cụ thể sau: - Thống kê, phân tích tổng hợp để làm rõ nội dung của mục 1.2. về phần hiện của tình hình tội phạm trên địa bàn quận Cẩm Lệ trong giai đoạn 2015 – 2019, trong đó có các nội dung về thực trạng, diễn biến, cơ cấu của tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ. - Điều tra, nghiên cứu, khảo sát thực tiễn công tác phòng ngừa tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ để làm rõ các nội dung tại mục 3.2.1. về thực tiễn công tác phòng ngừa tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, các ưu điểm và hạn chế còn tồn tại của các giải pháp phòng ngừa đang áp dụng. - Toạ đàm trao đổi với một số cán bộ trực tiếp làm công tác phòng ngừa TNGT đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ được sử dụng trong tất cả các nội dung của luận văn, qua đó chọn lọc các nội dung trao đổi thực tế giữa tác giả 5
và cán bộ làm công tác phòng ngừa để phân tích, so sánh, làm rõ các yêu cầu đặt ra của luận văn. - Phương pháp phân tích, so sánh giữa lý luận và thực tiễn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1. Ý nghĩa lý luận - Trên cơ sở những kết quả nghiên cứu đạt được, đề tài góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận và thực tiễn về TNGT đường bộ và phòng ngừa TNGT đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ hiện nay. Từ đó, đưa ra các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động này. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ giúp các cơ quan chức năng của quận Cẩm Lệ tham khảo, vận dụng vào việc cải tiến các mặt công tác, góp phần từng bước hoàn thiện và nâng cao hiệu quả phòng ngừa TNGT đường bộ. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được cấu trúc thành 3 chương gồm: Chương 1: Tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. Chương 2: Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. Chương 3: Dự báo và biện pháp phòng ngừa tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng. 6
CHƯƠNG 1 TÌNH HÌNH TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẨM LỆ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG 1.1. Những vấn đề lý luận có liên quan đến tình hình tội phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ 1.1.1. Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ Để đưa ra những giải pháp phòng ngừa tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ phù hợp với tình hình thực tế, trước hết cần phải làm rõ bản chất, hành vi khách quan của tội vi phạm quy định về TGGTĐB. Theo điều 260 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 quy định như sau: “1. Người nào tham gia giao thông đường bộ mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:” + Về khách thể: Khách thể của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là: quy định của Nhà nước về an toàn giao thông đường bộ, đó là những quy định nhằm đảm bảo an toàn giao thông vận tải, đảm bảo cho hoạt động vận tải đường bộ được thông suốt, được tiến hành bình thường, và bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe của công dân, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của các tổ chức và tài sản của công dân. + Về chủ thể: Đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm này, vì tội phạm này là tội phạm được thực hiện do lỗi vô ý và không có trường hợp nào là tội đặc biệt nghiêm trọng (theo quy định tại điều 12 Bộ luật Hình sự). Chủ thể của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là 7
người từ đủ 16 tuổi trở lên, có khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi. Điểm đặc biệt đối với chủ thể của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là người phạm tội có hành vi phạm tội khi đang tham gia giao thông đường bộ. Theo quy định tại khoản 22 Điều 3 Luật Giao thông đường bộ năm 2008 thì “Người tham gia giao thông gồm người điều khiển, người sử dụng phương tiện tham gia giao thông đường bộ; người điều khiển, dẫn dắt súc vật; người đi bộ trên đường bộ.” Vậy đặc trưng cơ bản của tội vi phạm quy định về TGGTĐB đó là phải có hành vi tham gia giao thông đường bộ mà vi phạm quy định về an toàn giao thông, và đây cũng chính là đặc trưng mà tất cả các vụ tai nạn giao thông đường bộ đều phải có. Theo Điều 5 Thông tư số 58/TT-BCA qui định và hướng dẫn, tổng hợp, xây dựng cơ sở dữ liệu, cung cấp thông tin TNGT đường bộ, quy định: “TNGT đường bộ là sự việc xảy ra do người tham gia giao thông đang hoạt động trên mạng lưới giao thông đường bộ vi phạm các qui định về trật tự, an toàn giao thông đường bộ hay gặp phải sự cố bất ngờ gây ra những thiệt hại nhất định đến tính mạng, sức khỏe của con người hoặc tài sản của cơ quan, tổ chức, cá nhân”. [6] Điểm phân biệt giữa tai nạn giao thông đường bộ nói chung và tội vi phạm quy định về TGGTĐB nói riêng là hậu quả của các vụ việc. Các quan hệ xã hội phát sinh trong vụ TNGT đường bộ không những được luật giao thông bảo vệ mà trong trường hợp đặc biệt do người tham gia giao thông vi phạm các quy định đảm bảo an toàn giao thông gây hậu quả nghiêm trọng trở lên thì các quan hệ xã hội này còn được pháp luật hình sự bảo vệ, người gây tai nạn phải chịu trách nhiệm hình sự. Trong những trường hợp như vậy, mặc dù dưới góc độ tội phạm học vụ việc đó đã cấu thành tội phạm cần được điều tra xử lý theo quy định của pháp luật hình sự, song trước hết nó vẫn được nhìn nhận, đánh giá là một vụ TNGT với đầy đủ đặc điểm, dấu hiệu để 8
nhận biết. Như vậy, phòng ngừa tội vi phạm quy định về TGGTĐB cũng chính là phòng ngừa tai nạn giao thông đường bộ theo một cách tổng quát, hạn chế được tai nạn giao thông đường bộ xảy ra sẽ góp phần giảm thiểu tình hình tội vi phạm quy định về TGGTĐB. + Về mặt khách quan: Mặt khách quan của tội phạm vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ: Hành vi khách quan: Người phạm tội có hành vi vi phạm các quy định về tham gia giao thông đường bộ, cụ thể: đi quá tốc độ, chở quá trọng tải quy định, tránh, vượt trái phép; đi không đúng tuyến đường, phần đường; vi phạm các quy định khác về an toàn giao thông đường bộ như chuyên chở người, hàng không đúng số lượng, trọng tải quy định;.... Để xác định hành vi vi phạm các quy định về tham gia giao thông đường bộ, phải căn cứ vào các quy định tại Luật giao thông đường bộ và các văn bản hướng dẫn của các cơ quan có thẩm quyền. Phương tiện giao thông đường bộ bao gồm các loại xe có động cơ (xe hơi, máy kéo, tàu điện bánh hơi, xe gắn máy và các loại xe chuyên dùng khác) và các loại xe thô xơ (xe thồ, xe đạp, xe được điều khiển bằng xúc vật: xe bò, xe ngựa,...). Người điều khiển phương tiện vận tải giao thông đường bộ là người trực tiếp thực hiện chức năng vận hành phương tiện để phượng tiện chuyển động và tham gia giao thông. Hậu quả: Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ (điều 260 bộ luật hình sự) là tội phạm có cấu thành vật chất. Vì vậy, hậu quả là dấu hiệu bắt buộc đối với tội này. Nếu hành vi vi phạm các quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ mà chưa gây ra thiệt hại về tính mạng (làm chết người) hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng về sức khoẻ (gây thương tích), tài sản của người khác thì không cấu thành tội phạm, trừ trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 126 Bộ luật Hình sự. 9
Trên thực tế, hành vi vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ gây tai nạn giao thông dẫn đến chết người, thiệt hại về tài sản rất nhiều. Hậu quả của tai nạn giao thông là một trong những căn cứ để xác định trách nhiệm đối với người gây tai nạn. Mối quan hệ nhân quả: Hành vi vi phạm các quy định về tham gia giao thông đường bộ là nguyên nhân dẫn đến hậu quả (tai nạn giao thông) gây thiệt hại về tài sản, sức khỏe, tính mạng của người khác. Nếu thiệt hại không phải do hành vi vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ thì không cấu thành tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Các dấu hiệu khách quan khác: Phương tiện giao thông đường bộ; địa điểm (nơi vi phạm là công trình giao thông đường bộ)… Việc xác định các dấu hiệu khách quan này là rất quan trọng, là dấu hiệu để phân biệt giữa tội phạm này với các tội khác.Theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật Giao thông đường bộ thì “Đường bộ gồm đường, cầu đường bộ, hầm đường bộ, bến phà đường bộ”. Phương tiện giao thông đường bộ được quy định tại khoản 17 Điều 3 Luật giao thông đường bộ gồm “phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, phương tiện giao thông thô sơ đường bộ”. + Về mặt chủ quan: Lỗi của người phạm tội vi phạm các quy định về tham gia giao thông đường bộ là lỗi vô ý. Điều 11 Bộ luật Hình sự quy định về vô ý phạm tội như sau: “Vô ý phạm tội là phạm tội trong những trường hợp sau đây: 1. Người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được; 2. Người phạm tội không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó.” 10
1.1.2. Lý luận về tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ 1.1.2.1. Khái niệm tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ Tình hình tội phạm là một khái niệm đặc thù của tội phạm học. Việc nghiên cứu về tình hình tội phạm giúp ta hiểu được toàn cảnh về tội phạm, từ đó vạch ra được những biện pháp nhằm kiểm soát tội phạm phù hợp nhất. Tuy nhiên hiện nay xung quanh vấn đề này còn tồn tại những quan điểm khác nhau khi trình bày về vấn đề tình hình tội phạm: “Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội, pháp lý hình sự được thay đổi về mặt lịch sử, mang tính chất giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất (hệ thống) các tội phạm thực hiện trong một xã hội (quốc gia) nhất định và trong khoảng thời gian nhất định” [34]. “ Tình hình tội phạm là hiện tượng xã hội tiêu cực mang thuộc tính xã hội, thường xuyên thay đổi giai cấp, pháp luật hình sự và được phản ánh bằng toàn bộ tình hình, cơ cấu, diễn biến của tổng thể các loại hoặc một loại tội phạm đã xảy ra trong một khoảng thời gian nhất định và trong một phạm vi nhất định” “Tình hình tội phạm là hiện tượng xã hội tiêu cực, trái pháp luật hình sự, mang tính giai cấp và thay đổi theo quá trình lịch sử được thể hiện ở tổng hợp các tội phạm cụ thể đã xảy ra trong xã hội và trong khoảng thời gian nhất định [35]. Theo GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa: “THTP là trạng thái, xu thế vận động của tội phạm. Khi nói THTP có thể hiểu là tình hình của tội phạm nói chung hoặc của nhóm tội như nhóm tội xâm phạm sở hữu hoặc của tội cụ thể như tội giết người. Đồng thời khi nói THTP bao giờ cũng phải gắn với không gian và khoảng thời gian nhất định, vì tội phạm luôn xảy ra trong không gian và thời gian xác định. [17] Còn đối với GS.TS Võ Khánh Vinh cho rằng tình hình tội phạm được 11
hiểu là một hiện tượng xã hội tiêu cực, được thay đổi về mặt lịch sử mang tính giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất (hệ thống) các tội phạm thực hiện trương một xã hội (quốc gia) nhất định và khoảng thời gian nhất định trên một địa bàn cụ thể nào đó [41]. Từ những quan điểm trên, theo tác giả có thể tổng quát khái niệm tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là hiện tượng xã hội tiêu cực, được thay đổi về mặt lịch sử mang tính giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất các tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trong một khoảng thời gian và trên địa bàn nhất định. Tình hình tội phạm thể hiện qua phần hiện và phần ẩn, phần hiện của tình hình tội phạm là toàn bộ những hành vi phạm tội và chủ thể của các hành vi đó đã bị xử lý theo quy định của pháp luật hình sự ở từng đơn vị hành chính – lãnh thổ hay trên phạm vi toàn quốc, trong những khoảng thời gian nhất định và được ghi nhận trong thống kê hình sự, gồm các thông số thực trạng, diễn biến, cơ cấu, tính chất; phần ẩn của tình hình tội phạm là toàn bộ những hành vi phạm tội chưa được phát hiện và xử lý, phần ẩn được thể hiện thông qua các thông số về độ ẩn, tỷ lệ ẩn, nguyên nhân ẩn… 1.1.2.2. Khái niệm, mục đích phòng ngừa tình hình tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ Phòng ngừa tình hình tội phạm là một trong những khái niệm quan trọng trong công tác đấu tranh với các loại tội phạm, bên cạnh kết quả khám phá, điều tra làm rõ các vụ án thì hiệu quả của công tác phòng ngừa là một trong những tiêu chí quan trọng dùng để đánh giá hiệu quả của công tác đấu tranh với các loại tội phạm. Do đó, phòng ngừa tình hình tội phạm chiếm một vị trí đặc biệt của lý luận về tội phạm học. Nghiên cứu về phòng ngừa tình hình tội phạm chính là nghiên cứu cơ sở, nền tảng và điểm xuất phát để tiếp tục nghiên cứu những nội dung khác trong lý luận tội phạm học. Tuy nhiên hiện nay, phòng ngừa tình hình tội phạm lại chưa có một khái niệm thống nhất. 12
Theo Từ điển Luật học: “Phòng ngừa tội phạm là ngăn ngừa tội phạm và loại trừ các nguyên nhân phát sinh tội phạm bằng toàn bộ những biện pháp liên quan với nhau do cơ quan Nhà nước và tổ chức xã hội tiến hành” [31]. Theo GS.TS. Nguyễn Xuân Yêm thì: “Phòng ngừa tội phạm là tổng hợp các biện pháp có quan hệ tác động lẫn nhau, được tiến hành bởi cơ quan nhà nước và các tổ chức xã hội nhằm mục đích ngăn chặn tội phạm và hạn chế, loại trừ những nguyên nhân sinh ra tội phạm” [47, tr.185-199]. Theo Giáo trình Tội phạm học của trường Đại học Luật Hà Nội, “Phòng ngừa tình hình tội phạm là việc áp dụng một cách tổng thể các biện pháp kinh tế, chính trị, tư tưởng, pháp luật… do các cơ quan, các tổ chức và công dân tiến hành dưới sự lãnh đạo của Đảng nhằm xóa bỏ hoặc vô hiệu hóa các nguyên nhân, điều kiện phạm tội; không để cho tội phạm xảy ra; làm giảm tội phạm và tiến tới loại trừ hoàn toàn tình hình tội phạm ra khỏi đời sống xã hội” [37, tr.210] GS.TS Võ Khánh Vinh thì cho rằng, “Phòng ngừa tình hình tội phạm là hệ thống nhiều mức độ và biện pháp mang tính chất Nhà nước, xã hội và Nhà nước – xã hội nhằm khắc phục các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm hoặc làm vô hiệu hóa (làm yếu; hạn chế) chúng và bằng cách đó làm giảm và dần dần loại bỏ tình hình tội phạm” [46, tr.154] Các quan điểm trên đều đưa ra khái niệm phòng ngừa tình hình tội phạm, mỗi quan điểm đều dựa trên những cơ sở, lý luận riêng. Mặc dù có nhiều khái niệm khác nhau nhưng về bản chất, các quan điểm trên đều có một điểm chung là nhằm mục tiêu làm giảm, tiến tới loại trừ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Phòng ngừa tình hình tội phạm suy cho cùng là phải làm sáng tỏ nguyên nhân và điều kiện dẫn đến sự phạm tội và các biện pháp, phương pháp phòng ngừa hiệu quả. Để làm được điều đó, đòi hỏi phải thu hút sự tham gia rộng rãi của các cấp chính quyền, các tổ chức xã hội, các nhà hoạt động chính trị xã 13