Luận văn thạc sĩ: Nghiên cứu chính sách miễn giảm thuỷ lợi phí trong hoạt động tưới tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp

LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi tự tìm tòi,<br /> nghiên cứu; các số liệu trong luận văn có cơ sở rõ ràng và<br /> trung thực.<br /> <br /> Tác giả luận văn<br /> <br /> Nguyễn Hồng Khanh<br /> <br /> 2<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Tài nguyên nước hiện nay đã và đang được các quốc gia và toàn thể cộng đồng<br /> trên thế giới quan tâm bảo vệ. Như chúng ta đã biết, Hội nghị thượng đỉnh của lãnh<br /> đạo các quốc gia trên thế giới tổ chức tại Rio de Janeiro (Brazil), tháng 6/1992 về<br /> Môi trường và Phát triển, đã đưa ra bốn nguyên tắc khuyến nghị các quốc gia trên<br /> thế giới có những biện pháp khẩn cấp, nhằm tăng cường việc bảo vệ và phát triển<br /> nguồn nước, trong đó đã đề cập đến các khía cạnh sinh thái, thể chế, xã hội và kinh<br /> tế. Cụ thể như sau:<br /> “Nguyên tắc sinh thái: Nước ngọt là nguồn tài nguyên có hạn và dễ bị tổn<br /> thương, cần thiết cho sự sống, phát triển và môi trường.<br /> Nguyên tắc thể chế: Phát triển và quản lý nước phải dựa trên cơ sở tiếp cận có<br /> sự tham gia của các bên có liên quan, từ người sử dụng đến người lập kế hoạch quy<br /> hoạch, người lập chính sách, ở mọi cấp độ.<br /> Nguyên tắc xã hội: Phụ nữ đóng vai trò trung tâm trong việc cung cấp, quản lý<br /> và đảm bảo an toàn về nước.<br /> Nguyên tắc kinh tế: Nước có giá trị kinh tế ở mọi nhu cầu sử dụng có tính cạnh<br /> tranh và phải được xem như hàng hóa kinh tế”.<br /> Ở nước ta, trong những năm gần đây, nước đã được coi là tài nguyên và Chính<br /> phủ đã đệ trình Quốc hội ban hành Luật Tài nguyên nước, chính thức được thông<br /> qua vào tháng 5/1998.<br /> Việc ban hành Luật Tài nguyên nước là một bước tiến quan trọng trong việc<br /> đưa vấn đề bảo vệ tài nguyên nước trở thành một yêu cầu cấp bách trong giai đoạn<br /> hiện nay của Chính phủ Việt Nam, đồng thời cũng đưa Việt Nam là một trong số ít<br /> các nước có Luật riêng về Tài nguyên nước.<br /> Tại mục 3, khoản 1, Điều 23 của Luật Tài nguyên nước đã quy định về nghĩa<br /> vụ của các tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên nước như sau:<br /> “1. Tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên nước có những nghĩa vụ<br /> sau đây:<br /> e) Thực hiện nghĩa vụ tài chính; bồi thường thiệt hại do mình gây ra trong khai<br /> <br /> 3<br /> <br /> thác, sử dụng tài nguyên nước theo quy định của pháp luật”.<br /> Tại khoản 3, Điều 47 của Luật Tài nguyên nước, về khai thác và bảo vệ công<br /> trình thuỷ lợi đã quy định:<br /> “3. Tổ chức, cá nhân khai thác và hưởng lợi từ công trình thủy lợi phải thực<br /> hiện nghĩa vụ tài chính theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp<br /> luật”.<br /> Như vậy, tiếp cận nước là một loại hàng hoá kinh tế và việc các tổ chức, cá<br /> nhân phải có trách nhiệm tài chính đối với việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước<br /> đã được các quốc gia và Chính phủ Việt Nam quan tâm từ lâu.<br /> I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Đến nay, Nhà nước và nhân dân ta đã đầu tư xây dựng để hình thành nên một<br /> hệ thống cơ sở hạ tầng thuỷ lợi hết sức to lớn, góp phần quan trọng trong việc tưới<br /> tiêu, cấp nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, làm<br /> muối, phòng chống lũ lụt, cấp nước công nghiệp, sinh hoạt, giao thông, du lịch và<br /> nhiều ngành kinh tế xã hội khác. Hiệu quả của công tác thuỷ lợi mang lại cho sản<br /> xuất đời sống xã hội là hết sức to lớn, có những hiệu quả tính được bằng tiền, nhưng<br /> cũng có nhiều những hiệu quả hết sức to lớn khác khó có thể định lượng được, đó là<br /> những tác động tích cực về dân trí, xã hội môi trường, nông nghiệp nông thôn...<br /> Để đáp ứng cho yêu cầu quản lý và khai thác khép kín các công trình, hệ thống<br /> công trình thuỷ lợi, hiện nay, cả nước đã hình thành một hệ thống các tổ chức để<br /> quản lý, khai thác các công trình như sau:<br /> - Khoảng 100 doanh nghiệp quản lý các công trình đầu mối lớn, kênh trục<br /> chính (cấp 1, cấp 2): các công trình đầu mối lớn, kênh trục chính, chưa bao gồm các<br /> tổ chức khác thuộc nhà nước cũng được giao nhiệm vụ quản lý, khai thác công trình<br /> thuỷ lợi.<br /> - Khoảng 12.000 tổ chức hợp tác dùng nước bao gồm các hợp tác xã nông lâm<br /> nghiệp có làm dịch vụ thuỷ lợi, hợp tác xã dùng nước, tổ chức hợp tác, Ban quản lý,<br /> khai thác công trình thuỷ lợi, tổ thuỷ nông, đường nước độc lập... quản lý các công<br /> <br /> 4<br /> <br /> trình thuỷ lợi cơ sở nhỏ, hệ thống thuỷ lợi mặt ruộng.<br /> - Một số loại hình có tính chất đặc thù khác: như Ban, Trạm Quản lý khai thác<br /> công trình thuỷ lợi huyện, liên xã, Trung tâm quản lý khai thác công trình thuỷ lợi,<br /> Chi cục thuỷ lợi, công ty khác cũng được giao chức năng quản lý, khai thác công<br /> trình thuỷ lợi.<br /> Để đảm bảo cho các hệ thống công trình thuỷ lợi nói trên vận hành an toàn,<br /> hàng năm yêu cầu phải có đủ kinh phí để vận hành, duy tu, bảo dưỡng, chưa kể đến<br /> kinh phí yêu cầu xây dựng mới, nâng cấp, khôi phục công trình hư hỏng do sử dụng<br /> lâu ngày và do thiên tai gây ra và kinh phí khắc phục hạn hán, úng lụt. Với mục tiêu<br /> này, chính sách thuỷ lợi phí đã được ban hành.<br /> Nhằm bù đắp một phần kinh phí yêu cầu nói trên, giảm nhẹ gánh nặng bao cấp<br /> ngân sách nhà nước, Nhà nước đã có chủ trương thu thuỷ lợi phí từ người hưởng lợi<br /> và thực hiện chế độ hạch toán kinh tế trong các đơn vị quản lý khai thác công trình<br /> thủy lợi. Ngay từ năm 1962, Hội đồng Chính phủ, nay là Chính phủ đã ban hành<br /> Nghị định số 66/CP ngày 5/6/1962 quy định điều lệ thu thuỷ lợi phí, tuy nhiên Nghị<br /> định này chỉ áp dụng đối với các hệ thống nông giang lớn. Tiếp đó, là các Nghị định<br /> số 112-HĐBT ngày 25/8/1984 của Hội đồng Bộ trưởng và Nghị định số<br /> 143/2003/NĐ-CP ngày 28/11/2003 của Chính phủ.<br /> Để khuyến khích sản xuất lương thực, trong các văn bản trên, thuỷ lợi phí đối<br /> với tưới chỉ thu ở mức cần thiết, đảm bảo chi phí cho sửa chữa thường xuyên (chưa<br /> tính đến chi phí nâng cấp, thu hồi vốn). Nhà nước phải hỗ trợ phần chi phí tiền điện<br /> tiêu úng, sửa chữa công trình hư hỏng nặng do thiên tai gây ra bằng những quy định<br /> chặt chẽ.<br /> Xuất phát từ chính sách hỗ trợ nông dân được giao đất sản xuất nông nghiệp,<br /> lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản và làm muối, từ năm 2008, Chính phủ đã miễn giảm<br /> thuỷ lợi phí cho người dân theo quy định của Nghị định số 154/2007/NĐ-CP ngày<br /> 15/10/2007 của Chính phủ, sau đó được thay thế bằng Nghị định số 115/2008/NĐCP ngày 14/11/2008 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số<br /> 143/2003/NĐ-CP ngày 28/11/2003 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số<br /> <br /> 5<br /> <br /> điều của Pháp lệnh khai thác và bảo vệ công trình thuỷ lợi.<br /> Việc nghiên cứu và ban hành chính sách thuỷ lợi phí phù hợp từng giai đoạn<br /> phát triển của đất nước là thực sự cần thiết như đã được đề cập ở trên. Ngoài việc<br /> giúp có được một khoản kinh phí đáng kể cho công tác vận hành, duy tu bảo dưỡng<br /> công trình, nếu chính sách thuỷ lợi phí phù hợp, chúng ta sẽ nâng cao được ý thức<br /> của người nông dân trong việc sử dụng nước có ý thức, tiết kiệm và nâng cao trách<br /> nhiệm, vai trò của họ trong việc gìn giữ, bảo vệ công trình thuỷ lợi.<br /> Về bản chất, thuỷ lợi phí thực chất là chính sách của nhà nước đối với nông<br /> dân, vì khi nhà nước hỗ trợ cho công ty khai thác công trình thuỷ lợi phần thiếu hụt<br /> do mất mùa không thu được thuỷ lợi phí, hoặc thu ở mức quy định thấp chính là nhà<br /> nước hỗ trợ nông dân để sản xuất lương thực. Ở từng giai đoạn phát triển sẽ có<br /> chính sách thuỷ lợi phí tương ứng, thu hay miễn, giảm là giải pháp cụ thể của Chính<br /> phủ nhằm mục đích đáp ứng bài toán phát triển tổng thể kinh tế xã hội, phù hợp với<br /> từng giai đoạn, và bài toán được đặt ra đối với chính sách thủy lợi phí sẽ là:<br /> - Nếu quy định thu thuỷ lợi phí, Nhà nước sẽ giảm nguồn kinh phí đáp ứng cho<br /> vận hành, duy tu bảo dưỡng, sửa chữa công trình.<br /> - Ngược lại, nếu giảm hoặc không thu, Nhà nước phải hỗ trợ hoặc chi phí<br /> nhiều hơn cho công tác quản lý vận hành, khai thác công trình thuỷ lợi.<br /> Là một cán bộ làm việc tại Tổng cục Thuỷ lợi - Bộ Nông nghiệp và Phát triển<br /> nông thôn, cơ quan chuyên nghiên cứu, tham mưu đề xuất giúp Bộ và giúp Chính<br /> phủ ban hành các cơ chế, chính sách trong lĩnh vực quản lý, khai thác công trình<br /> thuỷ lợi, bao gồm cả cơ chế chính sách về tài chính trong quản lý, khai thác công<br /> trình thuỷ lợi và chính sách về thuỷ lợi phí, học viên lựa chọn và thực hiện đề tài<br /> luận văn thạc sĩ “Nghiên cứu chính sách miễn giảm thuỷ lợi phí trong hoạt động<br /> tưới tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp” nhằm đóng góp một phần nhỏ bé của<br /> mình vào việc nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn và đề xuất một số giải pháp đổi<br /> mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả của chính sách thuỷ lợi phí.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài<br /> Từ lâu, chính sách thuỷ lợi phí đã được Chính phủ, các Bộ ngành và chính<br /> quyền các địa phương rất quan tâm, nhằm đảm bảo một khoản kinh phí nhất định để<br /> đáp ứng cho công tác vận hành, duy tu bảo dưỡng, sửa chữa các công trình thuỷ lợi.<br /> <br />