Luận văn Thạc sĩ Quản lý khoa học và công nghệ: Hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Da

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- NGUYỄN NHƯ THANH

HÌNH THÀNH DOANH NGHIỆP SPIN-OFF

ĐỂ THƯƠNG MẠI HÓA KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TẠI

VIỆN NGHIÊN CỨU DA-GIẦY, BỘ CÔNG THƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

Hà Nội-2018

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- NGUYỄN NHƯ THANH HÌNH THÀNH DOANH NGHIỆP SPIN-OFF ĐỂ

THƯƠNG MẠI HÓA KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TẠI

VIỆN NGHIÊN CỨU DA-GIẦY, BỘ CÔNG THƯƠNG

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý khoa học và công nghệ

Mã số: 60340412

Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Hữu Xuyên

Hà Nội-2019

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 6

1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 6

2. Tổng quan nghiên cứu ........................................................................................ 7

2.1 Tình hình nghiên cứu ngoài nước .................................................................... 7

2.2 Tình hình nghiên cứu trong nước ................................................................... 10

3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 13

3.1 Mục tiêu chung ............................................................................................... 13

3.2. Mục tiêu cụ thể .............................................................................................. 13

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 13

5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 14

5.1 Phương pháp tiếp cận .................................................................................... 14

5.2 Phương pháp thu thập thông tin .................................................................... 14

5.4 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 15

5.5 Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 15

6. Những đóng góp cơ bản của đề tài ................................................................... 16

7. Kết cấu đề tài .................................................................................................... 16

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DOANH NGHIỆP SPIN-OFF ĐỂ

THƯƠNG MẠI HÓA KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .............................................. 17

1.1. Doanh nghiệp spin-off................................................................................... 17

1.1.1. Khái niệm doanh nghiệp spin-off ............................................................... 17

1.1.2. Vai trò của doanh nghiệp spin-off trong thương mại hóa kết quả nghiên

cứu ........................................................................................................................ 19

1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới việc hình thành doanh nghiệp spin-off để

thương mại hóa kết quả nghiên cứu ..................................................................... 24

1.2. Thương mại hóa kết quả nghiên cứu ............................................................. 28

1.2.1. Khái niệm thương mại hóa kết quả nghiên cứu ......................................... 28

1.2.2. Ảnh hưởng của thương mại hóa kết quả nghiên cứu tới sự phát triển của

tổ chức khoa học và công nghệ ............................................................................ 31

1.3. Nguyên tắc hình thành và các yếu tố ảnh hưởng tới việc hình thành doanh

nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu....................................... 33

1.3.1. Nguyên tắc hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả

nghiên cứu ............................................................................................................ 33

1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới việc hình thành doanh nghiệp spin-off để

thương mại hóa kết quả nghiên cứu ..................................................................... 36

1.4. Kinh nghiệm hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả

nghiên cứu và bài học cho Viện Nghiên cứu Da-Giầy ........................................ 42

1.4.1. Kinh nghiệm của một số tổ chức khoa học và công nghệ ở Việt Nam ....... 42

1.4.2. Bài học cho Viện Nghiên cứu Da-Giầy ...................................................... 46

CHƯƠNG 2. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG THƯƠNG MẠI HÓA KẾT QUẢ

NGHIÊN CỨU VÀ NHU CẦU HÌNH THÀNH DOANH NGHIỆP SPIN-OFF

TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU DA-GIẦY ................................................................ 48

2.1. Tổng quan thực trạng hình thành và phát triển doanh nghiệp spin-off tại một

số Viện nghiên cứu ở Việt Nam ........................................................................... 48

2.1.1. Quá trình hình thành .................................................................................. 48

2.1.2. Các loại hình doanh nghiệp spin-off .......................................................... 50

2.1.3. Các nội dung về hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết

quả nghiên cứu. .................................................................................................... 52

2.2. Thực trạng thương mại hóa kết quả nghiên cứu và nhu cầu hình thành doanh

nghiệp spin-off tại Viên Nghiên cứu Da-Giầy ..................................................... 56

2.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của Viên Nghiên cứu Da-Giầy .......... 56

2.2.2. Phân tích thực trạng thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viên Nghiên

cứu Da-Giầy ......................................................................................................... 62

2.2.3. Thực trạng nhu cầu thành lập doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa

kết quả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Da-Giầy ............................................... 67

2.3. Đánh giá thực trạng thương mại hóa kết quả nghiên cứu và nhu cầu hình

thành doanh nghiệp spin-off tại Viên Nghiên cứu Da-Giầy ................................ 69

2.3.1. Những kết quả đã đạt được ........................................................................ 69

2.3.2. Những hạn chế cần khắc phục ................................................................... 70

2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế trên ....................................................... 72

CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN DOANH

NGHIỆP SPIN-OFF ĐỂ THƯƠNG MẠI HÓA KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TẠI

VIỆN NGHIÊN CỨU DA-GIẦY ........................................................................ 76

3.1. Quan điểm và mục tiêu hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa

kết quả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Da-Giầy ............................................... 76

3.1.1. Quan điểm hình thành ................................................................................ 76

3.1.2. Mục tiêu hình thành ................................................................................... 77

3.2. Các giải pháp hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả

nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu da giầy .............................................................. 79

3.2.1. Hoàn thiện các điều kiện để hình thành doanh nghiệp spin-off ................ 79

3.2.2. Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học ............................................... 80

3.2.3. Gắn kết quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong hoạt động nghiên cứu .. 82

3.2.4. Hoàn thiện các điều kiện về hạ tầng cho việc hình thành và phát triển

doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu ............................ 83

3.2.5. Các giải pháp khác ..................................................................................... 87

3.3. Điều kiện để thực hiện giải pháp................................................................... 90

3.3.1. Từ phía Chính phủ, Bộ Công Thương ........................................................ 90

3.3.2. Từ phía Viện Nghiên cứu Da-Giầy ............................................................ 91

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 93

1. Kết luận ............................................................................................................ 93

2. Khuyến nghị ..................................................................................................... 93

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 94

Tài liệu tiếng việt.................................................................................................. 94

Tài liệu nước ngoài ............................................................................................... 99

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ASSOMAC

STT KÍ HIỆU VIẾT TẮT NỘI DUNG VIẾT TẮT

CANTI

CGCN CP DN ĐH & CĐ ĐMST EU GD&ĐT INPI KH & CN KH-KT LEFASO NC&TK

PISIE

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

R & D SHTP-IC SHTP SHTT SXKD UNDP UNIDO

Hiệp hội Quốc gia Các nhà sản xuất thiết bị và công nghệ cho ngành da giày Ý Trung tâm ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong công nghiệp Chuyển giao công nghệ Chính phủ Doanh nghiệp Đại học và cao đẳng Đổi mới sáng tạo Liên minh Châu Âu Giáo dục và Đào tạo Viện Sở hữu công nghiệp quốc gia Khoa học và công nghệ Khoa học- Kỹ thuật Hiệp Hội Da Giày và Túi Xách Việt Nam Nghiên cứu và triển khai Một tổ chức phi chính phủ ở Ý chuyên phụ trách kỹ thuật và các hoạt động đào tạo trong ngành dệt may, da và giày cũng như các sản phẩm liên quan. Trung tâm Nghiên cứu-Triển khai Vườn ươm Doanh nghiệp công nghệ cao Khu Công nghệ cao TP. HCM Sở hữu trí tuệ Sản xuất kinh doanh Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc 16 17 18 19 20 21 22

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hiện nay, công nghệ được coi là công cụ nhằm tăng sức cạnh tranh và

chất lượng mọi loại sản phẩm. Trong đó, các trường đại học, viện nghiên cứu

chính là nơi chủ yếu tạo ra công nghệ và tài sản trí tuệ. Nói cách khác, các viện

nghiên cứu, các trường đại học buộc phải “thương mại hoá” kết quả nghiên cứu

để tồn tại và phát triển.

Trong sự nghiệp đổi mới, với nhiều ngành công nghiệp đã phát triển trên

quy mô lớn, góp phần nâng cao giá trị kinh tế. Ngành công nghiệp da-giầy đã

vươn lên vị trí thứ 3 về doanh số xuất khẩu. Năm 2017, tổng kim ngạch xuất

khẩu toàn ngành đạt 17,93 tỷ USD, tăng 10,7%, trong đó, xuất khẩu giày dép đạt

14,67 tỷ USD, tăng 12,8%; túi cặp, vali các loại đạt 3,26 tỷ USD, tăng 2%. Với

mức tăng kim ngạch ngành sản xuất giầy dép, đồ da đạt tốc độ trung bình 12-

15%/năm như hiện nay, nhu cầu về da thuộc sử dụng cho sản xuất giày dép đến

năm 2018 dự kiến cần 950-1.050 triệu Sqft và sẽ tiếp tục tăng trong những năm

tiếp theo (nguồn: Hiệp hội Lefaso).

Hiện nay với vai trò là một Viện nghiên cứu triển khai KH&CN trực

thuộc Bộ Công Thương, hoạt động theo cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo

Nghị định số 115/NĐ-CP ngày 5/9/2005 của Chính phủ, nghị định số

54/2016/NĐ-CP ngày 14/6/2016 và Thông tư số 01/2017/TT-BKHCN nghiên

cứu khoa học và phát triển công nghệ vẫn được coi là một trong các nhiệm vụ

ưu tiên hàng đầu của Viện. Các nghiên cứu tập trung chủ yếu vào nghiên cứu

phát triển và ứng dụng các công nghệ trong lĩnh vực Da - Giầy và công nghệ bảo

vệ môi trường. Một trong những đầu ra của nghiên cứu khoa học là các công

nghệ mới có thể triển khai ứng dụng trong cuộc sống, đem lại lợi ích kinh tế cho

ngành Da- Giầy nói riêng và xã hội nói chung cũng như bản thân người làm

nghiên cứu. Chuyển giao công nghệ cho các tập đoàn công nghệ là một hình

thức cho phép triển khai các nghiên cứu, nhưng cách này thường đòi hỏi việc

“bán” sở hữu tài sản trí tuệ của nhà nghiên cứu. Thành lập các công ty khởi

nghiệp do chính nhà khoa học đồng sở hữu với cơ quan nghiên cứu là một cách

vừa cho phép thương mại hóa công nghệ, vừa cho phép nhà khoa học thu được

lợi ích lâu dài từ việc sở hữu tài sản trí tuệ của mình và chính cơ quan nghiên

cứu cũng qua đó thu được lợi ích kinh tế. Hoạt động chuyển giao công nghệ da

giầy trong giai đoạn vừa qua chưa thực sự mang lại hiệu quả về kinh tế - xã hội,

môi trường. Viện Nghiên cứu Da-Giầy đã có nhiều chủ trương và giải pháp để

thúc đẩy công tác chuyển giao công nghệ từ những kết quả nghiên cứu của

mình. Thế nhưng làm cách nào để các Doanh nghiệp Da- Giầy đón nhận công

nghệ không phải điều đơn giản, đến nay vẫn chưa có một giải pháp hữu hiệu. Do

đó, việc lựa chọn thực hiện đề tài ‘‘Hình thành doanh nghiệp spin-off để thương

mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Da-Giầy, Bộ Công Thương’’ là

cần thiết, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cao.

2. Tổng quan nghiên cứu

2.1 Tình hình nghiên cứu ngoài nước

Để kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, đặc biệt công

nghệ mới ứng dụng vào đời sống, hầu hết các viện nghiên cứu, trường đại học

trên thế giới đều thông qua bộ phận chuyển giao công nghệ.

Tại Brazil, trường Đại học Campinas (University of Campinas –

Unicamp) là cơ quan chuyển giao công nghệ đầu tiên được thành lập trong

trường đại học ở Brazil, trường được thành lập năm 1966 tại bang Campinas -

Brazil. Năm 2003, Unicamp thành lập Unicamp Innovation Agency (được gọi là

Inova). Inova đã tạo nên chuyển biến mạnh mẽ hoạt động bảo vệ quyền sở hữu

trí tuệ và chuyển giao công nghệ của Unicamp. Lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu

của Unicamp rất rộng, đặc biệt là về sức khỏe, sản xuất công nghiệp, công nghệ

thông tin, hóa chất, nông nghiệp và khai thác nguồn lực tự nhiên…Mục tiêu của

Inova là đẩy mạnh hợp tác giữa Unicamp - doanh nghiệp - cơ quan nhà nước và

các tổ chức đào tạo, nghiên cứu khác để ứng dụng công nghệ mới trong phát

triển kinh tế - xã hội Brazil. Nhiệm vụ chủ yếu của Inova là thay mặt Unicamp

quản lý và thực hiện việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong nước và quốc tế;

chuyển giao công nghệ; quản lý Vườn ươm Unicamp, quản lý Công viên khoa

học và công nghệ Unicamp. Nhân lực của Inova khoảng 50 người, thực hiện các

hoạt động liên quan đến phát triển sáng tạo của 22 trung tâm nghiên cứu thuộc

Unicamp với hơn 2.000 chuyên gia. Kết quả hoạt động của Inova sau 5 năm

thành lập: 192 thỏa thuận chuyển giao công nghệ, 39 hợp đồng cấp phép sử

dụng công nghệ, 249 sáng chế mới đăng ký tại INPI, 19 sáng chế mới đăng ký

theo PCT, 35 nhãn hiệu hàng hóa đăng ký mới, 16 chương trình máy tính đăng

ký mới, 11 công ty khởi nghiệp tốt nghiệp, 20 triệu USD cho các dự án nghiên cứu [38]

Tại Anh, hầu hết các Trường đại học ở Anh đều có bộ phận chuyên trách

với vai trò liên lạc, kết nối, thỏa thuận giữa Trường đại học, Viện nghiên cứu &

Doanh nghiệp trong nghiên cứu và khai thác giá trị thương mại từ các nghiên

cứu. Nhiều Trường đại học thành lập các công ty (sở hữu một phần hoặc toàn

bộ) để đầu tư nghiên cứu, thực hiện thí nghiệm, sản xuất thử, khai thác quyền sở

hữu trí tuệ và lợi ích từ việc thương mại hóa các kết quả nghiên cứu. Đặc biệt,

trong những năm 1995-1997, hơn một nửa cơ sở giáo dục đại học tại Anh có

công ty (sở hữu toàn bộ hay một phần) để khai thác các kết quả nghiên cứu. Các

công ty có thể chia làm hai dạng: (1) Nhóm những công ty “ô” (chủ yếu là các

công ty mẹ) kiểm soát các danh mục quyền sở hữu trí tuệ của Viện Giáo dục đại

học và vẫn chịu sự kiểm soát trực tiếp của cơ quan nghiên cứu. (2) Nhóm một số

công ty phụ (hay các công ty vệ tinh) từ các cơ quan nghiên cứu đã được thành lập nhằm khai thác lợi ích từ việc thương mại hóa các kết quả nghiên cứu.[36]

Những năm gần đây, Trung Quốc đã có nhiều thành công trong hoạt động

nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ thông qua cơ chế hợp tác giữa

Trường đại học, Viện nghiên cứu & Doanh nghiệp. Mô hình này thành công nhờ

3 cơ chế quan trọng, bao gồm: xây dựng các công viên khoa học, vườn ươm

công nghệ và thành lập các công ty đóng vai trò kết nối. Để thúc đẩy các hoạt

động này diễn ra theo cơ chế thị trường, Trung Quốc khuyến khích thành lập các

quỹ đầu tư với vốn góp từ 3 nguồn: 10% từ các Trường đại học, Viện nghiên

cứu; 30% từ các nhà nghiên cứu, nhà giáo (2/3 đóng góp bằng tri thức công

nghệ và 1/3 từ đóng góp đầu tư của các cá nhân); 60% từ ngân sách nhà nước và

tài trợ của các công ty. Dự án thành công, lợi nhuận sẽ được chia đều theo tỷ lệ

góp vốn. Một phần nhờ mô hình này, Trung Quốc đã có Quỹ Khoa học Tự nhiên

Quốc gia với số vốn hơn 600 triệu Nhân dân tệ; hơn 50 quỹ khoa học khác do

các bộ và chính quyền địa phương thành lập với tổng số vốn hơn 250 triệu Nhân

dân tệ. Các quỹ này tập trung tài trợ cho các dự án có tầm quan trọng chiến lược

trong phát triển khoa học công nghệ và được lồng ghép với phát triển kinh tế có

mục tiêu trung và dài hạn, nhằm tăng giá trị thực tế của các nghiên cứu khoa học cơ bản trong Trường đại học/Viện nghiên cứu. [36]

2.2 Tình hình nghiên cứu trong nước

Doanh nghiệp spin-off với mục đích thúc đẩy thương mại hóa kết quả

nghiên cứu đã và đang là chủ đề của nhiều nhà nghiên cứu chính sách cụ thể.

Đề tài “Nghiên cứu xây dựng luận cứ khoa học cho việc thương mại hóa

hoạt động khoa học và công nghệ ở Việt Nam” của tác giả Phạm Duy Thịnh

(năm 2000). Đề tài với mục tiêu làm rõ quan điểm lý luận, yếu tố về thương mại

hóa hoạt động khoa học và công nghệ, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp tổng

quát cho chính sách khoa học và công nghệ cũng như các chính sách liên quan.

Đề tài “Nghiên cứu cơ chế, biện pháp thúc đẩy ứng dụng kết quả nghiên

cứu và phát triển sau nghiệm thu” của tác giả Nguyễn Lan Anh (năm 2004). Đề

tài tập trung luận giải các biện pháp, chính sách thúc đẩy áp dụng nhanh các kết

quả nghiên cứu sau nghiệm thu vào sản xuất và đời sống thực tế. Tác giả mới

chỉ đề cập tới việc hoàn thiện sản phẩm theo chất lượng “sau nghiệm thu” để

nhanh chóng được bên mua chấp nhận.

Ra đời từ kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm

Nano và Phòng thí nghiệm Công nghệ sinh học thuộc Trung tâm R&D, Khu

Công nghệ cao TP. HCM (SHTP), Nacur Vital là sản phẩm bảo vệ sức khỏe ở

dạng chất lỏng, được chiết xuất từ tinh chất nghệ bằng công nghệ nano với hàm

lượng nano curcumin 10%. Trung tâm R&D đã chuyển giao công nghệ sản xuất

cho Công ty Cổ phần Phát triển công nghệ Viotek, Viotek ra đời nhằm thương

mại hóa các kết quả nghiên cứu từ Trung tâm R&D trong lĩnh vực ứng dụng

công nghệ nano, công nghệ sinh học để tăng giá trị và hiệu quả. Đây được xem

là bước đi ban đầu thành công của một mô hình doanh nghiệp từ chính kết quả

nghiên cứu khoa học tại Trung tâm R&D với sự hỗ trợ thương mại hóa sản

phẩm từ SHTP-IC. Thành công của Viotek ngày nay chính là nhờ mô hình hợp

tác ươm tạo doanh nghiệp phát triển từ hoạt động nghiên cứu nội sinh của Trung

tâm R&D.

CANTI (Trung tâm ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong công nghiệp) có trụ

sở chính đặt tại TP. Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng, là đơn vị trực thuộc Viện Năng

lượng nguyên tử Việt Nam (Bộ KH&CN), hoạt động theo cơ chế tự chủ, tự chịu

trách nhiệm. Với đặc thù hoạt động đã được định hình là phát triển năng lực ứng

dụng kỹ thuật hạt nhân và kỹ thuật liên quan phục vụ nhu cầu chẩn đoán, khảo

sát trong công nghiệp và tạo giống cây trồng. Năm 2015, doanh thu từ triển khai

ứng dụng của CANTI đạt 10 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong chiến lược phát triển,

CANTI coi xây dựng tiềm lực KH&CN là vấn đề sống còn và cốt lõi của mọi

hoạt động. Trong đó, phát triển nguồn nhân lực chất lượng và trình độ cao là

nhân tố quyết định đối với sự phát triển của CANTI. Để vượt qua những trở

ngại, CANTI luôn tìm tòi những cách làm sáng tạo: tiếp cận nghiên cứu từ nhu

cầu thực tế, nghiên cứu theo nhu cầu sản xuất chứ không phải xuất phát từ kế

hoạch. Nhiều đề tài ứng dụng CANTI tự đầu tư nghiên cứu trước bằng vốn của

mình, khi đạt yêu cầu khả thi mới đề xuất xin ngân sách hỗ trợ. CANTI cũng có

những kế hoạch để vừa duy trì các hướng nghiên cứu chiến lược, trong đó có

hướng nghiên cứu công nghệ cao, vừa có sản phẩm dùng được ngay. Một trong

những kế hoạch đó là hợp tác với nước ngoài, tạo ra các sản phẩm cho thị trường

trong nước và quốc tế. Mô hình CANTI là một minh chứng về tính đúng đắn,

phù hợp nhu cầu thực tiễn của chủ trương giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các tổ chức KH&CN. [30]

Mô hình liên kết nghiên cứu, ươm tạo và hình thành doanh nghiệp mở ra

nhiều cơ hội nghiên cứu và phát triển sản phẩm công nghệ. Trong đó, các Viện

nghiên cứu, Trường đại học nhận các đơn đặt hàng phát triển sản phẩm công

nghệ từ doanh nghiệp, còn doanh nghiệp là nơi triển khai các sản phẩm nghiên

cứu ra thị trường.

Trung tâm Công nghệ giầy Việt - Italia vừa được thành lập và đi vào hoạt

động, góp phần thúc đẩy nghiên cứu phát triển sản phẩm da giầy Việt Nam.

Trung tâm ra đời nhờ sự hợp tác giữa Hiệp hội ASSOMAC với Hiệp hội

LEFASO, Trường Cao đẳng Công thương TPHCM (HITC), Thương vụ Ý và

PISIE – một tổ chức phi chính phủ ở Ý chuyên phụ trách kỹ thuật và các hoạt

động đào tạo trong ngành dệt may, da và giày cũng như các sản phẩm liên quan.

Đây sẽ là nơi đào tạo đội ngũ lao động kỹ thuật cao, ứng dụng máy móc hiện

đại, công nghệ tiên tiến để nâng cao chất lượng nguồn lực và năng lực thiết kế,

sản xuất, qua đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành da giầy Việt

Nam trên thị trường quốc tế.

Các nghiên cứu trên đây chủ yếu xem xét ở tầm lý thuyết cơ bản,

hoặc ở một số khía cạnh chính sách cụ thể, chính sách gắn kết NC&TK với

sản xuất nói chung. Chưa có nghiên cứu nào phân tích một cách sâu sắc

thực trạng hoạt động của các doanh nghiệp spin-off ở Việt Nam nói chung

và trong ngành da giầy nói riêng. Vai trò của các doanh nghiệp này trong việc

trực tiếp thúc đẩy thương mại kết quả NC&TK cũng như đề xuất trong giải pháp

chính sách khuyến khích hoạt động và phát triển loại hình doanh nghiệp trong

điều kiện nền kinh tế thị trường sơ khai của Việt Nam khi các thành phần tạo hệ

của nó chưa phát triển đầy đủ. Như vậy, việc xuất hiện các doanh nghiệp spin-

off đặt dấu ấn quan trọng cho thị trường sản phẩm KH&CN nói chung và

thương mại hoá kết quả NC&TK nói riêng.

3. Mục tiêu nghiên cứu

3.1 Mục tiêu chung

Luận văn nghiên cứu đề xuất các giải pháp khuyến khích hình thành DN

spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Da-Giầy.

3.2. Mục tiêu cụ thể

- Làm rõ được cơ sở lý luận và thực tiễn về doanh nghiệp spin-off; quá

trình hình thành và phát triển DN spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên

cứu.

- Phân tích được các yếu tố ảnh hưởng chủ yếu đến việc hình thành và

phát triển các DN spin-off để thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại

Việt Nam;

- Đề xuất được các giải pháp khuyến khích hình thành và phát triển DN

spin-off nhằm thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu

Da-Giầy.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Sự hình thành và phát triển các doanh

nghiệp spin-off, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, các giải pháp khuyến khích

hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viện

Nghiên cứu Da-Giầy.

- Phạm vi nghiên cứu:

+ Phạm vi nội dung: Nghiên cứu quá trình thương mại hóa các kết quả

nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Da-Giầy

+ Phạm vi thời gian: Trong ba năm gần đây 2015, 2016, 2017.

+ Phạm vi không gian: Tại Viện Nghiên cứu Da- Giầy.

5. Phương pháp nghiên cứu

5.1 Phương pháp tiếp cận

- Sử dụng lý thuyết về phương pháp luận nghiên cứu khoa học, quản lý

công nghệ, quản lý nghiên cứu khoa học, tổ chức KH&CN, chính sách KH&CN,

luật chuyển giao công nghệ.

- Phương pháp đánh giá phân tích tổng hợp các tài liệu, số liệu điều tra,

thông tin thực tế liên quan đến thương mại hóa các kết quả nghiên cứu sử dụng

ngân sách nhà nước.

5.2 Phương pháp thu thập thông tin

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: nghiên cứu cơ sở lý thuyết từ các lý

thuyết có liên quan và kế thừa kết quả từ các đề tài nghiên cứu khoa học đã có.

Thu thập và phân tích thông tin từ các bài báo khoa học, từ kết quả các cuộc

điều tra, thống kê KH&CN và đổi mới có liên quan đã thực hiện, từ các tài liệu

báo cáo kết quả hoạt động KH&CN, các văn bản chính sách có liên quan…v.v;

- Phương pháp quan sát: thực tế hình thành các doanh nghiệp spin-off tại

một số tổ chức NC&TK của ngành Da- Giầy: Viện Nghiên cứu Da- Giầy; Một

số doanh nghiệp và tổ chức, cá nhân có liên quan đến thương mại hoá kết quả

NC&TK v.v...;

- Phương pháp chuyên gia: thu thập thông tin về ý kiến chuyên gia tại các

cơ quan quản lý liên quan, một số tổ chức NC&TK và doanh nghiệp spin-off.

5.3 Phương pháp xử lý thông tin

- Xử lý toán học đối với các thông tin định lượng: sử dụng phương pháp

thống kê toán học để xác định xu hướng diễn biến của tập hợp số liệu;

- Xử lý lô gíc đối với các thông tin định tính: sử dụng các suy luận logíc

đưa ra các phán đoán về bản chất của các sự kiện, thể hiện mối lien hệ giữa các

sự kiện;

5.4 Câu hỏi nghiên cứu

- Hiện trạng thương mại hoá các kết quả nghiên cứu của các tổ chức

NC&TK nói chung và trong ngành Da Giầy nói riêng trong 3 năm trở lại đây ?

- Doanh nghiệp spin-off có vai trò như thế nào đối với việc thương mại

hóa các kết quả nghiên cứu theo quan điểm chính sách đổi mới ?

- Những giải pháp chính sách thích hợp nào để hình thành doanh nghiệp

spin-off góp phần thúc đẩy thương mại hóa các kết quả nghiên cứu ?

5.5 Giả thuyết nghiên cứu

- Việc thương mại hoá các kết quả nghiên cứu của các tổ chức NC&TK

nói chung đã đạt được một số kết quả bước đầu nhưng hiệu quả chưa cao, riêng

đối với ngành Da- Giầy chỉ dừng lại ở sản xuất thử nghiệm và chuyển giao dây

chuyền sản xuất thử nghiệm;

- Doanh nghiệp spin-off là một trong các chủ thể chính và là trung tâm

liên kết các yếu tố của hệ thống đổi mới;

- Doanh nghiệp spin-off là hình thức ngắn nhất - trực tiếp đưa sản phẩm

NC&TK vào thị trường, giảm chi phí chuyển giao;

- Các giải pháp về sở hữu trí tuệ, tài sản, tài chính và luân chuyển nhân

lực KH&CN là nhóm các giải pháp cần thiết để hình thành doanh nghiệp spin-

off và hoạt động hiệu quả nhằm thúc đẩy nghiên cứu, sản xuất và thương mại

hoá các kết quả nghiên cứu của các tổ chức nghiên cứu và triển khai trong ngành

Da- Giầy;

6. Những đóng góp cơ bản của đề tài

Thứ nhất, đề tài làm rõ cơ sở lý luận về việc hình thành doanh nghiệp

spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Thứ hai, đề tài đã đưa ra một số bài học tham khảo cho Viện Nghiên cứu

Da-Giầy, Bộ Công Thương trong việc hình thành doanh nghiệp spin-off để

thương mại hóa kết quả nghiên cứu trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm của một

số tổ chức khoa học và công nghệ.

Thứ ba, đề tài phân tích thực trạng, đưa ra các thuận lợi, khó khăn trong

việc hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại

Viện Nghiên cứu Da-Giầy, Bộ Công Thương.

Thứ tư, đề tài đề xuất được một số giải pháp cơ bản nhằm thúc đẩy việc

hình thành doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viện

Nghiên cứu Da-Giầy, Bộ Công Thương.

7. Kết cấu đề tài

Phần mở đầu

Chương 1. Cơ sở lý luận về doanh nghiệp spin-off để thương mại hóa kết

quả nghiên cứu.

Chương 2. Phân tích thực trạng thương mại hóa kết quả nghiên cứu và

nhu cầu hình thành doanh nghiệp Spin-off tại Viện Nghiên cứu Da- Giầy.

Chương 3. Giải pháp hình thành và phát triển doanh nghiệp Spin-off để

thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Da- Giầy.

Kết luận và Khuyến nghị.

Tài liệu tham khảo

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DOANH NGHIỆP SPIN-OFF ĐỂ

THƯƠNG MẠI HÓA KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

1.1. Doanh nghiệp spin-off

1.1.1. Khái niệm doanh nghiệp spin-off

Khái niệm “spin-off” về bản chất xuất phát từ lĩnh vực vật lý nguyên tử là

một quá trình điện tử chuyển động quay quanh hạt nhân khi tích đủ năng lượng

thì điện tử đó văng ra khỏi quỹ đạo chuyển động xa hạt nhân hơn.

Theo tác giả Vũ Cao Đàm, doanh nghiệp KH&CN, tức xí nghiệp spin-off

là đơn vị có chức năng làm triển khai, có thể bắt đầu từ giai đoạn chế tác vật

mẫu, làm pilot, ươm tạo, và cuối cùng là “sản xuất” ra các công nghệ và bán

(chuyển giao) các công nghệ đó cho các xí nghiệp công nghiệp.

Trong các tài liệu nghiên cứu phương tây, đặc biệt là ở Mỹ và Anh, khái

niệm doanh nghiệp khoa học và công nghệ được hiểu là doanh nghiệp khoa học

spin-off (academic spin-offs) và doanh nghiệp dựa trên công nghệ mới (doanh

nghiệp dựa trên công nghệ cao).

Doanh nghiệp spin-off được hiểu là doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh

vực khoa học và công nghệ, được hình thành dựa trên cơ sở áp dụng, khai thác

các kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ được tạo ra ở viện

nghiên cứu, trường đại học hoặc do cá nhân hoặc tập thể các nhà khoa học, kĩ

sư,… có trình độ kiến thức và năng lực chuyên môn cao, có tinh thần kinh

thương rời khỏi tổ chức mẹ để bắt đầu một sự kinh doanh độc lập mới.

Các sản phẩm của doanh nghiệp KH&CN là các kết quả nghiên cứu

KH&CN, đặc biệt là sản phẩm mới, công nghệ mới, do đó nó mang tính đặc thù

và khác với các sản phẩm hàng hóa thông thường khác như chứa đựng nhiều yếu

tố vô hình, có nhiều ràng buộc về quyền sở hữu, khó định giá. Tuy nhiên đây lại

là nền tảng, là động lực thúc đẩy quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại

hóa đất nước.

Dựa trên các khái niệm khác nhau, có thể đồng tình với quan điểm của

Bạch Tân Sinh cho rằng, việc hình thành doanh nghiệp spin-off tương tự quá

trình điện tử chuyển động quay quanh hạt nhân, khi tích đủ năng lượng thì điện

tử đó văng ra khỏi quỹ đạo chuyển động. Tuy nhiên, ở đây tác giả bổ sung thêm

quan điểm “tích hợp” của tác giả Nguyễn Văn Học, theo đó spin-off là quá trình

điện tử quay quanh hạt nhân và tích lũy năng lượng đến khi đủ điều kiện (ái lực

giảm dần) thì văng ra khỏi quỹ đạo, kết hợp với một số yếu tố khác bên ngoài để

hình thành nên “đám mây điện tử” hoặc “điện tử tự do - doanh nghiệp độc lập”.

Từ các phân tích trên đây, có thể đưa ra một khái niệm về doanh nghiệp

spin-off phù hợp với điều kiện của Việt Nam như sau: “Doanh nghiệp spin-off là

doanh nghiệp được hình thành trên cơ sở áp dụng/khai thác kết quả nghiên cứu

khoa học và công nghệ được tạo ra ở viện nghiên cứu, trường đại học, tổ chức

nghiên cứu tư nhân hoặc bởi một cá nhân hoặc tập thể nhà khoa học, công

nghệ, sáng chế (người khởi xướng/sáng lập doanh nghiệp)”.

Người sáng lập doanh nghiệp spin-off thường có một hoặc cả ba đặc trưng

sau đây:

+ Sở hữu một bí quyết công nghệ cụ thể và có thể áp dụng bí quyết công

nghệ đó để đổi mới sản phẩm hoặc đổi mới quá trình;

+ Có tinh thần kinh thương: quan tâm đến việc khai thác một cách tối đa

bí quyết công nghệ cụ thể đã có;

+ Để sản xuất sản phẩm và dịch vụ cụ thể đủ năng lực cạnh tranh thị

trường trên cơ sở khai thác các nguồn vốn tự có hoặc coi như tự có (vốn vay,

vốn mạo hiểm,…)

Doanh nghiệp spin-off có thể được xem xét trong mối liên hệ giữa chuyển

giao công nghệ hoặc luân chuyển cán bộ nghiên cứu như là một phương thức

khai thác giá trị kinh tế đối với kết quả nghiên cứu. Nói một cách khác việc hình

thành doanh nghiệp spin-off luôn gắn với chuyển giao bí quyết công nghệ và

luân chuyển nguồn nhân lực tham gia vào việc tạo ra các bí quyết công nghệ đó.[27]

1.1.2. Vai trò của doanh nghiệp spin-off trong thương mại hóa kết quả

nghiên cứu

a. Doanh nghiệp spin-off là phương thức ngắn nhất đưa kết quả nghiên

cứu vào sản xuất.

Bản thân doanh nghiệp spin-off là do chính các nhà khoa học - những

người nghiên cứu sáng tạo và làm chủ những công nghệ thành lập và điều hành.

Như đã nói trên đây, theo quy luật, có thể thời gian đầu, doanh nghiệp spin-off

vẫn còn tồn tại ngay trong cơ sở nghiên cứu mẹ với chức năng trực tiếp đưa

nhanh kết quả nghiên cứu khoa học của mình vào sản xuất sản phẩm hàng hoá

mang hàm lượng chất xám cao cho xã hội. Doanh nghiệp spin-off là phương

thức để nhà khoa học tự chủ, tự chịu trách nhiệm đến cùng với kết quả nghiên

cứu của mình. Mô hình doanh nghiệp này đề cao vai trò chủ động của các nhà

khoa học và là mô hình kinh doanh mới, khai thác các kết quả nghiên cứu công

nghệ một cách nhanh nhậy, khả dĩ sản xuất sản phẩm nhanh hơn, chất lượng hơn

và rẻ hơn so với mô hình doanh nghiệp truyền thống. Ngoài ra, không loại trừ

việc hình thành các doanh nghiệp spin-off từ các viện, các tổ chức nghiên cứu.

Trong trường hợp đó, doanh nghiệp spin-off được gọi với cái tên là spin-out với

nghĩa là tách khỏi khu vực thuần tuý nghiên cứu để hoạt động theo cơ chế doanh

nghiệp.

Các doanh nghiệp khoa học spin-off được thành lập trên cơ sở dịch

chuyển nhân lực và sở hữu trí tuệ từ cơ quan/tổ chức mẹ. Đây là quá trình

chuyển giao tri thức dưới dạng ẩn, khác với cơ chế thương mại hoá công nghệ

thông qua bán công nghệ, chuyển nhượng hay bán quyền sử dụng bản quyền

hoặc liên doanh. Nói cách khác, việc hình thành doanh nghiệp spin-off luôn gắn

với việc chuyển giao bí quyết công nghệ và lưu chuyển nguồn nhân lực tham gia

vào việc tạo nên bí quyết công nghệ đó. Vì vậy, ưu điểm của loại hình doanh

nghiệp này là luôn giữ được bí quyết công nghệ đảm bảo quá trình thương mại

hoá kết quả nghiên cứu thành công và không phải qua bất kỳ khâu trung gian

nào, giảm giá thành chuyển giao.

b. Doanh nghiệp spin-off là phương tiện thực hiện hiệu quả chính sách

thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo.

Bản thân doanh nghiệp spin-off vừa có chức năng nghiên cứu, vừa có

chức năng sản xuất và kinh doanh nên doanh nghiệp spin-off đã tự xác định

được nhu cầu cần phải ưu tiên nghiên cứu những sản phẩm gì cho phù hợp với

năng lực sản xuất công nghệ của mình đồng thời vẫn đáp ứng được nhu cầu của

thị trường để thu lợi nhuận cao. Theo Lundvall (1992), đổi mới bắt nguồn từ sự

xung đột giữa nhu cầu và cơ hội. Chức năng cơ bản của mối quan hệ giữa người

sản xuất (người tạo ra công nghệ) và người tiêu dùng (người sử dụng công nghệ)

chính là trao đổi về cơ hội công nghệ và nhu cầu của người tiêu dùng. Nếu sự

trao đổi này thành công, điều đó có nghĩa là đã đạt được sự đổi mới. Trở lại vấn

đề, doanh nghiệp spin-off vừa là người sản xuất ra các công nghệ vừa lại là nơi

sử dụng công nghệ đó để sản xuất sản phẩm kinh doanh được trên thị trường,

điều đó chứng tỏ doanh nghiệp spin-off là phương tiện để thực hiện đổi mới sản

phẩm nói riêng và chính sách đổi mới nói chung. Bên cạnh đó, chi phí giao dịch

là chi phí cần thiết để có thể tiến hành trôi chảy một cuộc trao đổi (hay vụ giao

dịch). Một cuộc trao đổi có ba bước: Thứ nhất, phải tìm được một đối tác trao

đổi, bao gồm việc tìm người muốn mua những thứ cần bán hay muốn bán những

thứ có nhu cầu mua. Thứ hai, các đối tác trao đổi phải đi đến một thỏa thuận.

Thỏa thuận đạt được thông qua thương lượng thành công, tiến đến soạn thảo

một bản hợp đồng. Thứ ba, sau khi đã đạt được thỏa thuận thì phải thực thi thỏa

thuận đó. Thực thi thỏa thuận bao gồm giám sát việc thực hiện của các bên và

trừng phạt đối với những vi phạm hợp đồng. Vì vậy, chi phí giao dịch gồm các

loại: chi phí tìm kiếm và thông tin, chi phí thương thảo, chi phí đảm bảo thực

hiện hợp đồng, … Câu hỏi đặt ra là khi nào thì các chi phí giao dịch cao và khi

nào thì thấp. Đối với chi phí tìm kiếm (tìm kiếm thông tin lẫn tìm kiếm đối tác)

thì có khuynh hướng cao đối với hàng hóa hay dịch vụ độc đáo, và thấp đối với

hàng hóa hay dịch vụ đã chuẩn hóa. Chuyển qua chi phí thương thảo, chi phí này

sẽ giảm khi mà cả hai bên đều đã nắm rõ được các giải pháp hợp tác cũng như

các giá trị của nhau. Tuy nhiên, điều này sẽ là rất khó khăn bởi có những thông

tin có thể công khai nhưng cũng có thông tin thì không thể (thông tin riêng tư).

Nói chung, thông tin công khai giúp các bên đạt được thỏa thuận dễ dàng hơn

bằng cách cho phép họ tính toán những điều kiện hợp tác hợp lý. Kết quả là các

cuộc thương lượng có khuynh hướng đơn giản và dễ dàng khi thông tin về giá trị

đe dọa và giải pháp hợp tác là công khai. Điều này dẫn đến làm cho chi phí giao

dịch giảm.Việc thu thập thông tin là chìa khoá dẫn đến các chi phí giao dịch, bao

gồm các chi phí đánh giá các thuộc tính có giá trị của những thứ được trao đổi.

Bên cạnh đó, chi phí giao dịch cũng bao gồm các chi phí bảo vệ các

quyền và chi phí kiểm soát, chi phí cưỡng chế thi hành các thoả thuận. Theo

Lundvall (1992), chi phí giao dịch phát sinh theo quan điểm quá trình tạo nên sự

tin tưởng lẫn nhau giữa những người tạo ra và sử dụng tri thức thường rất tốn

kém. Hay nói một cách khác, chi phí giao dịch giữa một bên tạo nên và một bên

sử dụng tri thức ở hai tổ chức khác nhau thì cao hơn nhiều so với chi phí giao dịch đó nếu hai bên ở trong cùng một tổ chức.[39] Vì vậy, doanh nghiệp spin-off

đã đáp ứng được yêu cầu đó bởi những lý do sau: Thứ nhất, bản thân doanh

nghiệp spin-off trực tiếp vừa nghiên cứu lại vừa sản xuất, nên không phải tốn chi

phí tìm kiếm đối tác và không tốn phí thương thảo vì bộ phận nghiên cứu và bộ

phận sản xuất cùng thuộc một tổ chức, đó chính là doanh nghiệp. Thứ hai, đối

với các sản phẩm là công nghệ mới và công nghệ cao, mang tính đặc thù, chi phí

tìm kiếm thông tin về sản phẩm cũng như tìm kiếm đối tác để mua và sản xuất

công nghệ đó là rất cao, thậm chí là rất khó tìm. Vì vậy, doanh nghiệp spin-off

ra đời giải quyết thỏa đáng được vấn đề này bởi doanh nghiệp spin-off vừa sản

xuất, vừa nghiên cứu các sản phẩm là công nghệ mới, công nghệ cao (khuyến

khích phát triển). Thứ ba, thông thường, các đơn vị sản xuất kinh doanh thường

đặt hàng cho các đơn vị nghiên cứu và phải trả cho các nhà nghiên cứu một

khoản nhất định nào đó và ngược lại, các nhà khoa học khi muốn ứng dụng kết

quả của mình để tạo thành sản phẩm thì phải thông qua các đơn vị sản xuất và

đương nhiên sẽ phải trả một khoản lệ phí nào đó. Từ mối quan hệ này, nảy sinh

thêm những chi phí thông tin được trao đổi giữa hai bên ứng với mỗi đơn vị

thuộc tính. Điều đó cũng làm cho chi phí giao dịch tăng. Mặt khác, khi gắn kết

giữa nghiên cứu với sản xuất, đòi hỏi phải có sự trao đổi giữa bên nghiên cứu và

bên sản xuất dưới nhiều hình thức. Vì vậy, tất yếu phải có sự tranh luận, cạnh

tranh nhau để tự khẳng định và cùng phát triển nhằm hoàn thiện những mặt yếu

của mình. Do đó khi xảy ra chi phí giao dịch thì cũng có thể coi là một quá trình

kinh doanh đem lại lợi nhuận và kinh nghiệm cho những bên tham gia. Ta cũng

có thể hiểu theo nghĩa là khi gắn kết nghiên cứu với sản xuất thì tất yếu sẽ dẫn

đến những khoản chi phí cho giao dịch của quá trình gắn kết này. Bởi vì sự gắn

kết này phải dựa trên cơ sở là động lực phát triển của cả hai phía chứ không làm

triệt tiêu lẫn nhau, nên tiến hành trả chi phí một cách thỏa đáng sẽ dẫn đến đạt

được kết quả cao hơn. Tuy nhiên, một khi cả hai bộ phận nghiên cứu và bộ phận

sản xuất lại cùng nằm trong một tổ chức, đó chính là doanh nghiệp spin-off thì

sẽ giảm được khoản chi phí giao dịch đó đồng thời vẫn đảm bảo thu được lợi

nhuận cho doanh nghiệp. Một khi giảm được chi phí giao dịch thì tất yếu giá

thành sản phẩm sản xuất ra sẽ giảm, dẫn tới nâng cao tính cạnh tranh của sản

phẩm. Thứ tư, do hạn chế của thị trường công nghệ, với tư cách là môi trường

thực hiện giao dịch giữa nghiên cứu và sản xuất thì thực sự chưa phát triển. Thị

trường công nghệ ở Việt Nam còn sơ khai, hầu như thiếu vắng nhiều yếu tố hợp

thành của một thị trường hoàn chỉnh, đặc biệt là các tổ chức trung gian, môi

giới, cung cấp thông tin về công nghệ, tư vấn mua bán công nghệ, kinh nghiệm

trong việc tiếp thị, các kỹ thuật thương thuyết, đàm phán.... Vì vậy, hạn chế khả

năng chuyển giao kết quả nghiên cứu của viện nghiên cứu ra bên ngoài. Chính

điều kiện này lại thúc đẩy hình thức sản xuất kinh doanh bên trong viện nghiên cứu phát triển, trong đó có mô hình doanh nghiệp spin-off.[26]

Đặc điểm quan trọng của các công ty spin-off là quy mô khởi đầu nhỏ và

vừa với số vốn đầu tư không quá lớn và dễ dàng thích ứng với sự thay đổi của

thị trường. Giáo sư Xiaogang Peng (Đại học Arkansas, Mỹ) trong bài tổng quan

về cơ hội và thách thức đối với mô hình spin-off đã ví mô hình spin-off giống

như các con thuyền nhỏ đi trên sóng nước, dễ dàng thích ứng với các con sóng

dữ nhờ sự linh động. Với quy mô như vậy, công ty spin- off tận dụng cơ sở hạ

tầng nghiên cứu từ chính các trung tâm nghiên cứu phát triển, nơi được đầu tư

cơ sở hạ tầng hiện đại đủ khả năng phục vụ cho cả nghiên cứu cơ bản và nghiên

cứu phát triển, vừa tận dụng nguồn nhân lực chất lượng cao được đào tạo từ đây.

Với quy mô nhỏ và vừa, khả năng thu hồi vốn của spin-off nhanh hơn cùng với

chi phí thấp hơn cho việc xây dựng cơ sở vật chất cũng như chi phí quản trị.

Bên cạnh đó, các trường đại học lớn và các viện nghiên cứu hiện nay còn

tính đến sự “xung đột” giữa chức năng làm học thuật (của nhà nghiên cứu) và

chức năng làm kinh doanh (khi quản lý doanh nghiệp spin-off) nên đều có

những văn bản thỏa thuận rất rõ ràng về phân công các nhiệm vụ mà nhà khoa

học cần hoàn thành. Từ đó, việc hình thành doanh nghiệp spin- off ra đời cũng

đã giải quyết được sự xung đột này.

1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới việc hình thành doanh nghiệp spin-off

để thương mại hóa kết quả nghiên cứu

Sự hình thành một doanh nghiệp spin-off chịu ảnh hưởng của 2 yếu tố chủ

yếu sau:

(a) Yếu tố bên trong

Tập thể hoặc cá nhân là người chủ sở hữu hoặc được giao quyền sở hữu

các công nghệ sản xuất sản phẩm của doanh nghiệp spin-off. Trong nhiều trường

hợp, chủ doanh nghiệp spin-off phải là các nhà khoa học thuộc tổ chức nghiên

cứu, trường đại học.

Chủ doanh nghiệp spin-off – các nhà khoa học phải có tinh thần kinh

thương như đã nói trên đây. Đồng thời phải luôn duy trì hoạt động đổi mới hoặc

thông qua mối quan hệ thường xuyên với tổ chức mẹ (viện, trường) hoặc tự

mình tổ chức hoạt động nghiên cứu. Đơn giản là vì doanh nghiệp spin-off luôn

luôn đòi hỏi tự tích tụ năng lượng (các dự trữ khoa học) để đổi mới sản phẩm.

Có khả năng khai thác, sử dụng các nguồn vốn tự có và coi như tự có (vốn

vay, vốn đầu tư mạo hiểm, quà tặng, biếu…Trong đó, yếu tố này đòi hỏi một

thiết chế tài chính năng động với tính thanh khoản nhanh nhậy để khuyến khích

các nhà đầu tư mạnh dạn cung cấp vốn cho doanh nghiệp spin-off. Thiếu yếu tố

thứ 3 này, ý tưởng thành lập doanh nghiệp spin-off khó có thể thành hiện thực cao nhất.[26]

b) Yếu tố bên ngoài

Với việc hội nhập ngày càng sâu rộng, Việt Nam đã và đang nhận được sự

quan tâm và đầu tư từ các doanh nghiệp trên khắp thế giới. Đảng ta đã có nhiều

chủ trương, chính sách về phát triển kinh tế trong đó lực lượng chủ yếu là các

doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các hệ sinh thái khởi nghiệp cũng được xây dựng.

Triển khai các chủ trương của Đảng và Nhà nước, Chính phủ đã ban hành một

số văn bản hỗ trợ như:

- Nghị định 90/2001/NĐ-CP về trợ giúp phát triển doanh nghiệp vừa và

nhỏ, quy định chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ ở từ Trung ương tới

địa phương;

- Ngày 23/10/2006, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định

236/2006/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ 05

năm giai đoạn 2006 - 2010, đề ra các giải pháp nhằm tạo lập môi trường đầu tư,

kinh doanh thuận lợi, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp vừa và

nhỏ trên cơ sở huy động các nguồn lực trong và ngoài nước;

- Ngày 30/6/2009, Chính phủ ban hành Nghị định 56/2009/NĐ-CP về trợ

giúp phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ (thay thế Nghị định 90/2001/NĐ-CP)

quy định 8 nhóm hỗ trợ phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ (Hỗ trợ tài chính,

mặt bằng sản xuất; đổi mới, nâng cao năng lực công nghệ, trình độ kỹ thuật; xúc

tiến mở rộng thị trường; tham gia mua sắm, cung ứng dịch vụ công; thông tin và

tư vấn; trợ giúp phát triển nguồn nhân lực; vườn ươm DN). Trên cơ sở đó, các

bộ, ngành, địa phương cũng đã tập trung xây dựng và triển khai những chương

trình hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ.

- Thủ tướng chính phủ ban hành Quyết định 1231/QĐ-TTg, đề ra một số

giải pháp, chương trình hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ trọng tâm sau:

(i) Hoàn thiện khung pháp lý về gia nhập, hoạt động và rút lui khỏi thị

trường của DN;

(ii) Hỗ trợ tiếp cận tài chính, tín dụng và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn;

(iii) Hỗ trợ đổi mới công nghệ và áp dụng công nghệ mới;

(iv) Phát triển nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, tập trung

vào nâng cao năng lực quản trị;

(v) Đẩy mạnh hình thành các cụm liên kết, cụm ngành công nghiệp, tăng

cường tiếp cận đất đai;

(vi) Cung cấp thông tin hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ và xúc tiến mở

rộng thị trường;

(vii) Xây dựng hệ thống tổ chức trợ giúp phát triển;

(viii) Quản lý thực hiện kế hoạch phát triển. Trong đó, nhấn mạnh vào

những giải pháp về thành lập Quỹ hỗ trợ, tổ chức thực hiện các Chương trình

đổi mới công nghệ quốc gia đến năm 2020, Chương trình quốc gia phát triển

công nghệ cao đến năm 2020, Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến

năm 2020; thí điểm xây dựng vườn ươm doanh nghiệp; thí điểm xây dựng mô

hình hỗ trợ toàn diện cho doanh nghiệp vừa và nhỏ trong một số lĩnh vực; thúc

đẩy các liên kết kinh tế, cụm liên kết ngành.

Trong Nghị quyết 35/NQ-CP về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến

2020, Chính phủ nhấn mạnh: Nhà nước sẽ có những chính sách đặc thù để hỗ trợ

doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp đổi mới sáng

tạo và có tiềm năng tăng trưởng cao phát triển.

Tuy nhiên hành lang pháp lý còn rời rạc, tồn tại sự xung đột. Theo ý kiến

các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý, các cơ chế, chính sách hỗ trợ khu vực

doanh nghiệp khởi nghiệp còn thiếu tính đồng bộ và hệ thống, vẫn còn tồn tại sự

xung đột. Một số chính sách còn thiếu quy định cụ thể áp dụng cho doanh

nghiệp vừa và nhỏ; mang nặng tính khuyến khích và chung chung như: hỗ trợ về

mặt bằng sản xuất, tham gia mua sắm, cung ứng dịch vụ công.

Quy mô hỗ trợ doanh nghiệp còn hạn hẹp, hiện chỉ mới tập trung vào hỗ

trợ vườn ươm doanh nghiệp, bảo lãnh tín dụng, chính sách tư vấn về quản trị

kinh doanh và nâng cao hiệu quả sản xuất. Các hỗ trợ theo cơ cấu vùng, miền và

ngành nghề chưa hợp lý, nhiều chính sách còn thiếu hỗ trợ đặc thù cho khu vực

nông thôn, miền núi và trong các ngành Nông – lâm - thuỷ sản.

Các cơ quan Trung ương và địa phương còn thiếu những đánh giá cụ thể

về hoạt động của doanh nghiệp. Hệ thống triển khai các chương trình, chính

sách trợ giúp doanh nghiệp chưa được kiện toàn từ Trung ương tới địa phương.

Những yếu tố trên đã tác động không nhỏ đến sự phát triển của doanh

nghiệp khởi nghiệp. Quy mô của doanh nghiệp đến nay vẫn còn rất nhỏ; cơ cấu

ngành, lĩnh vực hoạt động của khu vực chưa hợp lý; trình độ công nghệ thấp,

chưa tận dụng và tranh thủ được công nghệ của các doanh nghiệp đầu tư nước

ngoài cũng như sự hỗ trợ của doanh nghiệp lớn; trình độ quản lý yếu kém; kỹ

năng của người lao động chưa đáp ứng được yêu cầu.

Tự thân các doanh nghiệp cũng chưa tạo được độ tin cậy cao, năng lực

cạnh tranh kém, chưa bảo đảm về vệ sinh, an toàn và bảo vệ môi trường. Khả

năng đàm phán, tiếp cận thị trường xuất khẩu, công nghệ, tiêu chuẩn môi trường

nước ngoài còn nhiều hạn chế; gặp nhiều cản trở trong tận dụng các cam kết,

vướng mắc làm chùn bước doanh nghiệp trong cải thiện năng lực sản xuất…

1.2. Thương mại hóa kết quả nghiên cứu

1.2.1. Khái niệm thương mại hóa kết quả nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu là thành quả do hoạt động nghiên cứu khoa học và

phát triển công nghệ. Nói rộng hơn đó là sản phẩm của hoạt động đổi mới. Đây

là những kết quả nghiên cứu được thực hiện bằng ngân sách nhà nước. Kết quả

nghiên cứu sau nghiệm thu là kết quả nghiên cứu đã được Hội đồng khoa học

tiến hành đánh giá và kết luận nghiệm thu.

Kết quả nghiên cứu khoa học bao gồm: Bài báo khoa học, công trình khoa

học, báo cáo kết quả nghiên cứu khoa học, thuyết trình khoa học, ngôn ngữ khoa

học, trích dẫn khoa học. Hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ

là công cụ quan trọng để giúp doanh nghiệp da dạng hóa và nâng cao chất lượng

sản phẩm và tạo lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường. Đối với xã

hội nói chung, kết quả của hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công

nghệ có thể giúp con người nâng cao chất lượng cuộc sống. Ví dụ hoạt động

nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ trong lĩnh vực y tế giúp con người

có khả năng bảo vệ sức khỏe tốt hơn, hoạt động nghiên cứu khoa học và phát

triển công nghệ trong lĩnh vực công nghệ thông tin giúp tạo ra những thiết bị di

động hiện đại, thuận lợi cho việc giao tiếp, giải trí, hoạt động nghiên cứu khoa

học và phát triển công nghệ trong nông nghiệp giúp người nông dân có khả năng

nâng cao năng suất nuôi trồng...Hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển

công nghệ còn có vai trò quan trọng trong an ninh, quốc phòng, thúc đẩy phát

triển kinh tế xã hội, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường của một quốc gia.

Đối với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, vai trò của Nhà nước trong

việc đầu tư cho hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ lại càng

quan trọng. Ngoài ra, ở các nước phát triển, nhiều doanh nghiệp có thể tự đầu tư

nghiên cứu để phát triển sản phẩm của họ thì hầu hết các doanh nghiệp ở Việt

Nam là doanh nghiệp nhỏ và vửa (hơn 97% tổng số doanh nghiệp). Chính vì vậy

kết quả hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ đóng vai trò

quan trọng. Từ đó, hướng đến mục tiêu phải chuyển giao các kết quả nghiên cứu

đến doanh nghiệp nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và sức cạnh tranh của

doanh nghiệp Việt Nam trong thị trường nội địa cũng như thị trường quốc tế.

Thương mại hoá sản phẩm nghiên cứu là một phương thức tổ chức

và quản lý hoạt động KH&CN theo quy luật cung cầu và quy luật giá trị áp

dụng trong một phạm vi nhất định để đưa nhanh kết quả nghiên cứu đã được

tạo ra áp dụng vào sản xuất và đời sống.

(a) Những kết quả nghiên cứu không thể thương mại hoá:

- Những kết quả nghiên cứu đang ở trong giai đoạn ban đầu chưa thể triển

khai rộng rãi;

- Các kết quả của nghiên cứu cơ bản;

- Sản phẩm của các đơn vị nghiên cứu thuộc các doanh nghiệp và các

doanh nghiệp này muốn giữ các kết quả nghiên cứu đó làm bí quyết của mình.

(b) Điều kiện đặc thù của thương mại hoá sản phẩm nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu phải mang một giá trị sử dụng nhất định, tức hàm

chứa trong nó trình độ phát triển của KH&CN. Các kết quả này có thể tồn tại

dưới dạng vật chất hoá trong tư liệu sản xuất hoặc tồn tại dưới dạng tri thức mới

trong con người. Chủ yếu sản phẩm nghiên cứu được thương mại hoá tồn tại

dưới hình thức của công nghệ bao gồm trong 4 yếu tố:

-Yếu tố trang thiết bị, máy móc;

-Yếu tố kỹ năng, tay nghề;

- Yếu tố vật mang tin;

- Yếu tố tổ chức, quản lý.

Liên quan tới bản quyền của nhà khoa học với tư cách là bên cung sản

phẩm nghiên cứu. Nguyên tắc chung của trao đổi hàng hoá là trao đổi quyền sở

hữu của hàng hóa. Tuy nhiên, quyền sở hữu đối với sản phẩm nghiên cứu là vấn

đề nhạy cảm và thường xảy ra việc chiếm dụng phi pháp hay nói cách khác là

hiện tượng mất bản quyền. Lúc này vai trò của bảo hộ là cần thiết để đảm bảo

quá trình chuyển giao diễn ra công bằng.

Điều kiện tồn tại thị trường trao đổi. Thị trường công nghệ nói chung có

mối liên hệ nhất định với thị trường chung. Quy luật cạnh tranh năng động trong

thị trường cũng là một nhân tố tích cực thúc đẩy quá trình thương mại hoá sản

phẩm nghiên cứu

Một điều kiện đặc thù khác của quá trình thương mại hoá sản phẩm

nghiên cứu là vai trò quan trọng của phân hệ các tổ chức môi giới. Lực lượng

này có vai trò cầu nối giữa bên cung và bên cầu đối với sản phẩm nghiên cứu

trong khi tồn tại khoảng cách giữa bên cung và cầu.

Để có thể thương mại hoá kết quả nghiên cứu nói chung phải hội tụ đủ 4

điều kiện trên. Ngược lại, việc sản nghiệp hoá (tự tổ chức SX-KD bên trong tổ

chức nghiên cứu) lại không cần thiết nhiều điều kiện như vậy hoặc ít nhất giảm

thiểu tối đa tác động của các điều kiện trên. Ví dụ, tự tổ chức sản xuất có thể

tránh được việc “mất bản quyền”, giảm được các chi phí giao dịch không cần

thiết.

1.2.2. Ảnh hưởng của thương mại hóa kết quả nghiên cứu tới sự phát

triển của tổ chức khoa học và công nghệ

(a) Thương mại hoá kết quả nghiên cứu có tác động tới việc thực hiện

chính sách đổi mới sáng tạo của tổ chức.

Bản chất của chính sách đổi mới là tập hợp hệ thống các giải pháp chính

sách nhằm sử dụng có hiệu quả các tri thức (kết quả) khoa học và công nghệ để

sản xuất sản phẩm mới đủ năng lực cạnh tranh trên thị trường. Đối tượng quản

lý đổi mới – suy cho cùng là các dự án đổi mới sản phẩm có hàm lượng

KH&CN. Vì vậy, chính sách đổi mới là những chính sách ảnh hưởng đến những

quyết định của doanh nghiệp để phát triển, thương mại hoá và thực hiện các

công nghệ mới. Việc thương mại hoá các kết quả NC&TK là một trong những

giai đoạn quan trọng của quá trình đổi mới.

Do đó, nếu việc thương mại hoá thành công sẽ góp phần thúc đẩy cho

việc thực hiện chính sách đổi mới.

(b) Thương mại hoá kết quả nghiên cứu có tác động tới việc thúc đẩy hình

thành và phát triển của doanh nghiệp spin-off

Bản thân doanh nghiệp spin-off là do chính các nhà khoa học những