Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh: Nghiên cứu hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM

---------------------------

NGUYỄN THỊ HOÀNG LAN

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU

QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành : Quản trị kinh doanh

Mã số ngành: 60340102

TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 8 năm 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM

---------------------------

NGUYỄN THỊ HOÀNG LAN

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU

QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành : Quản trị kinh doanh

Mã số ngành: 60340102

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHAN ĐÌNH NGUYÊN

TP. HỒ CHÍ MINH, tháng 8 năm 2015

CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM

Cán bộ hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Phan Đình Nguyên

(Ghi rõ họ, tên, học hàm, học vị và chữ ký)

Luận văn Thạc sĩ được bảo vệ tại Trường Đại học Công nghệ TP. HCM

ngày 15 tháng 8 năm 2015

Thành phần Hội đồng đánh giá Luận văn Thạc sĩ gồm:

(Ghi rõ họ, tên, học hàm, học vị của Hội đồng chấm bảo vệ Luận văn Thạc sĩ)

TT Họ và tên Chức danh Hội đồng

1 TS. Lưu Thanh Tâm Chủ tịch

2 TS. Nguyễn Đình LuậN Phản biện 1

3 TS. Nguyễn Tấn Phước Phản biện 2

4 PGS.TS. Lê Thị Mận Ủy viên

5 TS. Phan Mỹ Hạnh Ủy viên, Thư ký

Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận sau khi Luận văn đã được

sửa chữa (nếu có).

Chủ tịch Hội đồng đánh giá LV

TRƯỜNG ĐH CÔNG NGHỆ TP. HCM CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

PHÒNG QLKH – ĐTSĐH

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

TP. HCM, ngày..… tháng….. năm 2015

NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ

Họ tên học viên

: Nguyễn Thị Hoàng Lan Giới tính : Nữ

Ngày, tháng, năm sinh : 10/9/1984

Nơi sinh : Bến Tre

MSHV : 1441820101

Chuyên ngành

: Quản trị Kinh doanh

I- Tên đề tài:

Nghiên cứu hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Khoa học & Công nghệ.

II- Nhiệm vụ và nội dung:

Mục tiêu: Đánh giá thực trạng hoạt động khoa học công nghệ của các doanh

nghiệp Khoa học công nghệ. Đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả

hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp.

Nội dung:

Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hiệu quả hoạt động khoa học công nghệ.

Thực trạng hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp khoa học

công nghệ trên địa bàn Tp.HCM.

Kết luận.

III- Ngày giao nhiệm vụ: ……………………

IV- Ngày hoàn thành nhiệm vụ: 09/7/2015

V- Cán bộ hướng dẫn: PGS.TS. Phan Đình Nguyên

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

KHOA QUẢN LÝ CHUYÊN NGÀNH

(Họ tên và chữ ký)

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố tron g bất kỳ

công trình nào khác.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn

gốc.

Học viên thực hiện Luận văn

(Ký và ghi rõ họ tên)

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian học tập tại chuyên ngành Quản Trị Kinh doanh, với kiến thức

được truyền dạy của quý thầy/cô là nền tảng để tôi hoàn thiện đề tài này.

Trong quá trình thực hiện đề tài tôi nhận được sự giúp đỡ và hướng dẫn rất

nhiệt tình của quý thầy/cô. Xin cám ơn các anh, chị, em, các doanh nghiệp đã cung

cấp số liệu và tạo điều kiện cho tôi thu thập các thông tin cần thiết phục vụ cho đề

tài. Đặc biệt tôi xin chân thành cám ơn PGS.TS. Phan Đình Nguyên đã trực tiếp

hướng dẫn tôi hoàn thiện đề tài này.

Tôi xin chân thành cám ơn Trường Đại học Công nghệ TP.HCM, Phòng Quản

lý Khoa học – Đào tạo sau Đại học và tập thể giáo viên đã đi cùng tôi trong suốt

khoảng thời gian học cao học đã giúp tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 8 năm 2015

Người thực hiện

iii

TÓM TẮT

doanh nghiệp Khoa học & Công nghệ trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”

Luận văn “Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của

được thực hiện từ tháng 01/2015 đến tháng 06/2015. Mục tiêu nghiên cứu của luận

văn Đánh giá thực trạng hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp khoa

học công nghệ. Từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động

khoa học công nghệ cho các doanh nghiệp.

Các số liệu thứ cấp sử dụng trong đề tài này được thu thập qua 3 năm (2012 -

2014), và số liệu sơ cấp được thu thập từ 17 doanh nghiệp hoạt động khoa học công

nghệ trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh.

Kết quả nghiên cứu hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp KHCN tại TP.

Hồ Chí Minh cho thấy:

Tiêu chí hiệu quả kỹ thuật của các DN KHCN tại TP. Hồ Chí Minh đạt được

mức điểm khá so với chuẩn đưa ra. Trong đó tiêu chí “áp dụng vào thực tế” chưa được đánh giá cao, nó chỉ đạt 75% so với mức điểm chuẩn. Có thể nói tiêu chí này

là tiêu chí khá quan trọng bởi đạt tiêu chí này thì khả năng thương mại hóa sản phẩm sẽ cao hơn. Chính vì tiêu chí này thấp nên kéo theo tiêu chí “thương mại hóa”

cũng chỉ đạt 80% so với mức điểm chuẩn. Bên cạnh đó thì tiêu chí “Sánh kiến, bảng

quyền sở hữu” và “thí điểm nhân rộng” có mức điểm khá cao. Tiêu chí hiệu quả về

mặt thông tin cũng là m ột trong những tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động KHCN

của doanh nghiệp. Kết quả đánh giá cho thấy, so với mức điểm chuẩn thì hiệu quả

về mặt thông tin của các DN KHCN trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đạt 75,17% so

với tổng điểm chuẩn. Điều đó cho thấy tiêu chí hiệu quả về mặt thông tin của các

DN KHCN trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh chỉ dừng lại ở mức khá. Tiêu chí hiệu quả

kinh tế các doanh nghiệp hoạt động KHCN tại TP. Hồ Chí Minh có mức điểm trung

bình chung đạt 81,67% so với điểm chuẩn về tiêu chí hiệu quả kinh tế. Điều đó

chứng tỏ đối với chỉ tiêu này các DN KHCN đạt được ở mức tương đối khá. Tiêu

chí hiệu quả xã hội thì kết quả cho thấy các DN KHCN tại TP. Hồ Chí Minh chỉ đạt

77,65% so với điểm chuẩn. Điều đó chứng tỏ hầu hết các công trình NCKH cho ra các sản phẩm phần lớn phục vụ cho các hoạt động kinh tế và mục đích thương mại

hóa cao. Ít công trình nghiên cứu với mục đích phục vụ cho các mặt xã hội. Đặc biệt

đối với tiêu chí sả n phẩm KHCN tham gia đổi mới chính sách của đơn vị thấp nhất

(66,67%); tham gia bảo vệ môi trường so với chuẩn là thấp nhất (70% so với

chuẩn); đổi mới quản lý của đơn vị cũng rất thấp (73.33% so với chuẩn). Trong khi

đó sản phẩm KHCN có mục đích đổi mới quản lý, sản xuất kinh doanh lại đạt tỷ lệ

so với chuẩn cao (93,33%); sản phẩm KHCN tham gia phát triển kinh tế địa phương

đạt 85% so với chuẩn.

Về nguồn lực của các DN KHCN cho thấy, nhìn chung đối với một doanh

nghiệp hoạt đông trong lĩnh vực KHCN nhưng tỷ lệ những người có học vị cao rất

thấp. Cụ thể, số lượng giáo sư/tiến sĩ khoa học rất thấp, chỉ chiếm 0,23% tổng lượng

người được đào tạo chuyên môn tại các doanh nghiệp KHCN. Đây là một con số

quá thấp về nguồn lực khoa học trình độ cao so với chức năng nhiệm vụ khoa học

của DN KHCN. Tương tự như vậy thì học hàm phó giáo sư và tiến sĩ cũng không

nhiều, chỉ chiếm lần lượt là 0,47% và 0,7% trong tổng nguồn lực đào tạo chuyên

nghiệp. Trình độ thạc sĩ cũng chiếm tỷ lệ cải thiện hơn nhưng không đạt tỷ lệ khiêm

tốn, 15,81% so với tổng nguồn lực được đào tạo chuyên nghiệp. Phần lớn trình độ

nhân lực của các DN này là đại học (chiếm 50,93%) và cao đẳng (chiếm 22,79%).

Điều đó chứng tỏ, trình độ nhân lực khoa học công nghệ hay nói cách khác là nguồn

lực khoa học công nghệ của các DN KHCN rất hạn chế.

Dựa vào các kết quả phân tích, đề tài đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu

quả hoạt động của các doanh nghiệp hoạt động khoa học công nghệ trong thời gian

tới.

ABSTRACT

Thesis “Some measures to improve performance o business of Scientific &

Technology in area of Ho Chi Minh” was worked on from January 2015 to June

2016. Research target of the thesis is to assess the situation of scientific and

technological operation of scientific and technological enterprises. From this, some

measures are proposed in order to improve the efficiency of scientific and

technological operation for enterprises.

Secondary data used in this thesis is collected in 3 years (2012 - 2014), and

primary data is collected from 17 operating scientific and technological enterprises

in the area of Ho Chi Minh City.

Researching results of operation of scientific and technological enterprises in

Ho Chi Minh City show that:

Criteria of technical efficiency of scientific and technological enterprises in

Ho Chi Minh City are well fulfilled compared with set standards. In which the

criterion of “practical application” is not highly appreciated, only reaching 75%

compared with standard points. It can be said that this is a quite important criterion,

because fulfilling this criterion, the possibility of product marketing will be higher.

It is the low result of this criterion, criterion of “marketing” is only equal to 80%

compared with standard points. Besides, the criterion of “innovation, intellectual

property” and “expanding experiment” gained quite high point. Criterion of

information efficiency is also one among criteria to assess scientific and

technological operation efficiency of the enterprise. Assessing results show that

compared with standard point, information efficiency of scientific and technological

enterprises in the area of Ho Chi Minh City is 75.17% among total standard points.

This shows that the efficiency in terms of information of scientific and

technological enterprises in the area of Ho Chi Minh City is just at good level.

Criterion of economic efficiency of scientific and technological enterprises in Ho

Chi Minh City has the average point of 81.67% compared with standard points of

economic efficiency criteria. This proves that for this criterion, scientific and

technological enterprises gain a good result. For criterion of social efficiency,

scientific and technological enterprises in Ho Chi Minh City can only get 77.65%

compared with standard points. This shows a fact that most of scientific and

technological works generate products for the purpose of economic and highly

commercial activities. There are few researching works targeting at social issues.

Specially for the criterion of scientific and technological products taking part in the

policy innovation of the unit get lowest point (66.67%); taking part in

environmental protection is lowest (70% compared with standard); unit

management innovation is very low (73.33% compared with standard). Meanwhile

scientific and technological products aiming at innovation of business and

manufacturing management gains a high proportion compared with standard

(93,33%); Scientific and technological products taking part in the local economic

development gains 85% compared with standard.

Regarding resources of scientific and technological enterprises, generally,

despite being enterprises operated in scientific and technological field, the

proportion of employees with high qualification is very low. Specifically, the

number of professors/ doctors of science is very low, accounting for only 0.23%

total number of people who are professionally trained in scientific and technological

enterprises. This is a too low number regarding human resources of high

qualification as compared with scientific functions and mission of scientific and

technological enterprises. Similarly, the rank of associate professors and doctors is

not numerous, accounting for only 0.47% and 0.7% respectively in total

professional trained human resources. The proportion of master qualification is

slightly higher but not reaching the modest rate of 15.81% compared with total

professional trained human resources. Most of personnel's qualifications of these

enterprises are higher education (accounting for 50.93%) and college education

(accounting for 22.79%). This proves the fact that qualification of scientific and

technological human resources or in other word, the scientific and technological

resources of scientific and technological enterprises are extremely limited.

Basing on analyzing results, thesis proposes some measures in order to

improve the operation efficiency of scientific and technological enterprises in

coming time.

vii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................................ii

TÓM TẮT............................................................................................................................iii

ABSTRACT ................................................................................................................................................................v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...........................................................................xi

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................xii

MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1

1. Đặt vấn đề ...............................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................3

2.1. Mục tiêu chung .....................................................................................................3 2.2. Mục tiêu cụ thể .....................................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................3 3.1. Đối tượng nghiên cứu ...........................................................................................3 3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................3

4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................3

4.1. Phương pháp thống kê..........................................................................................4

4.2. Phương pháp so sánh............................................................................................4

4.3. Phương pháp thu thập thông tin ...........................................................................4

5. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU ....................................................4

CHƯƠNG 1. HỆ THỐNG HÓA CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG

KHOA HỌC CÔNG NGHỆ .......................................................................................7

1.1. Khái niệm khoa học công nghệ .........................................................................7

1.1.1. Khái niệm khoa học ..........................................................................................7

1.1.2. Khái niệm công nghệ .....................................................................................7

1.1.3. Khái niệm khoa học công nghệ .....................................................................7

1.1.4. Khái niệm doanh nghiệp KH&CN và điều kiện cấp giấy chứng nhận doanh

nghiệp KH&CN ...........................................................................................................7 1.2. Hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học ....................................................11

1.2.1. Khái niệm hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học................................11 1.2.2. Mục đích đánh giá hiệu quả nghiên cứu khoa học .........................................12

viii

1.2.3. Phân loại hiệu quả nghiên cứu kh oa học và các tiêu chí đánh giá ................12

1.3. Vai trò của khoa học công nghệ đối với nền kinh tế ......................................16

1.4. Các nhân tố tác động đến sự phát triển khoa học công nghệ .............................20

1.5. Thực trạng hoạt động khoa học công nghệ tại Việt Nam trong những năm gần

đây .............................................................................................................................21

1.6. Kinh nghiệm của một số nước về phát triển khoa học công nghệ ..................26

1.6.1. Đánh giá các công trình nghiên cứu của Hà Lan ...........................................26

1.6.1.1. Chất lượng khoa học ....................................................................................27 1.6.1.2. Tính phù hợp của nghiên cứu .......................................................................27

1.6.1.3. Khả năng phát triển .....................................................................................28

1.6.2. Kinh nghiệm đánh giá của Hoa Kỳ .................................................................28

1.6.3. Kinh nghiệm đánh giá của CHLB Đức ...........................................................29

1.6.3.1. Đánh giá của nhóm Danh sách Xanh của CHLB Đức ................................29

1.6.3.2. Đánh giá của hiệp hội Fraunhofer ở Đức ...................................................30

1.6.4. Kinh nghiệm nghiên cứu đánh giá của Thụy Điển..........................................32

1.6.5. Các tiêu chí đánh giá nghiên cứu ở Nhật Bản ................................................34

1.6.6. Đánh giá nghiên cứu đại học tại Thái Lan .....................................................34

1.6.7. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .................................................................36

1.7. Hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học .......................................................38 1.7.1. Khái niệm hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học ...................................38

1.7.2. Mục đích đánh giá hiệu quả nghiên cứu khoa học .........................................39

1.7.3. Quan điểm đánh giá hiệu quả .........................................................................39

1.7.4. Phân loại hiệu quả nghiên cứu khoa học và các tiêu chí đánh giá ..................39

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC CÔNG NGHỆ CỦA

CÁC DOANH NGHIỆP KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH

PHỐ HỒ CHÍ MINH ................................................................................................44

2.1. Tổng quan về Tp. Hồ Chí Minh .........................................................................44

2.1.1. Giới thiệu về TP. Hồ Chí Minh .......................................................................44

2.1.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................44

2.1.1.2. Tài nguyên thiên nhiên.................................................................................46

2.1.1.3. Tiềm năng kinh tế .........................................................................................46

2.1.2. Tình hình kinh tế xã hội TP. Hồ Chí Minh .....................................................48

2.2. Đánh giá tổng quan hoạt động khoa học công nghệ TP. Hồ Chí Minh năm 201449

2.3. Thực trạng hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp khoa học công

nghệ Tp. Hồ Chí Minh ..............................................................................................53

2.3.1. Giới thiệu về các doanh nghiệp khoa học công nghệ .....................................53

2.3.2. Lĩnh vực hoạt động các doanh nghiệp khoa học công nghệ ...........................60

2.3.3. Kinh phí và nguồn thu của các doanh nghiệp khoa học công nghệ ..............60

2.3.4. Tổng hợp các bài b áo được đăng trên tạp chí trong nước .............................61 2.3.5. Đánh giá kết quả và hiệu quả hoạt động KHCN của các doanh nghiệp hoạt

động khoa học công nghệ..........................................................................................63

2.3.5.1. Đánh giá kết quả về mặt kỹ thuật công nghệ ...............................................63

2.3.5.2. Hiệu quả kỹ thuật từ nghiên cứu KHCN của các DN KHCN trên địa bàn

TP. Hồ Chí Minh .......................................................................................................66

2.3.5.2. Đánh giá hiệu quả về mặt thông tin .............................................................67

2.3.5.3. Đánh giá hiệu quả về mặt về kinh tế ............................................................68

2.3.5.4. Đánh giá hiệu quả về mặt xã hội .................................................................69

2.3.5.5. Đánh giá hiệu quả về mặt đào tạo ...............................................................70

2.3.6. Đánh giá nguồn lực khoa học công nghệ ........................................................70

2.3.6. Đánh giá kết quả hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp ......71

2.3.6.1. Những mặt đạt được .....................................................................................71

2.3.6.2. Những mặt còn hạn chế ................................................................................71

2.4. Phân tích yếu tố môi trường ảnh hưởng đến hoạt động khoa học công nghệ của

các doanh nghiệp khoa học công nghệ TP. Hồ Chí Minh.........................................72 2.4.1. Phân tích môi trường bên ngoài .....................................................................72

2.4.1.1. Các yếu tố thuộc về kinh tế ..........................................................................72

2.4.1.2. Các yếu tố thuộc về chính trị, pháp luật ......................................................75

2.4.1.3. Yếu tố văn hóa xã hội ...................................................................................77

2.4.1.4. Yếu tố công nghệ ..........................................................................................79

2.4.2. Phân tích môi trường bên trong ......................................................................81

2.4.2.1. Đối thủ cạnh tranh .......................................................................................81

2.4.2.2. Khách hàng ..................................................................................................82

2.4.2.3. Nhà cung ứng ...............................................................................................84

2.4.2.4. Đối thủ tiềm ẩn .............................................................................................84

2.4.2.5. Sản phẩm thay thế ........................................................................................85

2.4.3. Yếu tố thuộc môi trường bên trong .................................................................86

2.4.3.1. Chiến lược phát triển ...................................................................................86

2.4.3.2. Nguồn nhân lực ............................................................................................86

2.4.3.3. Năng lực về tài chính ...................................................................................87

2.4.3.4. Năng lực sản xuất.........................................................................................88 2.4.3.5. Hoạt động marketing và bán hàng ...............................................................88

2.4.4. Ma trận SWOT về các nhân tố môi trường ảnh hưởng đến hoạt động của các

doanh nghiệp khoa học công nghệ TP. Hồ Chí Minh ...............................................89

2.4.4.1. Điểm mạnh ...................................................................................................89

2.4.4.2. Điểm yếu.......................................................................................................89

2.4.4.3. Cơ hội ...........................................................................................................89

2.4.4.4. Thách thức....................................................................................................90

2.5. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khoa học công nghệ của

các doanh nghiệp khoa học công nghệ TP. Hồ Chí Minh.........................................92

2.5.1. Giải pháp về nhân lực .....................................................................................92

2.5.2. Giải pháp về đào tạo .......................................................................................93

2.5.3. Giải pháp về thị trường và thương mại hóa sản phẩm ...................................93

2.5.4. Giải pháp khác ................................................................................................94 CHƯƠNG 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................96

3.1. Kết luận ..............................................................................................................96

3.2. Kiến nghị ............................................................................................................97

3.2.1. Đối với doanh nghiệp hoạt động KHCN.........................................................97

3.2.2.Đối với nhà nước ..............................................................................................98

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................100

PHỤ LỤC ................................................................................................................104

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

TP : Thành phố

DN : Doanh nghiệp

KHCN : Khoa học công nghệ

CHLB : Cộng hòa liên ban

NN&PTNN : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

HĐBT : Hội đồng bộ trưởng

NĐ-CP : Nghị định – chính phủ

QĐ-TTg : Quyết định- thủ tướng

R&D : Nghiên cứu và phát triển

KHXH&NV : Khoa học xã hội và nhân văn

HQKT : Hiệu quả kinh tế

CNC : Công nghệ cao

GDP : Gross domestic product

FDI : Foreign Direct Investment

xii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Tổng quan tình hình kinh tế xã hội năm 2014 của Tp. Hồ Chí Minh ......48

Bảng 2.2. Giới thiệu về các doanh nghiệp khoa học công nghệ ...............................54

Bảng 2.3. Lĩnh vực hoạt động của các doanh nghiệp khoa học công nghệ ..............60

Bảng 2.4. Kinh phí và nguồn thu của các doanh nghiệp hoạt động khoa học công

nghệ ...........................................................................................................................60 Bảng 2.5 Thống kê các bài báo và hội th ảo năm 2014 .............................................61

Bảng 2.6. Đánh giá kết quả kỹ thuật công nghệ từ nghiên cứu khoa học .................63 Bảng 2.7. Đánh giá hiệu quả về tiêu chí hiệu quả kỹ thuật công nghệ từ nghiên cứu

khoa học của các DN KHCN trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh ...................................66

Bảng 2.8. Hiệu quả về mặt thông tin .........................................................................67

Bảng 2.9. Hiệu quả về mặt kinh tế ............................................................................68

Bảng 2.10 Hiệu quả về mặt xã hội ............................................................................69

Bảng 2.11. Hiệu quả về mặt đào tạo .........................................................................70

Bảng 2.12. Nguồn lực khoa học công nghệ ..............................................................70

Bảng 2.13. Chỉ tiêu tổng hợp kinh tế TP. Hồ Chí Minh năm 2013-2014.................73

Bảng 2.14. Ma trận SWOT của môi trường hoạt động các Dn KHCN ....................91

MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Khoa học và Công nghệ là một trong những động lực chính để thúc đẩy sự

phát triển của một đất nước. Hiện nay, nhiều quốc gia Châu Âu hay Mỹ, Nhật Bản,

Hàn Quốc, Thái Lan…rất quan tâm đến Công nghiệp sáng tạo (Creative Industries). Đóng góp của ngành Công nghệ sáng tạo có thể từ 7-15% GDP [22]. Tuy nhiên, hiện

lĩnh vực này ở nước ta còn rất nhiều khó khăn vì gần như chưa được nghiên cứu và

chưa có quy hoạch cụ thể. Trình độ khoa học & công nghệ của một nước là yếu tố

quyết định trình độ phát triển của nền kinh tế nước đó.

Ở Việt Nam trong những năm trở lại đây hoạt động khoa học công nghệ đã có

những chuyển biến theo hướng tích cực về nhận thức và hành động. Nếu như trước

đây hoạt động khoa học công nghệ chủ yếu diễn ra mạnh mẽ ở những đơn vị hành

chính nhà nước hoặc các viện, các trường đại học thì ngày nay các doanh nghiệp

cũng thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học, tuy nhiên số lượng không nhiều.

Kết quả của những chuyển biến tích cực đó là do quá trình nhận thức được vai trò

của sức mạnh tổng lực mà các thành phần kinh tế đóng góp vào việc phát triển

Khoa học công nghệ, trong đó có các doanh nghiệp. Điều đó được minh chứng

thông qua các thông tư, nghị định khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào hoạt

động Khoa học công nghệ bên cạnh các đơn vị truyền thống. Cụ thế như ngày 19

tháng 5 năm 2007, Chính phủ đã đưa ra nghị định 80/2007/NĐ-CP về việc cho phép

thành lập các doanh nghiệp khoa học và công nghệ. Và ngày 22/5/2012 Thủ tướng

chính phủ đã ra quyết định 529/QĐ-TTg “Phê duyệt chương trình hỗ trợ phát triển

doanh nghiệp khoa học công nghệ và tổ chức khoa học công nghệ công lập thực

hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm”. Bên cạnh đó có những thông tư hướng dẫn

nghị định sửa đổi bổ sung vào việc thành lập cũng như hỗ trợ các doanh nghiệp

khoa học công nghệ. Hơn nữa, trong thời gian qua cũng có nhiều đề tài nghiên cứu

liên quan đến hoạt động khoa học công nghệ như:

Nghiên cứu của Viện khoa học Thủy lợi Việt Nam ( Bộ NN&PTNN), “Xây

dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động khoa học và công nghệ lĩnh vực Thủy

Lợi”, chủ yếu tập trung xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động KHCN

thuộc lĩnh vực Thủy Lợi. Kết quả nghiên cứu đề tài đã đưa ra b ộ tiêu chí đánh giá

hiệu quả hoạt động KHCN gồm 05 nhóm tiêu chí gồm: Hiệu quả kỹ thuật công

nghệ, Hiệu quả thông tin, hiệu quả về kinh tế, Hiệu quả xã hội, Hiệu quả đào tạo.

Nghiên cứu của Nguyễn Kim Công chủ yếu đánh giá thực trạng hoạt động

của các đơn vị được thành lập theo Nghị định 35/HĐBT trực thuộc các Viện nghiên

cứu và triển khai ở Viện Khoa học và công nghệ Việt Nam. Kiến nghị một số giải

pháp nhằm nâng cao vai trò và hiệu quả hoạt động của các đơn vị được thành lập

theo Nghị định 35/HĐBT.

Nghiên cứu của Thái Văn Tào, 2010, tiến hành nghiên cứu thực trạng, nhu

cầu về hoạt động khoa học và công nghệ của doanh nghiệp Việt Nam nói chung và

thực trạng, nhu cầu tổng quan của doanh nghiệp tỉnh Vĩnh Long nói riêng. Đưa ra

những đề xuất, kiến nghị của các doanh nghiệp đối với Nhà nước. Phân tích thực trạng, nhu cầu hoạt động R&D của doanh nghiệp chế biến Vĩnh Long như: Trình

độ; nghiên cứu, triển khai và phát triển công nghệ; một số nguyên nhân hạn chế của

việc đầu tư vào KH&CN của các doanh nghiệp.

Nghiên cứu của Nguyễn Đình Sơn, 2010, ch ủ yếu nghiên cứu thực trạng và

đánh giá tác động của văn hóa doanh nghiệp tới phát triển nguồn nhân lực khoa học

công nghệ tại công ty đảm bảo hoạt động bay của Việt Nam. Kết quả nội dung này

đã đánh giá đư ợc những tác động tích cực, những tác động tạo động lực để phát

triển khoa học công nghệ và những tác động tiêu cực đến việc phát triển nhân lực

khoa học công nghệ của văn hóa doanh nghiệp.

Bên cạnh các đề tài đã công bố thì các chính sách, nghị định của chính phủ

cũng được ban hành nhằm hỗ trợ và khuyến khích các hoạt động nghiên cứu khoa

học tại các doanh nghiệp cũng được triển khai trong thời gian qua.

Ngoài ra, các nghiên cứu của nước ngoài như Barbara Bigliardi và cộng sự

(2013) nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp KHCN thuộc trường

đại học ở Italy. Mục đích của nghiên cứu này có hai phần là hệ thống hóa cơ sở lý

luận về khoa học công nghệ; thứ hai trên cơ sở lý luận được xây dựng nghiên cứu

đã tiến hành đánh giá hiệu quả hoạt động của công ty thông qua kỹ thuật Delphi.

Hoặc nghiên cứu của Lan Fu (2013) nghiên cứu về hiệu quả hoạt động của

các doanh nghiệp KHCN của Trung Quốc, nghiên cứu này sử dụng các chỉ tiêu tài

chính để đánh giá hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp KHCN như tỷ suất lợi

nhuận trên vốn chủ sở hữu, tỷ suất lợi nhuận trên vốn, vòng quay của vốn, tốc độ

tăng trưởng doanh thu…

Tuy nhiên từ đó đến nay chưa có một đánh giá cụ thể nào về đóng góp của các

doanh nghiệp khoa học công nghệ đối với phát triển kinh tế xã hội nói chung và

đóng góp vào phát triển khoa học công nghệ nước nhà nói riêng. Với những trăn trở

đó mà tôi chọn đề tài “Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của

doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” làm

đề tài luận văn thạc sĩ của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu chung

Đánh giá thực trạng hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp

khoa học công nghệ, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt

động khoa học công nghệ cho các doanh nghiệp.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Đánh giá thực trạng hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp

Khoa học công nghệ

- Đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khoa học công

nghệ của các doanh nghiệp

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp khoa học công nghệ

3.2. Phạm vi nghiên cứu

17 doanh nghiệp khoa học công nghệ hoạt động trên địa bàn TP. Hồ Chí

Minh từ năm 2012-2014.

4. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính để giải quyết các vấn đề

nghiên cứu. Vì vậy các phương pháp phụ trợ phục vụ cho phương pháp nghiên cứu

định tính bao gồm phân tích thống kê, phương pháp so sánh, sưu tầm và thu thập

thông tin từ thực tế, lấy các sự kiện thực tế làm cơ sở và căn cứ khoa học để phân

tích…

4.1. Phương pháp thống kê

Phương pháp thống kê được sử dụng chủ yếu trong chương 2 của đề tài

nhằm đánh giá thực trạng hoạt động khoa học công nghệ của các doanh nghiệp qua

các năm, bên cạnh đó phương pháp này cũng được sử dụng để đánh giá thực trạng

nhân lực tham gia hoạt động khoa học theo giới tính, độ tuổi, số năm công tác cũng

như cơ cấu các chuyên ngành tham gia nghiên cứu.

4.2. Phương pháp so sánh

Phương pháp so sánh cũng được sử dụng chủ yếu ở chương 2 trong các mục

đánh giá tình hình biến động các hoạt động khoa học công nghệ ở các lĩnh vực khác

nhau qua các năm, so sánh nhân lực theo các tiêu chí giới tính, độ tuổi, số năm công

tác...

4.3. Phương pháp thu thập thông tin

Phương pháp này được sử dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu luận

văn từ phần mở đầu đến phần kết luận. Thông qua phương pháp này luận văn có thể

thu thập được các số liệu để minh chứng cho thực trạng đang diễn ra hoặc vấn đề đã

được giải quyết hiệu quả để rút ra bài học kinh nghiệm cho thực trạng hoạt động

nghiên cứu khoa học công nghệ của các doanh nghiệp khoa học công nghệ.

5. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU

1.Viện khoa học Thủy lợi Việt Nam ( Bộ NN&PTNN), “Xây dựng bộ tiêu

chí đánh giá hiệu quả hoạt động khoa học và công nghệ lĩnh vực Thủy Lợi”, Hà

Nội, 2013.

Trong bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động khoa học và công nghệ này

đã đưa ra bộ tiêu chí đánh giá bao gồm:

- Hiệu quả kỹ thuật công nghệ (tối đa 120 điểm)

- Hiệu quả thông tin (tối đa 145 điểm)

- Hiệu quả về kinh tế (tối đa 60 điểm)

- Hiệu quả xã hội (tối đa 85 điểm)

- Hiệu quả đào tạo (tối đa 90 điểm)

Đây là căn cứ quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động khoa học công

nghệ trong lĩnh vực thủy lợi.

2.Nguyễn Kim Công, 2010, Luận văn thạc sĩ “Đánh giá hoạt động của các

tổ chức khoa học và công nghệ thành lập theo nghị định 35/HĐBT trong các viện

nghiên cứu và triển khai” Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn.

Luận văn đã tiến hành hệ thống hóa cơ sở lý luận của đề tài hoạt động của

các tổ chức khoa học và công nghệ thành lập theo Nghị định 35/HĐBT trong các

Viện nghiên cứu và triển khai. Nghiên cứu, đánh giá thực trạng hoạt động của các

đơn vị được thành lập theo Nghị định 35/HĐBT trực thuộc các Viện nghiên cứu và

triển khai ở Viện Khoa học và công nghệ Việt Nam. Kiến nghị một số giải pháp

nhằm nâng cao vai trò và hiệu quả hoạt động của các đơn vị được thành lập theo

Nghị định 35/HĐBT.

3. Thái Văn Tào, 2010, Giải pháp đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu và triển

khai trong các doanh nghiệp chế biến tại tỉnh Vĩnh Long, luận văn Thạc sĩ Trường

Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn.

Công trình nghiên cứu đã trình bày cơ sở lý luận về khái niệm biên, phân loại nghiên cứu và triển khai (R&D), cũng như trình bày h ệ thống đổi mới quốc gia.

Nghiên cứu thực trạng, nhu cầu về hoạt động khoa học và công nghệ của doanh

nghiệp Việt Nam nói chung và thực trạng, nhu cầu tổng quan của doanh nghiệp tỉnh

Vĩnh Long nói riêng. Đưa ra nh ững đề xuất, kiến nghị của các doanh nghiệp đối với

Nhà nước. Phân tích thực trạng, nhu cầu hoạt động R&D của doanh nghiệp chế biến

Vĩnh Long như: Trình đ ộ; nghiên cứu, triển khai và phát triển công nghệ; một số

nguyên nhân hạn chế của việc đầu tư vào KH&CN của các doanh nghiệp. Đề xuất

giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu và triển khai trong các doanh

nghiệp chế biết tại tỉnh Vĩnh Long: Hoàn thiện cơ chế hỗ trợ đổi mới hệ thống công nghệ tại doanh nghiệp thuộc tầm vĩ mô; Hoàn thiện cơ chế hỗ trợ đổi mới hệ thống

công nghệ tại doanh nghiệp thuộc tỉnh Vĩnh Long; Những cơ chế và giải pháp thực

hiện khuyến nghị ban hành, nhằm đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu, triển khai và đổi

mới công nghệ đối với doanh nghiệp chế biến tỉnh Vĩnh Long.

4.Nguyễn Đình Sơn, 2010, Tác động của văn hóa doanh nghiệp tới việc phát

triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ, Luận văn thạc sĩ trư ờng Trường Đại

học KHXH&NV.

Công trình nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận liên quan đến phát triển

nguồn nhân lực khoa học công nghệ, văn hóa doanh nghiệp, tác động của văn hóa

doanh nghiệp đến phát triển nguồn nhân lực khoa học công nghệ. Bên cạnh đó nội

dung nghiên cứu quan trọng của công trình là đã nghiên cứu được thực trạng và

đánh giá tác động của văn hóa doanh nghiệp tới phát triển nguồn nhân lực khoa học

công nghệ tại công ty đảm bảo hoạt động bay của Việt Nam. Kết quả nội dung này

đã đánh giá đư ợc những tác động tích cực, những tác động tạo động lực để phát

triển khoa học công nghệ và những tác động tiêu cực đến việc phát triển nhân lực

khoa học công nghệ của văn hóa doanh nghiệp.

Nhận xét: Các công trình nghiên cứu trước là những công trình nghiên cứu

có liên quan một khía cạnh nào đó của đề tài. Qua việc tìm hiểu những công trình

nghiên cứu trước cho thấy hầu hết các phương pháp nghiên cứu được ứng dụng vào

các công trình là nghiên cứu định tính nhằm giải quyết các vấn đề nghiên cứu. Như

công trình nghiên cứu Nguyễn Kim Công chỉ dừng lại ở việc đánh giá hoạt động

của các doanh nghiệp Khoa học Công nghệ. Công trình nghiên cứu của Thái Văn

Tào đã đánh giá được thực trạng nghiên cứu khoa học của các doanh nghiệp tỉnh

Vĩnh Long thông qua các tiêu chí như trình độ; nghiên cứu, triển khai và phát triển

công nghệ; một số nguyên nhân hạn chế của việc đầu tư vào KH&CN của các

doanh nghiệp. Còn nghiên cứu của Nguyễn Đình Sơn đánh giá được tác động của

văn hóa doanh nghiệp đến hoạt động nghiên cứu khoa học trong doanh nghiệp. Bên

cạnh đó Công trình nghiên cứu của Viện khoa học Thủy lợi Việt Nam chỉ dừng lại ở

việc xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động khoa học công nghệ. Với bộ

tiêu chí này cũng là cơ sở để luận văn vận dụng các bộ tiêu chí đó vào đánh giá hiệu

quả hoạt động của các doanh nghiệp Khoa học công nghệ.

CHƯƠNG 1. HỆ THỐNG HÓA CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT

ĐỘNG KHOA HỌC CÔNG NGHỆ

1.1. Khái niệm khoa học công nghệ

1.1.1. Khái niệm khoa học

Khoa học là lĩnh vực hoạt động nghiên cứu nhằm mục đích sản xuất ra

những tri thức mới về tự nhiên, xã hội, tư duy và bao gồm tất cả những điều kiện,

những yếu tố của sự sản xuất này: nhà khoa học, cơ quan khoa học, phương pháp,

thông tin khoa học.

Một khái niệm khác về khoa học đó là hệ thống tri thức về các hiện tượng, sự

vật, quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy.

1.1.2. Khái niệm công nghệ

Công nghệ là môn khoa học ứng dụng nhừm vận dụng các quy luật tự nhiên

và các nguyên lý khoa học, đáp ứng các nhu cầu vật chất và tinh thần của con

người.

Một khái niệm khác về công nghệ là phương tiện kỹ thuật, là sự thể hiện vật

chất hóa các tri thức ứng dụng khoa học.

Hoặc có khái niệm khác nữa về công nghệ đó là tập hợp các cách thức, các

phương pháp dựa trên cơ sở khoa học và được sử dụng vào sản xuất trong các

ngành sản xuất khác nhau để tạo ra những sản phẩm vật chất và dịch vụ

Hoặc khái niệm công nghệ còn được hiểu là tập hợp các phương pháp, quy

trình, kỹ năng, bí quyết, công cụ, phương tiện dùng để biến đổi các nguồn lực thành

sản phẩm.

1.1.3. Khái niệm khoa học công nghệ

Theo UNESCO, hoạt động khoa học và công nghệ được định nghĩa là: các

hoạt động có hệ thống liên quan chặt chẽ với việc sản xuất, nâng cao, truyền bá và

ứng dụng các tri thức khoa học kỹ thuật trong mọi lĩnh vực của khoa học và công

nghệ, là các khoa học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ, các khoa học ý học và nông

nghiệp, cũng như các khoa h ọc xã hội và nhân văn.

1.1.4. Khái niệm doanh nghiệp KH&CN và điều kiện cấp giấy chứng nhận doanh

nghiệp KH&CN

Doanh nghiệp KH&CN xuất hiện trên thế giới từ khoảng giữa thế kỷ XX,

xuất phát từ mô hình spin-off (doanh nghiệp khởi nguồn) và start-up (doanh nghiệp

khởi nghiệp) được hình thành ở các nước công nghiệp phát triển. Spin – off được

khởi nguồn từ Trường đại học (tách ra hoạt động độc lập từ các Trường đạ i học), do

các cá nhân tạo ra các tài sản KH&CN tham gia vào quá trình quản lý của doanh nghiệp. Start – up chỉ sự khởi nghiệp của một doanh nghiệp mới hình thành trên nền tảng kết quả KH&CN[31],[33]. Mặc dù có sự khác nhau giữa spin -off và start-up, nhưng giữa chúng đều có đặc điểm chung là: (1) Khởi đầu một doanh nghiệp mới

dựa trên kết quả KH&CN; (2) Doanh nghiệp có khả năng thực hiện đổi mới và thương mại hóa các kết quả KH&CN để sản xuất các loại sản phẩm mà người tiêu

dùng có nhu cầu.

Để khuyến khích các spin –off, start-up phát triển, chính phủ các quốc gia

trên thế giới đều có những chính sách hỗ trợ phát triển, như khuyến khích thành lập

các Vườn ươm công nghệ, các trung tâm chuyển giao công nghệ, văn phòng cấp phép sử dụng quyền sở hữu trí tuệ, thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đầu tư

thiên thần (angel fund) – quỹ đầu tư cá nhân,…. [31],[32],[33] để hỗ trợ các doanh

nghiệp KH&CN hình thành và phát triển. Theo số liệu của Hiệp hội các trường đại

học quản lý công nghệ Mỹ (AUTM), trong giai đoạn 1980-2000, Mỹ có 3.376

doanh nghiệp KH&CN (spin offs) tại các trường đại học. Tốc độ gia tăng ngày càng

mạnh mẽ trong những năm gần đây. Tại Anh, có 1.307 doanh nghiệp KH&CN tại

các trường đại học trong năm 2007, với sự bổ sung 219 doanh nghiệp KH&CN từ

163 trường đại học trong năm 2008. Tốc độ tăng hàng năm khoảng 70 doanh nghiệp

KH&CN từ 102 trường đại học tại Vương quốc Anh [35].

Tại Việt Nam, thuật ngữ doanh nghiệp KH&CN được đề cập lần đầu tiên vào

năm 1980, trong kết luận của Hội nghị lần thứ VI Ban chấp hành Trung ương Đảng

khóa IX: “Từng bước chuyển các tổ chức KH&CN thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ sang cơ chế tự trang trải kinh phí, hoạt động theo

cơ chế doanh nghiệp” [1]. Nhiệm vụ trên được cụ thể hóa trong Nghị định số 115

[8] quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập: “Các

tổ chức KH&CN có thể lựa chọn hình thức chuyển đổi thành doanh nghiệp

KH&CN” (Điều 4, Nghị định 115 [8]). Chính phủ ban hành Nghị định số 80 [9] và

Nghị định số 96[26], trong đó có điều khoản nêu rõ khái niệm doanh nghiệp

KH&CN: “Doanh nghiệp KH&CN là doanh nghiệp do tổ chức, cá nhân Việt Nam;

tổ chức, cá nhân nước ngoài có quyền sở hữu hoặc sử dụng hợp pháp các kết quả

nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ (R&D) thành lập, tổ chức quản lý và hoạt động theo quy định của Luật Doanh nghiệp và Luật KH&CN. Hoạt động chính

của doanh nghiệp là thực hiện sản xuất, kinh doanh các loại sản phẩm hàng hóa

hình thành từ kết quả R&D do doanh nghiệp được quyền sở hữu hoặc sử dụng hợp

pháp; thực hiện các nhiệm vụ KH&CN. Doanh nghiệp KH&CN thực hiện sản xuất,

kinh doanh và thực hiện các dịch vụ khác theo quy định của pháp luật” (Điều 1.2,

Điều 2, Nghị định 80[9]; Điều 2, Nghị định 96 [26]). Năm 2013, quy định về doanh

nghiệp KH&CN được đề cập trong văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý cao hơn, đó là Luật KH&CN[21]. Tuy nhiên, hiện nay Luật KH&CN[21] chưa thể áp dụng toàn diện vì còn thiếu văn bản hướng dẫn thi hành. Điều kiện để được công

nhận là doanh nghiệp KH&CN được quy đ ịnh cụ thể tại Thông tư 17[4]: “Đối tượng thành lập doanh nghiệp KH&CN hoàn thành việc ươm tạo và làm chủ công

nghệ từ kết quả KH&CN được sở hữu, sử dụng hợp pháp hoặc sở hữu hợp pháp

công nghệ để trực tiếp sản xuất thuộc các lĩnh vực: (1) công nghệ thông tin – truyền

thông, đặc biệt là công nghệ phần mềm tin học; (2) công nghệ sinh học, đặc biệt là

công nghệ sinh học phục vụ nông nghiệp, thủy sản, y tế; (3) công nghệ tự động hóa;

(4) công nghệ vật liệu mới, đặc biệt là công nghệ nano; (5) công nghệ bảo vệ môi

trường; (6) công nghệ năng lượng mới; (7) công nghệ vũ trụ và một số công nghệ

khác do Bộ KH&CN quy định; chuyển giao công nghệ hoặc trực tiếp sản xuất trên

cơ sở công nghệ đã ươm tạo và làm chủ hay sở hữu hợp pháp công nghệ theo quy

định của pháp luật theo các lĩnh vực đã nói ở trên” (Điều 1.2, Thông tư 17) . Như

vậy quan điểm về doanh nghiệp KH&CN được quy định bởi pháp luật Việt Nam tương đối phù hợp quan điểm về doanh nghiệp KH&CN hiện nay trên thế giới. Sự

phù hợp được đánh giá mang tính chất “tương đối” vì cùng thống nhất ở điểm: (1) mô hình tổ chức đều phải là doanh nghiệp; (2) doanh nghiệp đó có khả năng thực

hiện đổi mới; (3) Sản xuất, kinh doanh dựa trên kết quả KH&CN. Tuy nhiên, quan

điểm của thế giới về doanh nghiệp KH&CN, là doanh nghiệp phải “thành lập mới

(khởi nguồn, khởi nghiệp)”, còn tại Việt Nam yếu tố này không được đề cập. Quan

điểm này là phù hợp với điều kiện và bối cảnh thực tế tại Việt Nam. Bởi việc hình

thành các doanh nghiệp mới từ kết quả KH&CN gặp rất nhiều rủi ro, đòi hỏi ngườ i

quản lý, điều hành doanh nghiệp vừa phải có kiến thức quản lý, kinh nghiệm thực tiễn điều hành doanh nghiệp, vừa phải có kiến thức khác liên quan đến quyền sở

hữu trí tuệ, kiến thức chuyên môn kỹ thuật để tiếp nhận và đưa công nghệ mới vào vận hành khai thác, mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp. Tại các nước tiên tiến

trên thế giới, có cả hệ thống trợ giúp ươm tạo công nghệ (vốn, kỹ thuật, quản lý,

thương mại,…) để hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp(start-up), khởi nguồn (spin-off)

phát triển. Trong khi đó, tại Việt Nam, các doanh nghiệp KH&CN hầu như đều đang đang tự xoay xở, phải dựa rất nhiều và tiềm lực của các doanh nghiệp thực tế đang hoạt động, để hỗ trợ tốt cho các kết quả KH&CN được ứng dụng vào thực

tiễn.

Trong thời điểm hiện nay, với các văn bản quy phạm pháp luật có giá trị áp

dụng hiện tại (Nghị định 80, 96; Thông tư 06, 17), chúng ta thấy rằng: phạm vi

“khái niệm doanh nghiệp KH&CN” rộng hơn “điều kiện thành lập doanh nghiệp

KH&CN”. Sự “rộng” hơn này liên quan đến thuật ngữ “kết quả KH&CN”. Điều

kiện cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN nêu tại điều 1.2, Thông tư 17 [4]

chỉ chấp nhận “kết quả KH&CN” của 7 lĩnh vực: (1) công nghệ thông tin – truyền

thông; (2) công nghệ sinh học; (3) công nghệ tự động hóa; (4) công nghệ vật liệu

mới; (5) công nghệ bảo vệ môi trường; (6) công nghệ năng lượng mới; (7) công

nghệ vũ trụ và một số công nghệ khác do Bộ KH&CN quy định. Như vậy, sự hạn

chế này đã tước đi cơ hội được cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN của các

tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp khác có “kết quả KH&CN” nằm ngoài 7 lĩnh vực

nêu trên. Chẳng hạn như tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, một cá nhân đã tự đầu tư

nghiên cứu sáng tạo ra “xe lu ruộng muối”. Giải pháp “xe lu ruộng muối” có tính

mới, tính sáng tạo, khả năng ứng dụng rất cao. Giải pháp này đã đạt giải nhất hội thi sáng tạo kỹ thuật của tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu năm 2013. Chủ sở hữu của giải pháp

này đã thành lập doanh nghiệp và sản xuất ra các “xe lu ruộng muối” để cung cấp

cho các diêm dân trong và ngoài Tỉnh. Tuy nhiên, giải pháp “xe lu ruộng muối “ của

doanh nghiệp mới thành lập là kết quả R&D thuộc lĩnh vực cơ khí, nên chưa đủ

điều kiện cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN theo quy định hiện hành. Đối

chiếu với quy định mới về doanh nghiệp KH&CN của Luật KH&CN (Điều 58.1,

58.2), thấy rằng sự hạn chế trên đã được khắc phục. Đây là một điểm mới, tiến bộ

của Luật KH&CN. Nhưng với quy định doanh nghiệp KH&CN phải đáp ứng điều

kiện: “Doanh thu từ việc sản xuất, kinh doanh sản phẩm, hàng hoá hình thành từ kết quả R&D đạt tỷ lệ theo quy định” (Điều 58.2.c, Luật KH&CN[21]) sẽ lại hình thành

một rào cản mới đối với các doanh nghiệp mong muốn đứng vào hàng ngũ doanh nghiệp KH&CN được nhà nước thừa nhận, nhất là các doanh nghiệp thành lập mới,

được hình thành từ kết quả R&D. Theo quan điểm của tác giả, không nên đưa điều

kiện “doanh thu kết quả R&D đạt tỷ lệ theo quy định” vào điều kiện cấp giấy chứng

nhận doanh nghiệp KH&CN, nên đưa điều khoản này về quy định hưởng ưu đãi

thuế như Thông tư 06[5],17[4] hiện hành. Bởi quá trình kinh doanh, không phải bao

giờ doanh nghiệp cũng đảm bảo doanh thu như mong muốn, nhất là sản phẩm mới

hình thành bao giờ cũng tiềm ẩn những rủi ro, phải mất một thời gian, mới được thị

trường đón nhận rộng rãi. Một số sản phẩm mới, phải được cơ quan quản lý chức năng ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn chuyên ngành phù hợp mới được phép lưu

hành.

1.2. Hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học

1.2.1. Khái niệm hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học

Theo từ điển tiếng Việt thông dụng, thuật ngữ hiệu quả được định nghĩa như

sau: “Hiệu quả là kết quả đích thực” của một hoạt động, công việc nào đó. Hiệu quả

là so sánh đầu vào với đầu ra của một quyết định nào đó

Hiệu quả nghiên cứu khoa được thể hiện qua sự so sánh giữa các nguồn lực

đầu tư (nhân lực, kinh phí, cơ sở vật chất, phương tiện v.v...) cho công trình với các

kêt quả, sản phẩm khoa học công nghệ thu được sau khi kết thúc nghiên cứu (giá trị

trong) và các lợi ích, giá trị vật chất, tinh thần tạo ra cho khoa học công nghệ và

kinh tế xã hội lâu dài khi ứng dụng các kết quả nghiên cứu sau này (giá trị ngoài).

Theo GS Vũ Cao Đàm (2007), hiệu quả nghiên cứu khoa học là lợi ích thu

được sau khi áp dụng kết quả nghiên cứu khoa học. Một kết quả nghiên cứu có thể

đưa lại hiệu quả sau khi áp dụng, và sẽ không đưa lại hiệu quả gì nếu không đưa vào

áp dụng thực tiễn. Tuy nhiên, người ta có thể tính trước được hiệu quả dự kiến nếu

như một kết quả nghiên cứu được áp dụng trong tương lai. Người ta gọi đó là hiệu

quả tiềm năng.

Việc đánh giá nghiệm thu các công trình nghiên cứu khoa học công nghệ chủ

yếu là đánh giá giá trị trong (kết quả nghiên cứu khi kết thúc đề tài). Cần chú ý đến

các yếu tố đầu vào như số lượng và chất lượng nhân lực tham gia nghiên cứu (uy tín

và trình độ khoa học công nghệ của tập thể nghiên cứu), chất lượng thông tin khoa

học, kinh phí đầu tư, giá trị và chất lượng cơ sở vật chất và trang thiết bị cho nghiên

cứu, quỹ thời gian nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu v.v… và số lượng, giá trị các

sản phẩm đầu ra của nghiên cứu. 1.2.2. Mục đích đánh giá hiệu quả nghiên cứu khoa học

Đánh giá hiệu quả ngiên cứu là nhằm đưa ra những nhận định về mức độ

hiệu quả của mỗi phương án đầu tư và nghiên cứu khoa học, xem đầu tư vào hướng

nào thì đạt hiệu quả như thế nào, từ đó có thể so sánh hiệu quả của những phương

án đầu tư khác nhau, để cuối cùng đưa ra được những quyết định chính sách đầu tư

có hiệu quả nhất 1.2.3. Phân loại hiệu quả nghiên cứu khoa học và các tiêu chí đánh giá

Do tính chất phức tạp và đa dạng của các công trình nghiên cứu khoa học

công nghệ nên có thể phân tích hiệu quả nghiên cứu theo các mặt kinh tế, xã hội,

khoa học, công nghệ, thông tin v.v… Lưu ý tính tổng hợp của hiệu quả nghiên cứu

Hiệu quả kinh tế (tính thành tiền)

Là hiệu số hoặc tỷ số so sánh giữa tổng giá trị kinh tế thu được ở đầu ra (giá

trị kinh tế của các sản phẩm khoa học công nghệ) do các kết quả nghiên cứu tạo ra ở

thời điểm đánh giá xác định hiệu quả với tổng chi phí đầu vào (nhân lực, kinh phí,

nguyên vật liệu, khấu hao phương tiện và cơ sở vật chất, năng lượng v.v…). Hiệu

quả kinh tế cũng có thể tính bằng số tiền tiết kiệm được, giảm giá thành sản phẩm

do ứng dụng kết quả nghiên cứu. Phương pháp phổ biến hiện nay là phân tích lợi

ích – chi phí

Công thức là: HQKT = Tổng giá trị, lợi ích kinh tế thu được – Tổng cho chi

phí nghiên cứu. Theo tỷ lệ: Tổng giá trị, lợi ích kinh tế thu được/Tổng chi phí

nghiên cứu x 100%

Chỉ tiêu định tính:

- Triển vọng làm biến đổi cơ cấu một ngành kinh tế đang tồn tại

- Triển vọng phát triển một ngành kinh tế mới.

Chỉ tiêu định lượng:

- Tính toán được giá trị thu được bằng tiền do kỹ thuật mới đưa lại

- Phần tăng doanh số do sử dụng công nghệ mới, sản phẩm mới

- Phần tăng lợi nhuận do công nghệ mới, sản phẩm mới đưa lại

Do tính chất đặc thù của hoạt động nghiên cứu khoa học đặc biệt là trong các

nghiên cứu cơ bản, giá trị và hiệu quả kinh tế của hoạt động nghiên cứu khoa học

được thể hiện lâu dài và gián tiếp thông qua các hoạt động truyền bá tri thức, nghiên

cứu ứng dụng nên khó xác định một cách tường minh và cụ thể hiệu quả kinh tế

bằng tiền. Ngay cả khi tiến hành thương mại hóa sản phẩm khoa học thì hiệu quả

kinh tế cũng chỉ mang tính chất tương đối.

Hiệu quả xã hội

Thể hiện qua mức độ đóng góp của công tình nghiên cứu vào quá trình giải

quyết các vấn đề xã hội đặt ra trong từng thời kỳ phát triển xã hội cụ thể, thúc đẩy

việc phát triển xã hội (về con người, cộng đồng, giáo dục, nâng cao chất lượng và

mức sống của các tầng lớp dân cư, môi trường v.v…). Hiệu quả xã hội có thể đánh

giá qua so sánh tổng chi phí đầu tư cho công trình nghiên cứu với mức độ đóng góp

và phạm vi tác động vào quá trình giải quyết các vấn đề xã hội khác nhau

Hiệu quả xã hội là loại hiệu quả xét đến một cách tổng thể các tác động của

kết quả nghiên cứu vào xã hội như tác động nâng cao dân trí, tác động xóa đói giảm

nghèo, tác động khắc phục bất bình đẳng xã hội, tác động đến sức khỏe cộng đồng,

tác động đến môi trường.

Hiệu quả khoa học công nghệ

Thể hiện qua mức độ đóng góp của công trình nghiên cứu vào quá trình giải

quyết các vấn đề khoa học công nghệ đặt ra trong từng thời kỳ phát triển khoa học

công nghệ cụ thể, thúc đẩy sự phát triển khoa học và công nghệ (cơ sở lý luận, trình

độ khoa học và năng lực công nghệ quốc gia v.v…). Hiệu quả khoa học công nghệ có thể đánh giá thông qua việc so sánh tổng chi phí đầu tư cho công trình nghiên

cứu (nhân lực, vật lực, tài lực) với mức độ đóng góp và phạm vi tác động vào quá

trình giải quyết các vấn đề khoa học công nghệ nói chung và từng lĩnh vực khoa học

công nghệ nói riêng hay những khái niệm, phạm trù mới cũng như những phát minh

sáng chế mới.

Hiệu quả thông tin

Thể hiện qua quá trình và kết quả thu thập thông tin, xây dựng cơ sở dữ liệu, xử lý, phân tích, đánh giá và sử dụng các nguồn thông tin đa dạng và tin cậy phục

vụ cho các hoạt động nghiên cứu và phổ biến thông tin khoa học kết quả nghiên

cứu. Các kết quả nghiên cứu được xử lý, thông tin rộng rãi trong cộng đồng khoa

học và xã hội. Các ấn phẩm thông tin khoa học có giá trị được công bố và sử dụng

rộng rãi

- Đưa lại thông tin mới cho khoa học nói chung

- Đưa lại thông tin mới cho chính ngành khoa học được xem xét

- Đưa lại thông tin mới cho các ngành khoa học khác

- Số lần được trích dẫn trên các tạp chí quan trọng nhất của thế giới theo

thống kê của Viện thông tin khoa học quốc tế (ISI) của Hoa Kỳ.

Hiệu quả đào tạo

Là sự đóng góp của các hoạt động nghiên cứu khoa học trong công tác đào

tạo và phát triển giáo dục, đào tạo đội ngũ nhân lực khoa học công nghệ như số

lượng và trình độ nhân lực khoa học và công nghệ được đào tạo thông qua các hoạt

động nghiên cứu khoa học; các hoạt động nghiên cứu đổi mới nội dung, chương

trình đào tạo để nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo v.v…

Chất lượng và hiệu quả nghiên cứu khoa học phụ thuộc rất nhiều vào các yếu

tố khách quan và chủ quan trong đó yếu tố chủ quan là con người (chuyên gia, cán

bộ khoa học) là rất quan trọng. Điều này liên quan đến khái niệm về năng suất lao

động tri thức. Theo Peter F. Drucker có sáu yếu tố quyết định đến năng suất lao

động tri thức là:

- Năng suất lao động tri thức đòi hỏi chúng ta phải đặt câu hỏi đầu tiên và cơ

bản là: Nhiệm vụ là gì? Chứ không phải câu hỏi “làm như thế nào”? như trong lao

động chân tay

- Mỗi một lao động tri thức phải tự chịu trách nhiệm về năng suất lao động

của mình. Họ phải tự quản lý bản thân. Họ phải được tự trị.

- Sự đổi mới liên tục phải là một phần của công việc, là nhiệm vụ và trách

nhiệm của lao động tri thức

- Công việc tri thức đòi hỏi lao động tri thức phải không ngừng học tập và

không ngừng giảng dạy.

- Năng suất lao động tri thức không phải chủ yếu là số lượng đầu ra – chí ít là

thoạt đầu. Chất lượng cũng quan trọng không kém

- Năng suất lao động tri thức đòi hỏi rằng: người lao động tri thức phải được

nhìn nhận và đối xử như là “tài sản” hơn là “chi phí”. Nó đòi hỏi người lao động tri

thức mong muốn làm việc cho tổ chức mình hơn là cho các cơ hội khác.

Hiệu quả an ninh, quốc phòng

Hiệu quả an ninh, quốc phòng là loại hiệu quả xét đến sự đóng góp của kết

quả nghiên cứu vào việc phát triển các phương pháp và phương tiện mới phục vụ sự

nghiệp an ninh, quốc phòng

Các phương pháp và phương tiện mới phục vụ sự nghiệp an ninh, quốc

phòng rất đa dạng. Nó tồn tại tiềm tàng trong nhiều công trình nghiên cứu rất khác

nhau

Ví dụ, những kết quả nghiên cứu về công nghệ sinh học có thể đưa đến

những áp dụng trong chiến tranh sinh học; những kết quả nghiên cứu “đùa chơi” về

virus của các tin tặc trên mạng lại có thể có những ứng dụng rất quan trọng trong

việc xâm nhập và phá hủy các đầu não chỉ huy qua mạng…

Như vậy việc xem xét các hiệu quả này đòi hỏi một sự nhạy cảm rất cao của

các chuyên gia.

- Các thành tưu có khả năng vận dụng vào an ninh quốc phòng

- Các phương tiện có khả năng vận dụng vào an ninh quốc phòng

- Các phương pháp có khả năng vận dụng vào an ninh quốc phòng

Mỗi chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động khoa học công nghệ đều phản ánh

ở một khía cạnh tác động nào đó của kết quả hoạt động khoa học công nghệ ở các

lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên giữa chúng có mối tương quan lẫn nhau. Hiệu quả

kinh tế của hoạt động KHCN có mối tương hỗ vơi hiệu quả xã hội. Hiệu quả an

ninh quốc phòng, khoa học, đào tạo và thông tin cũng góp phần tích cực đến sự phát

triển kinh tế, xã hội trong nước….

1.3. Vai trò của khoa học công nghệ đối với nền kinh tế

Mở rộng khả năng sản xuất, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế:

K.Marx đã dự đoán rằng : đến giai đoạn công nghiệp, việc sản sinh ra sự

giàu có thực sự không phụ thuộc nhiều vào thời gian lao động, mà lại phần lớn phụ

thuộc vào tình trạng chung của khoa học và sự tiến bộ kỹ thuật hay sự vận dụng

khoa học vào sản xuất. Như vậy, KH & CN không chỉ tạo ra công cụ lao động mới,

mà cả phương pháp sản xuất mới, do đó mở ra khả năng mới về kết quả sản xuất và

tăng năng suất lao động.

Dưới tác động của khoa học và công nghệ, các nguồn lực sản xuất được mở

rộng. Mở rộng khả năng phát hiện, khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên; làm

biến đổi chất lượng nguồn lao động. Cơ cấu lao động xã hội chuyển từ lao động

giản đơn là chủ yếu sang lao động bằng máy móc, có kỹ thuật nhờ đó nâng cao năng

suất lao động. Mở rộng khả năng huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn vốn đầu

tư một cách có hiệu quả biểu hiện thông qua quá trình hiện đại hoá các tổ chức

trung gian tài chính, hệ thống thông tin liên lạc, giao thông vận tải...

Khoa học công nghệ với sự ra đời của các công nghệ mới đã làm cho nền

kinh tế chuyển từ phát triển theo chiều rộng sang phát triển theo chiều sâu tức là

tăng trưởng kinh tế đạt được dựa trên việc nâng cao hiệu quả sử dụng các yếu tố sản

xuất. Với vai trò này, KH & CN là phương tiện để chuyển nền kinh tế nông nghiệp

sang nền kinh tế tri thức, trong đó phát triển nhanh các ngành công nghệ cao, sử

dụng nhiều lao động trí tuệ là đặc điểm nổi bật.

Thúc đẩy quá trình hình thành và chuyển dịch cơ cấu kinh tế:

Sự phát triển mạnh mẽ của KH & CN không chỉ đẩy nhanh tốc độ phát triển

của các ngành mà còn làm cho phân công lao động xã hội ngày càng trở nên sâu sắc

và đưa đến phân chia ngành kinh tế thành nhiều ngành nhỏ, xuất hiện nhiều ngành,

nhiều lĩnh vực kinh tế mới. Từ đó làm thay đổi cơ cấu kinh tế theo hướng tích cực

thể hiện:

- Tỷ trọng trong GDP của ngành công nghiệp và dịch vụ có xu hướng tăng

dần, còn của ngành nông nghiệp thì ngày càng giảm.

- Cơ cấu kinh tế trong nội bộ mỗi ngành cũng biến đổi theo hướng ngày càng

mở rộng quy mô sản xuất ở những ngành có hàm lượng công nghệ cao. Lao động tri

thức ngày càng chiếm tỷ trọng lớn, mức độ đô thị hoá cũng ngày càng tăng nhanh.

Tất cả trở thành đặc trưng của sự phát triển khoa học và công nghệ.

Tăng sức cạnh tranh cho hàng hoá, thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường:

Mục tiêu cuối cùng của các doanh nghiệp là tối đa hoá lợi nhuận. Muốn vậy

các doanh nghiệp phải sản xuất những mặt hàng có nhu cầu lớn, tối thiểu hoá các

chi phí yếu tố đầu vào, nâng cao chất lượng sản phẩm, cải tiến mẫu mã, hình thức

sản phẩm.... cho phù hợp. Những yêu cầu này chỉ được thực hiện khi áp dụng tiến

bộ KH & CN vào trong sản xuất và kinh doanh.

Trong nền kinh tế thị trường, việc áp dụng tiến bộ KH & CN đã có những

tác động như các yếu tố sản xuất như tư liệu sản xuất, lao động ngày càng hiện đại

và đồng bộ; quy mô sản xuất mở rộng, thúc đẩy sự ra đời và phát triển của nhiều

loại hình doanh nghiệp mới; tạo ra nhịp độ cao hơn trong mọi hoạt động sản xuất,

kinh doanh; cũng như việc xây dựng chiến lược kinh doanh từ chỗ hướng nội, thay

thế hàng nhập khẩu sang hướng ngoại, hướng vào xuất khẩu, từ thị trường trong

nước hướng ra thị trường thế giới, tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Vì

vậy mà hiện nay các nước đi đầu về khoa học công nghệ không chỉ có ưu thế trong

cạnh tranh trên thị trường thế giới, mà còn có ưu thế về xuất khẩu tư bản, chuyển

giao KH & CN sang các nước khác.

Khoa học và công nghệ là một công cụ mạnh đối với phát triển con

người:

Khoa học công nghệ đặc biệt là công nghệ sinh học, công nghệ gen ... ngày

càng phát triển và được ứng dụng rộng rãi vào công tác chăm sóc sức khoẻ của

người dân. Đã có những bước nhảy vọt trong lĩnh vực y tế nhất là trong việc phát

minh ra những loại thuốc, vắc – xin, các thiết bị y tế... Đồng thời việc phát triển

những công nghệ sạch đã cải thiện môi trường sống của con người, giảm việc ô

nhiễm môi trường... Tất cả những điều này đã góp phần cải thiện sức khoẻ của con

người, tăng tuổi thọ trung bình.

Khoa học và công nghệ đến với con người thông qua quá trình giáo dục, đào

tạo và hoạt động thực tiễn trang bị cho con người những tri thức và kinh nghiệm cần

thiết để cho họ có thể nhanh chóng thích nghi với các trang thiết bị hiện đại, tiên

tiến trong sản xuất, và đời sống. Mặt khác, do sự thường xuyên đổi mới theo hướng

hiện đại dần của các tranh thiết bị sản xuất và đời sống buộc con người phải thường

xuyên học tập, trau dồi kiến thức, chuyên môn để khỏi bị đào thải ra khỏi quá trình

sản xuất xã hội thích ứng với cuộc sống hiện đại. Chính nhờ vậy mà trình độ và chất

lượng của đội ngũ những người lao động trong lực lượng sản xuất không ngừng

được nâng cao và hiện đại hoá. [56]

KH & CN tác động thông qua việc đổi mới sản phẩm, và đổi mới quy trình sản xuất đã làm tăng quy mô sản xuất; tăng năng suất của máy móc thiết bị. Một

mặt KH & CN kích cầu; mặt khác nó giúp tăng năng suất qua đó tăng cung và từ đó

nền kinh tế tăng trưởng và làm tăng thu nhập bình quân; cải thiện mức sống của

người dân.

Có vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện cơ chế tổ chức, quản lý sản

xuất, kinh doanh:

Trong sản xuất nói riêng, trong mọi hoạt động của xã hội nói chung nếu

không có một cơ chế tổ chức quản lý điều hành hợp lý thì chắc chắn không thể

mang lại kết quả tích cực. Nhiệm vụ quan trọng đầu tiên của công tác tổ chức quản

lý và liên kết các yếu tố trang thiết bị, máy móc, con người và thông tin lại với nhau

thành một tổ hợp vận hành hợp lý, đồng điệu nhằm đạt đến một mục tiêu nhất định.

Nhiệm vụ quan trọng của quản lý là điều hành, phân phối, sắp xếp đúng người,

đúng việc nhờ đó mà có thể khai thác, phát huy sở trường, sở đoản của từng con

người, kích thích lợi ích người lao động để họ có thể bộc lộ hết những khả năng, thế

mạnh của mình.

Những công việc thì ngày càng rộng lớn, phức tạp, vừa tỉ mỉ, chi tiết của

công tác tổ chức và quản lý ngày nay đang được thực hiện một cách nhanh chóng

hơn, hiệu quả hơn nhờ có sự phát triển của khoa học và công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin. Khoa học công nghệ ngày nay cũng đã đúc rút và xây d ựng nên

nhiều những tri thức, cả tri thức lý luận và tri thức kinh nghiệm trong lĩnh vực tổ

chức và quản lý. Tổ chức và quản lý đã trở thành một khoa học - khoa học quản lý.

[2.270,271]

Góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của

xã hội

Phát triển bền vững hay phát triển lâu bền đang là quan tâm sâu sắc của toàn

nhân loại. KH & CN góp phần quan trọng vào việc thực hiện các mục tiêu phát triển

bền vững. Những đóng góp có tính chất quyết định của KH & CN vào thúc đẩy sản

xuất, nhằm mục tiêu tăng trưởng kinh tế nhanh là điều đã quá rõ ràng. Ngoài ra sự

phát triển của KH&CN đã giảm bớt sự lãng phí các nguồn tài nguyên thiên nhiên và

ô nhiễm môi trường; khắc phục những hậu quả tiêu cự do sản xuất xã hội mang lại

giúp cho tăng trưởng kinh tế không những nhanh mà còn an toàn.

Đối với mục tiêu sinh thái, trước tiên KH & CN cung cấp cho con người

những tri thức về môi trường thiên nhiên, qua đó giúp con người có cơ sở để xây

dựng ý thức sinh thái. KH & CN giúp con người cập nhập được thông tin về môi

trường từ đó con người có thể chủ động phòng tránh, khắc phục để giảm thiểu

những hậu quả xấu, những rủi ro không đáng có.

Bản thân KH & CN đang có tác động rất mạnh mẽ, toàn diện và sâu sắc lên

sự phát triển của xã hội loài người. KH&CN đặc biệt là CNTT góp phần to lớn đối

với công cuộc xoá đói giảm nghèo, thực hiện công bằng, bình đẳng trong xã hội, tự

do dân chủ: giúp cho người dân dễ dàng tiếp cận với các thông tin hơn, tạo ra một

cơ chế phản ánh tiếng nói của người dân đặc biệt là của người nghèo đến chính phủ

hiệu quả hơn, góp phần nâng cao chất lượng của các dịch vụ công.

1.4. Các nhân tố tác động đến sự phát triển khoa học công nghệ

Môi trường thể chế, chính sách:

Các cơ chế chính sách có tác động là động lực và kích thích cả về cung lẫn

cầu trên thị trường công nghệ.

Về phía cung: chính sách có tác động rất lớn đến nguồn cung của khoa học

công nghệ. Nếu có một cơ chế chính sách thích hợp về chế độ tuyển dụng, đãi ngộ

đối với các nhà khoa học thì chúng ta sẽ thu hút được rất nhiều nhà khoa học và

công nghệ, tránh tình trạng chảy máu chất xám. Chính sách về bản quyền, chính

sách ưu đãi cho các doanh nghiệp phần mềm... Tất cả những chính sách đấy có tác

động làm cho nguồn cung của KH&CN tăng lên, ngược lại sẽ làm cho nguồn cung

bị giảm sút.

Về phía cầu : với một môi trường kinh tế tự do cạnh tranh lành mạnh, với

việc đổi mới cơ chế quản lý đối với các doanh nghiệp nhà nước .. từ đó tác động

buộc các doanh nghiệp phải đẩy mạnh việc áp dụng khoa học và công nghệ. Với

những chính sách tín dụng ưu đãi, thực hiện chế độ khấu hao nhanh nhằm đẩy

nhanh tốc độ đổi mới công nghệ làm cho nhu cầu khoa học và công nghệ của các

doanh nghiệp tăng lên kích cầu của khoa học và công nghệ.

Vốn:

Việc tiến hành nghiên cứu khoa học đòi hỏi rất nhiều vốn: từ đầu tư cho cơ

sở nghiên cứu: trang bị thiết bị, phòng thí nghiệm đến quá trình tiến hành nghiên

cứu, các cuộc thử nghiệm điều tra đều cần rất nhiều kinh phí. Không những thế việc

triển khai để đưa những một số công nghệ mới, ứng dụng các đề tài khoa học - công

nghệ vào trong đời sống cũng đòi hỏi một nguồn kinh phí lớn. Vì vậy vốn có tác

động rất lớn đến việc thúc đẩy sự phát triển của khoa học - công nghệ.

Vốn có tác động vào việc tiến hành đổi mới, cải tiến sản phẩm trong các

doanh nghiệp qua việc tiến hành đầu tư cho nghiên cứu. Vốn đầu tư nhiều hay ít

quyết định phần lớn về tranh thiết bị, máy móc trình độ khoa học công nghệ của

doanh nghiệp.

Quan hệ quốc tế:

Quan hệ quốc tế có tác động trự tiếp đến việc hợp tác đầu tư, phát triển khoa

học công nghệ giữa các quốc gia. Nó tác động đến việc thu hút nguồn vốn đầu tư

FDI, làm tăng số dự án FDI vào trong nước, qua đó không những tăng được nguồn

vốn đầu tư mà quan trọng hơn là gia tăng được số công nghệ chuyển giao, đẩy

nhanh tiến bộ khoa học công nghệ.

Quan hệ quốc tế còn tác động đến việc giao lưu, trao đổi giữa các tổ chức

khoa học công nghệ trong nước và các tổ chức khoa học công nghệ nước ngoài,

tăng cường việc thu hút các nguồn lực tri thức từ bên ngoài để nâng cao năng lực và

trình độ trong nước

Nhân lực:

Có thể nói đối với việc phát triển khoa học và công nghệ thì nguồn nhân lực đóng vai trò tác đ ộng trực tiếp. Nguồn nhân lực trong công tác nghiên cứu có tác

động đến chất lượng của các đề tài khoa học và công nghệ được sự chính xác về

nghiên cứu trong khoa học tự nhiên hay khả năng ứng dụng cao trong các công trình

nghiên cứu KHXHNV và KH&CN. Trình độ, khả năng và cả đạo đức của đội ngũ

thẩm định các công nghệ tác động to lớn đến chất lượng của các công nghệ được

đưa vào ứng dụng qua đó làm tăng hiệu quả của các công nghệ tăng trưởng kinh tế.

Trình độ kỹ thuật, kỹ năng của đội ngũ lao động có tác động đến việc sử

dụng các công nghệ mới có hiệu quả hay không. Một công nghệ tiên tiến nhưng đội

ngũ lao động ở trình độ thấp thì sẽ dẫn đến hiệu quả sử dụng thấp có khi không

những không phát huy được hiệu quả của công nghệ mà còn gây ra nhiều thiệt hại

to lớn.

1.5. Thực trạng hoạt động khoa học công nghệ tại Việt Nam trong những

năm gần đây

Hiện nay, số lượng các doanh nghiệp KH&CN được công bố tại Việt Nam hiện nay đang trong tình trạng chưa thống nhất, có sự chênh lệch rất lớn liên quan

đến các khái niệm “doanh nghiệp KH&CN”, “doanh nghiệp được cấp giấy chứng

nhận doanh nghiệp KH&CN”. Cụ thể: tác giả Phạm Văn Diễn [18] cho rằng “Đến

2011, Việt Nam có khoảng 2000 doanh nghiệp KH&CN”; Phạm Đức Nghiệm [19]:

“Đến tháng 10/2013, Việt Nam có khoảng 2000 doanh nghiệp hoạt động theo mô

hình doanh nghiệp KH&CN”; Trần Văn Đích [29]: “Đến năm 2013, cả nước hiện

có khoảng 2000 doanh nghiệp theo mô hình doanh nghiệp KH&CN trong lĩnh vực

công nghệ thông tin, giống cây – con, công nghệ chế biến sau thu hoạch, cơ khí tự

động hóa, điện tử, tin học, y tế dược… cho đến nay đã công nhận được 123 doanh nghiệp KH&CN và khoảng 40 hồ sơ đăng ký đã hoàn thiện và đang chờ cấp”;

(Phạm Hồng Quất, [20]): “Đến nay (2014) các Sở KH&CN các địa phương đã cấp

trên 100 giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN và đang thẩm định hàng trăm hồ

sơ của các doanh nghiệp”. Còn theo con số chính thức trong báo cáo của Bộ KH&CN năm 2013[7]: “Tính đến hết tháng 6/2013, có trên 65 doanh nghiệp được

cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN”. Một trong những nguyên nhân của việc có sự chênh lệch các con số này, liên quan đến sự chưa đồng nhất giữa “khái

niệm doanh nghiệp KH&CN” và “điều kiện cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp

KH&CN” mà bài viết đã đề cập ở trên. Biết rằng, quy định hiện nay về điều kiện

cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN là chưa phù hợp, nhưng việc công bố

các con số quá lớn đi kèm với các thuật ngữ “doanh nghiệp KH&CN”, hay “doanh

nghiệp hoạt động theo mô hình doanh nghiệp KH&CN” so với con số thực cấp giấy

chứng nhận doanh nghiệp KH&CN như vậy, có điều gì đó chưa ổn, vì khó kiểm

chứng, sẽ mang đến cách hiểu hết sức “tù mù”, thiếu độ tin cậ y. Nhất là tình hình

báo cáo thống kê KH&CN Việt Nam đang có những bất ổn về mặt số liệu. Không

phải năm nào Việt Nam cũng có thể tổ chức điều tra tất cả các doanh nghiệp trong

cả nước chỉ để xác định doanh nghiệp KH&CN. Mặt khác, là người tham gia trực

tiếp công tác quản lý nhà nước liên quan đến doanh nghiệp KH&CN tại địa phương,

tác giả thấy rằng, hàng năm các Sở KH&CN chỉ thực hiện báo cáo con số thống kê

về số lượng doanh nghiệp được cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN và số

lượng hồ sơ đang xem xét cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN, chưa từng tham gia thực hiện báo cáo thống kê “doanh nghiệp hoạt động theo mô hình doanh

nghiệp KH&CN” từ bất cứ cơ quan chuyên môn nào của Bộ KH&CN. Do vậy, con số “2.000 doanh nghiệp hoạt động theo mô hình doanh nghiệp KH&CN”, mà các

tác giả [19],[29] công bố chắc chắn sẽ chưa đầy đủ, vì ít nhất chưa có số liệu thống

kê từ tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

Hiện nay, cơ quan chuyên môn quản lý nhà nước liên quan đến doanh nghiệp

KH&CN tại Bộ KH&CN do rất nhiều đơn vị phụ trách: Cục phát triển thị trường và

doanh nghiệp KH&CN; Vụ phát triển KH&CN địa phương; Ban quản lý khu công nghệ cao Hòa Lạc; Vụ công nghệ cao; Văn phòng chứng nhận hoạt động công nghệ

cao; Vụ tổ chức cán bộ (triển khai Chương trình hỗ trợ phát triển doanh nghiệp KH&CN theo Quyết định 592 [25]). Tuy nhiên, Cục Phát triển Thị trường và Doanh

nghiệp KH&CN (Cục) được coi như cơ quan đầu mối lại chưa hề trực tiếp tham gia cấp phép thành lập các doanh nghiệp KH&CN, chỉ tổng hợp số liệu doanh nghiệp

được cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN từ các Sở KH&CN địa phương. Cục mới được thành lập(2011), nên một số cá nhân thuộc Cục công bố số liệu

doanh nghiệp KH&CN khác nhau là điều dễ hiểu. Theo quan điểm của tác giả bài

viết, doanh nghiệp sẽ lập tức làm thủ tục để đượ c cấp giấy chứng nhận doanh

nghiệp KH&CN, nếu xét thấy điều đó có lợi, làm gia tăng lợi nhuận cho cho doanh

nghiệp. Mặt khác, số liệu thống kê phải có khả năng kiểm chứng. Đến đây, chúng ta

cùng thống nhất với nhau rằng, trong điều kiện bối cảnh số liệu thống kê KH&CN hiện nay tại Việt Nam, kể từ đây bài viết sẽ đề cập về “doanh nghiệp KH&CN” hiểu

theo theo góc độ “doanh nghiệp được cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp KH&CN”.

Mặt khác, nếu như doanh nghiệp được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy

chứng nhận với hình thức có giá trị tương đương với việc cấp giấy chứng nhận

doanh nghiệp KH&CN (thõa mãn khái niệm và điều kiện được cấp giấy chứng nhận

doanh nghiệp KH&CN) thì sẽ được coi là doanh nghiệp KH&CN. Như vậy, sẽ có

một câu hỏi cần thiết đặt ra là: “Phải chăng hiện nay (tháng 9/2014) chúng ta mới có

123 doanh nghiệp KH&CN và năm 2009 là năm đầu tiên Việt Nam có doanh

nghiệp KH&CN [29] ?

Để giải đáp câu hỏi này, lần ngược trở lại thời điểm, lần đầu tiên Việt Nam

hình thành và đưa và hoạt động Khu công viê n phần mềm Quang Trung tại thành

phố Hồ Chí Minh (2001), và các văn bản pháp lý liên quan đến KH&CN, chúng ta

sẽ thấy rằng, con số doanh nghiệp KH&CN tại Việt Nam sẽ lớn hơn và thời gian ra

đời sớm hơn con số được công bố [29] rất nhiều. Điều này liên quan đến khái niệm

công nghệ cao và Luật công nghệ cao của Việt Nam. Khi trao đổi về vấn đề này, tác

giả nhận được nhiều ý kiến khác nhau từ giới quản lý KH&CN (bao gồm cả trung

ương và địa phương).

Tác giả bài viết cho rằng, cần thiết phải bổ sung số lượng cá c doanh nghiệp

công nghệ cao (CNC) tại các khu CNC (trong đó bao gồm khu CNC, khu nông

nghiệp CNC, khu công nghệ thông tin tập trung hay công viên phần mềm) theo quy định của Luật CNC [22], Luật Công nghệ thông tin [23]; doanh nghiệp thành lập

mới từ dự án đầu tư sản xuất sản phẩm CNC, doanh nghiệp CNC nằm ngoài các

khu CNC do Bộ KH&CN cấp giấy chứng nhận theo quy định của Thông tư số

32[6], vào số liệu thống kê doanh nghiệp KH&CN. Bởi các lý do sau: (1) “CNC” là một loại hình công nghệ đặc thù, nhưng khái niệm này hoàn toàn nằm trong tập hợp

thuộc khái niệm “KH&CN” nói chung; (2) Khu CNC là “Nơi tập trung, liên kết

hoạt động R&D, ứng dụng CNC; ươm tạo CNC, ươm tạo doanh nghiệp CNC; đào

tạo nhân lực CNC; sản xuất và kinh doanh sản phẩm CNC, cung ứng dịch vụ

CNC” (Điều 31.1, Luật CNC); (3) “Doanh nghiệp CNC là doanh nghiệp sản xuất

sản phẩm CNC, cung ứng dịch vụ CNC, có hoạt động R&D CNC”(Điều 3.4, Luật CNC); (4) Dự án CNC là dự án có một trong những điều kiện cần phải thỏa

mãn “Sử dụng kết quả R&D để đổi mới công nghệ, đổi mới và nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm góp phần hiện đại hóa hoặc hình thành ngành sản xuất, dịch vụ

mới tại Việt Nam” (Điều 2.1.b, Thông tư số 32 ). Theo quy định của Quyết định

49[1] của Thủ tướng Chính phủ, các lĩnh vực CNC, sản phẩ m CNC được ưu tiên

phát triển hiện nay đều thuộc 7 lĩnh vực mà Thông tư 17 quy định.

Với các quy định của pháp luật như đã đề cập thì doanh nghiệp CNC (trong

và ngoài khu CNC), doanh nghiệp thành lập mới từ dự án đầu tư sản xuất sản phẩm

CNC đáp ứng đầy đủ các điều kiện quy định đối với doanh nghiệp KH&CN. Quan điểm này cũng phù hợp với quan điểm của một số tác giả trong nước như (Nguyễn

Quân, 2006 [16]); (Vũ Cao Đàm, 2006 [30]); (Nguyễn Thị Minh Nga, 2006 [14]);

(Bạch Tân Sinh, 2005 [2], 2006 [3]); (Nguyễn Văn Phú, 2006 [17]); (Nguyễn Thị

Minh Nga, Hoàng Văn Tuyên, 2006 [15]); (Hoàng Văn Tuyên, 2005 [11]),… về

việc coi các doanh nghiệp CNC, doanh nghiệp thuộc các khu CNC – công viên

KH&CN là các doanh nghiệp KH&CN.

Từ những luận giải ở trên cho thấy, các doanh nghiệp KH&CN là các doanh

nghiệp không chỉ do các Sở KH&CN cấp giấy chứng nhận (doanh nghiệp KH&CN)

mà còn tồn tại ở các hình thức khác là: (1) Được Bộ KH&CN cấp giấy chứng nhận (doanh nghiệp CNC, doanh nghiệp thành lập mới từ dự án đầu tư sản xuất sản phẩm

CNC – nằm ngoài các khu CNC); (2) Được các khu CNC cấp phép cho vào hoạt

động trong các khu CNC. Việc các doanh nghiệp hoạt động trong các khu CNC

không làm thủ tục xin chứng nhận là doanh nghiệp KH&CN (tại các Sở KH&CN) hay doanh nghiệp CNC (Bộ KH&CN) vì doanh nghiệp đã được hưởng các ưu đãi từ

các khu CNC, và ưu đãi khuyến khích đầu tư theo Luật đầu tư [24], Luật CNC[22] và các luật khác liên quan.

Như vậy, ngoài 123 doanh nghiệp KH&CN như công bố hiện nay [29], phải được kể tới trên 400 doanh nghiệ p CNC đang hoạt động tại các khu CNC hiện nay của Việt Nam (Khu công viên phần mềm Quang Trung – thành phố Hồ Chí Minh, Khu nông nghiệp CNC thành phố Hồ Chí Minh, Khu CNC thành phố Hồ Chí Minh,

Khu CNC Hòa Lạc,… theo quy định của Luật CNC [22], Luật Công nghệ thông tin

[23]; trên 20 doanh nghiệp được Bộ KH&CN cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp

CNC, doanh nghiệp thành lập mới từ dự án đầu tư sản xuất sản phẩm CNC – nằm ngoài các khu CN theo quy định của Thông tư 32[6]. Theo thống kê của tác giả,

hiện nay tổng cộng có trên 500 doanh nghiệp.

Cơ sở để hình thành các doanh nghiệp KH&CN là: (1) Tự đầu tư nghiên cứu

khoa học và phát triển công nghệ (R&D), hoặc phối hợp với các viện nghiên cứu,

trường đại học hợp tác nghiên cứu (ví dụ: Công ty Cổ phần Giống cây trồng Quảng

Ninh, Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình, Công ty Cổ phần Giống cây trồng

Trung ương, Công ty Cổ phần Thoát nước đô thị BUSADCO…); (2) Tiếp nhận chuyển giao công nghệ mới từ nước ngoài để làm chủ công nghệ (Công ty Cổ phần

Công nghệ Việt – Séc); (3) Thực hiện đầu tư vào Việt Nam theo Luật đầu tư, Luật

CNC, Luật công nghệ thông tin hiện nay của Việt Nam.

Các doanh nghiệp KH&CN được hình thành chủ yếu từ 2 thành phố lớn là

Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, nơi tập trung tiềm lực KH&CN mạnh của cả

nước với hệ thống nhiều trường đại học, viện nghiên cứu và các khu CNC… Các

doanh nghiệp KH&CN trong nước hiện nay chủ yếu có quy mô vừa và nhỏ, hoạt

động trong nhiều lĩnh vực khác nhau thuộc nhóm các ngành, lĩnh vực theo quy định hiện hành. Các doanh nghiệp KH&CN đều quan tâm đến việc xác lập và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các kết quả KH&CN và sản phẩm được tạo ra (ví dụ: Công ty TNHH Một thành viên Thương mại – Sản xuất – Xuất nhập khẩu Ngân Hà

được cấp 12 bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp phạm vi bảo hộ trong nước và

quốc tế; Công ty KH&CN An Sinh Xanh được cấp 8 bằng độc quyền sáng chế trong

nước và quốc tế; Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình đăng ký bảo hộ 15 giống cây trồng và hơn 30 nhãn hiệu).

Theo báo cáo của Bộ KH&CN năm 2013[2] [7]: “Doanh thu bình quân của

doanh nghiệp KH&CN là 59,8 tỷ đồng, lợi nhuận bình quân là 6,4 tỷ đồng. Bình

quân thu nhập của cán bộ trong doanh nghiệp KH&CN là 5 triệu đồng/tháng, chưa

kể một số doanh nghiệp có kết quả sản xuất, kinh doanh tốt thì thu nhập của cá n bộ,

nhân viên bình quân đạt trên 10 triệu đồng/tháng… Sản phẩm của nhiều doanh

nghiệp KH&CN được thị trường trong và ngoài nước đánh giá cao. Một số doanh

nghiệp KH&CN có sản phẩm được xuất khẩu chiếm 75-80% tổng sản lượng ra thị

trường nước ngoài, được các tổ chức chứng nhận chất lượng quốc tế có uy tín cấp

chứng chỉ công nhận có đủ điều kiện xuất khẩu hàng hóa sang các thị trường khó

tính như châu Âu…”

1.6. Kinh nghiệm của một số nước về phát triển khoa học công nghệ

Công tác nghiên cứu khoa học của các nước phát triển là một hoạt động sống

còn, là động lực để phát triển sản xuất cũng như toàn bộ đời sống kinh tế - xã hội.

Ngân sách quốc gia, cũng như ngân sách của các doanh nghiệp dành cho hoạt động

này khá lớn. Do đó việc đánh giá hiệu quả đầu tư cũng như đánh giá hoạt động khoa

học công nghệ đòi hỏi khách quan và được tiến hành một cách có hệ thống.

1.6.1. Đánh giá các công trình nghiên cứu của Hà Lan

Theo quy chế 1998, công trình nghiên cứu khoa học được đánh giá theo:

- Các khía cạnh về nội dung chuyên ngành của các công trình nghiên cứu

cũng như sứ mệnh của khoa học và của cơ sở nghiên cứu

- Sử dụng một cách rõ ràng hơn các tiêu chí đánh giá chất lượng khoa học

hay đánh giá chất lượng học thuật, hiệu suất nghiên cứu, tính phù hợp và khả năng

tiếp tục phát triển trong tươgn lai của công trình nghiên cứu dưới dự soi sáng của sứ

mệnh của nhóm nghiên cứu, của khoa học và của tổ chức

- Sử dụng thống nhất các quy tắc và chỉ dẫn đánh giá của Hội liên hiệp khoa

học tại Hà Lan

1.6.1.1. Chất lượng khoa học

Chất lượng khoa học của công trình nghiê cứu được đánh giá trên các cơ sở

- Sự đóng góp của công trình nghiên cứu cào quá trình nghiên cứu và phát

triển khoa học quốc tế

- Giá trị của các ấn phẩm công bố của công trình nghiên cứu

- Chất lượng của các cách tiếp cận và ý tưởng khoa học trong quá trình giải

quyết các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học của chương trình hay đề tài.

- Các chỉ số về sự công nhận quốc tế ngoài các ấn phẩm công bố như vị trí

của cơ sở nghiên cứu, nhà khoa học trong mạng lưới khoa học quốc tế; Những công

việc tư vấn được mời tham gia trên cơ sở uy tín khoa học.

1.6.1.2. Tính phù hợp của nghiên cứu

Tính phù hợp của nghiên cứu được đánh giá dựa vào các mặt sau:

- Các ý tưởng và cách tiếp cận đặc trưng của nghiên cứu đã đóng góp vào

quá trình phát triển của linh vực khoa học tương ứng.

- Tiểm năng tác động và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào phát triển công

nghệ trong tương lai và đáp ứng các nhu cầu mong muốn.

- Mức độ đáp ứng của công trình nghiên cứu đối với những nhu cầu của

mạng lưới hệ thống khoa học – công nghệ của nhà nước, các ngành công nghiệp,

các cơ quan trên cơ sở các kiến thức và kinh nghiệm chuyên môn

- Kết quả tạo ra các nguồn tài chính khác ngoài nguồn tài trợ chính.

1.6.1.3. Khả năng phát triển

Khả năng phát triển của nghiên cứu được đánh giá dựa trên các mặt sau:

- Mức độ tiếp tục phù hợp của chuyên đề nghiên cứu trên cơ sở tầm nhìn và

kế hoạch phát triển trong tương lai (các dự kiến khoa học)

- Các khả năng đóng góp tài chính trong tương lai của các đối tác và điều

kiện nghiên cứu.

- Sự tiếp tục hỗ trợ của các cấp lãnh đạo và quản lý đối với chương trình

nghiên cứu

- Mức độ liên kết của chương trình nghiên cứu.

- Điểm mạnh của các mối liên kết đã có và sẽ có của nghiên cứu với các tổ

chức nghiên cứu trong nước và quốc tế

1.6.2. Kinh nghiệm đánh giá của Hoa Kỳ

- Phải bắt đầu bằng những khẳng định rõ ràng về mục tiêu của chương trình

- Xây dựng các tiêu chuẩn nhằm duy trì và tăng cường tính xuất sắc, tính

trách nhiệm của hệ thống nghiên cứu.

- Thiết lập các chỉ tiêu kết quả hoạt động có ích đối với các nhà quản lý và

khuyến khích tinh thần giám mạo hiểm

- Tránh những đánh giá quá nặng nề, quá tốn kém, hoặc khuyến khích những

năng suất có tính giả tạo.

- Tổng quan những thành tích hợp tác và đánh giá đồng nghiệp về thành tích

hoạt động của chương trình.

- Sử dụng nhiều nguồn và nhiều loại bằng chứng, chẳng hạn phối hợp các

tiêu chí định tính và định lượng và cả những lời tường thuật

- Thí nghiệm nhằm phát triển một tập hợp các công cụ đánh giá hữu hiệu.

- Đưa ra được những báo cáo phục vụ cho việc phát triển chính sách trong

tương lai và cải tiến, điều chỉnh các kế hoạch thực hiện chương trình.

- Công bố các kết quả cho công chúng và các cử tri đại diện.

Một số chỉ tiêu liên quan tới kết quả hoạt động, chẳng hạn về: số lượng, chất

lượng, thời gian, chi phí, sản phẩm và kết quả đạt được. Các chỉ tiêu này bao gồm:

- Các chỉ tiêu đầu vào phản ánh năng lực, mức độ sẵn sàng của cơ quan để

thực hiện chương trình hoặc các hoạt động để tạo ra các kết quả và sản phẩm.

Chúng bao gồm: nhân lực, tài trợ, thiết bị hoặc phương tiện, hàng hóa hay dịch vụ

nhận được, các quy trình hay quy tắc làm việc.

- Các chỉ tiêu đầu ra là những bảng biểu, tính toán, những ghi nhận các hoạt

động, những nỗ lực và có thể diễn tả dưới dạng định tính hoặc định lượng.

- Các chỉ tiêu và kết quả đạt được – là các chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt

động sơ vứi mục đích đã định.

- Các chỉ tiêu đánh giá tác động là các số đo về hiệu quả trực tiếp hay gián

tiếp hoặc những hệ quả tạo ra từ việc thực hiện các hoạt động của các chương trình.

Việc đánh giá tác động có thể tiến hành trên cơ sở so sánh kết quả hoạt động của

chương trình với tình trạng trước đó, chất lượng dịch vụ của cơ quan khoa học và

công nghệ này với cơ quan khác. Đo đạc tác động thường được làm dưới dạng

những nghiên cứu so sánh đặc biệt.

1.6.3. Kinh nghiệm đánh giá của CHLB Đức

1.6.3.1. Đánh giá của nhóm Danh sách Xanh của CHLB Đức

Danh sách Xanh bao gồm 83 tổ chức, trong đó 80% là các Viện nghiên cứu,

bảo tàng nghiên cứu và 20% là các Viện phục vụ cho nghiên cứu (các trung tâm

thông tin khoa học và công nghệ, các cơ sở dữ liệu, v.v…). Nếu phân theo lĩnh vực

chuyên môn thì hệ thống này phân bố như sau:

- Khoa học xã hội và nhân văn, chiếm 20%

- Khoa học xã hội và kinh tế, chiếm 20%

- Khoa học sự sống, chiếm 26%

- Toán học và khoa học tự nhiên, chiếm 25%

- Khoa học môi trường, chiếm 9%

Trong đánh giá các Viện thuộc Danh sách Xanh, người ta cũng đề xuất các

chỉ tiêu (khoảng 20 chỉ tiêu) để nhận xét năng suất và hiệu quả nghiên cứu, tập

trung theo các nhóm sau:

Về chương trình nghiên cứu của tổ chức khoa học: sự hợp lý của chương

tình nghiên cứu là tính thuyết phục trong việc xác định các trọng điểm nghiên cứu

(các chương trình nghiên cứu có mang tính tổng hợp thành hệ thống gắn kết với

nhau hay chỉ là những đề tài rời rạc); có sức thuyết phục đối với lao động khoa học

của Viện trong một tương lai trung hạn hay không (có phục vụ các mục tiêu ưu tiên,

…)

Về công bố và hội nghị khoa học: sự hưởng ứng khoa học đặc biệt là dựa

trên những công bố cao, các bài viết trên tạp chí khoa học nổi tiếng; các nhà khoa

học của Viện có được mời tham gia báo cáo tại các hội nghị khoa học quốc gia và

quốc tế quan trọng; Viện có tổ chức được các hội nghị ngành quốc gia và quốc tế

quan trọng.

Về chất lượng đội ngũ khoa học: bao nhiêu người được mời giảng dạy tại

các trường đại học, hướng dẫn nghiên cứu sinh, bao nhiêu người được phong giáo

sư, có các chương trình tự đào tạo hay không.

Về khả năng liên kết và hợp tác: khả năng huy động các nguồn tại trợ bên

ngoài; có sự tư vấn của các Viện khác trong cùng ngành hay không; sự liên kết và

hợp tác với các tổ chức bên ngoài của Viện (với các trường đại học, các Viện khác,

các cơ sở sản xuất …); sự năng động của các thành viên trong Viện.

Khả năng ứng dụng kết quả nghiên cứu: số người có đăng ký sở hữu công

nghiệp; số người có thể lập công ty; số người có khả năng lôi kéo tài trợ bên

ngoài…

Về chất lượng dịch vụ: năng lực và chất lượng phục vụ nhu cầu khách

hàng; dịch vụ có dựa trên công nghệ tiên tiến hay không; chất lượng của các hoạt

động tư vấn…

1.6.3.2. Đánh giá của hiệp hội Fraunhofer ở Đức

Hiệp hội Fraunhofer bao gồm 56 cơ sở nghiên cứu, với ngân sách hoạt động

hàng năm khoảng 900 triệu EUR, có nhiệm vụ thực hiện triển khai, quảng bá các tri

thức khoa học trên các linh vực nghiên cứu ứng dụng thông qua các hợp đồng

nghiên cứu và dịch vụ với các chủ hợp đồng là tư nhân hoặc Nhà nước, nhằm đảm

bảo khả năng cạnh tranh của kinh tế thủ công của Đức và giải quyết các nhiệm vụ

công cộng cũng như thúc đẩy các nghiên cứu phục vụ mục đích tư nhân.

Các lĩnh vực hoạt động khoa học của Fraunhofer bao gồm: kỹ thuật vật liệu,

công nghệ xây dựng, kỹ thuật sản xuất, công nghệ gia công, công nghệ thông tin và

viễn thông, vi điện tử, kỹ thuật vi hệ thống, hệ thống cảm ứng, kỹ thuật kiểm tra, kỹ

thuật xây dựng và năng lượng; nghiên cứu về sức khỏe và môi trường; trung tâm

nghiên cứu kinh tế - kỹ thuật, tư vấn và thông tin khoa học công nghệ.

Sau đây là danh mục các chỉ tiêu đánh giá của hiệp hội Fraunhofer:

Các chỉ tiêu đầu vào:

- Độ năng động của đội ngũ cán bộ nghiên cứu

- Số nhà khoa học đến cộng tác

- Trình độ khoa học của đội ngũ cán bộ nghiên cứu (TS, PGS, GS)

- Đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn khoa học

- Độ tuổi bình quân trong đội ngũ cán bộ nghiên cứu

- Mối quan hệ với các doanh nghiệp

- Mức độ đầu tư

Các chỉ tiêu đầu ra

- Thành tích khoa học

- Được mời giảng dạy tại các trường đại học

- Được tham gia tư vấn

- Số ấn phẩm công bố

- Tổ chức các hội thảo khoa học

- Các giải thưởng khoa học

- Các luận văn thạc sỹ và tiến sỹ

Về chuyển giao công nghệ

- Các hợp đồng thực hiện cho công nghiệp (tổng giá trị)

- Các loại hợp đồng khác

- Số lượng các hợp đồng do doanh nghiệp đặt hàng

- Số lượng các hợp đồng do ngân sách Nhà nước cấp

- Hợp tác với các ngành

- Bản quyền

- Thành lập các công ty ngoại biên (spin off)

1.6.4. Kinh nghiệm nghiên cứu đánh giá của Thụy Điển

Thụy Điển là một nước công nghiệp phát triển có trình độ khoa học công

nghệ cao. Công tác đánh giá chất lượng, hiệu quả nghiên cứu và triển khai được qua

tâm với những chỉ tiêu đầu tiên đối với đánh giá cơ bản là:

- Nguyên bản

- Chất lượng

- Tiềm năng khoa học của kết quả nghiên cứu: đồng thời phải tính đến năng

lực của người thực hiện và phương tiện nghiên cứu.

Đánh giá nghiên cứu và triển khai theo nhiệm vụ, mục tiêu, phạm vi, những

phạm vi khác ngoài phạm vi chất lượng thực hiện đều là quan trọng. Phạm vi này

đều gồm các lĩnh vực liên quan tới mục tiêu, nhiệm vụ, tiềm năng sử dụng những

kết quả đánh giá mức mạo hiểm và hiệu quả quản lý. Đánh giá cuối cùng sẽ gồm

việc đánh giá những ứng dụng cụ thể của kết quả nghiên cứu.

Đánh giá không phải là một chức năng riêng biệt được thực hiện chỉ trong

những chu kỳ sau hoặc sau khi nghiên cứu phát triển được thực hiện; đây là một quá

trình liên tục mà cơ sở xây dựng phải được đặt ra trong giai đoạn lập kế hoạch

nghiên cứu triển khai

Bản chất của đánh giá là so sánh với một số tiêu chuẩn, yêu cầu (mục tiêu),

cũng như khả năng lựa chọn hoặc những nhóm kiểm soát nghiên cứu và triển khai

có tính chất thống kê (trong khoa học xã hội và khoa học cuộc sống). Chỉ tiêu cần

phải xác định rõ ràng ngay từ đầu.

Thông tin cơ bản (cả định tính và định lượng) cần phải có một cách đúng lúc

và ở một mức độ tương ứng, ở mức độ chi tiết khuôn mẫu tương ứng đối với mỗi

mức độ giám sát quản lý hay trách nhiệm.

Sự liên hệ từ trước hay tiếp tục của những người sẽ sử dụng kết quả nghiên

cứu và triển khai có thể đem lại sự chuyển giao công nghệ và ứng dụng kết quả.

Sự giám sát độc lập và đánh giá cần phải được thực hiện bởi những chuyên

gia có kinh nghiệm và không tham gia vào việc nghiên cứu triển khai.

Ngoài ra giai đoạn lập kế hoạch rất quan trọng trong việc thiết lập giai đoạn

đánh giá chương trình, cụ thể:

- Xác định nhu cầu và vấn đề của nhà tài trợ và hình thành đối tượng, chỉ báo

nghiên cứu.

- Xác định cơ sở để so sánh, vì so sánh là bản chất của đánh giá kết quả

nghiên cứu. Cơ sở đánh giá có thể là kết quả của một nghiên cứu nào đó, có thể là

kết quả đạt được của một nghiên cứu tương tự trước đó, có thể là mức độ mà những

yêu cầu hay mục tiêu cụ thể đáp ứng được hoặc là tổng hợp các yếu tố trên.

- Thiết kế và nhấn mạnh phương tiện phát triển thông tin và dữ liệu, cả

phương pháp định lượng và các chỉ số.

Đây là một trong những chỉ tiêu quan trọng nhất trong việc lập kế hoạch đó

là để trả lời cho câu hỏi: điều gì sẽ xảy ra và ai sẽ liên quan đến nếu chương trình

nghiên cứu và triển khai hoặc dự án thành công. Nói cách khác là:

- Bước tiếp theo hay một loạt những bước tiếp theo trong quá trình đổi mới

công nghệ là gì?

- Ai sẽ là người liên quan đến trong việc quyết định và áp dụng những kết

quả đạt được và những quyết định hay chỉ tiêu nào cần được thực hiện cũng như

những khó khăn nào cần phải vượt qua để đảm bảo kết quả cuối cùng của việc cải

tiến.

Thành lập một đội đánh giá độc lập nhằm mục đích vạch ra hoặc diễn giải

chỉ tiêu và lựa chọn những phương án phù hợp đối với sự thành công của công tác đánh giá chương trình.

Đánh giá không nên được đề cập đến như là một chức năng riêng biệt chỉ

trong những giai đoạn sau hoặc sau khi kết thúc một dự án: nó cần đề cập đến như

một quá trình liên tục mà cơ sở của nó cần phải được đặt ra trong giai đoạn lập kế

hoạch chương trình nghiên cứu và triển khai.

Kết quả đánh giá cần phải được ăn nhập với nhau sao cho đáp ứng được nhu

cầu của người sử dụng những nghiên cứu đánh giá này, trong khi việc sử dụng chúng đôi khi còn khó khăn hơn là đánh giá chúng. Có th ể cho rằng chính người sử

dụng đánh giá phải là người đặt ra chính những mục tiêu đánh giá đó. Một mặt, nó

có thể cho phép phân loại đối tương nghiên cứu và triển khai từ giai đoạn lập kế

hoạch, mặt khác nó hỗ trợ cho đánh giá bằng cách cho phép so sánh những kết quả

đạt được với những gì đặt ra.

Nhu cầu thiết lập một cơ sở cho sự so sánh thông tin định tính và định lượng,

những thông số khoa học và công nghệ và sự phát triển đánh giá thực thi đã định.

Cần phải quan tâm đến việc lựa chọn một đội ngũ đánh giá độc lập tách riêng

với việc quản lý để đảm bảo tính toàn vẹn và tính tin cậy.

Để đạt được tính sâu sắc của đánh giá, cần phải có một cam kết nghiêm túc

với một đánh giá, những người có trách nhiệm đối với quá trình đánh giá cần phải

được cung cấp đầy đủ các nguồn lực để thực hiện.

1.6.5. Các tiêu chí đánh giá nghiên cứu ở Nhật Bản

Chất lượng các công tác nghiên cứu của một tổ chức khoa học được đánh giá

ở các tiêu chí sau:

- Mục đích và các mục tiêu nghiên cứu

- Cơ cấu các hoạt động nghiên cứu, các hệ thống hỗ trợ

- Sản phẩm nghiên cứu và mức độ nghiên cứu

- Sự đóng góp của các hoạt động nghiên cứu vào phát triển kinh tế, văn hóa

xã hội

- Tổ chức nghiên cứu

- Quản lý và nâng cao chất lượng nghiên cứu

Như vậy, các đánh giá về nghiên cứu của Nhật Bản đối với các tổ chức

nghiên cứu khoa học rất quan tâm đến mục tiêu nghiên cứu, các sản phẩm và sự

đóng góp của các nghiên cứu đối với công cuộc phát triển kinh tế, văn hóa và xã

hội.

1.6.6. Đánh giá nghiên cứu đại học tại Thái Lan

Trong hệ thống đảm bảo chất lượng đào tạo đại học ở Thái Lan, nghiên cứu

khoa học là một đánh giá quan trọng. Các hoạt động đánh giá khoa học được đánh

giá theo các mặt sau:

- Chính sách, công tác lập kế hoạch và hỗ trợ hệ thống nghiên cứu

- Các ấn phẩm nghiên cứu khoa học

- Các nguồn lực nghiên cứu: nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất

Như vậy đối với toàn trường đại học, công tác nghiên cứu được đánh giá

toàn diện trên nhiều mặt đặc biệt là kết quả nghiên cứu được công bố trên các tạp

chí trong nước và quốc tế, các chứng nhận quyền tác giả, bản quyền của các công

trình khoa học.

Từ năm 2002 Thái Lan đã có cải tổ lớn về cơ cấu tổ chức quản lý nhà nước

về giáo dục với sự thành lập của Bộ Giáo dục, văn hóa và tôn giáo trong đó có Ủy

ban giáo dục đại học. Vai trò của cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục đại học

trong công tác kiểm định đã thay đ ổi với sự thành lập một cơ quan mới là Cơ quan

tiêu chuẩn giáo dục quốc gia và đánh giá chất lượng (The Office for National

Education Standars and Quality Asseessment) có vị trí và vai trò độc lập không trực

thuộc trực tiếp Bộ Giáo dục, văn hóa và tôn giáo. Cơ quan này có trách nhiệm đánh

giá bên ngoài và các chức năng chủ yếu sau:

- Phát triển hệ thống đánh giá bên ngoài, hoạch định cơ chế, định hướng và

các phương pháp đánh giá bên ngoài có hiệu quả trong hệ thống đảm bảo chất lượng

- Phát triển các chuẩn mực, các tiêu chí đánh giá bên ngoài.

- Giám sát và đặt ra các tiêu chí cấp chứng chỉ của các chuyên gia đánh giá

bên ngoài, hỗ trợ các nghiên cứu phát triển hệ thống đánh giá bên ngoài.

- Phát triển và đào tạo đội ngũ chuyên gia đánh giá bên ngoài; xây dựng các

chương trình và tổ chức các khóa đào tạo, khuyến khích các cơ quan, tổ chức tư

nhân, nghề nghiệp tham gia có hiệu quả vào việc đào tạo chuyên gia đánh giá bên

ngoài

- Đệ trình báo cáo hàng năm về đánh giá chất lượng và các chuẩn mực giáo

dục lên Chính phủ và Bộ Giáo dục, văn hóa và tôn giáo, Cơ quan ngân sách để xem

xét và hoạch định chính sách giáo dục và phân bổ ngân sách giáo dục hàng năm

cũng như thông tin cho các cơ quan hữu quan và công chúng

Vai trò của Bộ Giáo dục, văn hóa và tôn giáo (Ủy ban giáo dục đại học) tập

trung vào công tác chỉ đạo, hỗ trợ xây dựng hệ thống đảm bảo chất lượng của các

trường trực thuộc và thực hiện đánh giá bên trong. Thực hiện các hoạt động thông

tin và hợp tác khu vực và quốc tế trong lĩnh vực đảm bảo chất lượng đào tạo, làm

cầu nối giữa cơ quan tiêu chuẩn giáo dục với các cơ sở đào tạo

1.6.7. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Công tác nghiên cứu khoa học ở các nước phát triển là một hoạt động sống

còn, động lực để phát triển sản xuất cũng như toàn bộ đời sống kinh tế xã hội. Ngân

sách quốc gia, cũng như ngân sách của các doanh nghiệp dành cho hoạt động này

khá lớn. Do đó việc đánh giá hiệu quả đầu tư cũng nhưn đánh giá hiệu quả hoạt động khoa học công nghệ đòi hỏi khách quan và được tiến hành một cách có hệ

thống.

Kinh nghiệm đánh giá hiệu quả công tác nghiên cứu khoa học của các nước

trên thế giới có thể được tổng kết như sau:

Tiến hành đánh giá bao gồm

- Ở cấp quốc gia: Các tổ chức cung cấp nguồn vốn; Hội đồng nghiên cứu

- Ở cấp cơ sở: Hội đồng khoa học; Ban lãnh đạo; các đơn vị chuyên môn

Mục tiêu đánh giá

Việc đánh giá hiệu quả hoạt động KHCN nhằm mục đích rà soát lại những

đơn vị, công trình KHCN mang lại hiệu quả tích cực và cần nhân rộng. Bên cạnh đó

nó sẽ góp phần to lớn cho việc thực hiện phân bổ vốn nghiên cứu và xây dựng chiến

lược nghiên cứu một cách hợp lý.

Các tiêu chí đánh giá

Để đánh giá hiệu quả hoạt động KHCN của một đơn vị người ta thường sử

dụng nhiều tiêu chí khác nhau. Tuy nhiên, thông thường người ta sử dụng một số

tiêu chí thông dụng như Số lượng các nghiên cứu; chất lượng các nghiên cứu; mức

độ ản hưởng của công trình nghiên cưu; tính ứng dụng của kết quả nghiên cứu.

Dựa vào kết quả khảo sát có thể thấy các nước đưa ra các nhóm chỉ tiêu đánh

giá các tổ chức nghiên cứu triển khai sau:

Nhóm 1: Các chỉ tiêu liên quan đến mục tiêu, tầm nhìn và chiến lược phát

triển của tổ chức nghiên cứu và triển khai. Các chỉ tiêu này mang tính khái quát và

bao trùm, phần lớn chúng mang tính chất định tính, chúng thể hiện vai trò và chiến

lược phát triển của tổ chức nghiên cứu và triển khai theo các hướng khoa học và

công nghệ trọng điểm quốc gia. Những câu hỏi đánh giá ở đây là: Tổ chức nghiên

cứu và triển khai có xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, trung hạn và kế hoạch

phát triển ngắn hạn của mình hay không? Các quy hoạch, kế hoạch đó có thể nằm

trong chức năng nhiệm vụ được giao hay không? Tổ chức nghiên cứu và triển khai

hình dung vị trí của mình như thế nào trong hệ thống khoa học và công nghệ của

quốc gia và quốc tế? Các đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu có đảm bảo tính hệ thống và

thể hiện được tầm nhìn cũng như yêu cầu của tổ chức nghiên cứu và triển khai hay

không? Các kế hoạch xây dựng tiềm lực và đội ngũ có thể hiện được yêu cầu phát

triển đã đ ề ra hay không? v.v… Theo kinh nghiệm của CHLB Đức, có thể lấy các

mục tiêu xác thực, đủ cụ thể, phù hợp với chức năng và nhiệm vụ được giao do tổ

chức nghiên cứu và triển khai đề ra làm chuẩn mực để đánh giá

Nhóm 2: Các chỉ tiêu đầu vào, bao gồm các chỉ tiêu liên quan tới tiềm lực

của tổ chức nghiên cứu và triển khai. Câu hỏi tổng quát ở đây là: Tiềm lực nghiên

cứu và triển khai của cơ quan có đủ năng lực giải quyết các nhiệm vụ thuộc lĩnh vực

khoa học và công nghệ được giao nhằm bắt kịp và vượt trình độ tiên tiến của sản

xuất trong nước, trình độ khoa học và công nghệ của khu vực và quốc tế hay

không?

Các tiêu chí này bao gồm những nét cơ bản sau:

- Sức mạnh của tiềm lực xét trên các thành tố cơ bản là: Nhân lực (xét trên

các mặt cơ cấu như lứa tuổi, nam nữ, trình độ chuyên môn, thâm niên công tác

nghiên cứu khoa học và công nghệ, phân theo các linh vực hoạt động khoa học công

nghệ, cơ cấu chức vụ, v.v…); tài chính; thông tin khoa học công nghệ; trang thiết bị

nghiên cứu; năng lực tổ chức công tác nghiên cứu khoa học công nghệ.

- Mức độ tổng hợp của các chương trình, đề tài nghiên cứu mà cơ quan thực

hiện trong những năm gần đây: tính hệ thống của các đề tài nghiên cứu, dự trữ các ý

đồ nghiên cứu, khả năng tập trung nguồn lực để phát huy điểm mạnh và hạn chế

điểm yếu.

- Mức độ trang thiết bị các cơ sở thử nghiệm, các dự án, quy mô của cơ sở

thí nghiệm, khả năng giải quyết các nhiệm vụ đặt ra với các dự án quốc gia

- Năng lực bồi dưỡng cán bộ, đào tạo cán bộ có trình độ cao: thành phần và

tình trạng của các cơ sở đào tạo (thực tập, thí nghiệm, thử nghiệm, trình diễn); cán

bộ và khả năng tổ chức trong quá trình đào tạo (hướng dẫn viên khoa học, giảng

viên, giáo sư, cơ sở đào tạo nghiên cứu sinh, v.v…); các bộ phận trợ giúp khác

(phòng hội thảo, hội trường, các phương tiện trang bị cho trình diễn, các phương

tiện thông tin liên lạc, v.v…)

Nhóm 3: Các chỉ tiêu đầu ra là những chỉ tiêu phản ánh các kết quả hoạt

động của nghiên cứu và triển khai và hoạt động khoa học và công nghệ nói chung

của tổ chức

1.7. Hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học 1.7.1. Khái niệm hiệu quả và hiệu quả nghiên cứu khoa học

Theo từ điển tiếng Việt thông dụng, thuật ngữ hiệu quả được định nghĩa như

sau: “Hiệu quả là kết quả đích thực” của một hoạt động, công việc nào đó. Hiệu quả

là so sánh đầu vào với đầu ra của một quyết định nào đó

Hiệu quả nghiên cứu khoa được thể hiện qua sự so sánh giữa các nguồn lực

đầu tư (nhân lực, kinh phí, cơ sở vật chất, phương tiện v.v...) cho công trình với các

kêt quả, sản phẩm khoa học công nghệ thu được sau khi kết thúc nghiên cứu (giá trị

trong) và các lợi ích, giá trị vật chất, tinh thần tạo ra cho khoa học công nghệ và

kinh tế xã hội lâu dài khi ứng dụng các kết quả nghiên cứu sau này (giá trị ngoài)

Theo GS Vũ Cao Đàm (2007), hiệu quả nghiên cứu khoa học là lợi ích thu

được sau khi áp sụng kết quả nghiên cứu khoa học. Một kết quả nghiên cứu có thể

đưa lại hiệu quả sau khi áp dụng, và sẽ không đưa lại hiệu quả gì nếu không đưa vào

áp dụng

Tuy nhiên, người ta có thể tính trước được hiệu quả dự kiến nếu như một kết

quả nghiên cứu được áp dụng trong tương lai. Người ta gọi đó là hiệu quả tiềm năng

Việc đánh giá nghiệm thu các công trình nghiên cứu khoa học công nghệ chủ

yếu là đánh giá giá trị trong (kết quả nghiên cứu khi kết thúc đề tài). Cần chú ý đến

các yếu tố đầu vào như số lượng và chất lượng nhân lực tham gia nghiên cứu (uy tín

và trình độ khoa học công nghệ của tập thể nghiên cứu), chất lượng thông tin khoa

học, kinh phí đầu tư, giá trị và chất lượng cơ sở vật chất và trang thiết bị cho nghiên

cứu, quỹ thời gian nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu v.v… và số lượng, giá trị các

sản phẩm đầu ra của nghiên cứu.

1.7.2. Mục đích đánh giá hiệu quả nghiên cứu khoa học

Đánh giá hiệu quả ngiên cứu là nhằm đưa ra những nhận định về mức độ

hiệu quả của mỗi phương án đầu tư và nghiên cứu khoa học, xem đầu tư vào hướng

nào thì đạt hiệu quả như thế nào, từ đó có thể so sánh hiệu quả của những phương

án đầu tư khác nhau, để cuối cùng đưa ra được những quyết định chính sách đầu tư

có hiệu quả nhất

1.7.3. Quan điểm đánh giá hiệu quả

Hiệu quả của nghiên cứu khoa học là một phạm trù phức tạp, thậm chí rất

phức tạp, không dễ đặt mọi con số về đầu tư vào nghiên cứu khoa học nói chung và

mọi chi phí để đưa kết quả nghiên cứu lên bàn tính toán hiệu quả

Lý do của những khó khăn này khá đa dạng vì không phải mọi kết quả

nghiên cứu đều đưa đến hiệu quả kinh tế; không phải mọi hiệu quả kinh tế đều thấy

được ngay.

1.7.4. Phân loại hiệu quả nghiên cứu khoa học và các tiêu chí đánh giá

Do tính chất phức tạp và đa dạng của các công trình nghiên cứu khoa học

công nghệ nên có thể phân tích hiệu quả nghiên cứu theo các mặt kinh tế, xã hội,

khoa học, công nghệ, thông tin v.v… Lưu ý tính tổng hợp của hiệu quả nghiên cứu

Hiệu quả kinh tế (tính thành tiền)

Là hiệu số hoặc tỷ số so sánh giữa tổng giá trị kinh tế thu được ở đầu ra (giá

trị kinh tế của các sản phẩm khoa học công nghệ) do các kết quả nghiên cứu tạo ra ở

thời điểm đánh giá xác định hiệu quả với tổng chi phí đầu vào (nhân lực, kinh phí,

nguyên vật liệu, khấu hao phương tiện và cơ sở vật chất, năng lượng v.v…). Hiệu

quả kinh tế cũng có thể tính bằng số tiền tiết kiệm được, giảm giá thành sản phẩm

do ứng dụng kết quả nghiên cứu. Phương pháp phổ biến hiện nay là phân tích lợi

ích – chi phí

Công thức là: HQKT = Tổng giá trị, lợi ích kinh tế thu được – Tổng cho chi

phí nghiên cứu. Theo tỷ lệ: Tổng giá trị, lợi ích kinh tế thu được/Tổng chi phí

nghiên cứu x 100%

Chỉ tiêu định tính:

- Triển vọng làm biến đổi cơ cấu một ngành kinh tế đang tồn tại

- Triển vọng phát triển một ngành kinh tế mới.

Chỉ tiêu định lượng:

- Tính toán được giá trị thu được bằng tiền do kỹ thuật mới đưa lại

- Phần tăng doanh số do sử dụng công nghệ mới, sản phẩm mới

- Phần tăng lợi nhuận do công nghệ mới, sản phẩm mới đưa lại

Do tính chất đặc thù của hoạt động nghiên cứu khoa học đặc biệt là trong các

nghiên cứu cơ bản, giá trị và hiệu quả kinh tế của hoạt động nghiên cứu khoa học

được thể hiện lâu dài và gián tiếp thông qua các hoạt động truyền bá tri thức, nghiên

cứu ứng dụng nên khó xác định một cách tường minh và cụ thể hiệu quả kinh tế

bằng tiền. Ngay cả khi tiến hành thương mại hóa sản phẩm khoa học thì hiệu quả

kinh tế cũng chỉ mang tính chất tương đối.

Hiệu quả xã hội

Thể hiện qua mức độ đóng góp của công tình nghiên cứu vào quá trình giải

quyết các vấn đề xã hội đặt ra trong từng thời kỳ phát triển xã hội cụ thể, thúc đẩy

việc phát triển xã hội (về con người, cộng đồng, giáo dục, nâng cao chất lượng và

mức sống của các tầng lớp dân cư, môi trường v.v…). Hiệu quả xã hội có thể đánh

giá qua so sánh tổng chi phí đầu tư cho công trình nghiên cứu với mức độ đóng góp

và phạm vi tác động vào quá trình giải quyết các vấn đề xã hội khác nhau

Hiệu quả xã hội là loại hiệu quả xét đến một cách tổng thể các tác động của

kết quả nghiên cứu vào xã hội:

- Tác động nâng cao dân trí

- Tác động xóa đói giảm nghèo

- Tác động khắc phục bất bình đẳng xã hội

- Tác động đến sức khỏe cộng đồng

- Tác động đến môi trường

Hiệu quả khoa học công nghệ

Thể hiện qua mức độ đóng góp của công trình nghiên cứu vào quá trình giải

quyết các vấn đề khoa học công nghệ đặt ra trong từng thời kỳ phát triển khoa học

công nghệ cụ thể, thúc đẩy sự phát triển khoa học và công nghệ (cơ sở lý luận, trình

độ khoa học và năng lực công nghệ quốc gia v.v…). Hiệu quả khoa học công nghệ

có thể đánh giá:

- Qua so sánh tổng chi phí đầu tư cho công trình nghiên cứu (nhân lực, vật

lực, tài lực) với mức độ đóng góp và phạm vi tác động vào quá trình giải quyết các

vấn đề khoa học công nghệ nói chung và từng lĩnh vực khoa học công nghệ nói

riêng

- Những khái niệm, phạm trù mới

- Phát minh sáng chế

Hiệu quả thông tin

Thể hiện qua quá trình và kết quả thu thập thông tin, xây dựng cơ sở dữ liệu,

xử lý, phân tích, đánh giá và sử dụng các nguồn thông tin đa dạng và tin cậy phục