Luận văn Thạc sĩ Triết học: Giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dương hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng giáo dục đạo đức của học sinh THPT ở tỉnh Hải Dương, luận văn đề xuất một số các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT tỉnh Hải Dương hiện nay. Mời các bạn tham khảo chi tiết nội dung luận văn này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Triết học: Giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dương hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ ĐINH THỊ THANH HẢI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH HẢI DƢƠNG HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SỸ TRIẾT HỌC Chuyên ngành: Triết học Hà Nội 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ ĐINH THỊ THANH HẢI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở TỈNH HẢI DƢƠNG HIỆN NAY Chuyên ngành: Triết học Mã số: 60 22 03 01 LUẬN VĂN THẠC SỸ TRIẾT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Dƣơng Văn Thịnh Hà Nội 2016
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Triết trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn đã tận tình truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập tại trường. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn thầy - PGS.TS Dương Văn Thịnh đã hết lòng giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Vì thời gian và kinh nghiệm nghiên cứu khoa học không nhiều, chưa có điều kiện tìm hiểu sâu vấn đề, luận văn chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến để tác giả luận văn có điều kiện hoàn thành công trình nghiên cứu của mình. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngay 25 tháng 3 năm 2016 Tác giả Đinh Thị Thanh Hải
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dƣơng hiện nay” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.T.S Dương Văn Thịnh và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác. Hà Nội, ngay 25 tháng 3 năm 2016 Tác giả luận văn Đinh Thị Thanh Hải
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn ............................................................. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 5 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ................................................... 5 6. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 6 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ..................................................... 6 8. Kết cấu của luận văn. .................................................................................... 6 CHƢƠNG 1 GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH THPT Ở TỈNH HẢI DƢƠNG – MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN ............................................ 7 1.1. Giáo dục đạo đức và giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ................................................................................................................. 7 1.1.1. Giáo dục đạo đức..................................................................................... 7 1.1.2. Giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ............................ 11 1.2. Học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dƣơng và nội dung giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dƣơng .................. 21 1.2.1. Học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dương.................................. 21 1.2.2. Giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dương ............. 25 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 38 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG, PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH THPT Ở TỈNH HẢI DƢƠNG HIỆN NAY .................................................................................. 40 2.1. Thực trạng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở tỉnh Hải Dƣơng hiện nay ................................................................................................................... 40 2.1.1. Những thành quả và nguyên nhân của những thành quả ........................... 40
2.1.2. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ................................. 54 2.2. Phƣơng hƣớng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở tỉnh Hải Dƣơng hiện nay ......................... 65 2.2.1. Phương hướng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở tỉnh Hải Dương hiện nay ........................................................................................................... 65 2.2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở tỉnh Hải Dương hiện nay .............................................................................. 70 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 93 PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Thống kê số lượng và chuẩn trình độ của đội ngũ giáo viên tỉnh Hải Dương ............................................................................................... 26 Bảng 2.1: Xếp loại hạnh kiểm của học sinh khối THPT ................................ 43 Bảng 2.2. Xếp loại học lực khối THPT........................................................... 43 Bảng 2.3. Thống kê số lượng học sinh vi phạm đạo đức tại các trường THPT tỉnh Hải Dương ................................................................................................ 55
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đạo đức là một trong những nhân tố cốt lõi hình thành nhân cách của con người. Bởi vậy mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định “… có tài mà không có đức là người vô dụng”. Đối với Người, chữ “Đức” được xem trọng hơn chữ “Tài”. Do đó, ở mọi thời điểm, giáo dục đạo đức vẫn luôn giữ một vai trò rất quan trọng không chỉ trong đào tạo con người mà còn cả trong đời sống. Trải qua 30 năm thực hiện đổi mới toàn diện đất nước trên mọi lĩnh vực, nước ta đã đạt được những thành tựu về mặt kinh tế - xã hội, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên. Song bên cạnh đó, những tiêu cực của cơ chế thị trường đã tác động đến thanh niên và học sinh như: một ộ phận học sinh, sinh viên suy thoái về đạo đức, mờ nhạt về lý tưởng, có lối sống thực dụng, thiếu ước mơ, hoài ão lập thân, lập nghiệp vì tương lai của ản thân và đất nước. Thêm vào đó, là sự du nhập của văn hóa phẩm đồi trụy thông qua các phương tiện như phim ảnh, games, mạng Internet… làm ảnh hưởng đến những quan điểm về tình bạn, tình yêu trong lứa tuổi thanh thiếu niên và học sinh, nhất là đối với các em chưa được trang bị và thiếu kiến thức về vấn đề này. Mặt khác những tiêu cực trong thi cử, bằng cấp, chạy theo thành tích đã làm cho một số trường nặng về dạy chữ hơn là dạy người, những tiêu cực trong dạy thêm và học thêm làm cho tình cảm thầy và trò bị tổn thương, truyền thống tôn sư trọng đạo của dân tộc bị mai một dần. Trước thực trạng đó, Đảng và Nhà nước ta đã chú trọng đến việc giáo dục đào tạo con người cả về đức và tài nhằm đáp ứng yêu cầu của đất nước trong thời kỳ hội nhập. Hội nghị lần II của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã khẳng định:…Trong những năm tới cần tăng cường giáo dục tư tưởng đạo đức, ý thức công dân, lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh…,tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động xã hội, 1
văn hóa, thể thao phù hợp với lứa tuổi và với yêu cầu giáo dục toàn diện”. Bên cạnh đó, Đại hội IX của Đảng cộng sản Việt Nam đã xác định được phát triển giáo dục- đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp CNH - HĐH, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Đây là quan điểm cơ ản nhấn mạnh vai trò của giáo dục toàn diện đối với thế hệ trẻ nhằm đáp ứng nguồn nhân lực ngày càng cao đối với sự nghiệp CNH - HĐH của nước ta hiện nay. Học sinh nói chung, học sinh phổ thông trung học (PTTH) nói riêng là lứa tuổi đang hình thành và phát triển nhân cách. Nếu được giáo dục đúng hướng các em sẽ hình thành và phát triển những phẩm chất tích cực; ngược lại sẽ trở nên dị dạng và méo mó về nhân cách. Ngày nay, trên cơ sở coi trọng giáo dục kiến thức văn hóa, việc giáo dục đạo đức, giáo dục ý thức công dân là một trong những phương thức cơ ản nhằm đạt được mục tiêu và nhiệm vụ đào tạo của Đảng và Nhà nước. Không nằm ngoài thực trạng đó, Tỉnh Hải Dương những năm gần đây, giáo dục đạo đức cho học sinh nói chung, học sinh PTTH nói riêng đã được quan tâm và tiến hành. Tuy nhiên, giáo dục đạo đức cho học sinh THPT còn nhiều vấn đề hạn chế bất cập giữa giáo dục kiến thức, văn hoá và huy động được sự tham gia của lực lượng xã hội vào công tác giáo dục đạo đức thiếu đồng bộ…. Những hạn chế trên cần sớm được khắc phục để tạo ra môi trường giáo dục đạo đức đối với học sinh THPT trong tỉnh. Xuất phát từ lý do đó, tôi chọn vấn đề: “Giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hải Dƣơng hiện nay” làm đề tài luận văn nghiên cứu. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Trong những năm gần đây việc giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam được tăng cường coi trọng. Nhiều đề tài nghiên cứu đã hướng tới lĩnh vực này. 2
Những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn có thể tiếp cận dưới các khía cạnh sau: Thứ nhất, về vấn đề giáo dục đạo đức và giáo dục đạo đức cho học sinh THPT, trong số nhiều đề tài nghiên cứu liên quan có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như : - Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Chương trình giáo dục phổ thông môn Giáo dục công dân, Nxb Giáo dục, Hà Nội. - Thạc sĩ. Nguyễn Đức Hòa (2008), Chủ tịch Hồ Chí Minh với công tác giáo dục đạo đức học sinh trong nhà trường phổ thông, Tạp chí Triết học. - Nguyễn Thị Kim Ngân (2008), Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An, Tạp chí Giáo dục. - Trần Minh Đoàn (2001), Giáo dục đạo đức cho thanh niên, học sinh theo tư tưởng Hồ Chí Minh ở nước ta hiện nay, Luận án tiến sĩ triết học Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. - Nguyễn Thị Thanh Hà (2007), Giáo dục giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng nhân cách đạo đức sinh viên Việt Nam hiện nay, Luận văn thạc sĩ triết học, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. - Nguyễn Thúy Hoa (2005), Kết hợp pháp luật và đạo đức trong quản lý nhà nước ở Việt Nam hiện nay, Luận văn thạc sĩ luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Nhìn chung, các công trình trên đã khái quát được những nội dung chính về khái niệm đạo đức, giáo dục đạo đức, quản lý giáo dục đạo đức, tình hình, thực trạng cũng như xu hướng biến đổi của đạo đức thanh niên nói chung và học sinh THPT nói riêng ở các địa phương nước ta hiện nay. Trong đó, chủ yếu là những sự biến đổi theo hướng xa dần và đôi khi đi ngược lại đạo đức truyền thống của dân tộc. 3
+Những giá trị đạo đức thanh niên trong bối cảnh đổi mới của đất nước cũng như mặt hạn chế trong đạo đức thanh niên trước tác động của cơ chế thị trường. Từ đó các công trình đã đề xuất ra các biện pháp khác nhau về đạo đức, giáo dục đạo đức và quản lý giáo dục đạo đức để nhằm hoàn thiện đạo đức cho thanh niên nói chung và học sinh THPT nói riêng trong công cuộc xây dựng XHCH ở nước ta hiện nay. - Thứ hai, về vấn đề giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở Hải Dương, trong một số ít công trình nghiên cứu thì tiêu biểu là công trình của Nguyễn Tuấn Anh, (2012) “Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh của Hiệu trưởng trường Trung học phổ thông Gia Lộc II, tỉnh Hải Dương”, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học. Trong đó, dưới góc nhìn giáo dục học đề tài chỉ ra thực trạng đạo đức đang iến đổi theo cơ chế thị trường với nhiều tiêu cực, chỉ ra thực trạng giáo dục đạo đức với nhiều hạn chế, chỉ ra nguyên nhân và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho trường THPT Gia Lộc II của tỉnh Hải Dương. Có thể nói, đề tài về giáo dục đạo đức cho học sinh THPT đã được nghiên cứu ở những mức độ khác nhau trên cả bình diện lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên những đề tài này luôn hàm chứa những vấn đề mới cần bổ sung và phát triển. Nhìn chung, trong những năm qua giáo dục đạo đức trong nhà trường của nước ta được quan tâm rất nhiều trong đó tập trung vào thế hệ trẻ là học sinh, thiếu niên, sinh viên. Tuy nhiên, đến thời điểm này chưa có công trình nào nghiên cứu về giáo dục đạo đức cho học sinh trường THPT trong phạm vi ở Tỉnh Hải Dương. Vì vậy, việc thực hiện đề tài không trùng lặp cả về đối tượng và phạm vi đồng thời chỉ ra thực trạng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT tỉnh Hải Dương hiện nay trên cơ sở đó đề ra một số biện pháp nhằm nâng cao giáo dục đạo đức cho học sinh THPT. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn Mục đích: Từ việc làm rõ cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng giáo dục đạo đức của học sinh THPT ở tỉnh Hải Dương, luận văn đề xuất một số các 4
giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT tỉnh Hải Dương hiện nay. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Nghiên cứu một số vấn đề lý luận cơ ản về giáo dục đạo đức và giáo dục đạo đức cho học sinh THPT - Tìm hiểu, khảo sát và đánh giá thực trạng giáo dục đạo đức cho học sinh ở một số trường Trung học phổ thông trong địa bàn tỉnh Hải dương hiện nay - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh Trung học phổ thông ở tỉnh Hải dương trong giai đoạn hiện nay 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là giáo dục đạo đức cho học sinh THPT Phạm vi nghiên cứu của luận văn là giáo dục đạo đức cho học sinh THPT tỉnh Hải Dương hiện nay thông qua việc khảo sát một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Hải Dương, chủ yếu từ năm 2000 đến nay. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của đề tài là quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức và giáo dục đạo đức cho thanh niên, học sinh. 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu Nh m phương pháp nghi n cứu l luận Luận văn sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp như: Kết hợp phân tích với tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa, hệ thống hóa các tài liệu, văn ản liên quan đến đề tài. Nh m phương pháp nghi n cứu thực tiễn 5
Phương pháp quan sát các hoạt động giáo dục đạo đức của nhà trường; Phương pháp phỏng vấn; Phương pháp thống kê, xử lý số liệu, điều tra bằng phiếu điều tra.…. 6. Đóng góp mới của luận văn Về mặt lý luận: Luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận của việc giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trên địa bàn tỉnh Hải Dương hiện nay. Về mặt thực tiễn: Luận văn đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần giáo dục đạo đức hiệu quả cho học sinh THPT ở tỉnh Hải Dương hiện nay. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Những giải pháp tác giả đưa ra trong luận văn góp phần làm tài liệu tham khảo về cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc xây dựng kế hoạch giáo dục đạo đức cho học sinh THPT nói chung và ở tỉnh Hải Dương nói riêng Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà trường trong việc tuyên truyền và giáo dục đạo đức cho học sinh sinh viên hiện nay. 8. Kết cấu của luận văn. Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn gồm 2 chương, 4 tiết. Chƣơng 1. Giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở tỉnh Hải Dương – một số vấn đề lý luận. Chƣơng 2. Thực trạng và giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT ở tỉnh Hải Dương. 6
CHƢƠNG 1 GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH THPT Ở TỈNH HẢI DƢƠNG – MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN 1.1. Giáo dục đạo đức và giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông 1.1.1. Giáo dục đạo đức 1.1.1.1. Khái niệm giáo dục đạo đức * Đạo đức: Hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về đạo đức: Đạo đức là một hiện tượng xã hội, phản ánh các mối quan hệ hiện thực bắt nguồn từ bản thân cuộc sống con người, Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, tổng hợp những quy tắc, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội, nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với lợi ích hạnh phúc của con người và tiến bộ xã hội trong quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân với xã hội. Theo tác giả Trần Hậu Kiêm: “Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, bao gồm một hệ thống các quan điểm, quan niệm, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội. N ra đời, tồn tại và biến đổi từ nhu cầu xã hội. Nhờ đ con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích, hạnh phúc của con người và sự tiến bộ xã hội trong mối quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân với xã hội” [3, tr.23]. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin: “ Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, có nguồn gốc từ lao động sản xuất và đời sống cộng đồng xã hội, phản ánh và chịu sự chi phối của tồn tại xã hội” [4, tr.14]. Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm đạo đức là “Sự thống nhất trong tư tưởng và phong cách. Người có đạo đức là người biết kính yêu nhân dân, khiêm tốn, thật thà, thẳng thắn, c thái độ cầu thị, làm việc chí công vô tư, 7
không kiêu ngạo, không giấu dốt. Ở người, đạo đức đ ng vai trò như lẽ sống thấm sâu vào tư tưởng và chỉ đạo hành động, lối sống” [3, tr.25]. Từ những quan niệm trên, chúng ta có thể hiểu khái quát khái niệm đạo đức ở hai góc độ: - Góc độ xã hội: Đạo đức là những hình thái ý thức xã hội được phản ánh dưới dạng những nguyên tắc, yêu cầu, chuẩn mực, qui tắc điều chỉnh hành vi của con người trong các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, xã hội, lao động và con người với chính bản thân mình. - Góc độ cá nhân: Đạo đức chính là những phẩm chất nhân cách của con người, phản ánh ý thức, tình cảm, ý chí, hành vi, thói quen và cách ứng xử của họ trong các mối quan hệ giữa con người với xã hội, giữa bản thân với người khác và với chính bản thân mình. * Giáo dục đạo đức: Giáo dục nói chung, giáo dục đạo đức nói riêng là một quá trình bao gồm hai mặt, một mặt đó là sự tác động từ ên ngoài vào đối tượng giáo dục, mặt khác thông qua sự tác động này làm cho đối tượng tự biến đổi bản thân mình, tự hoàn thiện, tự nâng mình lên qua giáo dục. Giáo dục đạo đức là hoạt động có mục đích có tổ chức nhằm hình thành cho con người những quan điểm cơ ản nhất, những nguyên tắc chuẩn mực đạo đức cơ ản của xã hội. Nhờ đó, con người có khả năng lựa chọn, đánh giá đúng đắn các hiện tượng đạo đức xã hội cũng như tự suy nghĩ đánh giá hành vi của bản thân mình. Vì thế, công tác giáo dục đạo đức góp phần vào việc hình thành phát triển nhân cách con người phù hợp với từng giai đoạn phát triển. “Giáo dục đạo đức là quá trình tác động tới người học để hình thành cho họ ý thức, tình cảm và niềm tin đạo đức, đích cuối cùng quan trọng nhất là tạo lập được nhữung thói quen hành vi đạo đức” [7, tr56]. 1.1.1.2. Bản chất và nội dung của giáo dục đạo đức * Bản chất của giáo dục đạo đức: 8
Thứ nhất: Giáo dục đạo đức là tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức cụ thể cho người được giáo dục bằng tác động có mục đích, có hệ thống giúp cho người được giáo dục tự định hướng giá trị, chuyển đối ý thức, hành vi phù hợp với chuẩn mực đạo đức của xã hội. Quá trình giáo dục đạo đức được thực hiện bởi hoạt động của nhà giáo dục và người được giáo dục thông qua hoạt động sống hàng ngày. Kết quả là những chuyển biến, tiến bộ của cuộc sống được thể hiện trong ý thức, trong thái độ hành vi có văn hóa của người được giáo dục. Vì vậy, thực chất của quá trình giáo dục là một quá trình chuyển hóa những chuẩn mực đạo đức thành hành vi, thói quen, thành phẩm chất của người được giáo dục. Thứ hai, Giáo dục đạo đức là nhiệm vụ bao trùm và xuyên suốt toàn bộ hoạt động giáo dục của gia đình, nhà trường và xã hội để hình thành và phát triển nhân cách. Giáo dục đạo đức phải trở thành mối quan tâm của toàn xã hội, là vấn đề của mọi vấn đề trong chiến lược Giáo dục-ĐT vì sự phát triển con người và phát triển xã hội, [9, tr.38-39]. Hơn nữa, có thể nói, mọi nội dung, mọi phương thức, hình thức giáo dục, mọi con đường dẫn tới thực hiện chương trình giáo dục xã hội, mọi nỗ lực mà giáo dục xã hội huy động đều quy tụ vào giáo dục đạo đức làm người, nói rộng ra là giáo dục văn h a làm người, lấy văn h a đạo đức làm nền tảng và là cái cốt lõi [18, tr.86]. Giáo dục đạo đức là cái căn bản của mục tiêu giáo dục con người, giáo dục nhân cách [18, tr.86]. Giáo dục đạo đức vừa là một trong những phương diện hợp thành nội dung giáo dục trong đào tạo học sinh THPT, đồng thời, giáo dục đạo đức cũng chính là cốt lõi trong quá trình giáo dục xuyên suốt ở gia đình, nhà trường và ngoài xã hội. * Nội dung của giáo dục đạo đức: Thứ nhất, giáo dục hình thành ý thức đạo đức: Bồi dưỡng tình cảm để hình thành và phát triển những xúc cảm, tình cảm đạo đức trong sáng, cao quý 9
thuộc về nhân tính của con người; xây dựng niềm tin đạo đức dựa trên cơ sở kết hợp hài hòa giữa nhận thức và tình cảm đạo đức đã đạt được. Tình cảm đạo đức, có thể nói, chứa đựng trong nó cả cái Chân, cái Thiện lẫn cái Mỹ, chúng kết hợp và thúc đẩy lẫn nhau một cách hài hòa. Những cử chỉ, hành vi đạo đức tốt đẹp bao giờ cũng ắt nguồn từ những xúc cảm, tình cảm trong sáng, vô tư, vị tha, đức hy sinh quên mình, không một chút tính toán vụ lợi, vị lợi nào. Giáo dục đạo đức có thể chú trọng nhiều tới việc giáo dục và rèn luyện các đức tính, các phẩm chất đạo đức của cá nhân nếu xuất phát từ sự biểu hiện của chủ thể đạo đức đặc biệt chú ý đến yêu cầu thực hiện các chuẩn mực đạo đức của xã hội và truyền thống dân tộc, giữ gìn và phát huy những giá trị, bản sắc dân tộc trong truyền thống đạo đức đó như lòng yêu nước, thương người, tính vị tha, ao dung trong văn hóa đạo đức Việt Nam. Thứ hai, luyện tập hành vi đạo đức và trau dồi thói quen trong những ứng xử đạo đức hàng ngày giữa người với người... Giáo dục đạo đức không dừng lại ở nhận thức, tức là cung cấp những hiểu biết để hình thành ý thức và niềm tin cho con người về sự cần thiết phải có đạo đức, sống phù hợp với những giá trị và chuẩn mực đạo đức mà xã hội đòi hỏi mà cần tham gia vào cuộc đấu tranh vì một đời sống đạo đức tốt đẹp của con người và xã hội. Từ hình thành nhu cầu đạo đức và văn hóa đạo đức, từ đó mới có thể chuyển từ giáo dục sang tự giáo dục, thực hiện sự đồng nhất giữa đối tượng giáo dục và chủ thể giáo dục trong chính bản thân mình. Giáo dục hành vi đạo đức cần thúc đẩy ý định mong muốn trở thành hành động tốt đẹp, cụ thể, chủ động làm điều tốt, việc tốt vì người khác, cho người khác. Nó như một sự thỏa mãn nhu cầu tâm lý, tinh thần, một khát vọng thể hiện đạo đức, coi đó là niềm vui, sự thanh thản lương tâm và hạnh phúc được thể hiện sự ân cần, chu đáo, sự quan tâm tới cuộc sống, số phận của người khác; sự nhạy cảm và dễ xúc động trước những nỗi đau và những niềm vui của người khác mà nó luôn luôn có nhu cầu được đồng cảm và chia sẻ, đồng thời trái ngược thái độ nhẫn tâm, thói ích kỷ. 10
Nội dung giáo dục đạo đức nói trên sẽ được cụ thể hóa vào trong thực tiễn giáo dục đạo đức cho từng lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp trong những môi trường, hoàn cảnh giáo dục và hình thức giáo dục (gia đình - nhà trường - xã hội) cho phù hợp, mà tính hướng đích thực tiễn của nó là giáo dục đạo đức công dân để phụng sự xã hội và nhân dân. Đối với lứa tuổi học sinh trung học phổ thông, việc giáo dục đạo đức cho các em trong nhà trường, kết hợp với giáo dục gia đình là rất quan trọng. Nó từng ước chuẩn bị cho các em vào đời, ước vào cuộc sống tự lập để trở thành một công dân hữu ích cho tổ quốc XHCN, tự nguyện, tự giác đón nhận và thực hiện nghĩa vụ, bổn phận công dân của mình. 1.1.2. Giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông 1.1.2.1. Đặc điểm của học sinh trung học phổ thông Học sinh THPT là lứa tuổi đang học tập ở các trường THPT (từ lớp 10 đến hết lớp 12 trong hệ thống giáo dục quốc dân ở nước ta hiện nay). Độ tuổi chủ yếu của các em trong khoảng 16 đến 18. Trong giai đoạn này, các em đạt được sự trưởng thành về mặt thể lực, nhưng sự phát triển cơ thể còn kém so với người lớn. Tâm lý có sự thay đổi mạnh mẽ, có tác động lớn đến quá trình học tập và sinh hoạt. - Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ Ở tuổi đầu thanh niên, tính chủ định phát triển mạnh ở tất cả các quá trình nhận thức, thể hiện ở các mặt sau đây: Tri giác có mục đích đã đạt tới mức rất cao, quan sát trở nên có mục đích, có hệ thống và toàn diện hơn. Ghi nhớ có chủ định giữ vai trò chủ đạo trong hoạt động trí tuệ; ghi nhớ logic trừu tượng, ghi nhớ ý nghĩa có vai trò ngày càng tăng. Hoạt động tư duy có sự thay đổi quan trọng. Tư duy chặt chẽ hơn, có căn cứ và nhất quán hơn. Tính phê phán của tư duy cũng phát triển. Đó chính là cơ sở để hình thành thế giới quan. Tuy nhiên, không phải học sinh phổ thông nào cũng đạt đến mức tư duy đặc trưng cho lứa tuổi như vậy.Việc giúp 11
các em phát triển khả năng nhận thức là nhiệm vụ quan trọng của nhà trường mà trực tiếp là các giáo viên. Đổi mới công tác quản lý, phương pháp dạy học là việc làm phải tiến hành thường xuyên, liên tục để giúp học sinh hoàn thiện về trí tuệ và nhân cách. - Sự phát triển của tự ý thức: Sự phát triển của tự ý thức là một đặc điểm nổi bật trong sự phát triển nhân cách của học sinh THPT. Đây là một quá trình phong phú và phức tạp, trong đó nổi lên những đặc điểm cơ ản sau: Một là, ở tuổi đầu thanh niên, các em đã có nhu cầu tìm hiểu và đánh giá những đặc điểm tâm lý của mình theo quan điểm về mục đích và hoài ão của mình. Vì vậy các em học sinh THPT quan tâm sâu sắc tới đời sống tâm lý, phẩm chất nhân cách và năng lực cá nhân. Hai là, các em đã có sự nhận thức về vị trí của mình trong xã hội, trong tương lai là các em sẽ trở thành người như thế nào, làm thế nào để tốt hơn. Ba là, các em có thể hiểu rõ mình về phẩm chất nhân cách lộ rõ, cũng như những phẩm chất phức tạp, biểu hiện trong quan hệ nhiều mặt của nhân cách. Điều đó thể hiện ở các em về tinh thần trách nhiệm, lòng tự trọng và nghĩa vụ công dân. Bốn là, nhu cầu đánh giá và tự đánh giá ở các em được tăng cường hơn học sinh trung học cơ sở. Tuy nhiên không tránh khỏi xu hướng tự đánh giá quá cao, thậm chí có lúc sai lầm. Trách nhiệm của chúng ta là phải theo dõi, lắng nghe ý kiến của các em và có biện pháp phù hợp để giúp đỡ các em có được hình mẫu về nhân cách của học sinh THPT. - Sự hình thành thế giới quan: Hình thành thế giới quan là nét chủ yếu trong sự phát triển tâm lý của học sinh THPT. Ở tuổi này, các điều kiện về mặt trí tuệ và xã hội để xây dựng hệ thống quan điểm riêng đã được hình thành. Qua những năm học phổ thông, học sinh đã ý thức và xác định được các hình thức, tiêu chuẩn, nguyên tắc hành vi và đưa vào thành hệ thống. Hiện tại nhiều thanh niên, học sinh chưa được giáo dục đầy đủ về thế giới quan, đồng thời chịu tác động của những ảnh hưởng tiêu cực trong đời sống, sinh hoạt của những điều kiện không lành mạnh. Bên cạnh đó cũng 12
không ít thanh niên học sinh còn sống thụ động, chưa chú ý đến việc xây dựng thế giới quan. Vì vậy nhiệm vụ của nhà trường cùng với việc dạy chữ thì phải giúp các em có tư duy sáng suốt, đánh giá đúng thang giá trị đang thể hiện, xác định tính phức tạp của nó để xây dựng và bảo vệ cái đúng, phản đối ngăn chặn cái sai, biết chống lại sự xâm nhập của thế giới quan sai lệch. - Trong giao tiếp và đời sống tình cảm: Trước hết, đối với học sinh THPT, cùng với sự trưởng thành về nhiều mặt thì quan hệ phụ thuộc vào người lớn sẽ dần được thay bằng quan hệ ình đẳng, tự lập. Bên cạnh đó quan hệ bạn bè chiếm vị trí hơn hẳn so với người lớn tuổi hơn hay nhỏ tuổi hơn. Các em hướng các nhu cầu hằng ngày của mình vào bạn bè nhiều hơn vào ố mẹ, gia đình. Tuy nhiên trước các vấn đề như thế giới quan, lựa chọn nghề nghiệp hay những giá trị đạo đức thì ảnh hưởng của bố mẹ và người lớn tuổi lại mạnh hơn. Hai là, đời sống tình cảm của học sinh THPT rất phong phú, đa dạng, thể hiện rõ trong tình bạn. Nhu cầu tình bạn, tâm tình cá nhân tăng lên và tình bạn của các em rất bền vững, có khi kéo dài suốt đời. Đồng thời nhu cầu về tình bạn khác giới cũng tăng lên rõ rệt. Đó là cơ sở làm xuất hiện tình yêu ở lứa tuổi này. Ở đây vai trò của nhà trường và gia đình là vô cùng quan trọng nhằm giúp các em giữ được sự trong trắng, hồn nhiên, tươi sáng và là bạn tốt của nhau. 1.1.2.2. Khái niệm giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông Giáo dục đạo đức trong nhà trường là mộtbộ phận của quá trình sư phạm tổng thể. Nó có quan hệ biện chứng với các quá trình giáo dục bộ phận khác như : giáo dục trí tuệ, giáo dục thẩm mỹ, giáo dục thể chất, giáo dục lao động, giáo dục hướng nghiệp… Giáo dục đạo đức cho học sinh THPT là quá trình hình thành và phát triển các phẩm chất đạo đức của nhân cách học sinh dưới những tác động và ảnh hưởng có mục đích được tổ chức có kế hoạch, có sự lựa chọn về nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục phù hợp với lứa tuổi và với vai trò 13