Luận văn " Thị trường đầu ra cho sản phẩm thuỷ sản - thực trạng và tiềm năng"

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

122
lượt xem 42
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thuỷ sản là một ngành sản xuất quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, sản phẩm thuỷ sản là một mặt hàng vô cùng thân thuộc không chỉ đối với người dân Việt Nam mà còn là một phần tất yếu trong mỗi bữa ăn của người dân các nước khác trên thế giới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn " Thị trường đầu ra cho sản phẩm thuỷ sản - thực trạng và tiềm năng"

Luận văn Đề tài " Thị trường đầu ra cho sản phẩm thuỷ sản - thực trạng và tiềm năng"
MỤC LỤC Lời mở đầu.................................................................................................... 1 Chương I. Lý luận chung về thị trường bản chất chức năng và vai trò của thị trường ............................................................................................... 2 1. Bản chất của thị trường .............................................................................. 2 2. Chức năng của thị trường ........................................................................... 2 3. Vai trò của thị trường ................................................................................. 4 Chương II. Cơ cấu, chức năng và đặc điểm của thị trường thuỷ sản........ 6 I. Cơ cấu, chức năng của thị trường thuỷ sản.................................................. 6 II. Đặc điểm của thị trường thuỷ sản............................................................... 7 1. Độ cận biên thị trường và giá cả sản phẩm thuỷ sản ................................... 8 2. Sự hình thành giá cả theo thời vụ ............................................................... 9 3. Tính độc quyền của thị trường thuỷ sản.................................................... 10 4. Thị trường sản phẩm trong nước còn mang tính nhỏ, lẻ............................ 11 Chương III. Thị trường sản phẩm thuỷ sản thực trạng và tiềm năng .... 12 I. Thị trường nội địa ..................................................................................... 12 1. Cung - cầu và giá của các sản phẩm thuỷ sản trong nước ......................... 12 2. Những yếu tố ảnh hưởng tới thị trường thuỷ sản nội địa........................... 18 3. Những tiềm năng của thị trường thuỷ sản nội địa ..................................... 19 II. Thị trường xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam........................................... 20 1. Thị trường các nước Châu Á .................................................................... 20 2. Thị trường EU .......................................................................................... 21 3. Thị trường Mỹ.......................................................................................... 22 III. Một số nhận xét và đánh giá về thực trạng và tiềm năng ........................ 24 1. Khai thác hải sản ...................................................................................... 24 2. Chế biến và dự trữ .................................................................................... 26 3. Tiêu thụ sản phẩm .................................................................................... 26 Kết luận....................................................................................................... 28 Tài liệu tham khảo ..................................................................................... 29
LỜI MỞ ĐẦU Thuỷ sản là một ngành sản xuất quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, sản phẩm thuỷ sản là một mặt hàng vô cùng thân thuộc không chỉ đối với người dân Việt Nam mà còn là một phần tất yếu trong mỗi bữa ăn của người dân các nước khác trên thế giới. Chính vì vậy mà việc làm thế nào để phát triển ngành thuỷ sản không chỉ là công việc của những nhà nghiên cứu kinh tế mà còn là mối quan tâm chung của cả cộng đồng. Người ta nói rằng, thị trường đầu ra của sản phẩm chính là bộ mặt, là thước đo đánh giá trình độ phát triển của ngành hàng nói riêng và của toàn bộ nền kinh tế nói chung. Vậy, để đánh giá đúng vị trí của ngành thuỷ sản trong nền kinh tế quốc dân, ta phải tìm hiểu và phân tích thật tỉ mỉ về thị trường đầu ra cho sản phẩm của nó. Ở Việt Nam, tuy ngành thuỷ sản xuất hiện từ rất sớm nhưng việc phân phối sản phẩm tới tận tay người tiêu dùng còn nhiều bất cập. Không phải bất cứ người dân nào cũng được dùng những sản phẩm thuỷ sản tươi, ngon, bổ, phù hợp với túi tiền của mình, trong khi đó người sản xuất, đôi khi lại không tiêu thụ được sản phẩm mình làm ra, để nó bị hư hỏng một cách rất lãng phí. Giải pháp hiệu quả của vấn đề này, đó là làm thế nào để khai thác và mở rộng thị trường tiêu thụ một cách hợp lý nhất từ đó đưa ra những biện pháp phù hợp giúp ngành thuỷ sản phát triển góp phần nâng cao tiềm lực kinh tế của cả nước. Đó cũng là lý do vì sao em chọn cho mình đề tài của Đề án chuyên ngành là:"Thị trường đầu ra cho sản phẩm thuỷ sản - thực trạng và tiềm năng" Kết cấu đề tài gồm ba chương. Chương I : Lý luận chung về thị trường. Chương II : Cơ cấu chức năng và đặc điểm của thị trường thuỷ sản. Chương III: Thị trường sản phẩm thuỷ sản – thực trạng và tiềm năng.
CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỊ TRƯỜNG BẢN CHẤT, CHỨC NĂNG VÀ VAI TRÒ CỦA THỊ TRƯỜNG. 1- Bản chất của thị trường. Về bản chất thị trường là lĩnh vực trao đổi mà thông qua đó người bán và người mua có thể trao đổi sản phẩm, dịch vụ cho nhau tuân theo các quy luật kinh tế hàng hóa. Như vậy, ta có thể hiểu thị trường được biểu hiện trên ba nét lớn sau: - Thị trường là lĩnh vực trao đổi được tổ chức theo quy luật kinh tế hàng hoá như: quy luật giá trị; quy luật cạnh tranh.... - Thị trường là sự trao đổi ngang giá và tự do đối với sản phẩm làm ra; gắn sản xuất với tiêu dùng, buộc sản xuất phải phục tùng nhu cầu tiêu dùng. - Một thị trường cân đối thì giá cả của nó phải phản ánh chí phí sản xuất xã hội trung bình, do đó buộc người sản xuất phải giảm chi phí, tiết kiệm nguồn lực, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. 2- Chức năng của thị trường. a- Cơ cấu của thị trường. Cơ cấu tổ chức của thị trường gồm các nhóm chủ thể kinh tế với chức năng riêng biệt của nó trong hệ thống thị trường. Các nhóm chủ thể kinh tế này có quan hệ với nhau thông qua dây chuyền Marketinh sau: Người sản xuất - Người bán buôn - Người chế biến - Người bán lẻ - Người tiêu dùng. Mỗi mắt xích hay mỗi nhóm chủ thể trong dây chuyền Marketinh trên có một chức năng riêng biệt trong hệ thống thị trường: + Người sản xuất: Người sản xuất bao gồm các doanh nghiệp, công ty sản xuất, hợp tác xã, hộ gia đình, trang trại có chức năng tạo ra sản phẩm
trên cơ sở sử dụng các yếu tố đầu vào của sản xuất, tạo ra giá trị mới bổ sung vào giá trị cũ được chuyển từ các yếu tố đầu vào. + Người bán buôn: Người bán buôn gồm các doanh nghiệp thương mại, hợp tác xã thương mại, hộ gia đình có chức năng đưa sản phẩm từ người sản xuất đến người chế biến và do phải thu gom, bảo quản, sơ chế...nên tạo thêm giá trị mới bổ sung vào sản phẩm làm tăng giá trị sản phẩm. + Người chế biến: Người chế biến cũng bao gồm các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ gia đình có chức năng chế biến sản phẩm từ dạng thô sang sản phẩm có tính công nghiệp làm chất lượng sản phẩm tăng thêm và tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Do phải chi phí cho chế biến làm cho giá trị sản phẩm tăng thêm. + Người bán lẻ: Người bán lẻ bao gồm các doanh nghiệp, đơn vị tập thể, tư nhân có chức năng đưa sản phẩm từ nơi chế biến đến người tiêu dùng cuối cùng. Do phải chi phí cho hoạt động thương mại do đó làm cho giá trị sản phẩm tăng thêm. + Người tiêu dùng: Người tiêu dùng là tất cả các thành viên trong xã hội có chức năng hoàn trả toàn bộ chi phí từ khâu sản xuất đến khâu dịch vụ cuối cùng của quá trình sản xuất và tiêu dùng.  Qua cơ cấu trên, người ta có thể phân loại thị trường thành: thị trường các yếu tố đầu vào hay còn gọi là thị trường tư liệu sản xuất và thị trường sản phẩm hay còn gọi là thị trường hàng tiêu dùng. b- Chức năng của thị trường. Bản chất của thị trường còn thể hiện ở những chức năng của nó.Với tính cách là một phạm trù kinh tế, thị trường có các chức năng cơ bản sau:  Chức năng thừa nhận. Mọi yếu tố đầu vào và đầu ra của sản xuất hàng hoá đều thực hiện được việc bán, tức là chuyển quyền sở hữu nó với những giá nhất định, thông qua một loạt thảo thuận về giá cả, chất lượng, số lượng, phương thức giao hàng, nhận hàng...trên thị trường.Chức năng thừa nhận của thị trường thể hiện ở chỗ người mua chấp nhận mua hàng hoá, dịch vụ
của người bán và do vậy hàng hoá đã bán được. Thực hiện chức năng này nghĩa là thừa nhận các hoạt động sản xuất hàng hoá và mua bán chúng theo yêu cầu các quy luật của kinh tế thị trường.  Chức năng thực hiện. Hoạt động mua và bán là hoạt động lớn nhất, bao trùm nhất của thị trường. Trong nền kinh tế thị trường phát triển, mọi yếu tố đầu vào cho sản xuất và đầu ra sản phẩm chủ yếu đều được tiền tệ hoá thì hoạt động mua và bán là cơ sở quan trọng quyết định các mối quan hệ kinh tế giữa các chủ thể kinh tế. Chức năng thực hiện của thị trường thể hiện ở chỗ, thị trường thực hiện hành vi trao đổi , thực hiện cân bằng cung cầu từng loại sản phẩm hàng hoá, hình thành giá cả và thực hiện giá trị của các sản phẩm hàng hoá.  Chức năng điều tiết kích thích. Nhu cầu thị trường là mục đích đáp ứng của mọi quá trình hoạt động sản xuất – kinh doanh. Thị trường vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy các chủ thể kinh tế. Đây chính là cơ sơ khách quan để thực hiện chức năng điều tiết kích thích của thị trường. Thực hiện chức năng này, thị trường có vai trò quan trọng trong việc phân bổ và sử dụng hợp lý các nguồn lực khan hiếm của đất nước cho quá trình sản xuất kinh doanh sản phẩm.  Chức năng thông tin. Có nhiều kênh thông tin kinh tế, trong đó thông tin thị trường là rất quan trọng. Chức năng thông tin thị trường bao gồm: Tổng cung, tổng cầu hàng hoá, dịch vụ, cơ cấu cung cầu các loại sản phẩm hàng hoá trên thị trường, chất lượng, giá cả hàng hoá, thậm chí cả thị hiếu, cách thức, phong tục tiêu dùng của người dân...Những thông tin thị trường chính xác là cơ sở quan trọng cho việc ra các quyết định. Các chức năng trên của thị trường có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, làm cho thị trường thể hiện đầy đủ vai trò bản chất của mình. Chức năng thừa nhận là quan trọng nhất, có tính quyết định. Chừng nào chức năng này được thực hiện thì các chức năng khác mới phát huy tác dụng. Nếu chức
năng thừa nhận đã được thực hiện mà các chức năng khác không thể hiện ra thì chắc chắn đã có những yếu tố phi kinh tế nào đó can thiệp vào thị trường làm cho nó biến dạng đi. 3- Vai trò của thị trường. Thị trường có một vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát triển nền kinh tế thị trường . Thị trường là lĩnh vực trao đổi hàng hoá và dịch vụ thông qua các quy luật của kinh tế hàng hoá, do đó nó là điều kiện cần và buộc phải có để kết thúc một chu trình sản xuất kinh doanh, thực hiện lợi nhuận cho nhà đầu tư. Thông qua thị trường, tất cả các chủ thể kinh tế đều có thể tự do mua những gì mình cần, bán những gì khách hàng muốn cũng như mình có thể đáp ứng, nhằm thu lợi nhuận. Giá cả thị trường được xác định bởi sự cân bằng cung – cầu, do đó bí quyết để thành công trong kinh doanh là phải làm sao chiếm được lòng tin của khách hàng, mở rộng thị trường, thị phần cho sản phẩm của mình. Ngoài vai trò thực hiện lợi nhuận cho người kinh doanh, thị trường còn có vai trò trong việc phân bổ những nguồn lực khan hiếm đều cho các ngành, các lĩnh vực và các chủ thể kinh tế thông qua giá cả thị trường. Qua những vai trò trên, hơn ai hết những người làm kinh tế và những người nghiên cứu kinh tế phải đánh giá đúng tầm quan trọng của thị trường, từ đó có những giải pháp để tìm kiếm và phát triển thị trường cho sản phẩm của mình một cách phù hợp. Nắm được bí quyết để tiêu thụ tốt, nhiều sản phẩm trên thị trường là một trong những thành công lớn mà bất cứ người làm kinh tế nào cũng mong đạt được. Nhưng để đạt được thành công đó không phải là vấn đề đơn giản, mà là cả một quá trình nghiên cứu, tìm tòi cũng như chấp nhận mạo hiểm, rủi ro trong kinh doanh do chính thị trường mang lại. Việt Nam, từ khi xác định phát triển nền kinh tế theo hướng kinh tế thị trường lấy việc tự do kinh doanh trong khuôn khổ pháp luật làm nền tảng, đã đưa nền kinh tế nước ta tiến được một bước tiến đáng kể so với cơ chế kế hoạch hóa tập trung trước đây. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, tất cả các thành viên trong xã hội có đủ điều
kiện kinh doanh theo luật doanh nghiệp Việt Nam đều được kinh doanh các mặt hàng mà nhà nước không cấm. Các thông tin thị trường luôn là những thông tin mở, nắm bắt nó một cách nhanh chóng, nhạy cảm sẽ đem lại những thành công lớn cho người làm kinh tế, qua đó góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy nền kinh tế phát triển, rút ngắn khoảng cách với các nước công nghiệp hiện đại trên thế giới. CHƯƠNG II CƠ CẤU, CHỨC NĂNG VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA THỊ TRƯỜNG THUỶ SẢN I- CƠ CẤU, CHỨC NĂNG CỦA THỊ TRƯỜNG THUỶ SẢN. Cũng giống như cơ cấu của thị trường, cơ cấu của thị trường thuỷ sản gồm các nhóm chủ thể kinh tế với những chức năng nhất định có mối liên hệ với nhau thông qua hệ thống dây chuyền Marketinh: Người sản xuất - Người bán buôn - Người chế biến - Người bán lẻ - Người tiêu dùng. Mỗi mắt xích hay mỗi nhóm chủ thể kinh tế trong hệ thống dây chuyền Marketinh trên có một chức năng riêng trong hệ thống chức năng chung của thị trường:  Người sản xuất. Người sản xuất sản phẩm thuỷ sản là những người làm công việc đánh bắt cá, tôm, hải sản các loại từ môi trường nội đồng, biển khơi và cả nhóm người nuôi trồng hải sản để kinh doanh. Người sản xuất thuỷ sản có thể là những doanh nghiệp lớn với những hạm tầu khai thác cá ở ngoài biển khơi, có thể là trang trại gia đình nuôi trồng thuỷ sản và cũng có thể là những hộ gia đình cá thể đánh bắt và nuôi trồng thủy sản nhỏ lẻ...Những người này có chức năng cung cấp sản phẩm thuỷ, hải sản phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu...  Người bán buôn.
Người bán buôn sản phẩm thuỷ sản có thể là các doanh nghiệp thương mại, các hộ gia đình và các chủ thể nhỏ lẻ..Những người này đảm nhiệm công việc thu gom sản phẩm thuỷ sản từ các ngư trường hoặc các đơn vị kinh doanh nhỏ lẻ trong cả nước để cung cấp trực tiếp cho các đơn vị chế biến hoặc những người bản lẻ ở các chợ hàng.  Người chế biến. Người chế biến thuỷ sản bao gồm các doanh nghiệp, các đơn vị tập thể, các hộ gia đình cá thể. Họ thực hiện công việc mua gom sản phẩm thuỷ sản sơ chế từ những người bán buôn, sau đó đem chế biến sản phẩm thuỷ sản này thành những sản phẩm có tính công nghiệp phục vụ cho nhu cầu ngày càng cao và đa dạng của con người,  Người bán lẻ. Người bán lẻ ở đây gồm các đơn vị tập thể, hộ gia đình cá thể có nhiệm vụ cung cấp hàng tiêu dùng thuỷ sản từ những đơn vị chế biến hoặc các đại lý tới tay người tiêu dùng cuối cùng.  Người tiêu dùng. Người tiêu dùng là tất cả các thành viên trong xã hội có nhu cầu tiêu dùng sản phẩm thuỷ sản. Họ có trách nhiệm thanh toán tất cả các chi phí từ khi khai thác, chế biến, lưu thông hay nói khác đi là từ khâu sản xuất tới lúc tiêu dùng. Các quá trình trên được diễn ra liên tiếp để đảm bảo quá trình sản xuất được khép kín, đồng vốn được quay vòng nhanh đem lại hiệu quả kinh doanh cho người sản xuất thuỷ sản. Qua mỗi một mắt xích, sản phẩm thuỷ sản lại được tăng thêm giá trị cho đến khi tới tay người tiêu dùng cuối cùng nó trở thành một sản phẩm hoàn hảo, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng. Mỗi một nhóm chủ thể kinh tế trong dây chuyền Marketinh trên, tuy có chức năng khác nhau nhưng chúng có mối quan hệ mật thiết, gắn bó với nhau, sản phẩm của mắt xích này là nguyên liệu đầu vào của mắt xích tiếp theo. Vì vậy, tất cả các quá trình lưu thông hàng hoá qua các mắt xích trong dây chuyền Marketinh có diễn ra thông suốt thì mới đảm bảo cho thị trường sản phẩm thuỷ sản được ổn định và phát triển,
II- ĐẶC ĐIỂM CỦA THỊ TRƯỜNG THUỶ SẢN. Do đặc điểm của sản xuất, chế biến và tiêu dùng hàng thuỷ sản, thị trường đầu ra cho sản phẩm thuỷ sản là một thị trường đa cấp. Việc tìm hiểu, phân tích thị trường sản phẩm đầu ra cho thuỷ sản là phân tích trạng thái cân bằng ở mỗi cấp thị trường. Mỗi một loại sản phẩm thuỷ sản ( sản phẩm tươi, sản phẩm chế biến, sản phẩm khô...) đáp ứng đòi hỏi của thị trường về tất cả các mặt như: thời gian, không gian, chất lượng, giá cả, số lượng...Do vậy, chủ thể kinh tế tham gia trên dây chuyền marketinh cần bỏ ra những chi phí nhất định để đáp ứng những đòi hỏi nói trên của thị trường. Những chi phí này sẽ được phản ánh vào giá cả. Khi thị trường chấp nhận giá, gồm giá sản phẩm thuỷ sản thô cộng với chi phí chế biến, chi phí marketinh thì chênh lệch giữa giá đó với giá ở cấp thị trường trước đó được gọi là độ cận biên thị trường.Từ những lý luận trên, để thấy được trạng thái cân bằng của mỗi cấp thị trường, ta đi tìm hiểu về độ cận biên thị trường qua giá cả của sản phẩm. 1- Độ cận biên thị trường và giá cả sản phẩm thuỷ sản. Độ cận biên thị trường sản phẩm thuỷ sản là một khái niệm thể hiện giá trị dôi ra ở mỗi mắt xích nào đó trên dây chuyền marketinh sản phẩm. Chẳng hạn, người ta xem xét độ cận biên giá bán lẻ và giá bán buôn hoặc độ cận biên giữa giá bán buôn và giá bán lẻ . Như vậy là người ta có thể xem xét độ cận biên thị trường sản phẩm thuỷ sản giữa bất kỳ hai cấp thị trường nào đã định giá. Chúng ta tiếp cận ở phía người tiêu dùng thủy sản từ hai khía cạnh của quá trình. Thứ nhất là với trình độ phát triển hiện nay của nền kinh tế nói chung và của ngành thuỷ sản nói riêng, người tiêu dùng các lượng sản phẩm thuỷ sản chế biến chưa nhiều, nhưng ở nông thôn người nông dân sử dụng sản phẩm thuỷ sản thô do mình tự đánh bắt hoặc nuôi trồng lấy nhiều hơn, còn ở thành phố thì người tiêu dùng các sản phẩm đã qua chế biến với số lượng lớn hơn. Điều đó chỉ ra rằng những người tiêu dùng khác nhau có
những nhu cầu khác nhau về qui cách, mức chất lượng và dịch vụ cung cấp hàng hoá khác nhau. Thứ hai là xét về lâu dài, khi thu nhập và mức sống tăng lên cùng với sự phát triển cao hơn của nền kinh tế, nhu cầu của người tiêu dùng ở cả thành thị và nông thôn đều tăng lên đối với các dịch vụ làm tăng giá trị của sản phẩm thuỷ sản. Kết quả là trong cơ cấu giá mua hàng thuỷ sản của người tiêu dùng, phần trả cho cho các dịch vụ có chiều hướng tăng lên, còn trả cho sản phẩm thô, sơ chế có chiều hướng giảm xuống. Cùng với sự phát triển kinh tế, độ cận biên thị trường sẽ tăng lên. Độ cận biên thị trường giữa giá bán lẻ và giá tại các cơ sơ đánh bắt ( ngư trường, trang trại nuôi cá, hộ gia đình...) là sự chênh lệch giữa giá bán lẻ cuối cùng cho người tiêu dùng cuối cùng và giá mà người sản xuất thuỷ sản nhận được khi bán sản phẩm thuỷ sản sơ chế. Có thể coi nhu cầu ở cấp thị trường bán lẻ bao gồm hai phần: Nhu cầu đối với sản phẩm thuỷ sản chưa qua chế biến và nhu cầu đối với một loạt các dịch vụ. Nhu cầu đối với sản phẩm thuỷ sản chưa qua chế biến gọi là nhu cầu phái sinh, xuất phát từ nhu cầu ban đầu ở cấp bán lẻ có kết hợp cả sản phẩm thuỷ sản thô và dịch vụ. Đường cầu này được tạo ra khi đem mỗi điểm trên đường cầu ban đầu trừ đi giá trị về các dịch vụ. Tương tự như vậy, đường cung phái sinh cũng được tạo ra khi đem các giá trị trên đường cung ban đầu cộng với các giá trị về các dịch vụ mà người tiêu dùng yêu cầu đối với người sản xuất. Giao điểm của các đường cung và cầu này sẽ tạo nên giá cả của sản phẩm thuỷ sản trên thị trường. Khi người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cho độ thoả dụng mà hệ thống thị trường tạo ra về thời gian, không gian, hình thức sản phẩm...thì ở đây độ cận biên thị trường phản ánh mức chuẩn bị đầy đủ thoả dụng đó cho người tiêu dùng. Mức độ và các loại chi phí cho sự “ chuẩn bị “ này hoàn toàn tuỳ thuộc vào quan hệ cung cầu trên thị trường Muốn phân tích đầy đủ và cụ thể ta phải đi xét hai trường hợp cụ thể đó là:
Trường hợp độ cận biên thị trường không thay đổi ( trong thời gian ngắn) và trường hợp độ cận biên thị trường thay đổi ( xét trong khoảng thời gian dài). 2- Sự hình thành giá cả theo thời vụ. Ngành nông nghiệp nói chung và thuỷ sản nói riêng là một ngành sản xuất vật chất có nhiều đặc điểm riêng, trong đó tình thời vụ khá cao là nét đặc trưng nhất. Tình thời vụ của sản xuất thuỷ sản thể hiện rõ ở sự biến động của giá cả thị trường theo thời vụ, đặc biệt là tính không ổn định của giá cả thị trường đầu ra. ở đây, việc phân tích thị trường đầu ra cho sản phẩm thuỷ sản tập trung vào sự hình thành giá cả thị trường theo thời gian. Do đặc của ngành thuỷ sản, việc sản xuất kinh doanh phải dựa trên các qui luật sinh học động thực vật thuỷ sinh nên tính mùa vụ của ngành thuỷ sản là khá cao. Vào đúng mùa vụ, người sản xuất cung ứng sản phẩm theo nhu cầu của người tiêu dùng và do đó giá cả được hình thành dựa trên quan hệ cung cầu. Nhưng vào lúc trái vụ, trong khi nhu cầu của người tiêu dùng là không thay đổi thì người sản xuất lại không có sản phẩm để bán hoặc do chi phí để dự trữ sản phẩm thuỷ sản là quá lớn làm cho giá cả của sản phẩm trên thị trường tăng lên, và ta dễ dàng nhận thấy là mức tăng lên của giá phải lớn hơn chi phí mà người cung ứng bỏ ra để dự trữ sản phẩm( ở đây ta phải hiểu là sản phẩm thuỷ sản rất khó dự trữ vì đặc tính mau ươn, chóng hỏng của nó..) Qua những phân tích trên ta thấy rằng tính mùa vụ trong sản xuất thuỷ sản đã làm cho giá cả của sản phẩm thuỷ sản thay đổi rất lớn theo thời gian. Người sản xuất, cung ứng sản phẩm cần nắm rõ đặc điểm này để có chiến lược kinh doanh phù hợp sao cho mức lợi nhuận từ hoạt động đầu tư của mình là lớn nhất. 3- Tính độc quyền của thị trường thuỷ sản. Trên thị trường thuỷ sản ta thấy thường chỉ tồn tại dạng độc quyền nhất thời. Tính chất độc quyền này do trình độ sản xuất của ngành thuỷ sản chưa cao mang lại,thêm vào đó ngành thuỷ sản lại là ngành sản xuất phân
tán ở nhiều vùng trên cả nước dẫn tới tình trạng độc quyền nhất thời là không tránh khỏi. Ta hiểu, độc quyền nhất thời trên thị trường thuỷ sản như sau: Với một hệ thống các cơ sở sản xuất thuỷ sản phân bố ở khắp nơi trên cả nước, trong khi đó trình độ phát triển của nền kinh tế nói chung và của ngành thuỷ sản nói riêng cón thấp dẫn tới trang thiết bị vận chuyển, cơ sở chế biến còn thiếu thốn lạc hậu, cả một vùng rộng lớn sản xuất và đánh bắt mới có một cơ sở mua gom, chế biến. Điều này dẫn tới sự độc quyền trong mua gom sản phẩm và phân phối các sản phẩm chế biến của các cơ sơ nói trên. Tuy nhiên, đây chỉ là tình trạng độc quyền nhất thời, khi trình độ phát triển của nền kinh tế cao hơn, sự trang bị cho ngành thuỷ sản hiện đại hơn, trình độ sản xuất, đánh bắt cũng như chế biến của ngành thuỷ sản ở mức độ hiện đại hơn, các cơ sở mua gom được xây dựng nhiều hơn thì tình trạng độc quyền này sẽ mất đi và như vậy việc ép giá của người mua với người sản xuất, nuôi trồng sẽ không còn nữa, tiến tới một thị trường cạnh tranh hoàn hoả cho sản phẩm thuỷ sản của Việt Nam. 4- Thị trường sản phẩm trong nước còn mang tính nhỏ, lẻ. Với vị thế của hệ thống bờ biển và sông ngòi, ao hồ của Việt Nam dẫn tới các cơ sở sản xuất thuỷ sản phân bố rộng khắp trên cả nước. Trình độ phát triển của ngành thuỷ sản chưa cao làm cho hệ thống thị trường sản phẩm thuỷ sản cũng phân bố rộng khắp trên cả nước với tính chất là nhỏ và lẻ. Ở trong nước, sản phẩm thuỷ sản được bán chủ yếu tại các chợ ở các địa phương với quy mô không lớn. Các khu chế biến cung ứng sản phẩm thuỷ sản lớn chưa được hình thành hoặc đang manh nha, không đáng kể. Do vậy, hình thành nên một mạng lưới hệ thống thị trường nhỏ và lẻ phân bố rộng trên các vùng trong cả nước.
CHƯƠNG III THỊ TRƯỜNG SẢN PHẨM THUỶ SẢN THỰC TRẠNG VÀ TIỀM NĂNG I- THỊ TRƯỜNG NỘI ĐỊA. 1- Cung - cầu và giá của các sản phẩm thuỷ sản trong nước. Trong một vài năm gần đây, ngành thuỷ sản Việt Nam phát triển rất mạnh vươn lên là một ngành lớn trong hệ thống kinh tế của cả nước. Năm 2000,tỷ trọng xuất khẩu thuỷ sản đạt 1.4 tỷ USD chiếm tỷ trọng gần 10% kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Đến năm 2003,ngành thuỷ sản quyết tâm đạt chỉ tiêu 2.3 tỷ USD đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia hàng đầu về xuất khẩu thuỷ sản. Tuy vậy, có một thực trạng đặt ra là ngành thuỷ sản đã quá chú trọng tới xuất khẩu, trong khi đó theo nghiên cứu của nhóm chuyên gia của FAO tiến hành tại Việt Nam từ cuối 2001 đến nay, thông qua 85 cuộc phỏng vấn và 2000 cuộc điều tra mẫu với các đối tượng người tiêu dùng khác nhau ở 12 tỉnh, thành của cả ba miền thì có tới 70% lượng thuỷ sản hàng năm được tiêu thụ tại thị trường nội địa. Như vậy, có thể khẳng định thị trường trong nước cho sản phẩm thuỷ sản là rất lớn, cần được chú trọng phát triển. Vì là nghiên cứu nhấn mạnh vào thị trường trong nước nên người ta đặc biệt quan tâm đến các vấn đề vốn dĩ còn yếu kém của Việt Nam như cách tiếp cận thị trường ở ngay tại vùng nuôi, cảng cá cũng như nhu cầu và tiêu thụ các sản phẩm thuỷ sản ở cấp độ người tiêu dùng liên quan đến các hoạt động của người bán sỉ, lẻ và các cơ sở chế biến. Tính đến năm 2002, tổng số dân cả nước khoảng 80 triệu(17 triệu hộ gia đình), trong đó có khoảng 62.315 triệu người ( chiếm 77%) đang sống ở vùng nông thôn, cho thấy phần lớn người tiêu dùng trong nước hiện đang sống ở vùng nông thôn. Về mặt dân tộc, tôn giáo không thấy có rào cản hoặc hạn chế nào đối với người tiêu thụ thuỷ sản vì phần lớn dân cư thuộc dân tộc Kinh và theo
đạo Phật hoặc các tôn giáo khác. Tất cả những khía cạnh này tạo ra cơ sở có lợi cho tiêu thụ thuỷ sản trong người tiêu dùng nội địa dựa vào nghề nghiệp và thu nhập của người dân, đặc biệt là phải ưu tiên cho chiến lược phát triển thị trường vào người tiêu dùng ở đô thị và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của họ. Xét về hành vi tiêu thụ thuỷ sản của người tiêu dùng dựa vào thói quen ăn uống thì hộ gia đình được coi là đơn vị tiêu dùng cơ bản, hầu hết các thành viên trong gia đình ăn tại nhà(95% thành viên có mặt trong bữa tối) do đó thường thấy hành vi tiêu thụ thuỷ sản trong mô hình tiêu thụ hộ gia đình. Ngoài ra có tới 34.4% số người ăn ở các hàng ăn bình dân. Từ đấy cho thấy rằng, sản phẩm thuỷ sản được chấp nhận rộng rãi trong người tiêu dùng. Có tới 79.7% số người rất thích ăn cá và không có sự khác biệt về vùng, miền nơi họ đang sống, chỉ có một số rất ít nói rằng họ không thích. Vậy mô hình tiêu thụ thuỷ sản nào là phù hợp với người tiêu dùng trong nước? Về tần suất mua hàng, trong một gia đình người phụ nữ thường đảm trách vai trò này ( 83.8%). Cứ hai ngày người ta đi mua thuỷ sản một lần, mỗi lần mua khoảng chừng 1kg, ở thành thị người tiêu dùng sẵn sàng bỏ trung bình 20 ngàn đồng/lần còn ở khu vực cận đô thị và nông thôn các con số tương ứng là 15 và 10 ngàn đồng/lần. Nói tóm lại, hiện nay mức tiêu dùng thuỷ sản đủ lớn trong các hộ gia đình, tuy nhiên có hạn chế là đa số thuỷ sản tiêu dùng có trọng lượng dưới 1 kg. Nhu cầu tiêu dùng hàng thuỷ sản trong nước là lớn như vậy, song phần lớn là chưa được đáp ứng hoặc đáp ứng không đầy đủ, nếu biết khai thác tiềm năng về thị trường trong nước sẽ còn lớn hơn rất nhiều. Ở nông thôn, ngoài sản phẩm thuỷ sản do người nông dân tự đánh bắt được qua hệ thống sông ngòi , ao hồ tự nhiên thì nhu cầu tiêu dùng thuỷ sản ngon cũng khá lớn nhất là trong điều kiện hiện nay, do việc đánh bắt bừa bãi, không khoa học đã làm cho lượng cá, tôm ở các dòng sông lâm vào tình trạng cạn kiệt. Việt Nam thuộc vùng nhiệt đới, á nhiệt đới, ở các tỉnh phía Bắc pha trộn tính ôn đới. Đặc điểm này tạo cho ngành thuỷ sản một số thuận lợi đó
là: sự phong phú về giống loài sản phẩm dẫn tới sự đa dạng trong các mặt hàng thuỷ sản đặc biệt là các loài có giá trị kinh tế và xuất khẩu; việc nuôi trồng thuỷ sản diễn ra quanh năm làm cho thị trường thuỷ sản luôn phong phú. Một số loại sản phẩm thuỷ sản nội đồng được ưa chuộng trên thị trường như: - Đối với vùng nông thôn: cá mè, cá chép, cá bống, cá trắm cỏ, trắm đen,trê, rô phi, tôm đồng, trôi ấn độ.... - Đối với vùng thành phố và đô thị thì những sản phẩm được tiêu dùng chủ yếu là: Cá ba sa, trê lai, trắm cỏ, tôm rảo, chim trắng, chim hồng, cá nục, cá đối, mực, cua, ram..... Để thấy được sự đa dạng của thị trường thuỷ sản trong nước ta tìm hiểu một vài thị trường cá chủ yếu ở các, vùng, miền trong cả nước: a- Thị trường miền Bắc Ở miền Bắc, thị trường cá chủ yếu là ở các chợ, đối với vùng nông thôn thì chợ cá có quy mô nhỏ, vừa. Sản phẩm chủ yếu là các loài cá nội đồng, tôm, sản phẩm biển không nhiều. Một vài con số thống kê cho thấy thị trường tôm ở miền Bắc ( gồm 8 tỉnh như: Quảng Ninh, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh) trong mấy năm gần đây phát triển khá nhanh: Năm 1998 nuôi tôm trên diện tích 6153 ha cho 838 tấn, năm 1999: 9155 ha cho 1612 tấn, năm 2000: 14305 ha cho 3090 tấn. Đến năm 2002 trở lại đây, mô hình nuôi tôm công nghiệp( thâm canh), bán thâm canh với năng suất cao đã phát triển ở các tỉnh Quảng Ninh, Thái Bình,...đã làm cho thị trường tôm được mở rộng và phong phú hơn. Khối lượng tôm cung cấp cho nhu cầu tiêu thụ trong và ngoài nước tăng nhanh đáng kể: năm 2002, sản lượng tôm sú của 8 tỉnh miền Bắc đã đạt 12805 tấn cao gấp 3 lần sản lượng tôm năm 2000 với đà phát triển trên, năm nay Bộ Thuỷ sản dự kiến sẽ phấn đấu tổ chức nuôi đạt sản lượng 15000 tấn và kết quả này sẽ được tổng kết vào cuối năm nay.
Riêng đối với sản phẩm cá ba sa, sau thất bại tại thị trường Mỹ Agifish đã quyết định mở rộng, tìm kiếm thị trường ở ngoài Bắc cho sản phẩm này và đã chọn Công ty TNHH Thái Bình An Giang-một đối tác có bề dày về tiêu thụ sản hàng thuỷ sản làm tổng đại lý phân phối độc quyền cá ba sa tại khu vực phía Bắc. Thành lập từ tháng 12/2002 (trụ sở tại 345 phố Vọng-Hà Nội), đến nay Thái Bình An Giang đã có 42 đại lý phân phối sản phẩm từ Nghệ An, Thanh Hoá đến Quảng Ninh, Lạng Sơn,... Các mặt hàng mang thương hiệu Agifish rất đa dạng và phong phú, với danh mục dài hơn 50 món, gồm 4 nhóm sản phẩm chính: khai vị, làm sẵn, khô, sơ chế như lạp xưởng cá ba sa, bánh phồng, khô cá, chà bông, kho tộ, ốc biêu nhồi ba sa hoành thánh, cải cuộn ba sa... Các bà mẹ biết đến bởi nó có giá trị dinh dưỡng rất cao đặc biệt là thành phần DHA, ômêga3 giúp tăng cường trí não, chống lão hoá. Đa số khách hàng đều cho rằng, các món ăn cá ba sa của Agifish đa dạng hấp dẫn, tiện dụng cho nhu cầu người tiêu dùng trong thời đại công nghiệp. Những sản phẩm được người tiêu dùng Hà Nội mua nhiều nhất là cá kho tộ, philê đông lạnh, chả quế, canh chua ba sa. Khảo sát thực tế ở một số đại lý phân phối tại Hà Nội cho thấy tình hình kinh doanh của công ty nói chung tại các đại lý nói riêng là rất khả quan. Doanh thu tại một số đại lý là 25-30 triệu đồng/tháng, siêu thị 45 triệu đồng/tháng. Đa số người dân Hà Nội đã bắt đầu quen với tên tuổi loại thực phẩm này. Trước đây, Thanh Trì là địa bàn thường xuyên trung chuyển cá tươi cho người dân trong thành phố, cá nhiều, giá lại rẻ nhưng khi sản phẩm của Agifish xuất hiện trên thị trường, người dân nơi đây đã và thường xuyên dùng cá ba sa cho bữa ăn hàng ngày. Hiện nay, Thái Bình An Giang đã có một số mạng lưới phát triển thị trường vững mạnh tại một số tỉnh, tạo tiền đề để thương hiệu Agifish thâm nhập đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong mọi thành phần dân cư. Mở rộng thị trường, mở rộng mạng lưới kinh doanh, đặc biệt tại một số tỉnh, nhằm đưa sản phẩm cá ba sa đến được với mọi người dân một cách nhanh, hiệu quả, chất lượng và chiếm thị phần
ngày càng lớn trên thị trường nội địa là tham vọng của Thái Bình An Giang nói riêng và của người sản xuất thuỷ sản nói chung. b- Thị trường miền Trung. Đối với miền Trung, do điều kiện địa lý tạo nên cho vùng một lợi thế lớn để phát triển thuỷ sản dẫn tới các thị trường thuỷ sản rất đa dạng. Việc đánh bắt hải sản ngoài biển khơi phát triển hơn các vùng khác. Các chợ cá miền trung thường sôi động và mang nhiều nét riêng. Trước hết, đó chủ yếu là những chợ bán buôn, là nơi trung chuyển sản phẩm đánh bắt, nuôi trồng từ những ngư dân qua tay các chủ nậu vựa, người mua buôn. Phải qua một vài bàn tay nữa sản phẩm mới đến được với tay người tiêu dùng. Thứ hai, các chợ này đều hoạt động từ nửa đêm đến sáng. Ví dụ như tại cảng cá Thuận Phước-cảng cá lớn nhất của Đà Nẵng- là một trong những cảng cá được xây dựng trong dự án nâng cấp cơ sở hạ tầng nghề cá mới đưa vào sử dụng. Cập cảng Thuận Phước ngoài tàu thuyền bản địa còn là nơi tập trung nguồn nguyên liệu từ các nơi khác đến cung cấp cho thị trường trong nước và xuất khẩu. Thời gian hoạt động chính của cảng từ 2 giờ đến 11 giờ, cao điểm từ 3 đến 7 giờ. Tuỳ thuộc vào lượng cá đưa về từng ngày, trung bình có 1000-2000 người tham gia vào các hoạt động buôn bán ở đây. Cảng có Ban quản lý và những đơn vị phục vụ như: đội bảo vệ, đội thu phí, đội vệ sinh môi trường, tổ dịch vụ điện nước, văn phòng giao dịch. Ngoài ra còn tổ giữ hàng, người gánh thuê, tổ cho thuê bạt thuê cân, đội xuồng vận chuyển nhỏ. Nghĩa là moị nhu cầu dịch vụ đều được đáp ứng. Các chủ nậu có vai trò rất quan trọng. Họ là những người cung ứng nhu yếu phẩm, nhiên liệu cho tầu cá, đồng thời cũng là người tiếp nhận hàng từ các tàu thuyền cập cảng giao cho người buôn, chịu trách nhiệm thu tiền giao cho các chủ thuyền. Họ thường là người địa phương, có nhiều kinh nghiệm, manh mối trong làm ăn, gồm khoảng 20 đến 30 người. Người buôn được phân làm hai loại, những người buôn với số lượng lớn tập trung để xuất khẩu và những người mua với lượng nhỏ hơn để tiêu thụ tại địa phương. Quang cảnh của chợ cá Thuận Phước càng về sáng càng sôi động.
Tại miền Trung, tuy nghề thuỷ sản phát triển từ khá sớm, rất đông các hộ tham gia làm thuỷ sản nhưng ngoài cảng Thuận Phước của Đà Nẵng là khá lớn thì các chợ cá khác chỉ vừa và nhỏ như cảng cá Cù Lao-Nha Trang. Tại đây, lượng hàng nhập rất thưa thớt, một vài năm gần đây tàu không đưa cá về cảng nữa do diện tích cảng chật hẹp, không có đủ các cơ sở dịch vụ hậu cần và những tư thương tại đây mua sản phẩm với giá không cao. Hiện nay, Nha Trang đang bắt tay vào để xây dựng một cảng mới-cảng Hòn Rớ với hy vọng thị trường sản phẩm thuỷ sản ở đây phát triển hơn. Giá cá và hàng thuỷ sản khác thường xuyên giao động nhưng ở mức độ không lớn. Tuỳ theo lượng hàng về bến hay nhu cầu tiêu thụ mà sản phẩm có giá khác nhau, nhưng được chia làm hai nhóm rõ rệt: nhóm sản phẩm cao cấp có giá trị rất cao chỉ dành cho xuất khẩu và một số ít được đưa vào các nhà hàng, chẳng hạn như cá mú 70000 đồng/kg, ngừ đại dương 72000 đồng/kg, mực ống 70000 đồng/kg...nhóm còn lại có giá trị phải chăng, phù hợp với tiêu thụ nội địa như cá dũa 7000 đồng/kg, cá thu 22000 đồng/kg. c- Thị trường miền Nam. Thị trường miền Nam, đây là một thị trường hết sức đa dạng và phong phú, có thể nói là thị trường rộng và lớn nhất trong cả nước. Với lợi thế tự nhiên nhiều ao hồ, cộng với một hệ thống sông ngòi dày đặc, miền Nam là một nơi lý tưởng để nghề nuôi trồng thuỷ sản phát triển. Trước đây, trong những năm tháng chiến tranh, khi mà nền kinh tế nước nhà còn nghèo nàn, lạc hậu, người dân đồng bằng Nam bộ đã coi nghề đánh bắt cá là nghề nuôi sống họ qua những năm tháng đói khổ. Giờ đây, khi đất nước đang trên đà phát triển, người dân đồng bằng sông Cửu Long đã biết tận dụng những lợi thế do thiên nhiên ưu đãi để phát triển nghề cá một cách khá thành công, điều đó được minh chứng qua sự sôi động của thị trường thuỷ sản. Các sản phẩm thuỷ sản của vùng đồng bằng sông Cửu Long rất đa dạng và phong phú bao gồm tất cả các loại cá, tôm nội đồng và hải sản biển như: cá trê lai, cá quả, cá rô phi, cá tra, cá ba sa, tôm nội đồng và tôm biển, đặc biệt ở đồng bằng sông Cửu Long có nghề nuôi cá lồng, bè rất phát triển cung cấp rất nhiều sản phẩm thuỷ sản cho thị trường trong nước và nước ngoài.
Một số thị trường sản phẩm thuỷ sản lớn của khu vực phía Nam là: Bạc Liêu, An Giang, TP Hồ Chí Minh, Kiên Giang, Bà Rịa- Vũng Tàu.... Ở Bạc Liêu, với diện tích nuôi trồng thuỷ sản lên tới 38000 ha, bờ biển dài 56 km, diện tích các ngư trường rộng hàng chục ngàn km2...Bạc Liêu là một trong những vùng biển có trữ lượng hải sản lớn nhất của cả nước, cung cấp cho thị trường một lượng lớn sản phẩm hải sản các loại, đặc biệt là trong đó có các loại tôm chiếm đến 20% tổng sản lượng khai thác của vùng. Trong hai năm qua ngành thuỷ sản Bạc Liêu đã có tốc độ tăng trưởng về năng lực sản xuất, sản lượng và giá trị kim ngạch xuất khẩu (khoảng 30%/năm) Đối với ngành thuỷ sản của Bà Rịa-Vũng Tàu, sản lượng hải sản đánh bắt đạt51.845 tấn, sản lượng nuôi trồng thực hiện được 735 tấn. Nói chung, ngành thuỷ sản của nơi đây khá phát triển, đặc biệt là ngành nuôi trồng, đánh bắt, chế biến xuất khẩu và công tác dịch vụ hậu cần... Trong năm qua, tuy ngành thuỷ sản của đồng bằng sông Cửu Long có nhiều biến động, nhưng nói chung thị trường của nó vẫn rất sôi động và thu hút đối với nhà đầu tư ngành thuỷ sản, và có thể khẳng định rằng đây vẫn là một thị trường hấp dẫn, mang lại lợi nhuận cao cho những người đầu tư vào lĩnh vực thuỷ sản, trở thành một thành viên trong kênh phân phối của san phẩm thuỷ sản. 2- Những yếu tố ảnh hưởng tới thị trường thuỷ sản nội địa. - Thứ nhất: Bên cạnh những thuận lợi mà thiên nhiên đã ưu đãi, ban tặng cho nước ta những điều kiện tuyệt vời để phát triển ngành sản xuất thuỷ sản, thì đồng thời cũng chính những yếu tố tự nhiên đã làm cho ngành thuỷ sản nước ta gặp không ít những rủi ro do hạn hán, bão, lụt gây nên. Tất cả những điều đó làm cho ngành sản xuất thuỷ sản luôn ở thế bấp bênh dẫn tới thị trường sản phẩm thuỷ sản luôn biến động bất thường, giá cả hàng thuỷ sản phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố tự nhiên này. Khi thời tiết thuận lợi, người sản xuất nuôi trồng, đánh bắt được nhiều làm cho lượng hàng thuỷ sản cung cấp trên thị trường nhiều hơn, giá cả rẻ hơn. Ngược lại, lúc mất mùa do thiên tai gây nên, lượng cung sản phẩm trên thị trường ít